М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

880-1020 кг/м3, қату температурасы -  40°С. Реагент мү- 
найдажөне ауыр ароматтық көмірсутектерде ериді, суда 
диснергирленеді.  Б  категориясындагы  өртке қауіпті 
өнімдерге жатады, АШПШ шөгінділерін жоятын өзіндік 
ингибиторлар.  Реагенттің  десорбциялаушы, дымқыл- 
дандыргыш  жөне диспергирлеуші қасиеттері бар.
Су жцтқыштар. Соңгы жылдары су фазасының зиян- 
ды өсерлерін жоюға багытталган ҚЗА-га өсер ету өдістері 
дамып келеді. Осы мақсатпен суда еритін реагенттер -  
су жүтқыштар пайдаланылады.
Мүндай реагенттердің өсер ету механизмі оларды 
ҮЗА-ның қаттық сумен араластырганда түтқырлыгы 
аздау сулы ерітінділер түзілуіне негізделген, олар қүйы- 
лымды шақырганда ҚЗА-дан оңай ыгыстыры лады. Оган 
мүмкіндік беретіндер -  мүнай-реагент сулы ерітіндісі 
бөлу бетінде фазааралық кернеудің түсуі, сондай-ақ саз- 
ды материалдың гидраттануының азаюы, ол қаттан қат 
суымен оңай әкетілінеді. Бүл барлық факторлардың бөрі 
забой маңы аймақтың өтімділігін, әсіресе, мүнай үшін 
фазалық өтімділікті арттыруга мүмкіндік береді.
ҚЗА-ты өңдеу үшін су жүтқыштар ретінде негізінде 
химиялық  реагенттердің көп жиынтыгы пайдаланы- 
луы мүмкін. Батыс Сібірдің кейбір кен орындары үшін 
СибНИИНП институты,  мысалы,  метил спиртін,  аце- 
тонды жөне кремний органикалық қосылыстардың аце- 
тондық ерітінділерін  үсынды.
ҚЗА-ны су жүтқыштармен өңдегенде операциялар- 
дың орындалу реті мынадай:
-  қаттың қабылдагыштыгын айырылган мүнай айдау 
арқылы багалау;
—үңгымадан 1 сағат бойы газсызданған мүнайды алас- 
тау үшін алу;
-   сорғы-компрессорлық  қүбырларга  есептелген 
еріткіштіңбіраз мөлшерін айдау (қүбьфдан тыс кеңістік 
ашық болғанда);
-  СКҚ үзындыгының жартысы еріткішпен толганда 
қүбырдан тыс кеңістіктің ысырмасын жабу;
-  еріткіштің есептелген мөлшерінің қалған бөлігін 
айдауды жалғастыру;
194

-  үңғыманы  жабу  жөне  ҚЗА-да химиялы қ реагент- 
тердің су  фазасымен  өзара араласуын  қамтамасыз  ету 
үшін 6-24 сағат бойы үстап түру.
Су  ж үтқы ш ты ң  есептеу  көлемін  кеуектік  кеңістік 
көлеміне,  қаттың қалыңдығына,  суреагенттік (реагент 
колемінің су колеміне қатьшасы) факторға және қаттың 
забой маңы аймағының ңажетті өңдеу радиусына байла- 
нысты анықтайды.  Метил сниртін пайдаланғанда әдет- 
те қаттың 1 м қалыңдығына 1 м3 реагенттің шығын нор- 
масына  сөйкес  қарастырады.  Бүл  сан  ңарастырылған 
жағдайлар үшін ҚЗА ластайтын бүрғылау ерітіндісінің 
фильтратының ену радиусы  60  см,  ал  метил  спиртінің 
көлемі ерітетін судың 4-5 көлеміне тең деп ңарастырған- 
да табылған.
3.6.2. М еханикалы ц  әдістер
Қаттың  ғидравликалық  үзілуі. Қаттың гидравлика- 
лың үзілуінің мөнісі, үңғымаға айдайтын сүйықтықпен 
ұңғыма забойында жоғары қысым жасағанда, қатта жа- 
рықшақтардың түзілуі мен кеңеюіне негізделген.  Пай- 
да  болған  ж ары қш ақтар  ңысымды  түсіргеннен  кейін 
қайтадан бірікпес үшін, оларға сортталған ірі түйіршікті 
қүм айдайды.
Қатта түзілген  жарықш ақтар  немесе ашылган  жөне 
кеңейген жарықшақтар басқалармен байланысып, мүнай 
мен газдың өткізгіштері болып қалады, ол үңгыманы за- 
бойдан алыс жатқан қаттың өнімді аймақтарымен байла- 
ныстырады. Қат тереңіндегі жарықшақтардыңболу ауда- 
ны бірнеше ондаган метрге дейін жетуі мүмкін.
Ірі  түйірш ікті  қүммен  толган,  ені  1-2  мм  болатын 
жыныста түзілетін  жарықш ақтардың  өтімділігі  жоға- 
ры болады.
Қаттың  гидроүзілуінен  (ҚГҮ)  кейін  үңғымалардың 
өнімділіктері  бірнеше  есеге  артады.  ҚГҮ  операциясы 
мынадай сатылы кезеңдерден түрады:  1) қатқа жарық- 
шақтар түзу үшін үзілу сүйықтығын айдау; 2) қүм тасу- 
ш ы-сүйықтықты  айдау;  3)  ж ары қш аққа  қүмды  жан- 
шып енгізу үшін сүйықтық  айдау.
195

Өдетте ҚГҮ кезінде үзілу сүйыңтығы мен ңүм тасушы- 
сүйықтық ретінде бір с үйықтықты пайдаланады. Сондық* 
тан да,  терминологияны  жеңілдету үшін  бүл сүйықтық- 
тарды  үзілу сүйықтықтары  деп аталады.
Үзілу сүйықтықтарының негізгі екі түрі қолданыла- 
ды:  1) көмірсутектік сүйықтықтар; 2) сулы ерітінділер. 
Кейде су-мүнайлы және мүнай-қышқылдық эмульсия- 
лар қолданылады.
Көмірсутектік сүйыңтықтар  мүнайлы үңғымаларда 
ңолданылады.  Оған  жататындар:  түтңырлығы жоғары 
шикі мүнай; мазут немесе оның мүнайлармен қоспасы; 
дизельді  отын немесе  мүнай сабындарымен ңоюланған 
шикі мүнай.
Сулы ерітінділер айдама үңғымаларда қолданылады. 
Оларға су,  сульфит-спирттік  барданың сулы ерітіндісі, 
түз  қышқылының  ерітінділері,  түрлі  реагенттермен 
қоюланған су, түз ңышңылының ңоюланған ерітінділері 
жатады.
Үзілу сүйыңтыңтарын таңдау кезінде негізінен  мы- 
надай параметрлерді,  түтңырлыңты,  сүзгіппікті  жөне 
қүм  түйіршіктерін  ж үзгінді  күйінде үстап ңалу ңабі- 
леттілігі  ескеріледі.
Түтқырлың аз болғанда,  үзілу ңысымына жету үшін 
ңатқа сүйықтықтың көп көлемін айдау қажет болады, сон- 
дықтан бірнеше ңатар жүмыс істеп түрған сорғылық агре- 
гаттарды пайдалану қажет.  Егер сүйықтың түтқырлығы 
шектік мәннен артың  болса,  онда жарыңшаңтар түзілу 
үшін жоғарғы ңысым керек,  өйткені  тұтқырлықтың ар- 
туымен сүйыңтыңты ңүбырмен айдағанда оның шығыны 
даартады.
ҚГҮ кезіндегі жарыңшаңтарды толтыруға арналған қүм 
мынадай талаптарды ңанағаттандыруы қажет:  1) жарық- 
шаңтарда сенім ді, берік ңүмды жастъщшаларды түзу үгггін 
жөне жыныстар салмағы әсерінен бүзылмауы үшін жоға- 
ры механикалық беріктігі; 2) жоғары өтімділікті саңтауы 
керек. Мүндай қүмға ірі түйіршікті, жақсы шекемделген 
ж ән е  гранулометриялың  ңүрамы  бойынша  біртекті, 
түйіршіктерінщ өлшемі 0 ,5-тен 1,0 ммдейін болатын кварң 
ңүмы жатады.
196

Қатңа айдау үшін қажетті құмның мөлшері жыныс- 
тардың ж ары қш ақты қ  дәрежесіне байланысты болады. 
Күшті ж арықш ақтанған жыныстарға (әктастар мен до- 
ломиттер) бірнеше ондаған тоннаға дейін қүм айдалады. 
Қүмның көп мөлшерін сонымен бірге алдыңғы пайдалан- 
ған кезде қүрғатылған  және тығын түзілуге бейім  бор- 
пылдақ жыныстарға да айдалады.  Қүмдақтардан жөне 
аз  ж арықш ақты  әктастардан  қүралған  қаттардағы  бір 
үңғымаға 8-10 т қүм айдаған дүрыс болады. Ж еке жағ- 
дайларда бүл мөлшерді 4-5 тоннаға дейін азайтады неме- 
се,  керісінше,  20  тоннаға дейін көбейтеді.  Сұйықтық -  
қүм тасымалдағыштағы құмның концентрациясы оның 
сүзілуіне жөне үстап қалу қабілеттілігіне байланысты 1 м3 
сүйықтыққа  100-ден 600 кг дейін ауытқиды.
Қатты  гидроүзудің технологиясы мынадай: алдымен 
үңғыма забойын қүм мен саздан тазартады жөне қабыр- 
ғасын  ластайтын  шөгінділерден  тазартады.  Кей  кезде 
ҚГҮ  алдында  түз  қыш қылдық  өңдеу  немесе  қосымша 
перфорация  жүргізген дүрыс  болады.  Мүндай  жағдай- 
ларда үзілу қысымы төмендейді де,  оның тиімділігі ар- 
тады.
Жуылған жөне тазартылган үңғымаға диаметрі 89 мм- 
ден  кем  емес  қүбырларды  түсіреді.  Олардың  бойымен 
үзілу сүйықтығы забойға бағытталады. ҚГҮ кезінде диа- 
м етрі  к іш к е н т а й   қүбы рларды   п ай д ал ан у   ти ім сіз, 
өйткені олармен сүйықтықты айдағанда қысымның көп 
шығыны болады.
Шеген бағананы үзілетін қат үстіне түсетін жоғарғы 
қысымның өсерінен  сақтау  үшін  пакер  қойылады.  Ол 
үңғыманың  сүзгі  аймағын  жоғары  жататын  бөліктен 
толық  ажыратады,  бүл  кезде  сорғылармен  жасалатын 
қысым тек сүзгі аймағы мен пакердің төменгі бетіне өсер 
етеді.  Сонымен,  қатты  гидроүзілу  үдерісінде  пакерге 
төменнен  ж оғары  қарай  үлкен  күш   өсер  етеді.  Егер 
сөйкесті шаралар қолданылмаса, пакер сорғы-компрес- 
сорлық қүбьфлармен бірге жоғары көтеріледі, бүған жол 
беруге  болмайды.  Мүны  болдырмас  үшін  қүбырларға 
гидравликалық якорь қояды (46-сурет).
197

Қүбырларға сүйықтыңты айдағанда қысым гидрав- 
ликалың  якорьдің поршеніне өсер етеді,  нөтижесінде 
олар өздерінің үяларынан шығады да,  шеген бағанаға 
жабысып ңалады. Поршеньдердің шетіндегі сақиналық 
қырлар  бағанаға соқтығысып,  сорғы-компрессорлық 
қүбырлардың қозғалуына кедергі жасайды.
Үңғыма сағасы арнайы  басы- 
мен  жабдықталған,  оған  үңғы- 
маға үзілу сүйықтықтарын  ай- 
дауға арналған агрегаттар жалға- 
нады.  Қаттың гидроүзілуі кезін- 
дегі  жабдықтардың  орналасуы 
мен бекітілу сүлбасы 47-суретте 
келтірілген.
Негізгі жабдықтарға жататын- 
дар: 4 АН-700 сорғы агрегаттары, 
модернизаңияланған 5АН-700 не- 
месе қаңқалы АНР-700. Бүл агре- 
гаттардың максималды қысымы 
6 л/с бергенде 70 МПа, ал 20 МПа.
Үңғыманы гидроқүмағътндық 
перфорациялау.  Үңғымаларды 
перфорациялаудан басқа, бүлөдіс 
үңғымаларды қьппқылдық  өңдеу- 
де және забой маңы аймағына әсер 
етудің басқа да өдістерінде үңғыма 
оқпанын  қатпен  (оқтық  немесе 
кумулятивтік перфорация) қоса- 
тын арналарды жасау үшін қолда- 
нылады.
Гидроқүмағындық  перфора- 
ция өдіс перфоратордың салмасы- 
нан үлкен жылдамдықпен шыға- 
тын  жөне  үцғыма  қабырғасына 
бағытталған  сүйықтық  ағыны 
жөне қүмның кинетикалық энер- 
гиясы мен жемірлік  қасиеттерін 
пайдалануға негізделген.  Аз уа- 
қыттың ішінде қүмы бар сүйық-
46-сурет. Үңғымада 
пакер мен якорьдің 
орналасуы:
г -  шеген бағана;
2 —
 сорғы-компрес- 
сорлық құбырлар;
3 — гидравликалық 
якорь; 4 -  пакер;
5 -  өнімді қат;
6 -  қалдықтар
198

тықтың ағыны шеген  баганада  тесік  немесе  тілік жөне 
ңементтік тас пен ңат  жынысында канал немесе саңылау 
түзеді (48-сурет).  Қүммен бірге сүйыңтың үңғымада ор- 
натылған сорғы көмегімен сорғы-компрессорлың ңүбыр- 
лар бағанасы бойымен перфоратор салмаларына ңарай ба- 
ғытталады.
47-сурет. Қаттың гидравликалық үзілуі кезінде жабдық- 
тарды бекіту:
1 —
 сорғы  агрегаты;  2 -  ңүм араластырғыш агрегат;
3 —
 автоцистерна; 4 — қүм тасығыш; 5 -  манифольд  блогы;
6 -  саға арңауы;  7 -  басқару станциясы
Гидроқүмағындық  перфорация  кезінде  қаттың  гид- 
равликалық үзілуі кезіндегідей жер бетілік жабдықта- 
рын пайдаланады: сорғы агрегаттар, қүм араластырғыш 
машиналар, т.б.
Жер асты  жабдықтары  сорғы-комрессорлың  қүбыр- 
лармен үңғымаға түсірілген  гидроперфоратордан түра- 
ды.  Гидроперфоратор  корпусында  (49-сурет) салмалар 
мен  сөндіргіштердің үстағыштары үшін үялар болады. 
Салма үстағышының  кең сыртқы  гайкасы  болады,  ол 
қатты өңдеу үдерісінде бүрандалы  перфоратордың кор- 
пусының участкесін  шагылысқан  ңүмы бар  сүйыңтық 
ағынынан бүзылудан сақтайды. Гайкалар тозуына қарай 
үстағыштар мен салмаларды ауыстырып отырады.
Диаметрі 4,5 мм жөне үзындығы 20 мм болатын перфо- 
ратор салмалары жемірлікке түрақты қорытпалардан жа-
199

Сорғылардан 
салған,  олар горизонтальды 
жазықтыққа 2-30 бүрыншен 
орнатылған, ол бағытын өзгер- 
ту жөне  шағылысқан  ағын- 
ның  кері  әсерін  төмендету 
нәтижесінде агынның жемір- 
лік өсерін жоғарылатады, со- 
нымен қатар салмалар корпу- 
сының бұзылуын болдырмай- 
ды. Перфорация түріне байла- 
нысты салмалар перфораторға 
өр түрлі етіп бекітіледі. Қатты 
ашу үпгін горизонтальды дөң- 
гелек саңылау жасау жолымен 
төрт салманы бір жазықтыққа 
орналастырады,  ал  қалған 
үяларға сөндіргіпггер бүрала-
ды.
Диаметралды қарама-қар- 
; 
сы тік саңылаулар жасау ке- 
зінде  салмаларды  перфора- 
тордың өр жағына тік жазық- 
тықта екі-екіден немесе үш- 
тен орналастырады.  Жыныс- 
та арналар жасау кезінде сал- 
малардың саны мен орналасуы геология-көсіпшілік жағ- 
дайлармен анықталады.
Түсірілген қүбырлар бағанасын  перфорациялаудан 
бүрын жүмыстық қысымға дейін престейді, ол үшін пер- 
форатор үстіне шарикті клапан орнатады. Престелгеннен 
соң, шарикті бетке кері жуу, яғни сүйықтықты эксплуа- 
тациялық бағана мен сорғы-компрессорл ық қүбырлардың 
арасындағы кеңістікке айдау арқылы шығарады.
Гидроқұмағындық перфорация үшін мүнай үңғымала- 
рында сүйықтық-қүмтасығыш ретінде мүнай, ал айдама 
үңғымалар үшін су қолданылады. Жемірлікті материал 
ретінде сортталған кварцтік құмның 0,5-0,8 мм фракция- 
сы 
пяйдялянтллядтл. 
Сүйықтықтагы қүмның концентрация-
48-сурет. 
Гидроқүмағындық 
перфорация сызбасы
200

сы 50-100 г/дм3 ңүрауы тиіс. Сүйыңтың 
пен ңүмның ңоспасын  айдау жылдам- 
дығы бір салмаға 3,0-4,0 л/с ңүрайды. 
Бүл  ж ағдайда  салмадан  шығатын 
сүйыңтың  ағыны ның  жылдамдығы 
200-260  м3/с   тең,  ал  салмалардағы 
ңысымның өзгерісі 18-22 МПа тең бола- 
ды.
Өнімді  ңаттың  бір  аралығындағы 
перфорациялау үзаңтығы 15-20 мин. бо- 
лады.  Төменгі  арапыңты  перфораңия- 
лағаннан соң перфораторды келесі жо- 
ғарғы  аралыңңа  ңояды.  Перфоратор 
ңондырылған жаңа аралыңта үдерісті 
жүргізудің  сол  режимінде  операция 
ңайталанады.
Ү щ ымалар забойларын дірілді өң- 
деу. Үңғыманың забой  маңы  аймағы- 
на дірілді  (вибрация)  өсер  етудің  мө- 
нісі,  үңғыма  забойында  дірілдеткіш 
көмегімен  ортаның  толңындың  кер- 
неулері жиі гидравликалың импульстер 
немесе әр түрлі жиілілік пен амплиту- 
дадағы  қысымның  күрт  ауытңулары 
түрінде ңалыптасады.  Дірілді әсердің 
нөтижесінде  жаңа жарыңшаңтардың 
түзілуі, ескі жарыңшаңтардың кеңеюі 
жөне  забой  маңы  аймаңтың  тазаруы 
салдарынан ңат жүйесінің өткізгішті- 
гі артады.
Үдерісті жүзеге асыру үшін үңғыма- 
ға сорғы-компрессорлың ңүбырлармен 
реттығын (золотник) типті гидравлика- 
лың дірілдеткіш түсіріледі,  ол ңаттың 
өнімді  аймағының өңдеуге таңдалған 
бөлігіне ңарсы орнатылады.
Ж үмысты ң  сүйыңтың  ңүбырлар 
арңылы айдалады, ол дірілдеткіш арңылы өтіп, үздіксіз 
гидравликалың соңңылар сериясын тудырады.  Тербеліс-
49-сурет.
Гидроперфора-
тор:
1 — қалдық;
2 -  корпус;
3 — шарикті кла- 
пан;  4  — салмалар 
үстағышы;
5  — тоқтатқыш 
сақина;
6 — салмалар;
7 -  сөндіргіштер
201

терді  жасау дірілдеткіштің реттығындың  қүрылғысы 
арңылы өтетін жүмыстың сүйыңтықтың ағынын пери- 
одты түрде жабу жолымен жүзеге асырылады.
50-сурет. Реттығын типті ғидравликалың дірілдеткіш
Реттығын типті гидравлюсалың дірілдеткіш 50-сурет- 
те көрсетілген. Дірілдеткіш корпусында ңатаң бекітілген 
оңпан (1) түзілетін ңилиндрде саңылаулың тіліктері бар 
стакан орналасңан.  Оңпанның түп жағында цилиндрлік 
тесік бар.  Оңпанда саңылаулы тесіктері бар цилиндрлік 
золотник (2) еркін айналып тұрады. Нөтижесінде турбинді 
ңүрылғы түзіледі, оның бағыттаушы аппараты —
 ңисың 
тіліктері бар оңпан, ал жүмыстың дөңгелегі -  бағытталған 
бүрыштың тіліктері бар реттығын болады.  Саңылаулы 
тіліктерден басңа,  оңпанда ңосушы тесіктер болады,  оң- 
пандағы саңылауларды жапңанда олар  реттьнынды іске 
ңосуға мүмкіншілік береді.
А -А
202

Реттығын шарикті тіректерге (3) орнатылған. Жүмыс- 
тық сүйықтыңты айдағанда оның саңылаулың тіліктері- 
нен өткенде реттығын айнала бастайды.  Реттығын айна- 
ла  отырып,  жүмыстың сүйықтықтың  ағынын  бекітеді, 
соның  нәтижесінде гидравликалық  соққылар  түзіледі, 
олардың  ж иілігі  саңылаулардың  санына  жөне  ретты- 
ғынның айналу жиілігіне тәуелді болады жөне минуты- 
на 30 000-ға дейін жетуі мүмкін. Гидравликалық соңқы 
қысымды  көтереді,  ол  оқпанның түп жағындағы тесік- 
терден сүйықтықтың күрт импульстік ағуын болдырады. 
Оған қоса, реттығын айналғандағы саңылаулардан сүйық- 
тықтың периодты түрде ағуы ңоршаған ортада  (сүйық- 
тықта) ңиклдік  тербелістер жасайды.
Үңғымада дірілді  өңдеу  кезінде  агрегатты  бір  жыл- 
дам ды қтан  басңа  ж ы л д ам д ы қ қ а  ауы сты ру  кезінде 
жүмыстық  сүйықтықтың үздіксіз  ағынын  жасау үшін 
әдетте екі сорғы  агрегатын  орнатады.  Үңғыма  сағасы, 
қатты  гидравликалық  үзу  кезіндегідей  жабдыңтармен 
жабдықталады.
Жүмыстық сүйыңтық ретінде  мүнай,  түз қышқылы- 
ның ерітіндісі, БАЗ-дың ерітінділері, т.б. қолданылады.
Оқ-дәрі газдарының қысымымен қаттың  үзілуі. Бүл 
әдіс арнайы аппаратта зарядтың жануы кезінде түзілетін 
оқ-дәрі  газдарының энергиясы есебінен тау жынысын- 
да жарықш ақтардың түзілуіне негізделген.
Өңделетін аралықтардың тереңдіктеріне байланысты 
массасы бойынша әр түрлі оқ-дөрілік зарядтарды (3; 5; 7; 
10;  15  кг)  қолдану үңғымада тау қысымына тең немесе 
одан да артық қысым жасауға мүмкіндік береді, ол болса 
жаңа жарықшақтардың кеңеюіне жағдайлар туғызады. 
Жыныстардың деформаңия үдерісінің қайтымсыздығы- 
ның салдарынан қысымды түсіргеннен кейін де ішінара 
арналар саңталады. Бүл жарықшаңтарды бекіту операция- 
ларын жүргізуден бас тартуға мүмкіншілік береді.
Қатты оқ-дөрі газдарының  қысымымен үзуді өнімді 
қаттары тығыз, жарықш ақты өктастардан, доломиттер- 
ден жөне сазды емес қүмдақтардан түратын мүнай,  газ 
жөне айдама үңғымаларда ңолдану үсынылады.
203

Үңғымаларды дүмпіту (торпедалау). Үңғымадағы мү- 
най жөне газ  ағынын  арттыру үш ін дүмпіту үдерісі жа- 
рылғыш  затпен  (Ж З)  зарядталған торпеданы үңғымаға 
түсіріп, өнімді ңатңа ңарсы жаруға негізделген. Торпеда 
жарылғанда  каверна  түзіледі  де,  соның  нөтиж есінде 
үңғыманың  диаметрі мен үңғымадан радиалды  бағытта 
тарайтын жарыңшаңтар желісі артады.
Әсер етудің жарылғыштың әдісін, сондай-аң  ңысты- 
рылып үсталып ңалған бүрғылау жөне шеген ңүбырлар- 
ды босату үш ін,  забойдан шығарып алынбайтын метал- 
дың бүйымдарды бүзу үш ін,  тығыз ңүмды тығындарды 
бүзу жөне т.б. үш ін де ңолданады.
Торпедалау үшін бризанттың (үсатңыш) типті жарыл- 
ғыш  заттар  қолданылады,  оларға  ароматты  қатардағы 
нитроқосылыстар  Ж З-дан  -   тротил,  тетрил,  гексоген; 
азот  қышқылының  нитраттары  немесе  эфирлерінен  -  
ТЭН, нитроглицерин және басқалар; қоспалармен ңүра- 
малардан -  амониттер жөне динамиттер жатады.
Торпедаларды өдетте  забойы ашық  үңғымаларда  жа- 
рады. Шеген қүбырларды бүзылудан саңтау үш ін торпе- 
да үстіне сүйық немесе қатты  тығын (тығындама) орна- 
тады. Сүйың тығын ретінде мүнай, су немесе сазды ерітін- 
ді, ал қатты тығын ретінде қүм, саз немесе цементті көпір 
пайдаланады.  Қатты  тығынды  пайдаланып  торпедалау 
үңғыманы  тазалау үш ін  ұзаң уақыт жұмыстар жүргізу 
қажет болған жағдайларда  болады.
3.6.3. Жылулыц әдістер
Забой  маңы  аймаңқа  өсер етудің жылулық  өдістерін 
мұнай құрамында парафин жөне шайыр болатын үңғыма- 
ларды пайдаланғанда қолданылады. Осындай үңғымалар- 
ды  пайдалану  үдер ісінде  мұнайдың  температурасын 
төмендеткенде оны құрайтын компоненттердің фазалық 
тепе-теңдігі өзгереді, парафиндер мен шайырлардың ері- 
гіш тіктері  азаяды ,  ш айырлар  забой  маңы  аймақта, 
үңғыма  қабырғаларында  ж өне  көтергіш  қүбырларда 
шөгеді.  Кеуектердің бітелуінің  нөтижесінде қаттың сүз-
204

гіштік қабілеті  нашарлайды жөне үңгымалардың өнім- 
ділігі төмендейді.
Забой  маңы  аймақты  қы зды рғанда  қүбырлардағы, 
үңғыма қабырғаларындағы, сүзгі аймағындағы жөне қат 
кеуектеріндегі  парафинді-ш айырлы қ  түзілімдер  бал- 
қиды да, мүнай ағынымен бетке шығарылады. Ол забой 
маңы аймағындағы тау жынысының сүзгіштік қабілетін 
жақсартады,  түтқырлы қты  азайтады  және  мүнайдың 
қозғалғыштығын  арттырады,  ол да  мүнайдың қаттағы 
қозғалу жағдайын жеңілдетеді.
Забой  маңы  аймақты  электр  қыздырғыш  жөне  газ 
қыздырғыштардың көмегімен ыстық мүнаймен, мүнай 
өнімдерімен, су және бумен, сондай-ақ қатқа термиялық 
өсер ету жолымен қыздырады.
Забой маңы  аймақты қыздыру өдетте бірнеше төулік 
бойы жүргізіледі, одан соң электр қыздырғышты үңғыма- 
дан алып, оған сорғы түсіріледі де, үңғыма іске қосылады.
Үңғымаға ыстық сүйықтықтарды (мүнай, дизельдік 
отын,  т.б.)  айдау үңғымалық сорғының жүмысын  тоқ- 
татпай  қүбырдан  тыс  кеңістік  арқы лы   сорғылардың 
көмегімен  жүргізіледі.  Балқыған  парафин  айдалатын 
мүнай ағынымен алынады.
Үңғымаларды бу-жылулық өңдеуде  жылу тасымал- 
дағыш  ретінде  автомашинада орнатылған  арнайы  бу- 
қозғалмалы қондырғыларынан (БҚҚ) шығатын өте ысы- 
тылған су буы болып табылады. Бу-қозғалмалы қондыр- 
ғыларын (біреуін немесе бірнешеуін) үңғыма сағасымен 
жоғары қысымды қүбырлармен жалғастырады. Қондыр- 
ғының бу генераторынан ш ыққан бу өз қысымымен сор- 
ғы-компрессорлық қүбырлардан мүнайды ығыстырады 
жөне қаттың забой маңы аймағына енеді.
Бу-жылулық  өңдеу  кезінде  сүзгінің  жоғарғы  тесік- 
терінің үстіне,  өдетте сүзгі  аймағын  эксплуатациялық 
бағанадан оқшауландыру жөне оны үңғымаға айдалатын 
будың жоғарғы температурасының өсерінен сақтау үшін 
жылуға төзімді пакер орнатады. Буды үңғымаға белғілі 
бір  уақы т  бойы  айдайды,  содан  соң  жылуды  қаттың 
терең  жерлеріне  дейін  беру  үшін  үңғыманың  сағасын
205

жабады. Содан соң үңғыманы эксплу атациялауды қайта 
жалғастырады.
3.7. Үңғымаларды жерасты жөндеу
Тағайындалуы өр түрлі (мүнайлы, газды, айдама, т.б.) 
үңғымаларды пайдалану кезінде,  кез  келген  басқа да 
инженерлік  қүрылымдарды пайдалану  кезіндегідей, 
оларды мерзімімен жөндеп отыру қажет.
Үңғымаға қүбырларды,  қарнақтарды,  сорғыларды 
немесе қандай да бір қүрал-саймандарды түсіру мен көте- 
руге байланысты жүмыстардың жиынтығын  жерасты 
жөндеу  депатайды.
Үңғыманы  жерасты  жөндеу  жүмыстардың  түріне 
жөне күрделілігіне байланысты шартты түрде ағымдық 
және  капиталдық  деп бөледі.
Ағымдық жөндеу  жүмыстарына сорғыларды ауысты- 
ру, қүбырлар мен қарнақтарды ауыстыру немесе олардың 
ілініп түрған сипатын  өзгерту, үңғыманы қүмды тығын- 
нан тазарту, күрделі емес үстау жүмыстарын жүргізу (сор- 
ғы-компрессорлық қүбырлар бағанасындағы үзіліп кеткен 
қарнақтар мен басқа да бүйымдарды үстау) жатады. Бүл 
жүмыстарды  мүнай мен газ өндірудің өрбір мекемесінде 
үйымдастырылатын үңғыманы жерасты жөндеу бригада- 
сы  орындайды.
Жерасты жабдықтарының апаттарын жоюга байланыс- 
ты (үзілген қүбырларды үстау жөне алып шығу), зақым- 
далып бүзылған эксплуатация л ық баганаларды жөндеу- 
мен, суды оқшаулаумен, басқа эксплуатациялық объек- 
тіге ауысуға байланысты жүргізілетін күрделі жүмыс- 
тар үңғымаларды  капиталдық жөндеу санатына  жата- 
ды. Бүл жүмыстарды үңғымаларды капиталдық жөндеу 
бойынша арнайы бригадалар орындайды. Осы бригада- 
лар өдетте забой маңы аймақтарын өңдеу бойынша бар- 
лық операцияларды орындайды (қатты гидравликалық 
үзу, гидроқүмағындық перфорация, қышңылдық оңдеу, 
дірілді өңдеу, т.б.).

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: