Д.ҒАЛЫМҰЛЫ, старший помощник прокурора

1 қараша 2014 жыл

3

Igiman01@mail.ru

Профилактика туберкулеза

В рамках реализации плана мероприятия Государственной програм-

мы  «Саламатты  Қазақстан»  на  2011-  2015  годы,  приказа  министерства  

здравоохранения Республики Казахстан от 27 января 2014 года № 45 «О 

проведении мероприятий  по формированию здорового образа жизни и 

профилактике заболеваний на 2014 год», протокола заседания Республи-

кансткого штаба по  снижению заболеваемости  туберкулезом МЗ РК от 11 

июня   2014 года 

при  организаци-

онно-  методиче-

ской  поддержке 

Национального 

центра    проблем 

формирования 

здорового  обра-

за жизни, Нацио-

нального  центра  

проблем  тубер-

кулеза    1  сентя-

бря  2014  года 

во  всех  школах   

республики   про-

ведены по вопро-

сам туберкулеза «Урок здоровья». 

Медицинские  работники  Сарканской  туберкулезной  больницы                                                     

не остались в стороне, они приняли активное участие в проведении этой 

акции.  Цель  акции:  повышение    информированности  по  вопросам  вы-

явления, диагностики, лечения, профилактики туберкулеза и улучшения 

приверженности школьников, студентов к ведению здорового образа жиз-

ни, формирование ответственного безопасного поведения.

Местом проведения в Сарканском районе явились все общеобразо-

вательные школы, колледжи, лечебные учреждения, автовокзал, рынок.

Акции  проводились  в  виде  обучающих  семинаров    и  тренингов  для 

медицинских работников, день открытых дверей в организациях ПМСП, 

дискуссии с подростками с участием преподавательского состава, школь-

ники писали диктанты, использовали радиопередачи с раздачей  брошюр, 

листовок и буклетов населению.

Туберкулез является одним  из основных глобальных проблем здраво-

охранения. По данным Всемирной организации здравоохранения, в 2012г. 

в мире зарегистрировано 8,6 милиона заболевания и 1,3  миллиона слу-

чаев  смерти  от  туберкулеза.  Около  1/3  населения  мира  инфицировано 

туберкулезной бактерией. В Сарканском районе за 2013 год зарегистри-

ровано 1651 инфицированных детей, которые были выявлены через диа-

гностическую пробу Манту. Чаще всего дети инфицируются от  взрослых 

больных туберкулезом. Более высокому риску заболевания подвергаются  

дети и подростки с ослабленной иммунной системой (недостаточное пита-

ние, частые простудные заболевания, диабеты, табакокурение, алкоголь 

и т.д.). Данные Всемирной организации здравоохранения указывают, что 

в мире около 450 000 смертельных случаев от туберкулеза приходится 

на возраст  до 15 лет, около 10 миллионов детей становятся сиротами в 

результате смерти родителей от туберкулеза.

В мире туберкулез у детей часто остается  невыявленным  медицин-

скими  работниками и его бывает очень сложно диагностировать  и лечить.

Основная форма у детей – туберкулез внутригрудных лимфатических 

узлов. Основная форма у подростков идет преимущественно с поражени-

ем легочной ткани в виде инфильративных форм с бактериовыделением 

в  80%  случае.  При  проведении  «Урока  здоровья»  главной  темой  стала 

профилактика  заболеваемости туберкулезом, формирование мотивации 

к  сохранению  и  укреплению  здоровья,  выработка  элементарных  здоро-

вьесберегающих  навыков,  включая  рациональное      питание,  здоровый 

образ  жизни,  физическая  активность  под  девизом  «Остановить  тубер-

кулез!». Обращаемся ко всему населению берегите свое здоровье, оно 

дается один раз и нигде его не купишь.

Р.АЛИЕВА,

врач фтизиопедиатр высшей категории 

Сарканской туббольницы.                                                     

■ Здоровье

Бұдан  бұрын  Эбола  геморрагиялық  қызба  ретінде  белгілі  болған 

Эбола  вирусынан  туындаған  ауыр  күйде  өтетін,  жиі  өлім-жітіммен 

аяқталатын адамдардың ауруы болып табылады. Бұл аурудың өлім-жітім 

коэффициенті 90% жетеді. Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау министрлігінің  

мәліметі  бойынша  қазіргі  уақытқа  дейін  Африка    Республикаларында 

3069-дан астам адамдар эбола қызбасынан зардап шеккен.

Жұқпаның  таралуы.  Эбола  вирусы  адамдарға  жұқтырылған 

адамардың  ағзасынан  бөлінген  қанмен  және  бөлінділермен,  сондай-ақ 

жұқтырылған заттармен тығыз қатынаста болған жағдайда жұғады. Өліктің 

денесімен тікелей қатынаста болған адамдар, жерлеу рәсіміне қатысқан 

адамдар Эбола вирусының тасымалдаушысы ретінде рөл атқарады.

Белгілері  мен  симптомдары.  Эбола  қызбасы  жоғары  температу-

рамен,  әлсіздікпен,  бұлшық  ет  және  бас  ауруымен,  сондай-ақ  тамақтың 

ауруымен  сипатталатын  ауыр  жіті  жұқпалы  ауру.  Одан  әрі  құсу,  диарея, 

бөртпе,  бүйрек  пен  бауыр  функцияларының  бұзылуы,  ішкі  және  сыртқы 

қансырау  белгілері  қалыптасады.  Инкубациялық  кезең  (жұқтырылу  мен 

симптомдардың пайда болуы арасындағы интервал) 2-ден 21 күнге дейін 

созылады.

Алдын алу және оған қарсы күрес. Үй жануарлары арасында Эбола 

вирусына қарсы күрес. Жануарлар үшін Эбола вирусына қарсы вакцина 

жоқ. Аурудың бой көтеруіне күдік туындаған жағдайда аумақ дереу каран-

тинге жабылуы тиіс. Жұқпаның жануардан адамға таралу қаупін төмендету 

үшін жұқтырылған жануарды сойып, оның жерге көмілуіне немесе крема-

циялануына мұқият бақылау жүргізу, жануарлардың жұқтырылған ферма-

дан басқа аудандарға көшуіне шектеу қойып, тыйым салу қажет болады.

Жалпы  аса  қауіпті  жұқпалы  аурулар    аудан  аумағында  тіркелген 

жағдайда  жоспарлы  іс-шаралар  атқарылады:  Аудан  аумағында  барлық 

медицина  ұйымдарында    облыс  бойынша  аса  қауіпті  және  карантинді 

жұқпалар тіркелген жағдайда басшылар мен мамандарды құлақтандыру 

сызбасы,  сонымен  қатар  медицина    ұйымдарында  таусылмайтын  анти-

биотиктер,  диагностикумдар    емдеу  алдын-алу  препараттары,  залал-

сыздандыратын заттар, ауру адамнан зертханалық материалды алғанға 

арналған  қорғаныш  костюмдермен арнайы жиынтықтар,  изоляторлар, 

провизорлық  госпитоль,  опсерваторлар  инфекциялық  бокстар  және 

зертханалық бөлімдермен қамтамасыздырылған.

А. ЧАРАПИЕВ,

«ҚР ТҚҚ Агенттігінің Алматы облысы ТҚҚД Сарқан аудандық  

ТҚҚ басқармасы» РММ-сі  басшысы.                                                                           

Эбола қызбасы аса қауіпті ауру

Коррупция,  как  социальное 

явление,  продолжает  существо-

вать  в  настоящее  время  практи-

чески  во  всех  сферах  налоговых 

отношений  и  различается  лишь 

масштабами.

Борьба  с  коррупцией  опреде-

лена в качестве одного из основ-

ных приоритетов государственной 

политики. Это является приорите-

том и органов налоговой службы. 

Коррупция  оказывает  наиболее 

негативное влияние на имидж ор-

ганов  налоговой  службы,  подры-

вает  доверие  налогоплательщи-

ков, угрожает развитию рыночной 

экономики  государства,  наносит 

вред экономической и националь-

ной безопасности.

На  сегодня,  борьба  с  корруп-

цией  в  органах  налоговой  службы 

приняла  системный  и  комплексный 

характер.  Вопросы  коррупции  по-

стоянно  рассматриваются  на  сове-

щаниях  Налогового  комитета  Ми-

нистерства  финансов  Республики 

Казахстан  и  налоговых  органов.  В 

каждом  налоговом  органе  функцио-

нирует Комиссия по вопросам борь-

бы с коррупцией и соблюдения слу-

жебной этики.

Принята  Хартия  налогопла-

тельщика  Республики  Казахстан,  в 

которой  определены  права  налого-

плательщиков  с  целью  исключения 

возможности  противоправных  дей-

ствий  со  стороны  работников  орга-

нов налоговой службы.

Постоянно  осуществляется  ра-

бота,  направленная  на  улучшение 

качества  оказываемых  государ-

ственных услуг путем регламента-

ции действий работников органов 

налоговой  службы  при  оказании 

государственных услуг налогопла-

тельщикам.

Активизируется  сотрудниче-

ство  с  институтами  гражданского 

общества  в  сфере  социологиче-

ского  опроса  налогоплательщи-

ков  по  проблемным  аспектам  в 

различных  сферах  деятельности 

органов налоговой службы, в том 

числе по вопросам коррупции.

А. АУБАКИРОВА,

главный налоговый инспек-

тор налогового управления  по 

Сарканскому району.

В послании Главы государства народу Казахстана «Казахстан-2050: 

новый курс состоявшегося государства» было отмечено, что государ-

ство  должно  следовать  принципу  нулевой  терпимости  к  беспорядку. 

Перед Министерством внутренних дел была поставлена задача по акти-

визации работы по выявлению мелких правонарушений, нарушающих 

общественный покой и влияющих на качество жизни граждан. 

В  рамках  выполнения  поставленных  задач  отделом  внутренних  дел 

района, при поддержке Акима района ведется повсеместная работа по фор-

мированию  правосознания  граждан  к  нулевой  терпимости  к  беспорядку.  В 

местах массового скопления людей развешаны плакаты пропагандирующие 

принцип нулевой терпимости к правонарушениям. В целях повышения эф-

фективности работы по пресечению правонарушений, а так же обеспечения 

общественного порядка и безопасности граждан в многолюдных местах го-

рода Саркан установлены и фукционируют 12 камер видеонаблюдения. Изо-

бражения  с  данных  видеокамер  поступают  на  монитор  в  дежурную  часть 

районного отдела внутренних дел. При помощи камер видеонаблюдения рас-

крыто 2 преступления, за совершение административных правонарушений 

68 граждан привлечено к административной ответственности, в том числе 15 

за нарушение правил дорожного движения.

Уважаемые жители  просим Вас не проходить мимо, с равнодушием если 

стали свидетелем совершенного правонарушения или преступления.  

К. ТОГАНБАЕВ,

начальник ОАП Сарканского РОВД, майор полиции.                            

Борьба с коррупцией в органах налоговой службы

Список налогоплательщиков, 

подлежащих принудительной ликвидации

В соответствии со ст. 2 Закона РК «О внесении изме-

нений и дополнений в  некоторые законодательные акты 

РК по вопросам налогообложения от 26.12.2012 года за № 

61-V»

                                                                                                                                            

Налоговое управление  по Сарканскому району.

Внимание!  Ведется  видеонаблюдение!

Сарқан 

АІІБ-нің 

Жол 

патрульдік  полиция  тобымен 

жүргізіліп  жатқан    шараларға 

қарамастан 

ағымдағы 

2014 

жылдың  9  айы  ішінде  жаяу 

жүргіншілермен  қатысты  Сарқан 

ауданы  бойынша  7  жолкөлік 

оқиғасы  тіркелсе,  оның  ішінде 

2  адам  қаза  тауып,  5  адам  әр 

түрлі  дене  жарақатын  алып 

отыр,  оның  ішіндегі    жол  көлік 

оқиғасына 

қатысушылардың 

4-еуі  балалар. Барлығы жол жүру 

ережесін    сақтамағандықтан, 

«Жолдың  үстінде  ойнап  жүру,  

жақын  арада  келе  жатқан 

автокөліктің  алдынан    жүгіріп 

өту,  велосипедті  жол  үстінде 

тебу».  Осындай  оқиғаларды 

болдырмау  үшін  әр  ата-аналар  

жанұясында  балаларына  жол 

жүру  ережесін  үйретіп,  7-жасқа 

толмаған 

балаларды 

үлкен 

адамдармен  ерту,  үлкендерсіз 

жалғыз  көшеге  жібермей  от-

ырса,  көшеде  жүрген  кезде, 

кішкентай  баласының  қолынан 

ұстап  жүру    ережелерін  сақтап 

жүретін болсақ, біраз балалардың 

өмірін    және  денсаулықтарын 

сақтап  қалуға  болады.  Жол 

патрульдік 

қызметкерлерімен 

апта  сайын  өткізіліп  жатқан  

«Жаяу  жүргінші»  жедел  іс-

шарасына  Жол  патрульдік  по-

лиция  қызметкерлерінен  басқа, 

учаскелік  инспекторлар,  кәме-

летке толмағандармен жұмыс жа-

сау  инспекциясы    бөліністерінің 

барлық  жеке  құрамы    жұмыл-

дырылып,  халық  көп    шоғыр-

ланған  жаяу  жүргіншілер  өтетін  

инфраструктуралық 

 

кешен-

дер  мен  жол  өткелдерінде  

жол  ережесін  бұзған  жаяу 

жүргіншілерді 

анықтау 

және 

олармен 

профилактикалық 

жұмыс  жүргізіледі.  Осы  жедел 

іс  –шарасын  өткізу  мерзімінде 

Сарқан  жол  патрульдік  полиция 

қызметкерлерімен  580  әкімшілік  

бұзушылық    анықталды,  оның 

ішінде  98  жаяу  жүргіншіге  жол 

жүру  ережесін  бұзғаны    үшін  

ҚР  ӘК  473  бабы  бойынша 

әкімшілік  хаттама    толтырылып, 

9260  теңге  айыппұл  салынды. 

Автокөлікті мас күйінде жүргізгені 

үшін  50-автокөлік  жүргізушілер 

анықталып  әкімшілік  іс  қозғалып, 

сотқа 

жолданып 

жүргізуші 

куәліктерінен  айырылды.  Со-

нымен  қатар,  Қазақстан    Респу-

бликасы  ІІМ  –нің  жол  патрульдік  

полициясы  комитетінің  және 

Алматы  облысы  ІІД-нің  ӘПБ-

ның  ағымдағы  жылдың  талап-

тары  бойынша,  Алматы  облысы 

аумағындағы  жаяу  жүргіншілер 

арасындағы  апаттылықтың  ал-

дын  алу  бойынша,  аптаның  әр 

жұма  күні  осы  бағыттар  бойын-

ша Сарқан Жол патрульдік поли-

ция  тобының  қызметкерлерімен 

жұмыстар атқарылып тұрады.

М.АБДЫҒАЛЫМОВ,                   

Сарқан АІІБ-нің ӘПБ ЖПП-

ның инспекторы, полиция  

майоры.      

Жаяу 

жүргінші

Нашақорлықтың түбі қорлық   

Қазіргі уақытта Қазақстанда ресми мәлімет бойынша 54 мыңға жуық 

нашақор тіркеуде тұр. Бұл бірнеше рет тіркелгендер. Тіркелмегендердің 

саны әлі белгісіз. Қазақстанда нашақорларды емдейтін 9 орын бар. Сол 

сияқты  есірткі  таратуға  қарсы  қылмыстық  жаза  күшейтілді,  Үкімет  тара-

пынан  қазіргі  уақытта  осыған  орай  қомақты  қаржы  да  бөлінуде.  Бірақ 

нашақорлардың  саны  азаяр  емес.  Дәрігерлердің  айтуынша  нашақорлар 

Астана  мен  Алматы  қалаларында  уақыт  өткен  сайын  ұлғайып  келеді. 

Жыл  сайын  олар  10-12  пайызға  өсіп  келе  жатқаны  анықталып  отыр. 

Нашақорлардың басым бөлігі қалалықтар деп білеміз, өйткені оған ата-

анасының баласын тым еркелетіп және де өз еркіне жібергені болып та-

былады. Есірткі және ішімдік қазақ жастарының ішіне дендеп еніп барады 

деуге болады. Қыз-ұл деп бөлмейтін бұл зауал кең тарап жатыр. Мысалы 

айтып өтсек нашақорлықтың басым бөлігі Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, 

Жамбыл  облыстарынан  қалалық  және  аудандық  ауруханаларға  келіп 

емделушілер  көп.  Сол  сияқты  ішімдікті  пайдалану  Қазақстанның 

жастарының арасында 60 пайызы салынып ішіп кеткендер болып табыла-

ды. Бұл жөнінде кәмелеттік жасқа толмағандарды қадағалап оларға тиым 

салу  және  олармен  үнемі  профилактикалық  әңгімелер  жүргізілуде.  Сол 

себепті өзімізді нашақорлық пен ішімдіктен аулақ ұстауымыз қажет. 

Р. БОТБАЕВ,         

Сарқан АІІБ-нің ЮПБ-нің өтілшісі, қатардағы полицейі.                                                                         

Igiman01@mail.ru

1 қараша 2014 жыл

4

ТЫЛСЫМ

Ел  арасында  қалыптасқан  ұғым  бойынша 

шырақшылардың  дені  қасиетті  орындарға  өз 

еріктерімен  барып,  жан-тәнімен    міндеттерін  

атқарады.  Ал,  бабалардың  өздері  аян  беріп 

шырақшылыққа  үндейтіні,  әрине,  сирек 

кездеседі. Сондай шырақшылардың бірі Жетісу 

өңіріне    танымал  Көтен  Тәуіп  бабаның    аян 

беріп  таңдаған  шырақшысы  Бесбай  баласы 

Дәулеткелді. Ел арасында Дәлкеш деген атпен 

белгілі,  Лепсі  кентінің  байырғы  тұрғыны.  Тәуіп 

баба  ілімін,  емін  ғасырлар  бойы    шырақшы 

арқылы жеткізіп отырған. Соның бір айғағы тәуіп 

баба  мен  Дәлкеш  шырақшының    арасындағы 

елу  жылдан  астам  уақытқа  созылған  тығыз 

байланыс.  Бабаның  емшілігін,  бақсылығын, 

көріпкелдік  қасиетін  насихаттап,  дәріптеген 

Дәлкеш  әкемнің  еңбегі  зор.  Әкемнің  ең  үлкен 

еңбегі-ол Көтен Тәуіп бабаның басын қарайтуы 

және  қандай  қиын-қыстау  заманда  бабаның 

бейітіне қорған болуы. 

Біздің  еліміз  Найман,  оның  ішінде  Садыр 

бабадан  тараған.    Үлкен  әкеміз  Бесбайдан  он 

үш  бала  өсіп-өніпті.  Сол  балалардың  ішіндегі 

елге танымалы Дәлкеш әкем, ол кісі 1890 жылы 

туған. Әкелеріміздің  жүздеген  жыл  қоныс  теп-

кен жері  Лепсі  өзенінің  бойында, Тәуіп бабаның 

зиратының жанында. Өзеннің жағалауы тұнып 

тұрған  тарих,  қаншама  аруақтар    сол  өзеннің   

бойында    жерленген.  Атап  айтсақ,  дамулла  

Бәйтек  баба  оқығаны  мол,  жан-жануарлардың 

тілін білген, көріпкел Көтен Тәуіп бабаның ілімін 

жалғастырған. 

Қоңырбайұлы  Көтен  Тәуіп  бабаны  (Жала-

ңаш)  Жетісу  өңірінде  білмейтін  адам  кемде 

–кем,  осы  бабалардың  бейітіне  мінәжат  етіп 

келетін адамдар еш уақытта толастаған емес. 

Ауылдың  оң  жағында  Талтал  жырасы  жатыр.

Айтыскер ақын Мақсұт Майшынов атамыз: 

Талтал мен Сарытолағай шұрат қандай,

Көрген жан көңілі сүйіп ұнатқандай.

Осының  бәрі біздің ауылымыз,

Гүлімен жас баланы уатқандай,-деген екен.

Бір төбенің басында  Сарытолағай әже жа-

тыр, ал қарама қарсы төбеде жерленген Дула 

батыр.  Аңыз  бойынша  тіршілікте  бірін-бірі 

жақсы көрген деседі. Бұның бәрі өткен өмір, та-

рих, ел арасында айтылып, осы уақытқа дейін 

бізге де жеткен, ал соны кейінгі ұрпақтар білсе.

Әкелер  туралы  қанша  жазсақ  да  аз  бол-

мас, сол кісілердің өткен  өмірлері, қалай өмір 

сүргендері  біздің  алдымызға  жайып  салған 

кітаптың  беттеріндей,  сол  үлкендерден  алған 

тәлім-тәрбие, өнеге тек қазақ халқына тән салт, 

әдет-ғұрыптарды ойымызға құйып жеткізгендері  

бір үлкен мектеп.

Басында  жазғанмын,  Бесбай  атамның  

балаларының  ішінде  елге  танымалы  -  менің 

екінші  әкем Дәулеткелді (Дәлкеш). Екінші әкем 

деп  отырғаным  бұл  кісіде  көпке  дейін  бала 

болмаған. Сол үйдің баласы болып жүрдім, сол 

үйден мектеп бітірдім, себебі  Дәлкеш әкемнің  

туған ағасы Дәулетбайдың баласымын. 

Дәлкеш  әкем  бойы  ұзын,  зор  денелі, 

ашуланғанда  түсі  суық    болып    көрінгенімен  

лезде  райынан  қайтатын.  Жас  кезінен  бас-

тап  күреске  түсе  бастаған,  15-16  жасынан 

еңбекке  араласыпты.Әкемнің  өз  аузынан 

естігенім, қазақтар ол кезде Шәуешекке бидай 

апарады екен.Сонда әкем екі қап бидайды екі 

қолтығына  қыстырып,  арбадағы  бидайды  өзі 

жалғыз түсіреді, жасынан күреске түсіп, талай 

жеңістерге жеткен. Садыр руының ұзақ жылдар 

бойы болысы болған  Базарбайұлы  Тәсібектің  

күреске  түсіретін  балуаны  әрі  барымташысы 

ретінде белгілі. Бір үлкен жиында күреске Са-

дыр, Матай, Керейден  болыстың айтуымен үш 

балуан  дайындаған  екен,  соның  ішінде  біздің 

әкеміз  де болған. Сол сайыста әкеміз ноқталы 

балуанның  жауырынын  сөгіп  жіберген  екен, 

олай ашулануына бір себептер болса керек.

Кейінгі  кезге  дейін  Дәлкеш  әкемнің  үйінің 

кіре  берісінде    найза  тұратын,  ұзындығы  3,5 

м.  Бала  кезіміз,  әкеміз  жоқта  менен  бір  жас 

үлкен ағам  Төлен екеуміз жаңағы найзаны екі 

жақтан  көтереміз.  Сонда  15-16  жастағы  бала-

лармыз. Ал әкем сол найзаны жалғыз қолымен 

көтеретін, жасы сол кезде алпыстан асқан. Айта 

кету керек, Бесбайдың алты баласы да күреске 

түскен, содан елге  “Бесбайдың алты бөрісі” де-

ген атпен елге танымал болыпты. Ендігі  әңгіме 

әкемнің  шырақшылығы,  бақсылығы,  балгерлігі  

туралы.

Әкемнің  маңдайына  бақсылықтан    бұрын 

шырақшы  болу  жазылған  екен.  Оның  мәнісі 

мынада, әкем кезекті бір барымтасында екі ат 

ұрлап, өзіміздің қыстаққа қоныпты.Біздің қыстақ 

Көтен  Тәуіп  бабаның  бейітіне  жақын,  содан 

Тәуіп баба әкемнің түсіне кіріп “Мына жүрісіңді 

тоқтат,бір атты мін,біреуін қоя бер,менің басы-

ма  келіп  шырақшы  боласың,халыққа  қызмет 

етесің  ”-  деген  екен.Әкем  ояна    кетіп,ауылға 

тартады. Біріншіден түсіне сенбейді, екіншіден 

қылшылдаған  жігіттің  шырақшы  болғысы 

келмейді.  Біздің  жайлауымыз    Мыңжырадағы 

үйге  келіп  болған  жайды,  көрген  түсін  әке- 

шешесіне,  ағаларына  айтады.  Содан  бір-екі 

күн өткеннен кейін әкемнің қол-аяғы байланып, 

төсек тартып қалады. Осы әңгімені анам айтып 

отыратын.

Әжеміз өте ақылды кісі болса керек, бала-

сына  “Әулие  бабадан  кешірім  сұра,айтқанына 

көндім де,әйтпесе  өмір бойы кемтар боласың,не 

өлесің  ”-  деген  екен.    «Ұрының  басын  -  қары 

алар»  деген,  Тәуіптің  аруағы  жебемегенде, 

күндердің күні бір барымтадан қайтпай, көмусіз 

қалар ма еді,-деп отырушы еді үлкендер. Осы 

сөздің растығын Дәлкеш әкемнің өзі шығарған  

бір шумақ өлеңімен жеткізейін:

Түсіп қап қармағына Тәсібектің,

Біраз жыл баукеспе боп кәсіп еттім.

Қасиеті Тәуіптің қолдап еді

Тасыған Лепсіні кешіп өттім.

Тәуекелге бел байлап, шырақшы боп,

Бабамыздың ілімін нәсіп еттім.

Шырақшы

Қобызбен елімді емдеп, күн-түн демей,

Алпыс жыл  емші атама қызмет еттім.

Сонымен  Дәлкеш  әкеміз  Көтен  Тәуіп 

бабаның 

бейітін 

анықтауға 

ұмтылады. 

Біріншіден, бабаның бейіті жеке-дара қойылып, 

күтім  болмағаннан  тозып  кеткен.  Екіншіден, 

қалмақтардың  шапқыншылығы  жиі  болып  

тұрған.  Олардың  қазақтарды  ата  жау  деп 

белгілі  батырларының,  қасиетті  адамдарының 

сүйегін  ұрлап  әкетіп,  оларға  қара  таңба  ба-

сып  қорлайтын  кесір  қылықтары  кездесетін. 

Сондықтан  Тәуіп  бабаның  бейіті  ағаларының 

қорымынан бөлек қойылған көрінеді.

Тәуіп  баба  әкеме  аян  береді.  Осындай 

жерге  барасың,  сол  жерге  менің  бейітімді 

тұрғызасың,- деп нақтылайды. Аяны бойынша  

Көтен Тәуіп бабаның бейіті Лепсі өзенінің бой-

ында, Қысқаш тауының  етегінде, Тәуіпсай деп 

аталатын өңірде екен. Өзен бойында тұзды көл 

бар, ең қызығы бұлақтан аққан су ағып келе жа-

тып жоғалып кетеді. Содан әкем туған –туыста-

рын жинап, бабаның бейітін тұрғызған.  Бейіттің 

жан-жағын екі қатар ағаш шарбақпен қоршаған. 

Шарбақтың арасына қамыс салынған. Бабаның 

жатқан  жері    және  ауыз  үйі,  бейіттің  жоғарғы 

жағы,  күмбезі  ұзын  сырықтармен,  ал  жаны 

қамыспен  қоршалған.  Биіктігі  4,5-5  метр,  ал 

аумағы  10-12  метр.  Міне,  осыдан  бастап 

әкемнің  шырақшылық міндеті басталды, ал сол 

салынған бейіт 1994 жылға дейін тұрды.

Сол бейітті тұрғызарда болған бір оқиғаны 

айта  кетейін.  Баба  әкеме  аян  беріп,  өзеннің 

бойында қамыс арасында кетпен бар, сол жер-

ден  қамыс    шабасыңдар  деген.  Ағайын  –туыс 

жабылып  қамыс шабады, ал оны бейіттің ба-

сына  жеткізуге  көлік  болмай  қалса  керек.  Күн 

батып, қамыс шапқан кісілер  демалуға жатады. 

Түнде  Тәуіп  ата  әкеміздің  түсіне  кіріп    ”Ертең 

көш келеді, сол көшпен қамысты жеткізіп ал,”-

деген екен. Айтқандай таң - ата  түйелерге тұз 

артқан  көш  келеді.  Ол  кезде  Балқаш    көлінің 

бойында тұратын халық тау жаққа тұз апарып, 

бидайға, ұнға айырбастайтын, ол керуенді “Ақ-

шом” деп атайтын.

Жаңағы  кісілерге  шәй  беріп,  әкем  

“Көтен  Тәуіп  бабаның  басын    тұрғызып  жа-

тырмыз,  шапқан  қамысымызды  жеткізуге 

көмектесіңіздер,”  -дейді.  Оған  түйешілер 

”Түйеден жүкті түсіруіміз керек, баратын жеріміз 

алыс,”-деп көнбей жүріп кетеді. Біраз, уақыттан 

кейін  қайтып  келіп  “Мына  түйелер  жүрмей 

қойды. Кешіріңіздер, - деп тапсырған жұмысын 

орындайды. Сол түйешілер  тау жақтағыларға 

болған уақиғаны жеткізіп, елге таратқан екен.

Көтен  Тәуіп  бабаның  бейіті  мөлшері  1915-

16 жылдары тұрғызылды. Дәлкеш әке  60 жылға 

жуық бір күн қалмай бабаға шырақшылық етті.

Соған бейімделді, бабаның шырақшысы деген 

атқа  ие  болып,  ел  арасында  танымал  болды. 

Дәлкеш  әкем  шырақтарды  дайындап    отыра-

тын.  Шырақ  былай  жасалынады:  кәдімгі  шиге  

ақ мата оралып,  ол майға батырылады.  Шырақ 

күнде жағыла бермейді. Менің түсінігім бойын-

ша  бабаның айтуымен, бейіттің басына келетін 

ауруларға,  бабаға  сиынып  келетін  кісілерге  

арнап  жағылады.  Соған  қарағанда  шырақтың 

да  бір  емдік  қасиетінің  бар  болуы  мүмкін. 

Қазір  бейіт  басында  отыратындар  өздерін 

шырақшылармыз  деп  айтады,  бірақ  шырақ 

жағып отырғаны көрінбейді. Бұл жерде мынаны 

айта кету керек. Бұл менің өз ойым, түсінігім, екі 

дүние  арасындағы  тығыз  байланыс  шырақшы 

арқылы жүзеге асырыла ма деп ойлаймын.

”Баба  мені  шақырып  жатыр,  Тәуіп  айтты” 

деген  сөздерді  үй-ішімізбен  естіп  отыратын-

быз. Бала кезімізде оған онша көңіл бөлгеніміз 

де жоқ. Егер осындай байланыс болмаса әкем 

бабаның айтқан сөздерін, берген нұсқауларын 

қалай біліп отырады. Бұл таңғаларлық жағдай.

Баба 

бейітінің 

алғаш 

тұрғызылған 

шағындағы бір оқиғаны Дәулетбай әкем айтып 

отыратын.  Жезделер  мен  балдыздар  қазақта 

бір-бірімен    қатты  қалжыңдасады.  Дәлкеш 

әкемнің  тізесі  жезделеріне    қатты  батса  ке-

рек.  Содан  жезделері  Тәуіптің  қасиеті  қандай  

екен,  шырақшыны  сынайық,  әмбе    мұқатайық 

деп бейіттің сыртқы есігін  шешіп алып, өзенге 

ағызып  жіберіпті.  Бір  түн  өткеннен  кейін  әлгі 

жезделері Тәуіп атаға жалынып, кешірім сұрап  

есікті іздеп-тауып, орнына қойған екен.

Сол  жылдары  жаңа  өкімет  басшылыққа 

келеді.  Бұрынғы  қыстау,  жайлау  деген  ұмыт 

қалады.  Ел  бытырап,  жан-жаққа  көшеді. 

Әкелерім Дәулетбай мен Дәлкеш бабаға  жақын 

болу үшін  Лепсі өзеннің бойында  орналасқан 

қосалқы  шаруашылыққа  көшіп  келеді.  Дәлкеш 

әкем  бабаның  басына  атпен  бара  салады.

Әкем    шырақшылық    міндетін  атқара  жүріп, 

бақсылыққа    да  бейімделеді,  көріпкелдік 

қасиет  пайда  болады.  Әрине  халықты  алдап, 

өтірік емшілік жасағандар аз болмаған. Содан 

бақсыға  деген  бұрыс көзқарас  қалыптасқан. 

Алайда    Дәлкеш  әкеме  Тәуіп  баба  өз  ілімін 

аударған сияқты.   Оны мынандай оқиғалардан 

жүктеу/скачать 3,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: