Материалдары

 
 
206 
 
 
Рисунок 1 Оценка производительности портала 
 
В  результате  тестирования  при  отключенном  акселераторе  время  открытия  страницы  1,9  сек, 
выполнения  запросов  0,2  секунды.  Так  как  данные  сформированы  на  сервере,  время  загрузки  не 
учитываем.  Таким  образом,  время  работы  php  скриптов  составляет  1,8  секунды.  Выполнение 
оптимизации  базы  сокращает  время  открытия  страницы  на  6%  (2,0  секунды).  Для  уменьшения 
времени работы скриптов необходимо установить один из акселераторов php.  
Общее  время  создания  страницы  уменьшилось  в  3  раза,  с  2,1  секунды  до  0,7  секунд.  На 
тестируемом  сервере  используем  Zend  Server  CE:  бесплатная  сборка  Apache  и  Php.  Результаты 
увеличения  производительности  составили  3,2  раза.  Однако  при  тестировании  при  увеличении 
нагрузки  (кол­ве  запросов/сек  ~  15­20,  одновременных  пользователей/сессий  >  300)  оптимизатор 
может  отключаться.  Это  характерно  при  большом  количестве  допустимых  дочерних  процессов 
Apache,  параметр  MaxClients  >=  50.  При  уменьшении  MaxClients  до  20,  этот  негативный  эффект 
пропадает и оптимизатор Zend Server продолжает успешно работать независимо от нагрузки. 
Противоположный вариант – выполнение большого числа избыточных запросов. В этом случае, 
работа  базы  составляет  основное  время.  Используем  инструмент  «Статистика  SQL  запросов» 
определяем  неэффективный  запрос.  При  включении  кэширования  запросы  к  базе  отсутствуют, 
соответственно,  общее  время  работы  компонента  сокращается  в  2  раза.  Для  наиболее  сложных 
запросов создаются дополнительные  индексы  в  БД.  Таким  образом,  анализ  генерирования  страниц 
позволит улучшить работу портала в целом. 
Выполним  анализ  второго  этапа  загрузки  страницы  –  статики.  Браузер  запрашивает  стили, 
скрипты, изображения. Кроме визуального восприятия скорости загрузки статики влияет на работу 
сервера.  Apache  загружает  неиспользуемые  модули  php  /3/,  что  приводит  к  нерациональному 
потреблению оперативной памяти. На посещаемом сайте применяют двухуровневую архитектуру.  
Однако возможна ситуация, при которой  портал создаёт нагрузку на  сервер. Подтверждением 
этого  может  служить  уведомление  превышения  нагрузки  на  виртуальном  хостинге.  Но  какая 
конкретно  страница  создает  такую  нагрузку  не  известно.  Одним  из  эффективных  решений 
оптимизации  нагрузки  является  определение  нагрузки  на  сервер  с  помощью  «Монитора 
производительности».  
Альтернативным решением, предлагаемым автором, служит запись времени открытия страниц 
в текстовый файл в случае превышения нагрузки, для дальнейшего анализа результата. Результаты 
работы теста содержат общее количество хитов, статистику страниц – минимальное, максимальное и 
среднее  время  открытия.  Результаты  можно  отсортировать  по  перечисленным  выше  показателям. 
Выполнив  сортировку  по  среднему  значению  времени,  определим  страницы  с  наиболее  низкой 
скоростью  загрузки,  проанализируем  их,  используя  встроенные  инструменты  отладки.  Используя 
показатель сортировку по суммарному времени, определяем, что большое число хитов направляется 
на  404  страницу.  В  результате,  создаётся  существенная  нагрузка,  независимо  оттого,  что  страница 
404  открывается  быстро.  Перенаправление  на  404  страницу,  может  быть  связано  с  некорректной 

 
 
207 
 
ссылкой  на  изображение.  Таким  образом,  предложенный  алгоритм  позволит  выполнить 
дополнительный анализ производительности сайта. 
Однако  в  разные  интервалы  времени  производительность  всей  системы  может  отличаться. 
Например, если на разделяемом хостинге на  «соседнем» аккаунте создается значительная нагрузка, 
это  приводит  к  падению  производительности  на  всем  сервере.  Вследствие  этого,  страницы  будут 
медленнее генерироваться. Такая нагрузка имеет периодичный характер, и смоделировать ситуацию 
при диагностировании работы портала в тех же условиях сложно. Добавим возможность построения 
гистограммы  на  основании  собранных  данных  (рис.  2).  Построение  графика  осуществляется 
подключаемыми  классами  pChart.  В  разработанном  модуле  предложен  минимальный  набор 
инструментов: 
1  удаление результатов тестирования; 
2  возможность ввода даты формирования отчета; 
3  фильтр допустимого времени генерации страницы (по умолчанию – 5 секунд); 
4  построение графика по часам, минутам. 
 
 
Рисунок 2. Результаты фиксирования пиковых нагрузок на сервер 
 
Построение графика возможно в двух режимах: минуты, часы. При построении графика по оси 
абсцисс  откладываются  часы  суток  с  указанием  максимального  значения  нагрузки.  Под  графиком 
выводится  табличный  отчет  о  максимальных  нагрузках на  сайт.  Для  получения  подробного  отчета 
по  хитам  за  определенный  день,  указанным  в  фильтре,  предложена  ссылка  «Подробнее».  При 
проведении диагностики отчет содержит: URL, время, дата генерации страницы; ID, IP, Cookie, User 
agent пользователя; Тип запроса. 
Анализ отчетов позволит определить, какие из страниц задают большую нагрузку на сервер, и 
время  генерирования  страниц  на  протяжении  заданного  промежутка  времени.  Выполнив  анализ 
производительности  портала,  протестировав  и  настроив  в  соответствии  с  рекомендациями 
разработчиков,  значение  производительности  изменится  до  32,5  –  хорошо.  Таким  образом,  данное 
решение 
совместно 
со 
штатными 
средствами 
позволило, 
проанализировав, 
увеличить 
производительность  портала  с  оценки  неудовлетворительно  на  оценку  хорошо.  Разработанный 
портал  позволил  организовать  эффективное  управление  информационным  содержимым  компании, 
сократить время обработки заявок с подключением модуля Экстранет. 
Подводя итоги работы, можно выделить ряд моментов: 
 разработан мастер создания компонентов, позволяющий автоматизировать процесс создания 
компонента в 1С­Битрикс, с целью дальнейшего расширения функциональных возможностей; 

 
 
208 
 
 разработан  алгоритм  анализа  нагрузки  на  сервере  с  целью  выявления  основных  ошибок 
конфигурации портала; 
 для  увеличения  производительности  с  использованием  штатного  механизма  событий  Bitrix 
Framework  создан  дополнительный  тест  нагрузочного  тестирования,  что  совместно  с 
использованием Монитора качества позволит увеличить производительность портала. 
Практическая значимость заключается в возможности использования полученных результатов 
фирмами, занимающимися технической поддержкой корпоративных порталов, в основном на этапе 
сопровождения  продукта, а так же в разработке элементов корпоративного портала, позволяющего 
организовать совместную работу предприятий на основе технологии 1С­Битрикс. 
Результаты  данного  эксперимента  подтвердили  перспективность  внедрения  интранет­портала 
для  практического  применения  на  малом  предприятии.  В  перспективе,  возможно,  создание 
многосайтовой системы для привлечения клиентов, и дальнейшего развития бизнеса. 
 
Литература 
1. Р.И. Басыров. 1С­Битрикс. Корпоративный портал. Повышение эффективности компании. 
– СПб.: Питер, 2012. – 318 с.  
2. 
Список 
терминов. 
Документация 
для 
разработчика: 
http://dev.1c­
bitrix.ru/api_help/main/general/terms.php#Portal 
3. Л. Веллинг. Разработка веб­приложений с помощью PHP и MySQL. ­ М.: Вильямс, 2010. – 
848 с. 
 
 
ӘӨЖ:040900 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯНЫ  
ӨНДІРУ ЖӘНЕ ТҰТЫНУ 
 
Ақжол Бақытжан, Нукетай Айзада, Сулеймен Демирел атындағы Университет 
Ғылым жетекшісі: Калиева Асем 
 
Біздің  заманымызда  қоғамның  өндірістік  қүштері  дамуының  ең  басты  көрсеткіші  ­  өндіріс 
және  энергия  тұтыну  дәрежесі.  Сонда  жетекші  рөл  атқаратын  электр  энергиясы  –  энергияның 
әмбебап және пайдалануға ыңғайлы түрі. Егер энергия тұтыну дүние жүзінде 25 жылда (шамамен) 
екі  есе  артады  десек,  электр  энергиясын  тұтыну  орта  есеппен  10  жылда  екі  есе  артады.  Бұл  – 
энергия  ресурстарын  жұмсаумен  байланысты  процестер  саны  үсті­үстіне  электр  энергиясына 
көшеді деген сөз.  
Кеңестiк билiк дәуiрiне дейiнгi кезеңде өндiргiш күштердiң даму деңгейi төмен болуы себептi 
оның  энергет  базасы  Қазақстанда  тым  кенже  қалды.  Деректер  бойынша,  қазақ  жерiнде  барлық 
электр ст­лардың қуаты 2,5 мың кВт/сағ­тан аспаған, оларда жылына 1,3 млн. кВт/сағ электр қуаты 
өндiрiлген. Кен кәсiпорындарына қызмет көрсету үшiн ұсақ локомобильдi немесе екi тактiлi мұнай 
электр  ст­лары  қолданылған.  Успенск  сияқты  кенiштiң  барлық  электр  қуаты  32  кВт  болған,  ал 
Спасск  з­тында  455  кВт­тан  аспаған.  Тек  6  қалада  ғана  қуаты  шағын  қалалық  электр  ст.  болған. 
Қарағанды  алабындағы  таскөмiр  кенiшiнен  алғаш  көмiр  өндiру  1856  ж.  басталғанымен 
Қазақстанда  отын  өнеркәсiбi  де  нашар  дамыды.  1917  жылға  Қазан  төңкерiсiне  дейiнгi  кезеңде 
мұнда 1182 мың т көмiр өндiрiлдi. Ленгiр қоңыр көмiр кенiшiн (1869 жылдан), Екiбастұз тас көмiр 
кенiшiн (1898 жылдан) және басқа кенiштердi  қосқанда Қазақстанда  төңкерiске дейiнгi 67 жылда 
1,6  млн.  т  көмiр  өндiрiлген.  1900  —  18  ж.  Ембi  мұнай  кенiшiнен  1377  т  мұнай,  соның  iшiнде 
Доссор  кенiшiнде  (1911  жылдан)  1332  т  мұнай  өндiрiлген.  Кеңестiк  дәуiрдiң  бас  кезiнде 
қабылданған ГОЭЛРО жоспарының (1920) елдi электрлендiрудегi экон. және саяси мәнi зор болды. 
Бұл жоспардың Қазақстанға да тiкелей қатысы бар. Онда Сiбiр т. ж. бойындағы iрi сауда­өнеркәсiп 
орталықтарының  қатарында  Петропавлды,  Ертiс  өз­нiң  бойындағы  Павлодар  ауданын  бiрiншi 

 
 
209 
 
кезекте, ал Дала өлкесiн екiншi кезекте электрлендiру, Павлодарда қуаты 15 мың кВт электр ст­н 
салу межеленген. 
Қазақстан  өзендерiнiң  су  энергетикалық  әлеуетi  200  млрд.  кВт/сағ,  ал  пайдалануға 
экономикалық  тиiмдi  су­энергия  қоры  23  —  27  млрд.  кВт/сағ  деп  бағаланды.  Қазiргi  кезде 
гидравликалық  энергияның  экономикалық    әлеуетiн  пайдаға  асыру  деңгейi  небәрi  20%­ды 
құрайды.  Жел  қуатын  пайдалану,  үшiн  Жоңғар  қақпасы  ауданында  (100  —  110  млрд.  кВт/сағ), 
Маңғыстау  тауларында  (100  —  140  млрд.  кВт/сағ),  т.б.  аудандарда  қолайлы  жағдайлар  бар. 
Оңтүстік    Қазақстан,  Алматы  облыстарының  аумағында  негiзiнен  жылытуға  және  ыстық  сумен 
қамтамасыз  етуге  жарамды  геотермиялы  су  қорлары  анықталды.  Жер  асты  суын  пайдалану 
жылына  1  млн.  т  шартты  отын  үнемдеуге  мүмкiндiк  бередi.  Республикада  күн  энергиясы  мен 
биомассаның да белгiлi бiр әлеуетi бар. Энергияның мұндай әдеттен тыс көздерiнiң тех. әлеуетi 13 
млрд. кВт/сағатқа бағаланып отыр, соның iшiнде жылына 5000 — 6000 сағатты қамтамасыз ететiн 
кепiлдi қуат — 380 мВт. Энергия өндiрiмi 1,9 — 2,3 млрд. кВт/сағ.  
Осы жоспарға сай 1925 ж. Қарсақбай электр ст­ның құрылысы басталып, 1928 ж. мұнда мыс 
қорыту  з­ты  iске  қосылды.  Осы  жылы  Жоғ.  Харуиз  СЭС­i  пайдалануға  берiлiп,  соның  негiзiнде 
Риддер қорғасын з­ты iске қосылды.  
1925 — 26 ж. Доссорда мұнайдың 41,2%­ы, Мақатта 87,8%­ы электр қуатын қолдана отырып 
өндiрiлдi.  Осы  жылдары  мұнай  оқпандарын  бұрғылау  және  мұнайды  барлау  үшiн  КСРО­да 
тұңғыш  рет  электр  қуаты  қолданылды.  Қазақстандағы  отын­энергет.  қорларды  iздестiру 
жұмыстарының  нәтижесiнде  көмiр  мен  мұнайдың  iрi  кенiштерi  табылды.  Қазбалы  отын  қорлары 
бойынша  Қазақстан  Кеңес  Одағында  екiншi  орынға  шықты.  Жалпы  электр  ст­лары  қуатының 
артуына,  электр  қуатының  өндiрiлуiне,  экономиканы  электрлендiру  деңгейiне  жасалған  талдау 
негiзiнде  кеңестiк  дәуiрдегi  Қазақстан  электр  энергетикасының  даму  жолын  негiзгi  үш  кезеңге 
бөлуге  болады:  бiрiншi  кезең  1918  —  45  жылдарды  қамтиды,  бұл  кезеңде  сол  уақыттың  өлшемi 
бойынша  iрi  электр  ст­лары  салынып,  алғашқы  энергет.  тораптар  пайда  болды.  Екiншi  кезеңде 
(1946  —  58  ж.)  аймақтық  электр  ст­ларында  электр  қуатын  бiр  орталықтан  өндiру  күрт  артты, 
алғашқы  энергет.  жүйелер  құрылды.  Үшiншi  кезеңде  (1959  —  90  ж.)  республиканың  энергет. 
базасы  жедел  қарқынмен  дамып,  аймақтық  энергет.  жүйе  қалыптасты.  Сөйтiп,  Қазақстан  өзiнiң 
электр  қуаты  жөнiндегi  мұқтаждарын  толық  қамтамасыз  ететiн  әрi  оны  өзге  елдерге  шығаратын 
ахуалға  жеттi.  Бұл  кезеңде  Алматыда,  Қарағандыда,  Петропавлда,  Жамбылда,  Шымкентте, 
Павлодарда iрi аймақтық су электр ст­лары (АСЭС) салынды. Ертiс өз­нде Өскемен және Бұқтарма 
су  электр  ст­лары  (СЭС),  Iледе  Қапшағай  СЭС­i  жұмыс  iстедi.  Аса  iрi  Ақсу  АСЭС­ы  Екiбастұз 
кенiшiнiң арзан көмiрiн пайдаланды.  
1990 ж. КСРО экономикасының құлдырауы қарсаңында республика электр ст­ларының қуаты 
18 млн. кВт­тан асты, ал Қазақстанның жалпы электр энергиясын тұтынуы 104,8 млрд. кВт/сағатты 
құрады,  оның  87,4  кВт/сағаты  меншiктi  электр  ст­ларында  өндiрiлдi.  1990  ж  республикада  131,5 
млн.  т  көмiр,  25,5  млн.  т  мұнай  мен  газ  конденсаты  және  6,8  млрд.  м3  газ  өндiрiлдi.  Өндiрiлген 
көмiр  мен  мұнайдың  едәуiр  бөлiгi  республикадан  тысқары  шығарылды.  1990  ж.  басқа  елдерге  10 
млн.  т  кокстелетiн  және  46,6  млн.  т  энергет.  көмiр  (42,9%),  21  млн.  т  мұнай  мен  газ  конденсаты 
(82,4%)  шығарылды.  Республиканың  отын  балансындағы  газдың  үлесi  15%  болды.  1990  ж. 
республиканың  ұлттық  табысындағы  үлестi  энергия  сыйымд.  1  сомға  шаққанда  4,01  кг  болды, 
мұның  өзi  өзге  одақтас  республикалармен  салыстырғанда  28%­ға  көп.  Қ.  э.  ж.  1991  жылдан 
дағдарысты жағдайды бастан кешiрдi. Республиканың қолданыстағы энергет. қуаты 1990 жылдың 
басында 17000 мВт­қа жуық болса, 1998 ж. ортасына қарай бұл қуат 10000 мВт­қа дейiн қысқарды. 
2000  жылдың  қорытындысы  бойынша  электр  қуатын  тұтыну  көрсеткiшi  8560  мВт­қа  дейiн 
төмендедi.  Қазақстан  энергия  өндiрушi  қуаттардың  тапшылығы  және  артық  электр  қуаты  бар 
аймақтардан оны жеткiзе алатын электр желiсiнiң жоқтығы себептi оңт. және батыс аймақтар үшiн 
электр  қуатын  сырттан  алды.    ҚР  Үкiметi  1996  ж.  электр  энергетикасының  қуат  өндiрушi  және 
электр  тораптары  активтерiне  мемл.  монополияны  реформалау,  сөйтiп  электр  қуатының  бәсекелi 
рыногiн  жасау  қажеттiгi  туралы  шешiм  қабылдады.  Осы  мақсатта  электр  энергетикасын 
құрылымдық  жағынан  қайта  құрудың  үкiметтiк  бағдарламасы  әзiрлендi.  Бұл  бағдарламаны  iске 

 
 
210 
 
асыру  электр  энергетикасының  бәсекелi  бөлiгiн  (электр  қуатын  өндiру  және  оны  тұтыну)  табиғи 
монополистерден ажыратып алу (электр энергиясын беру және бөлу) қамтамасыз етiлдi. Iрi электр 
ст­лары  (МАЭС)  инвесторларға  сатылды,  ал  аймақтық  жылу  электр  ст­лары  (ЖЭО)  жергiлiктi 
басқару  органдарының  меншiгiне  берiлдi.  1120,  500  және  220  кВ  кернеулi  негiзгi  тораптардың 
активтерi  негiзiнде  Электр  тораптарын  басқару  жөнiндегi  қазақстандық  компания  (“КЕGOC” 
ААҚ), 110 —  35, 6 —  10 және 0,4  кВ кернеулi аймақтық  электр  тораптары негiзiнде бөлу  электр 
тораптық  акцион.  компаниялары  (АЭК  АҚ)  құрылды.  Бұл  саланы  одан  әрi  дамытудың  1997  — 
2000  жылдарға  арналған  бағдарламасында  электр  қуаты  рыногiн  ұйымдастырудың  мынадай 
үлгiлерi  көзделдi:  ақырғы  тұтынушыға  жеткiзiлетiн  электр  қуатының  бағасы  бойынша  бәсеке; 
бiрыңғай  электр  қуаты  рыногiнiң  екi  деңгейде  (көтерме  сауда  және  бөлшек  сауда)  болуы;  электр 
қуатымен  сауда  жасауды  ұйымдастыру;  рынок  субъектiлерiнiң  аймақаралық  (“КЕGOC”  ААҚ), 
аймақтық және жергiлiктi (БЭК­тер) деңгейдегi тораптар бойынша электр қуатын тарату және бөлу 
қызметтерiн көрсету жөнiнде шарттар жасасу.  
         Осы  үлгiнiң  енгiзiлуi  екi  жақты  мерзiмдi  келiсiмшарттар  рыногiн  құруға  мүмкiндiк 
бердi.  Бiр  орталықтан  диспетчерлiк  басқару  жүйесi  қайта  құрылды,  ол  электр  қуатын  бәсекелi 
(электр  қуатын  өндiру  мен  тұтыну)  және  монополиялы  (электр  қуатын  тарату  және  бөлу) 
бөлiктерiнiң бөлiнiсi жағдайында  жұмыс iстеуге  бейiмделдi, сондай­ақ, электр қуатының сапалық 
көрсеткiштерi,  атап  айтқанда,  электр  тогының  жиiлiгi  жақсартылды.  Электр  энергетикасы 
секторын  реформалау  бағдарламасын  дәйектiлiкпен  iске  асыру  нәтижесiнде  2000  жылдан  бастап 
оң өзгерiстерге қол жеткiзiлдi: екi жақты мерзiмдiк (форвардтық) келiсiмшарттар рыногi құрылып, 
жұмыс  iстей  бастады.  Қазақстанның  электр  энергетикасы  секторының  бастапқы  экспорттық 
әлеуетi 2001 жылдың басында 500 — 1000 мВт деп бағаланды. Мыс., Екiбастұз АЭС компаниясы 
2001  жылдан  Ресейге  (Омбы  қ­ның  маңына)  300  мВт  электр  қуатын  экспортқа  шығара  бастады. 
2030  ж­ға  дейiн  электр  энергетикасын  дамыту  бағдарламасы  шеңберiнде  Қазақстанның  электр 
энергетикасы жөнiнен тәуелсiздiгiн қамтамасыз етудiң 2005 жылға дейiнгi жоспары әзiрлендi.  
 
Әдебиеттер 
1.  «Қазақстан»:  Ұлттық  энцклопедия    VIII    том  /  Бас  редактор  Ә.  Нысанбаев  –  Алматы 
«Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5­89800­123­9 
2.  «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия  I том/ Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ 
энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5­89800­123­9 
3.  Физика: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану­Ф49 математика  бағытындағы 
10­  11  сыныбына  арналған  оқулық  /С.  Түяқбаев,  Ш.  Насохова,  Б.  Кронгарт,  т.б.  —  Алматы: 
"Мектеп" баспасы.  
4.  Электрэнергетик    АТ.  Хожин  ҚР­ның  Жоғары  оқу  орындарының  қауымдастығы 
/Алматы, 2011/Х14 
 
 
 
СУ – ТАҢДАНАРЛЫҚ ЗАТ 
 
Сабит Бейбарыс Мейрамбекұлы, 2 курс, Инженер және жаратылыстану ғылымдары 
факультеті, СДУ 
 Ғылыми жетекшісі: магистр , аға оқытушы  Қалиева Асем Абаевна 
 
 
Су  басқа  сұыйқтармен  салыстырғанда  оны  күрт  ерекшелендіретін  көптеген  таң  қаларлық 
қасиеттерге  ие.  Егер  су  өзін  “кәдімгідей”  ұстаса,  жер  адам  танымастай  болар  еді.  Денелердің  
барлығы  да  қыздырғанда  ұлғаяды  да,  салқындатқанда  кішірейеді.  Су  0­ден  +4°С­қа  дейінгі  
температурада салқындатқанда ұлғаяды, ал қыздырғанда кішірейеді . +4°С­та судың тығыздығы ең 
үлкен болады, ол 1000 км/м ³ ­ ге тең. Температура +4° С – тан сәл жоғарылса не төмендесе судың 
тығыздығы  біршама  азаяды.  Осынын  салдарынан  күзде  және  қыста  терең  су  қоймаларында 

 
 
211 
 
конвекция  ерекше  түрде  жүреді.  Су  жоғарғы  жағынан  салқындап,  температурасы  +4°С­қа 
жеткенше ғана төмен , түбіне қарай, түсе береді . Сонда тынық су қоймасында температура  
 
 
Кескінделгендей болып орналасады . Осы себептен су қоймасын жоғарыдан бөрекеп жатқан 
мұз қабатынын астында оны мекендеуші жәндіктер мен балықтар тіршілік ете алады . 
1г суды 1°С­қа қыздыру үшін кез келген 1г басқа затты қыздыруға қарағанда 5,10,30 есе көп 
жылу мөлшерін беру керек , яғни судын меншікті жылу сиымдылығын өте үлкен . Осы себептен су 
өте  жақсы  жылу  тасығыш  зат  болып  табылады  .  Мысалы  үйлерінді  сумен  жылытуды  немесе 
Гольфстрим ағынымын Еурапаны “Жылытатынын “ естеріне түсіріндер . Қыздырған кезде судын 
температурасын  баяу  жоғарлауы  және  салқындаған  кезде  осыған  сәйкес  едәуір  жылу  молшерін 
бөліп шығаруы үлкен су қоймаларын манында температуранын ауытқуын азайтады .  
Бір кесек қатты қорғасынды сұйық қорғасынның ішіне тастасандар , ол батып кетеді . Үйткені 
сұйық қорғасынмен салыстырғанда , басқа да заттардың басым көпшілігі сияқты , қатты қорғасын 
тығызырақ . Ал су ше ? Қатты судың – мұздың – тығыздығы 900 км/м³ ­ ақ болғандықтан да мұз 
өзендердің  бетінде  жәйбарақат  қалқып  жүреді  .  Су  қатқан  кезде  ұлғайюы  тау  жыныстарын 
бүлдіреді  .  Күндіз  жар  тастардын  жарық  тастарына  еңген  су  түнде  қатады  да  ,  тау  жыныстары 
бөлініп түседі .  
Бір стаканда  температурасы 0°С  мұз бар  , ал екінші стаканда  мөлшері сондай  “ Мұздай  ” су 
бар.  Оларды  арасындағы  ішкі  энергияларынын  қоры  жөніндегі  айырмашылық  өте  зор  ,  тіпті 
температуралары  0°С  және  80°С  солардікіндей  .  Судың  қатты  күйден  суық  күйге  айналуы 
жылудың  ерекше  көп  жұтылуымен  (330  кДж/кг  !    )  қабатаса  жүреді  .  меншікті  балқу  жылуынын 
шамасы жағынан көп таралған металдардын ішінде алюминийдікі ғана судан асып түседі . Қатқан 
кезде  судан  алынуға  тиісті  жылу  мөлшерінің  көп  болуы  мынадай  фактыны  түсінуге 
көмектеседі,әдетте  қар  жауып  тұрған  кезде    күн  жылы,ал  жазғұтырым  мұз  жүрген  кезде  өзен 
бойында едәуір салқын болады .  
Су  булану  үшін  аса  көп  жылу  мөлшерін  керек  етеді  .  Осы  себептен  суы  коп  жерлерде  күн 
қаншалықты шығып тұрса да аса ыстық болмайды . Терінің ұсақ тесіктері арқылы адам организімі 
біраз  суды буландырып шығарады да , дене температурасын бір қалыпты ұстап туруға мүмкіндік 
алады  .  Ал  тер  бездері  жоқ  иттер  ылғалды  тілі  арқылы  буландырады  ,  Егер  судың  булануынын 
меншікті жылуы 10 есе аз ( Мысалы , сұйық азот немесе киросин сияқты  ) болса , онда кішігірім 

 
 
212 
 
су қоймалары бірінен кейін бірі кеуір қалар еді , жанбырдың тамшысы жерге жетпей­ақ ауада буға 
айналар еді , ормандар мен шабындықтар көп кешікпей шөл далаға айналар еді  
Қалыпты  қысымда  100°С­та  қайнайды  да,  0°С­да  мұзға  (р=0,92  г/см3)  айналады,  сондықтан 
мұз су бетінде қалқып  жүреді. Сонда  оның көлемі 9%­ға  артады. Судың беткі  қабатының  мұзбен 
қапталып жатуы ондағы тіршілік иелерінің қыс мезгілінде де өмір сүруіне жағдай жасайды. 
.  Қайнау температурасы
  
Q=L*m егер t = t қайнау 
 
 
Су  аномалиясы  –  денелердің  қалыпты  қасиеттерінен  ауытқуы  –  әлі  күнге  дейін  анықталып 
болған  жоқ  ,  бірақ  олардың  басты  себебі  су  малекулаларынын  құрылысына  байланысты  екені 
белгілі . Сутегінің атомы оттегінің атомына бүйір жақтарынан симетриялық түрде жалғаспай , бір 
жағына қарай басып тұрады . Ғалымдар , егер осы симетриясыздық  болмаса , оның қасиеті кенет 
өзгерген болар еді деп санайды . Мысалы , су 90°С­та қатып және 70°С – та қайнар еді . 
Таза  су  ­  түссіз,  иіссіз,  дәмсіз  сұйықтық.  Судың  қабаты  5  м  асқанда  көгілдір  түсті  болып 
көрінеді. 
Тірі  және  өлі  табиғатта  жүретін  түрлі  процестер  мен  құбылыстардың  адам  тіршілігіне 
жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде, жер 
бетінің 77,5% — ын су алып жатыр. Су қорларына – мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, 
мұздықтар,  атмосферадағы  ылғал  кіреді.  Су  адамдар  мен  жануарлардың  организміне  еніп,  онда 
болатын зат және энергия айналымына тікелей қатысады. Көптеген процестер тек сулы ортада ғана 
жүре алады. Белок суда пайда болған және осы ортада дами алады, ал белок тірі клетканың негізі 
болып табылады. Жер бетіндегі биологиялық өнімдердің 43% — ын, ал оттегінің 50% — дан көбін 
мұхиттар мен теңіздер береді. 
Су қоры – халық байлығы, өкінішке орай жер бетіндегі тұщы судың қоры өте аз. өзендер мен 
көлдердегі тұщы сулардың қоры, гидросфера ресурсының бір пайызына да жетпейді екен. Құрлық 
бетінің  әр  түрлі  жерлеріндегі  тұщы  сулардың  қорлары  әр  түрлі.  Мысалы,  Аляскада  1  адамға  2 
миллион  м3,  Жаңа  Зеландияда  100  мың  м3,  бұрыңғы  Кеңестер  Одағында  18,3  мың  м3,  ал 
Қазақстан  Республикасы  тұщы  су  қоры  тапшы  мемлекеттер  қатарына  жатады.  Қазақстанда  1987 
жылы халық шаруашылығына жұмсалған судың жалпы мөлшері 38 км3­ге жетті.  
Планетамыздағы  адамзаттың  тұщы  суды  пайдалануы  жыл  сайын  өсіп  келеді.  Ал, 
мұхиттардың,  теңіздердің  тұзды  сулары  шаруашылықта  мардымсыз  болса  да  қолданылып  жүр. 
Біздің  республикамызда  су  тұщытқыш  станциясы  Ақтау  қаласында  ғана  бар. Егер ерте кезде,  бір 
адам  басына  шаққанда,  тәулігіне  12­18  литр  су  пайдаланса,  XX  ғасырда  мәдениеті  дамыған 
елдерде оның шамасы орта есеппен 200­400 литрге жетіп отыр.  
Су  ресурстарының  “мұхит­атмосфера­жер­мұхит”  системасындағы  айналым  процестерінде 
тамаша бір қасиеті — өздігінен қайта қалпына келу қабілеті. Сондықтан табиғатты қорғаудың аса 
маңызды  міндеттерінің  бірі  табиғи  сулардың  осы  қасиетін  сақтап  қалуға  барынша  мүмкіндік 
жасау. 
Судың  өздігінен  тазару  процесіне  әсер  ететін  физикалық  факторлардың  ішінде  ластаушы 
заттардың сұйылуы, еруі және араласуы негізгі рөл атқарады. 
Массалық құрамы: Н —11,19 %, О — 88,81 %. 

 
 
213 
 
Молекулалық массасы 18,0153. Су планетамыздағы ең көп тараған заттардың бірі; ол үш 
түрде — бу, су және мұз күйінде ұшырасады; күшті еріткіш. 
Су  айдауыш  мұнара­  елді  мекендерді  сумен  қамтамасыз  ету  жүйесіндегі  су  өтімі  (шығыны) 
мен қысымын реттеп отыруға арналған құрылыс. Ол цилиндр тәрізді етіп арнайы болаттан немесе 
темір­бетоннан  жасалған  шаннан  және  оны  көтеріп  тұратын  тіреуіш  құрылымнан  тұрады. 
Мұнараның  биіктігі  25—30  м­ге,  шанының  сыйымдылығы  ондаған  текшелерге  жетеді.  Тіреуіш 
кірпіш не ағаштан жасалады. Шан ішіндегі судың қыста катып қалмауы және ластанбауы үшін ол 
жылу өткізгіштігі төмен жеңіл материалдармен қапталып, үсті шатырмен жабылады. 
Судың сапалық құрамы сутек пен оттектен тұратыны, ал сандық құрамы екі сутек атомы мен 
бір оттек атомынан тұратындығы мәлім. 
Судың айырылуы электр тогының әсерінен жүреді, бұл  реакциямен  сендер сутекті алу  әдісі 
бойынша таныссыңдар: 
2H
2
O→2H
2
↑+O
2
↑ 
Күрделі заттың құрамдас бөліктеріне айырылуы — анализ деп аталады. 
Жай заттармен әрекеттесуі: 
I. Судың металдармен әрекеттесу реакцияларын сутегін ал әдістерінде қарастырған 
болатынбыз: 
2Na + 2НОН = 2NaOH + Н
2
↑ 
Са + 2НОН = Са(ОН)
2
+ Н
2
↑ 
Белсенділігі тым жоғары емес металл сумен әрекеттескенде оның оксиді түзіледі: 
Mg + НОН = MgO + H
2
 
Белсенділігі төмен металдар сумен әрекеттеспейді. 
II. Бейметалдармен әрекеттесуі: Су кейбір бейметалдармен де әрекеттесе алады. Қыздырға 
көмірге су қоссақ екі түрлі газ қоспасы түзіледі — ол «су газы» деп аталады: 
С + НОН=СО↑+Н
2
↑ 
Көмірді жағарда оған су қосып шылайтынын білесіңдер, сонда түзілген екі газ да жанғыш 
екен. Хлорды суға жібергенде екі қышқылдың қоспасы түзіледі. 
Сl
2
 + НОН = НСlO + HCl 
Гидросфера — 
Жер 
су 
қабығы, 
ол 
ғаламшардағы химиялық 
қосылысқа түспеген 
аймақтардың  барлығын  (сұйық,  қатты  және  бу  түріндегі)  қамтиды.  Гидросфераны  a  құрамдас 
бөліктерін  зерттейтін  ғылымды гидрология деп  атайды. Гидрология  зерттеу объектісіне  қарай екі 
салаға: Дүниежүзілік мұхит пен онын бөліктерін зерттейтін мұхиттану және құрлықтағы суларды 
зерттейтін құрлық гидрологиясына жіктеледі. 
Гидросфераның  жалпы  көлемі,  шамамен,  1,5  млрд  км3.  Бұл  орасан  мол  су  массасының  тек 
2,5%­ы  ғана  тұщы  су,  қалған  бөлігін  Дүниежүзілік  мұхит  пен  құрлықтағы  ащы  сулар 
құрайды. Тұщы  сулардың басым  бөлігі  мұздықтарда  шоғырланған.  Гидросфераның  құрамдас 
бөліктері мен олардағы су 3­кестеде көрсетілген. 
Су — Жер шарындағы ең көп таралған айрықша зат, химиялық құрамы жөнінен сутек оксиді 
(Н
2
О)  болып  табылалы.  Оның  өзіне  тән  қасиеттері  бар,  бұл  қасиеттерінің  географиялық  қабықға 
жүретін процестерінің маңызы зор. 
Су қорларын кешенді пайдалануда жер суару мен жайылымдарды суландыру ­ өте маңызды 
мәселе.  Қазіргі  кезде  суаруға  дайындалған  жердің  көлемі  10­12  млн.гектары  –  егістік,  нақты 
суарылатыны – 9,8 млн.га. 
Планетамыздағы  су  қабығын  –  гидросфераны,  оның  қасиеттерін,  ондағы  өтіп  жатқан 
процестерді,  оның  атмосферамен,  литосферамен  және  биосферамен  байланысын  зерттеу  мен 
айналысатын ғылым саласы гидрология  деп аталады. 
"Гидрология”  сөзі  екі  грек  сөзінің  (гидро  –  су,  логос  –  ғылым,  ілім)  қосылуынан  пайда 
болған, яғни су туралы ғылым дегенді білдіреді. 
Гидрология  жердің  және  оның  су  қабығының  физикалық,  географиялық  қасиеттерін 
зерттейтін ғылымдар кешеніне жатады. 

 
 
214 
 
Су  –  зат  алмасу  мен  ағзалар  дамуы  өтетін  негізгі  орта.  Адамзаттың  өмірі  мен  мәдениеттің 
дамуы көне замандардан бері сумен тығыз байланысты. Су – физика, химия, механика және басқа 
да ғылыми салаларының зерттеу объектісі. 
Қазіргі  таңда  су  нысандарының  ластануы  өзекті  проблема  болып  табылады,  өйткені 
барлығына мәлім ақиқат «Су – өмірдің көзі». Сусыз адам үш тәуліктен артық өмір сүре алмайды, 
бірақ  судың  қаншылықты  маңызды  екенін  біле  тұрып,  су  нысандарын  өте  қатаң,  ұқыпсыз 
пайдалануда, түсірілістер мен қалдықтарды тастау арқылы судың табиғи режимін қайтарылмастай 
етіп бұзуда. 
Біріншіден,  су  қалыпты  жағдайдың  өзінде  үш  бірдей  күйде  бола  алады.  Судың  бір  күйден 
екінші күйге ауысуы белгілі бір мелшерде жылу жұмсалады (булану, қар мен мұздың еруі) немесе 
бөлініп  шығады  (конденсация,  судың  қатуы).  Мысалы,  1  г  суды  буландыру  үшін  жұмсалатын 
жылу 1 г мұзды ерітуге қажет жылудан 7 еседей артық болады. 
Екіншіден,  басқа  заттармен  салыстырғанда  су  қатқан  кезде  көлемін  ұлғайтады.  Таза  су 
қалыпты қысым жағдайында +100°С­та қайнап, 0°С­та қататынын білесіңдер. 
Гидросфераның құрамдас бөліктері және олардағы су көлемі (Н
2
О) 
Гидросфераның 
құрамдас 
бөліктері 
Су 
көлемі, км3 
Дүниежүзілік мұхит 
1  370  000 
000 
Жерасты сулары 
60 
000 
000 
Топырақ ылғалы 
82 000 
Мүздықтар 
24 
000 
000 
Көлдер 
230 000 
Өзендер 
1 200 
Атмосферадағы су 
14 000 
Барлығы 
1  454  327 
200 
 
Әдебиеттер  
1.   Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М. Б., 
Сақариянова Қ.Н. ­Алматы: Атамұра, 2009. — 216 бет.  
2.   Орысша­қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын баскарған э.ғ.д., 
профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.­29 1 б.  
3.   Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9­сыныбына арналған оқулық, 2­басылымы, 
өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. — Алматы: Атамұра, 2009.   
4.  Экология (оқулық) — Алматы, 2008  
 
   
УДК 511.1 
ТЕОРЕМЫ О ПРИЗНАКАХ ДЕЛИМОСТИ ЧИСЕЛ НА ЦИФРЫ 1,3,7,9 
 
М.Б. Багдат, студент 2 курса факультета математики и информационных технологий 
Карагандинский государственный университет, Караганды, Казахстан 
Научный руководитель – Г.Ж.Жетимекова 
 

 
 
215 
 
Доказан  ряд  теорем  о  делимости  чисел,не  встречающихся  ранее  в  научной  литературе. 
Результаты  работы  и  выводы:  Доказаны  теоремы  о  признаках  делимости  чисел,оканчивающихся 
на  1,3,7,  9,сделан  вывод  ряда  признаков  делимых  чисел.Рассмотрены  примеры  решения  задач  с 
использованием  доказанных  теорем.  Область  практического  использования  результатов:  Теория 
чисел. Решение задач,связанных с делимостью чисел. 
 
Novelty of research: there were proved the theorems about numbers’ divisibility that were not met 
earlier in the scientific literature. Results and conclusions: theorems about divisibility of numbers that are 
ended on digits: 1,3,7,9 were proved. There were considered theexamples of solving the problems using 
the proved theorems. Field of results application: Number theory. Solving problems about divisibility of 
numbers. 
 
Математика­основа  всех  наук  и  неотделимая  часть  нашей  культуры.  Как  о  главных 
основателях  математики  мы  можем  сказать  о  Евдоксе,  Евклиде,  Архимеде  и  Аполлония, 
которые  создали  древне  ­греческую  культуру.  Омара  Хайяма  великого  математика  и 
астронома,  ал­Фараби,  который  внес  большой  вклад  в  процветание  науки.  По  словам 
Ф.Энгельса, «математика ­ цифровое значение и пространственный размер мира». По мнению 
известного математика А.Н.Колмогорова история математики  делиться на четыре эпохи. 
Начиная  с  первой  эпохи,  изучались  признаки  делимости,  но  по  сей  день,  нет  полного 
объяснения этому явлению. И поэтому в проекте рассмотрены признаки делимости чисел. 
Признак
,  позволяющий  сравнительно  быстро  определить,  является  ли  число  кратным  заранее 
заданному.  Если  признак делимости позволяет выяснить не только   числа на заранее заданное, но и 
остаток от деления, то его называют признаком равноостаточности. 
Как правило, признаки делимости применяются при ручном счёте и для чисел, представленных в 
конкретной системе счисления  (обычно в десятичной) [1]. 
Пусть требуется определить, делится ли некоторое 
 на другое натуральное число
Для этого 
будем строить последовательность натуральных чисел: 
 
такую, что: 
 
 
  каждый член последовательности вполне определяется предыдущим; 
 
 
  последний член последовательности меньше 
то есть 
 
  все члены последовательности являются равноделимыми на 
 
Тогда  если  последний  член  этой  последовательности  равен  нулю,  то 
  делится  на 
в 
противном случае   на 
 не делится. 
Способ  (алгоритм)  построения  такой  последовательности  и  будет  искомым  признаком 
делимости  на 
 
Признак  делимости  является  математическим  объектом  весьма 
распространенным,  хотя  и  не  бросающимся  на  глаза  природы.  Это  не  формула,  не  теорема, 
не  определение,  а  некоторый  процесс,  совершенно  такого  же  типа,  что  процесс  умножения 
чисел  «столбиком»  или,  скажем,  процесс  вычисления  одного  за  другим  членов 
арифметической  прогрессии.
 
Утверждение 1. Признаки делимости на 11. Если число bm-делиться на 11, то и число делится 
на 11. 
Утверждение 2. Признаки делимости на 3. Если число bm+делиться на 3, то и число делиться 
на 3. 
Утверждение 3. Признаки делимости на 7. Если число 2·bm-делиться на 7, то и число делиться 
на 7. 
Утверждение 4. Признаки делимости на 9. Если число bm+делиться на 9, то и число делиться 
на 9. 
По этим утверждениям доказаны мной ниже показанные теоремы. 

 
 
216 
 
Теорема  1.  Признаки  делимости  на  числа,  которые  оканчиваются  на  1.(следствие: 
утверждение 1) 
Если  число  Вт-  делится    без  остатка  на  число,  то  и  число  делится  без  остатка  на  число. 
Доказательство. По условию теоремы 
Здесь Вт-  = k 
Тогда, =10+ Вт =10 -Вт+ Вт+ Вт =10(Вт·-)+Вт(10+1)= =-10k+ Вт=(Вт-10k) 
Теорема  2.  Признаки  делимости  на  числа,  которые  оканчиваются  на  3.(следствие: 
утверждение 2) 
Еcли число Вт(3·+1)+делится без остатка на 
число, то и число   делится без остатка на число [2]. 
По условию теоремы Вт(3·+1)+=k 
Здесь k,тогда, 
=10+Вт=10+30Вт+10Вт- -30Вт-10 Вт + Вт=10()-3Вт· (10+3)=10(+1)+Вт+3)=10k­3Вт=(10k-
3Вт) 
Теорема 
З. 
Признаки 
делимости 
на 
числа, 
которые 
оканчиваются 
на 
7.(следствие:утверждение 3) 
Если  число   +2)­делится без остатка на число   ,  то  и  число   делится   без  остатка  на  число ,   
По условию теоремы Вт(3·+2)- =k 
Здесь  k,тогда, 
=10+Вт=10+30Вт-
20Вт+30Вт+20Вт+Вт=10()+3Вт·(10+7)=10(+2)+Вт+7)=10k+3Вт=(10k+3Вт) 
Теорема  4.  Признаки  делимости  на  числа,  которые  оканчиваютсяна  9.(следствие: 
утверждение 4) 
Еcли число Вт(+1)+делится без остатка на 
число, то и число   делится без остатка на число [3]. 
По условию теоремы Вт(3·+1)+=k 
Здесь k,тогда, 
=10+Вт=10+10Вт+10Вт -10Вт-10 Вт + Вт=10()- Вт· (10+9)= 10k­Вт=(10k-Вт) 
Применение доказанных теорем облегчает решение задач в теории чисел.  
В ходе исследования получены следующие выводы: 
  Проведенное исследование подтвердило выдвинутую гипотезу. 
  Теоремы о делимости чисел ускоряют процесс решения задач. 
  Сделан  электронный  учебник  о  признаках  делимости  чисел  оканчивающихся  на  цифры 
1,3,7,9. 
 
                  
 
 
 
Литература 
1.  Н.Н.Воробьев Признаки делимости.­4­е изд. испр.—М.Наука.1998 
2.  Л. А. Калужин Основная теорема арифметики. ­ Наука 1969­32 с. 
3.  Ә.Н. Шыныбеков .,Алгебра 8­класс. ­ Алматы:Атамура ,2004. 
 
 

 
 
217 
 
УДК 517.956.3 
СОЗДАНИЕ И ПРИМЕНЕНИЕ МАКРОРЕКОРДЕРА ПОД WINDOWS В ПРОЦЕССЕ 
ИЗУЧЕНИЯ ДИСЦИПЛИНЫ «КОМПЬЮТЕРНАЯ ГРАФИКА» 
 
Власенко В.К., Фазылова Л.С., Устинова Л.В. 
Карагандинский государственный университет им. Е.А. Букетова 
 
Түйін 
Аталмыш  мақалада  информатика  сабақтарында  макрорекордер  бағдарламаны  құру  және 
қолдану  сұрақтары  қарастырылады.  Графикалық  редакторларды  оқу  кезінде  материалдардың 
сапасын арттыруға және эффективтілігін жақсартуға мүмкіндік береді. 
Түйін  сөздер:  ақпараттық  технологиялар,  компьютерлік  графика,  мультимедиялық 
технологияляр, оқытатын бағдарлама, макрорекордер, программалау. 
 
Аннотация 
В данной статье рассматриваются вопросы создания и применения макрорекордера на уроках 
информатики. Это позволяет повысить эффективность и качество усвоения материала при изучении 
графических редакторов. 
Ключевые  слова:  информационные  технологии,  компьютерная  графика,  мультимедийные 
технологии, обучающая программа, макрорекордер, программирование. 
 
Annotation 
This article focuses on the creation and use of Macrorecorder on science lessons. This improves the 
efficiency and quality of learning material in the study of image editors. 
Keywords:  information technology,  computer graphics,  multimedia  technologies,  teaching  program, 
macrorecorder, programming. 
 
В  соответствии  с  концепцией  развития  образования  Республики  Казахстан  предполагается 
создание  единой  информационной  образовательной  среды,  позволяющей  на  основе  использования 
современных  информационных  технологий  повысить  качество  казахстанского  образования, 
обеспечить  равные  возможности  гражданам  на  получение  образования  всех  уровней  и  ступеней,  а 
также  интегрировать  информационное  пространство  республики  в  мировое  образовательное 
пространство. 
Процесс  информатизации  образования  в  Казахстане  предполагает  широкое  внедрение 
информационных  технологий  в  учебный  процесс.  Мультимедиа  технологии  находят  свое 
применение в электронных учебниках, обучающих учебно­методических комплексах и т.д., которые 
за  последнее  время  приобрели  большую  популярность  и  стали  все  больше  применяться  в  учебном 
процессе наряду с традиционными печатными учебниками.  
Основным  преимуществом  мультимедийных  обучающих  ресурсов  являются:  во­первых,  их 
мобильность,  во­вторых,  доступность  связи  с  развитием  компьютерных  сетей,  в­третьих, 
адекватность уровню развития современных научных знаний. Практика использования электронных 
обучающих ресурсов показывает, что обучаемые качественно усваивают изложенный материал /1/.  
Предметы  специальных  дисциплин  являются  одними  из  основополагающих  при  получении 
знаний  по  профессии.  Поэтому  от  того,  насколько  качественными  знаниями  овладеет  учащийся, 
будет зависеть его квалификация. Многие пользователи электронных обучающих ресурсов не всегда 
имеют  возможность  постоянно  общаться  с  преподавателем  и  большинство  дисциплин  осваивают 
самостоятельно.  При  таком  построении  учебного  процесса  существенно  снижаются  возможности 
изучения дисциплин, и материал изучается как самостоятельный. При изучении курса целесообразно 
использовать как можно больше наглядности, которую можно добиться, используя интерактивные, 
динамические обучающие комплексы.  

 
 
218 
 
Для  решения  этой  проблемы,  наряду  с  другими,  существуют  специальные  программы, 
макрорекордеры,  которые  позволяют  записать  действия  пользователя    с  последующим  их 
воспроизведением в нужный момент для демонстрации обучающего материала. 
Несмотря  на  значительные  достижения  в  теории  и  практике  создания  макрорекордеров  для 
демонстрационных  приложений,  имеется  ряд  вопросов,  которые  остаются  постоянным  объектом 
дискуссий. К ним, в частности, следует отнести: принципы создания программ производящих запись 
обучающих материалов, а также критерии выбора технологии. 
Объектом  исследования  является  технология  создания  макрорекордеров.  Предметом 
исследования  ­  макрорекордер  под  Windows,  который  производит  записи  команд  компьютерных 
устройств, оптимизирующий применение обучающих образовательных программ. 
Целью  работы  является  создание  макрорекордера,  который  используется  для  демонстрации 
обучающих  материалов  при  изучении  графических  редакторов  дисциплины  «Компьютерная 
графика».  
Для достижения поставленной цели были решены следующие задачи: 
  выявление основных требований к компьютерным средствам обучения; 
  изучение технологий создания макрорекордеров; 
  изучение технологии применения ловушек в Windows;  
  создание программы для записи и воспроизведения действий в приложениях Window;  
  описание функциональных возможностей программы; 
  создание демонстрационных материалов для наглядного показа работы программы. 
Созданная  программа  должна  выполнять  следующие  функции:  запись  и  воспроизведение 
действий  пользователя;  подачу  учебного  материала;  формирование  навыков  самостоятельной 
работы  в  учебной  деятельности;  контроль  над  результатом  усвоения  знаний  может  быть 
использована на уроках информатики для наглядного представления материала. 
Практическая  значимость  работы  заключается  в  возможности  использования  созданных 
сценариев  для самостоятельного  изучения  пошагового  выполнения,  записанного материала, а  так 
же для автоматизации выполнения приложений Windows. 
Макрорекордер эксплуатируется локально. Загрузка программы осуществляется при запуске 
файла  DemoRec.exe.  При  запуске  приложения  открывается  главное  окно  программы.  Работа  с 
макрорекордером  осуществляется  с  помощью  командных  кнопок  и  горячих  клавиш.  В  правой 
части  формы  приложения  выполнятся  загрузка  сценария  действий  пользователя.  Левая  часть  с 
командными  кнопками  не  изменяется.  Для  записи  действий  пользователя  необходимо  нажать  на 
клавишу "Capture program" или нажать F12. которая начинает/останавливает запись действий.  
Удаление  выделенной  команды  в  программе  производит  клавиша  "Удалить  команду"  или 
клавиша  DEL. Кнопка  "Изменить  команду"  позволяет  поменять  команду в  программе.  Добавляет 
команду  в  программу  клавиша  "Добавить  команду".  При  нажатии  на  кнопку  "Новая  программа" 
происходит  удаление  текущей  программы  и  записывается  новая.  Загрузка  ранее  сохраненной 
программы  осуществляется  при  нажатии  на  "Загрузить  программу".  При  нажатии  на  "Сохранить 
программу"  программа  сохраняется    на  жестком  диске,  для  последующего  использования. 
Информацию  о  текущей  версии  программы  можно  получить  при  нажатии  на  кнопку  "О 
программе". Запуск программы на выполнение происходит при нажатии на кнопку "GO".  
В программе предусмотрена опция "Сохранять паузы", при записи и выполнении программы 
запоминать  паузу  между  кликами  мыши  и  нажатиями  клавиш.  Команда  "Обрабатывать 
клавиатуру"  запоминает  нажатия  клавиш  на  клавиатуре  при  записи  и  выполнении  программы. 
Игнорирует  сообщения  от  мыши  и  не  записывает  их  в  программу  команда  "Не  обрабатывать 
мышь".  "Кнопки  мыши"  ­  записывает  только  места  кликов  и  нажатий/опусканий.  При  выборе 
"Кнопки + грубый путь" ­ вырезается большинство координат пути, мышь сильнее дергается, при 
этом  размер  скрипта  сокращается.  При  выборе  "Кнопки  +  точный  путь"  ­  вырезается  меньше 
координат, движения более гладкие. Координаты не вырезаются при выборе из списка "Кнопки + 
лучший путь" ­ самое гладкое движение курсора, но скрипт получается большого размера. 
Программа может работать в двух режимах:  

 
 
219 
 
1. Режим записи. 
2. Режим воспроизведения. 
При нажатии на кнопку запись приложение автоматически сворачивается в системный трей.  
При  нажатии  на  клавишу  "Записать  действия",  в  нижнем  левом  углу  монитора  появится 
свернутое окно, отображающее текущие координаты курсора. Программа записывает все нажатия 
на  клавиатуре  и  мыши  при  включении  соответствующих  настроек,  а  так  же  промежуток  между 
действиями. В этом режиме при нажатии на клавишу F12 происходит остановка записи, а клавиши 
F11 ­ вставка комментария. 
Записанные действия можно изменить или дополнить. Это можно сделать с помощью клавиш 
"Добавить команду" и "Изменить команду". При нажатии появляется окно, в левой части которого 
находятся все операторы этой программы, а в правой параметры этих операторов. Выбирая слева 
оператор,  становится  активным  группа  параметров  для  этого  оператора.  Например,  при  выборе 
команды "Mouse" становится активным параметры "Мышь" ­ координаты клика, и клавиша клика. 
При  нажатии  на  клавишу "Вставить"  происходит  вставка  оператора перед  выделенной  командой, 
при  нажатии  на  клавишу  "изменить"  происходит  изменение  выделенной  команды.  Стрелки 
"Вверх­вниз" служат для  перемещения  оператора  по  программе.  Флажок "Всегда  вверху"  служит 
для того, чтобы панель с инструментами всегда была поверх всех окон. 
В ходе выполнения работы были созданы демонстрационные материалы по темам:  
1. 
Стили слоев Photoshop. Создание капель росы на кленовом листе. 
2. 
Создание векторных объектов. Модель кривой. Создание пейзажа. 
3. 
Клоны,  символы,  пошаговые  переходы  и  ореолы.  Создание  пальмы.  Создание 
осьминога. Создание свечи. 
4. 
Огибающие. Интерактивная деформация. Создание снежинки, цветка. 
5. 
Кисти и распылители, пользовательские заготовки. Создание еловой ветви. 
6. 
 Использование эффекта линзы. 
Рассмотрим  работу  программы  на  примере  создания  скрипта  для  демонстрации  изменения 
свойств стиля слоя в Photoshop ­ создание капель росы на кленовом листе (рис. 1).  
 
 
Рисунок 1. Результат работы макрорекордера: запись действий пользователя, 
результат воспроизведения 
 
В соответсвии с алгоритмом работы макрорекордера выполним ряд действий: 
1. Запуск макрорекордера «DemoRec». 
2. Выполняем  лабораторную  работу  «Стили  слоев»  в  соответствии  с  УМК  по  дисциплине 
«Компьютерная графика. 
3. F12 ­ окончание записи сценария. 
4. Сохранение сцен. 
5. Тестирование или воспроизведение. 

 
 
220 
 

жүктеу/скачать 11,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: