ісінде  күкіртсутек  коррозиясынан  ңорғау үш ін  корро-

ісінде  күкіртсутек  коррозиясынан  ңорғау үш ін  корро- 
зияның ингибиторы ретінде де пайдаланады.
З М  реаген т і
 ("жасыл май") -  4,4-диметил-1,3-диок- 
санның  қосылысы  (осы  өндірістің  кубтың  қалдығы). 
Қасиеттері бойынша Т-66 реагентіне үңсастығы көп.
Түздардың  түнбаларымен  күресу  қүралдарының  өр 
түрлілігіне  қарамастан  ш өгінділерді  болдырмайтын 
негізгі өдіс -  арнайы химиялық реагенттерді — ингиби- 
торларды қолдану.
Ингибиторлар  -   бейорганикалық  түздардың  ерітін- 
дісіне ңосқанда түнба түзілу үдерісін күрт төмендететін, 
түнба мөлшерін азайтатын заттар.
Ингибиторлардың түздар шөгінділеріне өсер ету меха- 
низмі ерітіндідегі диффузия үдерісімен және одан өрі бет- 
те түздардың микробөлшектерінің  адсорбциясымен бай- 
ланысты болады.  Ингибитор  молекулаларының бөлшек- 
терін бетте сорбциялану үдерісі айтарлықтай түрақты ас- 
социациялар түзе жүреді.
Табиғаты органикалық ж әне бейорганикалық болып 
келетін  химиялық  заттардың  біраз  кластары  түздар 
шөгінділерінің ингибиторлары бола алады.
Ингибиторлар майда еритін, мүнайда жөне суда ери- 
тіндер,  бір  компоненттік ж әне көп компоненттік бола- 
ды. Химиялық табиғаты бойынша бір компоненттік ин- 
гибиторлар анионды жөне катионды болып бөлінеді.
Практикада суда еритін  ингибиторлар кең қолданы- 
лады.
Аниондық ингибиторлардың ең көп тараған класына 
карбон қышқылдарыныңтуындылары, сульфоқышқыл 
туындылары жөне фосфор туындылары кіреді. Катион- 
дық  ингибиторлар класына кіретіндер — алкиленамин- 
дар,  моноаминдер, төртіншілік аммоний негіздері.
Аниондық жөне катиондың реагенттердің  көрсетіл- 
ген класшаларының ішінде химиялық қүрылымы бой- 
ынша  бөлінеді.  Фосфорлы  туындылар  реагенттерінің 
ішінен бейорганикалық полифосфаттар жөне фосфорор- 
ганикалық  қосылыстар,  олар -   фосфор  қышқылының 
эфирлері, фосфаттар, аминофосфаттар.
232

Ком позициялы ң  реагенттер  немесе  ингибиторлар- 
дың, немесе ингибиторлар мен басқа химиялық заттар- 
дың қоспалары болып табылады.  Ингибиторларга ілес- 
пе компоненттері ретінде әдетте ионогенді емес БАЗ алы- 
нады,  олар  композицияның  ингибирлік әсерін  күшей- 
теді,  немесе негізгі компонент өсерін әлсіретпей,  басқа 
мақсатта қолданылады.
Түз шөгінділерінің көптеген ингибиторлары үсыныл- 
ған.  Практикада  тек  шектелген  ғана  ингибиторларды 
кең қолданады, мысалы, натрий гексаметафосфаты, ам- 
мофос,  поликомплексондар,  натрий  триполифосфаты, 
ОЭДФ,  ПАФ-1,  НТФ,  8Р  класс  импортты  реагенттері 
жөне т.б.
Натрий  гексаметафосфаты  (Ы аР03)6  суда  ж ақсы  
ериді  (50  г/л).  Оны түз  шөгінділерімен,  мысалы  гипс- 
пен күресу үшін қолданады. Натрий гексаметафосфаты 
(НГМФ)  үңғымадағы ,  ж ерүсті  коммуникацияларын- 
дағы ,  сондай-ақ  техн ол о ги ял ы қ  қонды рғы лардағы  
қатты шогінділерді болдырмау үшін пайдаланады.
К әсіпш ілік  ж ағдайларда  НГМФ  концентрациясын 
өдетте  өңдейтін  судың  көлемінің  0,001%   деңгейінде 
шамамен 10 г/м 3 етіп үстап түрады.
Басқа аммофос фосфаттық реагенті -  ауылшаруашы- 
лық тыңайтқыш ретінде белгілі монофосфат жөне диам- 
монийфосфат қоспасының тиімділігі төмен.  Белгілі бір 
жағдайларда,  мысалы,  ш амамен  20°С  температурада 
қүбы рлы қ  ком м уникациялар  үш ін  аммофос  гипстің 
шөгінділерімен күресу үшін қолданылады.
ОЭДФ, ПАФ-1, НТФ реагенттері.  Фосфорорганика- 
лық қосылыстар негізіндегі осы химиялық заттар -  ең 
тиімді ингибиторлар. Олардың беттік активтілігі жоға- 
ры болады, диспергилеу қасиеттері жөне аса қаныққан 
ерітінділерде түздарды  түрақтандыру  қабілеттілігі  бо- 
лады.
1-оксиэтилидендифосфон қышқылы мен оның түзда- 
ры (ОЭДФ), полиэтиленполиамин-І^-метилфосфон қыш- 
қылы мен оның түздары (ПАФ-1); нитрилометилфосфон 
қыш қылы (НТФ) реагенттерінің ингибирлеуші қабілет-
233

терін түздардың  ингибиторлары  ретінде өр түрлі жаг- 
дайларда  сыналған.  Батыс  Сібір  кен  орындары  үшін 
ОӘДФ жоғары тиімді ингибитор болып табылады, оның 
оңтайлы концентрациясы 10 г/м 3 аспайды. Осы концен- 
трацияда ОЭДФ реагенті бір уаңытта айтарлыңтай жоға- 
ры коррозияға қарсы қасиеттер көрсетеді — қорғау әсері 
50%  жуықбалады.
Осы көрсетілген айтарлықтай тиімді (оңтайлы қолда- 
ну жағдайларын да) ингибиторлардан басқа да фосфорор- 
ганикалық қосылыстарды көрсетуге болады. Олар:
-  ОП-Ю (ТЭА АФ ОП-Ю) жөне ОП-4 (ТЭА АФ ОП-4) 
н егізін дегі  алкилфосфаттардың  триэтаноламиндік 
түздары;
-  жеті этоксильдік топтармен (ТЭА АЭ-Ф) алкилэток- 
сифосфаттардың  триэтаноламиндік түздары;
—қышқылдық алкиларилэтоксифосфаттар (КААЭ7 Ф).
Бүл  БАЗ реагенттерінің өсер ету  механизмі  белгілі 
бір  дәрежеде  мицелла түзілумен  байланысты,  өйткені 
мицелла түзілудің кризистік  концентрациясы  (МТКК) 
бейорганикалық  түздарда (жөне  қышқылдарда) өте  аз 
шама, мысалы, КААЭ7Ф реагенті үшін 100 мг/л ңүрай-
Д Ы .
Гидролизденген полиакриламид (ПАА) жөне  гидро- 
лизденген  полиакрилонитрил  (гипан) белгілі бір  инги- 
бирлік қасиет көрсетеді, көсіпшілік жағдайларда, өдет- 
те, ПАА -  мүнай бергіштікті арттыру үшін, ал гипанды
-  оқшаулау жүмыстары үшін пайдаланады.
ПАА-ның көдімгі температуралардағы  қорғау әсері 
натрий  гексаметафосфатынан  кем  емес.  ПАА-ның ин- 
гибирлік  қабілеттерін  кейбір  мамандар  полимер  қүра- 
мында  кристалдық  қабықшаларына  реагенттің  беттік 
активтілігін  тудыратын  карбоксилдік буындардың бо- 
луымен  түсіндіреді.
Гипанның оң әсері жоғары диспергирлеуші қабілеті- 
мен түсіндіріледі, сондықтан оны түз шөгуінің ингиби- 
торы деп атауга болмайды, егер ол терминді ерітіндідегі 
түздың концентрациясын азайтуды баяулататын заттар 
деп есептейтін  болсақ.
234

Гипанды акрил ңышңылының нитрилін сулы конден- 
сат ортасында статикалық полимерлеу әдісімен, түзілген 
полиакрилнитрилді әрі  қарай күйдіргіш  натрмен  гид- 
ролиздеп  алады.  Ол  сырттай  қарағанда  түсі  сарыдан 
қара-қоңырға дейін болатын түтқыр сүйықтық. Салыс- 
тырмалы тығыздығы 1,0-1,07 қүрайды. 100°С артық тем- 
ператураларда судың қайнауы және аммиактың бөлінуі 
жүреді, ал минус 5-10°С төмен температураларда алдын- 
ала үсіп, қатып ңалады.
8Р  типті  реагенттер.  Бейорганикалық  түздардың 
шөгінділерінің 8Р типті (8Р-181, 8Р-191К, 8Р-203) им- 
портты ингибиторлары суда еритін, табиғаты органика- 
лық болып келетін, температуралың түраңтылығы жо- 
ғары болғандықтан, оларды кез келген қатңа айдау үшін 
үсынуға болады.  8Р  типті  реагенттердің  өздеріне  тән 
ерекшелігі -  олардың көптеген қаттық сулармен үйле- 
сімділігі.
Бақы лау сүрақтары
1.  Мүнай, газ жөне газ-конденсаттық кен орындарын қазу- 
дың ерекшеліктері.
2.  Қаттардың  мүнай  беруін  арттырудың  қандай  өдістері 
бар?
3.  Мүнай  үңғымаларын  пайдаланудың қандай  тәсілдері 
бар?
4.  Үңғымалардың  забой  маңы  бөлігінің өтімділігін  арт- 
тырудың қандай өдістері бар?
5.  Мүнай  мен  газды көсіпшілдік  жинау жөне дайындау- 
дың сүлбасын баяндап беріңіз.

4-ТАРАУ
МҮНАЙ МЕН ГАЗДЫ ТАСЫМАЛДАУ
Мүнай мен газды алыс ңашыңтыңқа тасымалдаудың 
үш негізгі түрі бар: сумен, теміржолмен жөне ңүбырлар 
арқылы тасымалдау. Газ күйіндегі газды тек ңүбырлар 
арқылы гана тасымалдайды.
Су транспорттары танкерлер мен баржалар (лихтер- 
лер) арқылы мүнайды, мүнай өнімдерін және сүйытыл- 
ған  газдарды  кез  келген  мөлшерде  тасымалдайды.  Су 
жолы, әдетте, теміржол жөне қүбырлардың үзындығы- 
на қарағанда үзын болады. Сондықтан бірқатар жағдай- 
ларда  тасымалдауға  кететін  шығындар  да  көп  болуы 
мүмкін. Оған қоса, солтүстік кеңдіктердегі сумен тасы- 
малдаудың тек мезгілдік сипаты болады.
Теміржол  көлігімен  ңистерналар,  бункерлер жөне 
ыдыстармен барлық мүнай онімдері, мүнай және сүйы- 
тылған  газдар  тасымалданады.  Алайда,  жаппай  тасы- 
малдау үшін теміржол  көлігін  пайдалану көп жагдай- 
ларда тиімсіз. Салыстырмалы түрде аз өндірілетін мүнай 
өнімдері —
 өр түрлі сортты майлар, мазуттар, өсіресе би- 
тум мен парафиндер үшін теміржол алыс қашықтықтарға 
тасымалдаудың негізгі түрлерінің бірі болып табылады.
Мүнай мен газдың көп мөлшерін кез келген қашық- 
тыққа тасымалдаудың экономикалық түрғыдан ең тиім- 
дісі -  қүбырлық тасымалдау.
Тасымалдаудың осы үш түрінен басқа, автокөлікпен 
тасымалдаудың да маңызы зор. Автокөлікпен тасымал- 
даудың негізгі мақсаты -  автоңистерналар немесе үсақ 
ыдыстармен  дайын  мүнай  өнімдерін  ірі  мүнай  базала- 
рынан үсақ мүнай базаларына жөне одан әрі түтынушы- 
ларға дейін жеткізу болып табылады.
236

Мүнай мен мүнай өнімдерін тасымалдаудың ең тиімді 
түрі -  қүбырлық тасымал.
Тасымалдаудың бүл түрінің артықшылықтары:
1) өнімдерді айтарлықтай үлкен қашықтыққа тасы- 
малдаудың өзіндік қүнының төмен болуы;
2) өнімдерді үздіксіз беру;
3) автоматтандыру үшін кең мүмкіндіктің болуы;
4) тасымалдау кезінде мүнай және мүнай өнімдерінің 
шығындарының азаюы;
5) егер экономикалық жағынан тиімді болса, өте қысқа 
қашықтыққа қүбырларды жүргізу мүмкіндігі.
Өнімді  айтарлықтай үлкен  қашықтыққа айдайтын 
қүбырларды магистральдық қүбырлар деп атайды. 56-су- 
ретте Қазақстан территориясындағы мүнай қүбырлары- 
ның орналасу сүлбасы көрсетілген.
Айдалатын сүйықтыққа байланысты магистральдық 
қүбырлар да сөйкесінше: мүнай айдайтындары -  мүнай 
қүбырлары, сүйық мүнай өнімдерін, мысалы бензин, керо- 
син, дизельдік отын, мазут айдайтындары -  мүнайөнімдік 
қүбырлар деп аталады.
Магистральдық  мүнай қүбырлары жылдың барлық 
мезгілдерінде төулік бойы жүмыс істейді. Оның диаметрі 
мен үзындығы салыстырмалы түрде айтарлықтай үлкен 
болады. Олармен мүнай айдау кезінде 5,0-6,5 МПа қысым 
жасалады.
Магистральдық қүбырмынадайбөліктерден: 1) қүбыр- 
дан; 2) бір немесе бірнеше сорғы станцияларынан; 3) бай- 
ланыс қүралдарынан түрады.
Магистральдық қүбыр үзындыгы, диаметрі, өткізгіш- 
тік қабілетімен жөне айдау станцияларының саны сияқты 
көрсеткіштермен сипатталады.
Қазіргі заманғы магистральдық қүбырлардың үзын- 
дығы  1000  км-ге дейін жетеді,  олар үлкен қуаттылық- 
тағы басты,  аралық айдайтын (сорғылық) станциялар- 
дың, сондай-ақ барлық қажетті өндірістік жөне қосым- 
ша қүрылыстары бар қүйгыш  станциялардың кешені-
4.1.  Мүнайды қүбырлармен тасымалдау
237

Ре
се
й 
О
м
бы
д
ан
238
5
6-с
ур
ет
. 
Қ
аз
ақ
ст
ан
 
ау
м
ағ
ы
н
да
ғы
 
м
үн
ай
 
қ
үб
ы
р
л
 
ар
ы
н
ы
ң
 
та
р
ал
у 
сы
зб
асы

мен жабдыңталған өзіндік транспорттық мекеме болып 
табылады.  Олардың  өткізгіш тік  қабілеттілігі  жылына 
50 млн.  тонна мүнай жөне одан да көп болады.  Мүндай 
қүбырларды  болат  қүбырлардан  шартты  диаметрлерін 
500, 7 0 0 ,8 0 0 ,1 0 0 0 ,1 2 0 0  жөне 1400 мм етіп жасайды.
Мүнай мен мүнай өнімдерін алыс қаш ықтыққа тасы- 
малдағанда қүбырдағы айтарлықтай гидравликалық ке- 
дергіні жеңуге тура келеді. Сондықтан, егер бір айдау сор- 
ғы станңиясы берілген қысым кезінде айдаудың қалып- 
ты режимін қамтамасыз ете алмаса, онда қүбырдың үзын- 
дығы бойына бірнеше станцияларды орнатады.
Қүбырмен тасымалдау экономикалық жағынан тиім- 
ділігімен қатар, жыл бойы жүмыс жасауды қамтамасыз 
етеді жөне тасымалдаудың басқа түрлерінен ерекшелігі, 
табиғи жағдайларға тіпті байланыссыз болады.  Осыған 
байланысты  ж ы л  сайын  магистральдық  қүбырлардың 
үзындығы артып  келеді.
Өнімді айдау принципі бойынша практикада екі жүйе 
қолданылады:  1) станциялық жөне 2) транзиттік.
Айдаудың  станциялық  жүйесі  мүнай  немесе  мүнай 
өнімдері аралық айдау станцияларының резервуарлары- 
на келіп, оларды толтырып, одан өрі қарай келесі стан- 
цияларға айдалатындығымен (57а-сурет) сипатталады. 
Егер станцияда бірнеше резервуарлар болса, онда өнімді 
айдау  үздіксіз  болады:  бір  резервуарға  өнім  келеді,  ал 
басқасынан қүбырға айдалады.
Айдаудың транзитті жүйесі резервуар арқылы неме- 
се сорғыдан сорғыға айдау арқылы жүзеге асады.
Резервуар  арқылы  айдағанда  өнім  алғаш қы  сорғы 
станциясынан  келесі  сорғы  станңиясына  газды  немесе 
суды мүнайдан бөлу үшін арналған резервуарлар арқы- 
лы бағытталады (57ө-сурет).
Сорғыдан сорғыға айдауда өнім алғашқы сорғы стан- 
циясынан магистральдық қүбырға параллель қосылған 
аралық резервуарға бармай,  тікелей келесі сорғы стан- 
циясына бағытталады (57 б-сурет).
Айдаудың бүл сүлбасы ең жетік жөне экономикалық 
түрғыдан  тиімді,  өйткені  ол  кезде  жүйенің  максимал-
239

дық  қымталуы  қамтамасыз  етіледі  жөне  аралық  резер- 
вуарлардағы  буланудан  болатын  шығындар  болмайды. 
Бүл жүйеде резервуарлар көлемі кіш і етіп жасалынады, 
онда да қосу немесе жөндеу кезінде құбырд ы босату үшін 
қажет.
Мүнай мен мүнай өнімдерін транзиттік айдаудың бар- 
лық түрінде  магистральдық  қүбыр жергілікті автомати- 
каның  қажетті  қүралдарымен  жабдықталады;  көптеген 
қүбырлар дистанциялық  басқарылады.
Станция №2 
Станция №3
57-сурет. Мүнайды  айдау жүйелері:
1 -  резервуар;  2 -  соргы
Магистральдық қүбыр теміржол сияқты арнайы техни- 
калық бақылауды қажет етеді.  Барлық магистраль  жеке 
учаскелерге бөлінеді,  олардың өрқайсысы белгілі бір сор- 
ғы станциясына бекітіледі. Мүндай учаске өрі қараЙ бірқа- 
тар үсақ  учаскелерге  бөлінеді,  олардың  өрқайсысын  сы- 
зықтық аралап жүріп қараушылар қүбырды бақылап оты- 
рады.
240

Әрбір  станцияда,  ңызмет  көрсететін эксплуатация- 
лың қызметкерлерден басқа, жөндеу бригадалары да бо- 
лады. Олардың қол астында қүбырды жөндеу үшін және 
туындаған  апаттарды  жою үшін  қажетті  барлық меха- 
низмдер болады: қүбырсалғыш-тракторлар, экскаватор- 
лар, бульдозерлер, пісіру агрегаттары, т.с.с.
Басты айдау станцияны қүбырдың бастапқы учаскесі- 
не (магистральдың бас бөлігіне), яғни мүнай көсіпшілігі 
немесе мүнай өңдейтін зауыт ауданьгада орналастырады, 
өйткені  ол  мүнайды  немесе мүнай өнімдерін  қабылдау 
үптін және одан соң оларды қүбырга айдау үшін қызмет 
етеді. Сүйықтық қысымын қосымша көтеру үшін қажет 
аралық  станцияларды,  қүбырдың үзындығы  бойымен, 
мүмкіндігінше бірдей қашықтықта,  қысымның барлық 
станциялар бойынша бірқалыпты таралуын еске ала оты- 
рып, орналастырады. Экономикалық көзқарас бойынша 
аралық станцияларды  елді  мекендерге,  темір  жөне тас 
жолдарына,  электрмен,  сумен  жабдықтайтын  көздерге 
жақын жерлерге, ал басты станцияларды -  мүнай өңдей- 
тін зауыттардың жөне мүнайды дайындау қондырғыла- 
рының алаңдарында, сондай-ақ резервуарлық парктердің 
жанына олардың көлемдерін пайдаланатындай  етіп  ор- 
наластыруға тырысады.
Айдау  станцияларының  өндірістік-технологиялық 
қүрылысының  қүрамына  айдау соргыларынан  (негізгі 
жөне  тіректік)  басқа:  резервуарлық  парк  (басты  жөне 
қүйғыш станциялар үшін), қырғыштар немесе бөлгіштерді 
қосу қүрылғылары, қоргау жүйесінің сүйықтығын қабыл- 
дайтын сыйымдылықтар кіреді. Соңғы (қүйғыш) станция- 
ларда жөне аралық станцияларда (оларда өнімдерді темір- 
жол цистернасына қүйып алу қарастырылған) сөйкес темір 
жолдың қүйғыш қүрылғылар (эстакадалар) соғады.
Технологиялық қүрылыстардан басқа, алаңдарда су- 
мен жабдықтау, канализация жөне электрмен жабдық- 
таудың өндірістік-қосалқы нысандары, сондай-ақ өкім- 
ш ілдік-шаруашылық қүрылыстары орналасады.
Мүнай айдағыш сорғы станциялары мүнай мен м үнай 
өнімдерін  магистральдық қүбырмен  айдауды қамтама-
16-148
241

сыз ететін сорғы аппараттарымен (қозғалтңышпен бірге 
жинақталған  сорғылар),  қызмет  ететін  қосымша жаб- 
дықтармен -  су жөне отын сорғыларымен,  компрессор- 
мен жөне ауамен қамтамасыз ететін басқа қүрылғылар- 
мен,  майлау  жүйесі үшін  маймен  жабдықтау  қондыр- 
гыларымен,  желдеткіштермен, қоректік бөшкелермен, 
жылу алмастырғыштармен жабдықталады.
Магистральдық қүбырлар үшін орталықтан тепкіш сор- 
ғылар номиналдық беру мен қысымда мынадай шектерде 
шыгарылады: беруі 1250-ден 12000 м8/саг, сөйкесті қысым 
260-тан  210 м-гедейін, сортының п.ө.к. -  0,84-тен 0,89-га 
дейін.
Есептеулер  мен  практика  екі  немесе  үш  тізбектеле 
қосылған сорғылаудың (бір жоғарғы қысымды сорғымен 
салыстырғанда) жүмысы тиімдірек болатынын көрсетті. 
Сондықтан магистральдық сорғыларда өдетте, екі неме- 
се үш тізбектеле қосылған сорғылардан түратын топтық 
сорғы агрегаты қондырылады. Олар өрбір сорғының бе- 
руін жөне электр қозғалтқыштардың минималдық қуат- 
тылығын сақтай отырып 400-600 м-лік қысымды қамта- 
масыз  етеді.  Жүмыстық  сорғылар  саны  есептелген 
жүмыстық  қысым,  сорғылардың  сипаттамаларымен 
жөне айдау режимімен (жүмыс параметрлерін автомат- 
ты түрде реттеуді еске ала отырып) анықталады.
Орталықтан тепкіш сорғылар -  магистральдық қүбыр- 
лармен "сорғыдан сорғыға" айдау жүйесі бойынша жүмыс 
істеген де ауыстыруга болмайтындар (поршеньдік сорғы- 
лар ол үшін жарамайды). Толық емес соғылған сорғылық 
станция лары бар қүбырларды пайдаланганда орталықтан 
тепкіш сорғыларды жүмыстық дөңгелектері бар төменгі 
берудің  (айдаудың) өзінде  жоғарғы  п.ө.к.  қамтамасыз 
ететін ауысатын роторларды қолдану үсынылады.
Орталықтан тепкіш сорғылардың қазіргі конструкция- 
ларына, олардың мүнай айдайтын станцияларда жүмыс 
істеу жағдайларынан шығатын талаптар қойылады; олар 
барлық тараптардың толық қымталуын қамтамасыз ету 
керек,  үзақ  жүмыс  істегенде  ылғи  бақыламайтындай
242

сенімді  болу  керек,  дистанциялы ң  қосу  үш ін,  апаттан 
автоматты  түрде  қорғау үш ін  қаж етті  қүрылғылардың 
болуын жөне жоғарғы  п.ө.к.  пайдалануға кепілдік беру 
керек.
М агистральдық  қүбырды есептеу.  Қүбырды  есептеу 
мынадай реттілікпен жүргізіледі: өткізу қабілеттілігі мен 
түтқырлығы  бойынша қүбырдың диаметрі  жөне сүйық- 
тықтың ағу  режимі  (Рейнольдс  параметрі)  анықталына- 
ды, оған гидравликалық кедергі коэффициенті төуелді бо- 
лады; содан соң негізгі қүбырдың да, лупингтің де (қүбыр- 
дың  тармақтары)  немесе  қыстырманың да  қысымының 
шығынын жөне гидравликалық еңісін табады. Трасса про- 
филі бойынша оның келесі асу нүктесіне дейінгі есептеу 
үзындығын жөне геодезиялық белгілердің сөйкесті айыр- 
машылығын анықтайды. Осы мөліметтерді біле отырып, 
сорғы станцияларының санын анықтайды.
М агистральды қ  қүбырдың  өткізу  қабілеттілігі  деп 
мүнай немесе мүнай өнімінің  қүбырлар арқылы қабыл- 
данған есептеу параметрлерін экономикалық түрғыдан 
оңтайлы пайдаланғанда жөне қабылданған режимде бір 
жылда айдауға болатын максималдық молшерін айтады.
Ж ы л бойы бір қалыпты айдау жағдайында,  мүнайды 
немесе  мүнай  өнімдерін  магистральдық  қүбыр  немесе 
мүнай қүбьфы бойынша есеппен беру жылдық өткізу қабі- 
леттілігінің  бір  жылдағы  жүмыс  күніне,  жөндеуге тоқ- 
татылған  күндерді  есепке  алғандағы  (жылына  350  күн 
немесе 8400 сағ), қатынасына тең. Сағаттық есеппен беру 
(м3/сағ.) мына формуламен анықталынады:
1 
-  
**•  3 5 0 -24р
мүндағы, О -  құбьфдың жылдық өткізу қабілеттілігі, т/жы- 
лына;  350  -   бір жылдағы қүбырдың жүмыс  күндерінің 
саны; р — мүнай немесе мүнай өнімінің тыгыздығы, т /м 3.
Қүбырдың  диаметрін  (м  бойынша)  қүбырдың  беріл- 
ген өткізу қабілеті мен  қабылданған сүйықтықтың ағу 
жылдамдығы  (1,5-2,5  м /с)  кезінде  мына формуламен 
анықтайды:
243

мүндағы,  д -  өткізу  қабілеттілігі,  м3/с;  V  -  сүйыңтың- 
тың ағу жылдамдығы, м/с.
Қүбырдың есентелген диаметрінің өлшемдерін МЕМСТ 
бойынша жаңын диаметрлерге дейін жуыңтайды. Қүбыр 
қабырғасының қалыңдығын механнкалық есеппен анық- 
тайды.
Кейбір жағдай лард а мүнай мен мүнай өнімдерін айдау 
үшін  ңолданыстағы қүбырлардың өткізу ңабілеттілік- 
терін  арттыру қажет  болады.  Бірнеше өдістері белгілі: 
неіізгі магистральға параллель қүбырдың қосымша учас- 
келерін (лупинг, қосымшалар) төсеу, яғни үлкендеу диа- 
метрлі қүбырдың учаскесін салу; сорғы станцияларының 
санын арттыру немесе қүрама өдіс (сорғы станциялары- 
ның санын,  лупингтерді салумен қатар,  арттыру).  Қол- 

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: