Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

70 
 
skilled workers professionalism. In the first instance it is related to the educational sphere because just in this 
sphere there are trained specialists for all social fields.  
Knowledge and consideration of new information technologies is one of the modern information society 
conditions,  where  any  individual  should  be  ready  to  the  fast  apprehension  and  processing  of  a  body  of 
information, possessing by current means, methods and technology of work.  
Information technologies are used for achievement of the following pedagogical objectives [1; p.22]:  
1)  development of personality and creativeness of a trainee; 
2)  realization  of  social  control  (training  of  specialists,  training  of  students  to  the  individual  creative 
activity); 
3) 
 intensification  of  all  levels  of  educational  process  (improvement  of  teaching  efficiency  and 
quality, eduction and investigation of motivation to enable creative activity). 
The  same  pedagogical  objectives  determine  main  trends  of  development  information  technologies 
themselves. Nowadays special attention is paid to advancement of such technologies as:  
- technology for improvement of efficiency and quality of educational process;  
- management technology for educational process of institutions of learning; 
- communicative technology. 
In turn, pedagogical technologies can be divided into former, usual, conventional technologies and new, 
non-conventional, which have been sensibly developed to the present moment.  
For  effective  use  of  information  in  educational  process  for  development  of  creativeness,  pedagogical 
technologies  should  meet  certain  requirements.  Thus,  they  should  be  relevant,  i.e.  as  a  matter  of  fact  they 
should  be  related  to  the  education  objectives;  be  structured  that  supposes  processing  of  information  on 
subgoals  and  tasks;  be  comprehensible,  presented  by  understandable  language,  using  visual  method  for 
providing of information.  
Information  technologies  have  been  successfully  used  at  studying  of  such  discipline  as  a  Foreign 
Language.  They  have  many  advantages  over  traditional  methods  of  training:  intensification  of  self-
employment, individual training, enhancing creative activity and learning motivation [2; p.52]. 
Specificity of Foreign Language discipline is consisted in the fact that there is speech activity teaching 
at  the  discipline,  and  the  matter  of  the  speech  activity  is  a  thought.  The  main  kinds  of  activity  in  foreign 
language teaching should be kinds focused on stimulating students’ critical thinking, reasoning, argumentation 
of  own  view  point  on  a  particular  issue.
 
Therefore,  the  main  kinds  of  activity  in  the  classroom  should  be 
conversations,  problem  trends  role  games,  use  of  project  activity  for  the  development  of  students’  creative 
thinking. Only desire to express own opinion on a particular situation gives rise to the speech.
 
Information  resources  in  this  case  can  render  great  assistance  they  have  incredible  opportunities  for 
learning foreign languages. Multimedia can transmit sound, image, text. Memory of digital media has a huge 
storage capacity, which allows us to collect an incredible amount of information necessary for work. Variety of 
information resources in the web that can be used in foreign language learning is huge. Almost all newspapers 
and  magazines  have  their  own  websites  in  the  Internet.  Typing  in  address  in  the  Internet 
(
http://www.mediainfo.com/emedia
)  you  can  find  web-address  of  almost  any  newspaper  or  magazine.  For 
example, there are web-addresses of some newspapers: 
The Washington Times (
http://www
.washtimes.com) 
The Times (
http://www
.the-times.co.uk) 
The New York Times (
http://www
/nytimes.com). 
Working  with  online  newspapers  keeps  you  informed  with  the  latest  news  in  politics,  sports,  culture, 
new achievements in the world of science, education, and all of this information in a foreign language.  
A special attraction for foreign language learners is in direct contact with native speakers. This creates 
not only a linguistic environment, but also a dialogue of cultures.  
There is incredible amount of educational materials and information resources. But we shouldn’t forget 
about problems which could have teachers at working with the Internet:
 
 
- overindulgence by the Internet resources without proper thorough methodological study. Working with 
the Internet information resources requires careful selection of material by teacher, its preliminary study;  
-  interest  for  using  information  technologies  for  their  own  sake,  forgetting  the  purpose  of  foreign 
language learning, its specificity.  
The  foreign  language  lesson  should  be  devoted  to  conversational  practice,  and  we  are  lack  of  this 
practice when dealing with information technology resources. The lesson should include not only view of mail 
correspondence, but also discussing of the information.
  
- formation of tolerance to others’ opinion, culture, traditions, consideration for your partner, acquisition 
for speech etiquette are necessary.  
Ultimate  development  of  communicative  abilities  is  the  main,  perspective,  but  not  easy  objective, 
standing  before  foreign  language  teachers.  For  its  solution  it  is  necessary,  on  the  one  hand,  to  master  new 

71 
 
teaching methods, and, from the other hand, to create fundamentally new teaching materials, with the help of 
which we can teach people effectively communicate in foreign language.  
At  that,  of course, it  might  be incorrect to  vibrate from  one extreme to another  and to  refuse  from all 
early foreign language teaching methods: we should choose from them all the best, useful, time-proved.  
Teach to communicate (orally and written) in foreign language, to express unborrowed ideas clearly and 
logically,  be  able  to  convince,  reasonably  prove  own  position  and  at  the  same  time  listen  and  understand 
partner’s speech is very difficult task, complicated with the fact that communication is not only verbal process. 
Its efficiency, besides knowledge of English, depends on several factors as conditions, situations and culture of 
communication, rules of speech etiquette, speech behavior, etc.
  
It may safely be said, that modern methods actively seek new ways for realization of guiding teaching 
principles (problematic questions, cognition, individualization), which most obviously can be embodied with 
the help of computer technologies [3; p.65]. 
Formation  of  creative  and  intellectual  activity  of  future  foreign  language  specialists  is  one  of  the 
important objectives of modern education. In the program for modernization of education there is necessity for 
students’ development of skills for creative analysis.  
According to opinion of many teachers, the most effective solution of the above-mentioned objective is 
technology for development of creative thinking in foreign language teaching.  
A  person  with  developed  creative  thinking  is  a  person  able  to  analyze  information,  draw  independent 
conclusions, forecast consequences of own solutions and have responsibility for them.  
The  technology  for  development  of  creative  thinking  provides  teacher  with  a  system  of  effective 
strategies  and  techniques  allowing  create  atmosphere  of  collaboration,  joint  search  for  methods  of  problem 
solution. Principle of this technology is a base model including three stages as challenge – apprehension – self-
consciousness.
 
At studying any discipline it is important teach students not only to analyze development systems, but 
also  teach  students  refer  to  the  subject  matter  inventively.  The  main  task  of  foreign  language  teaching  is 
development of students’ creative abilities, education of their creative relation to work.  
To achieve stated objective, it is important to create certain conditions for a student, which would help 
motivate him/her to learning, attain self-confidence, self-reliance, allow him/her open, encourage formation of 
his/her outlook. 
The  main  criterion  that  will  help  guide  effectually  at  selection  of  the  lesson  subject,  material,  and, 
essentials, methods to work with students is apprehension, i.e. clear conception about what to teach, how to do 
it, what cognitive stages should student pass at the lesson.  
As  Ye.D.  Nelunova  speaks,  owing  to  application  of  the  technology  for  development  of  creative 
thinking,  students  master  different  techniques  of  work  with  information,  learn  draw  conclusions,  formulate 
their point of view, defend it by logical arguments, distinctively express their thoughts, etc. [4; p.27]. 
Here, we would like to present one of the methods we used frequently on the lessons.  
Group discussion. It is no secret that more often we change form of the work it is more interesting and 
easier  to  involve  students  into  studying  the  discipline.  At  the  lessons  for  development  of  creative  thinking, 
where there is need in group work it is always useful begin from discussion of the rules of conduct during the 
lesson. 
 
For this purpose each group gets paper with incomplete list of rules, for example:  
1. Listen to everybody not interrupting. 
2. Don’t speak to others the same time. 
3. Follow the theme. 
4. Any idea has a value. 
5. A human has a right to decide what the portion of his attendance is. 
6. Respect different opinions. It is necessary to listen but not to please them. 
7. Any questions are important. 
Students are allowed time for having familiarized with the rules individually, and then discuss the rules 
in  small  groups.  Then  it  is  proposed  to  expand  the  list  of  rules  if  students  find  it  necessary.  After  joint 
discussion it is decided what should be added to this list. The role of the teacher is to encourage every student 
present to debate and organize group discussions. 
 
Literature 
1.
 
Maslyko Ye.А. Using television broadcast in teaching alien speech // Handbook of foreign language 
teacher. – Minsk.- 2004.- 290 p. 
2.
 
Zakharova I.G. Information technologies in education: Text edition for students of higher pedagogical 
institutions. – М.: Publishing center Academy, 2003. 

72 
 
3.
 
Tugaya А.V. Application of information means of teaching // Modernization of professional education 
system  on  the  base  of  regulating  evolving:  Mater.  All-Russian  scientific-methodical  conference.  – 
Chelyabinsk, 2004. 
4.
 
Nelunova Ye.D. Information and communication technologies in teaching foreign language at HEI // 
Yakutsk.- 2004.- 34 p. 
 
 
  ӘОЖ 81*373.46(094):37.013 
 
КАЛЬКА ТӘСІЛІМЕН ЖАСАЛҒАН ЗАҢ ТЕРМИНДЕРІ 
 
Бердешова А.О.,  Боранбаева Л.А. 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Тілдер академиясы, Шымкент, Казахстан. 
 
Resume 
В данной статье  рассматривается сформирования термологических законов путем метода кальки. 
 
Summary 
      This article deals with the formation ways of Law  terms in using the method of Kalka 
 
Семантикалық деривация, сӛзжасамдық және калька тәсілдері терминнің семантикалық қҧрылым 
ерекшеліктерін айқындайды. 
Қазіргі кезде, әсіресе қазақ тілінде, калька сӛзжасам жҥйесі мен ҥлгісін байытуда терминдер мен 
терминдік  тіркестерді  жасаудың  ӛнімді  тәсілдерінің  бірі  болып  отыр.  Әрине  мҧның  тілдік  тҧрғыдан 
дҧрыс  та,  бҧрыс  та  жағы  бар.  Қоғамның  дамуына  байланысты  басқа  халықтардан  ене  бастаған 
ҥғымдарды атауда сәтті табылып, қабылданып жатқан терминдер калька тәсілінің жемісі болғанымен, 
терминдерді жаппай калька арқылы аударып, тілді шҧбарлай беру ертеңгі ҧрпаққа жасалған "қиянат" 
болады деп есептейміз. 
Калька  -  сӛзбе-сӛз  аудару  тәсілі,  сӛздің  немесе  сӛз  тіркесінің  ішкі  мағынасын  дәлме-дәл,  сол 
кҥйінде  аудару.  Калька  жолымен  аудару  барысында  ана  тіліміздегі  тӛл  сӛздер  жаңа  сӛздерге  балама 
ретінде  жҧмсалып,  терминдік  мәнге  ие  болады.  Қазақ  әдеби  тілінің  кез  келген  даму  және  қалыптасу 
сатысында кальканың  жағымды  ықпалы  жоғары болған. Бҧл  тӛл  тілімізде  терминдік  жҥйенің  жасалу 
жолдарына,  семантикалық  және  синтаксистік  қҧрылым  қҧрылысына  тигізген  әсерінен  байқалады. 
Калька  тәсілі  ғылым  тілінің  стильдік  сипаттары мен  салалық  терминдерді қалыптастыру  ҥшін  қажет. 
Осы орайда калька тәсіліне берілген анықтамаларға тоқталсақ. 
"Калька  амалы  -  сӛзжасамның  бір  жолы,  тілдің  сӛздік  қҧрамын  байытудың  оңтайлы  кӛзі  деп 
есептелінеді. Әсіресе терминдік жҥйенің жасалу жолдарының бірдейлестірілуіндегі, реттелуіндегі орны 
айрықша.  Сонымен  қатар  ӛзге  тіл  лексемасының  қҧрылымдық  бірлік-тҧлғаларының,  мағыналық 
ауқымының  дәлме-дәл  "кӛшірмесін"  жасау  ана  тіліміздегі  сӛздердің  мағыналарындағы  семантикалық 
процестерге, жаңа синтаксистік қарым-қатынастардың тҥзілуіне де себін тигізеді" [99, 48 б.]. 
Д.С.  Лотте  кірме  терминдер  қатарына  шетел  сӛздерінің  аудармалары  мен  тіркестерін  жатқыза 
отырып, олардың екі тҥрін атап кӛрсетеді: сәзбе-сез аударылатын және қайта жасалынып аударылатын 
кірме сӛздер [100, 12 б.]. Академик Ә. Қайдаров калька тәсілінің маңызын былай атап кӛрсетеді: "Ана 
тілі мҥмкіндігін пайдаланудың тағы бір жолы - калька тәсілі, яғни орыс не шет тілдерден енген жеке 
кҥрделі терминдерді тҧлғалық, мағыналық, қҧрамдық ерекшеліктерін сақтай отыра ӛз тілімізге сӛзбе-
сӛз  аудару"  [42,  17 б.].  Ғалымдар еңбектерінен  келтірілген  пікірлер  аталмыш тәсілдің  тіл  білімі  ҥшін 
маңыздылығын, қоғам ҥшін қажеттілігін кӛрсетеді. 
Қазақ тілінде кірме терминдерді қабылдауда мынандай принцип ҧсталынады: 
1.  Кірме  терминдерді  қазақшалап  қабылдау.  Мысалы,  мораторий  -тежеуіл,  паритет  - 
теңдестік, ультиматум - талап т.б. 
2.  Ӛз  тілімізден  баламасы  табылмаған  жағдайда  тіліміздің  дыбыстық  жҥйесін  ескере  отырып 
қабылдау. Мысалы, ағыл. accreditation - қаз. аккредитивтеу - орыс. аккредитование; ағыл. diplomatic - 
қаз. дипломатиялық 
-   орыс.   дипломатический;   ағыл.  paraph   -  орыс.   парафирование  -  қаз. парафирлеу т.б. 
Терминология ғылымында кальканың тӛрт тҥрі белгілі: 
а) лексикалық калька немесе балама калькалар; ә) мағыналық калька; 
б) морфологиялық калька; 
 
в) аналитикалық калька. Заң саласында: 
а)  лексикалық калька немесе балама калькаға: азаматтық - citizenship -гражданство, заң - law 
— закон, цукъщ - law - право, кеңес - council - совет т.б; 

73 
 
ә)  мағыналық  калькаға:  қамқорлық  —  aegis  -  эгида,  шетел  -  foreign  -иностранный,  мәртебе  - 
status - статус, нәсілшілдік - racism - расизм т.б.; 
б)  аналитикалық калькаға: геосаясат - geopolitics — геополитика; кері шақыру грамоталары - 
the  letters  of  recall  -  отзывные  грамоты;  консулдық  қызмет  -  consular  service  -  консульская  служба 
(жартылай калькалар); қарым-қатынас - relationship - взаимоотношение; халықаралық - international -
международный (толық калькалар) т.б. жатады. 
Шет  және  орыс  тілдерінен  енген  терминдер  қҧрылымдық  және  мағыналық  калька  тәсілімен 
жасалады. 
Қҧрылымдық  тәсілмен  жасалған  терминдерге  address  -  обращение  -  үндеу,  commitment  - 
обязательство - міндеттеме, frontier - граница ~ шекара, state -государство - мемлекет т.б. жатады. 
Мағыналық тәсіл бойынша термин сӛзбе-сӛз аударылады. Мағыналық калька тәсілімен жасалған 
терминдер:  alien  -  иностранец  -  шетелдік,  authenticity  -  аутентичность  -  түпнұсца,  government  - 
правительство -үкімет, protocol - протокол - хаттама, secretary - секретарь ~ хатшы т.б. 
Қазақ тілінде калька жолымен жасалған заң терминдерін жай және кҥрделі калька терминдер деп 
бӛлуге болады. 
Жай  калька  терминдер:  бекіту  ~  ratification  --  ратификация;  босқындар  -refugee  -  беженец; 
сапар - visit - визит т.б. 
Кҥрделі  калька  терминдер:  аймақтық  қарусыздану  -  regional  disarmament  -региональное 
разоружение, елшілік кеңсе - embassy office - посольская канцелярия, мемлекеттік аумақ - state territory 
- государственная территория т.б. 
Термин және онымен синонимдес сӛздің жалпылама лексикаға ара қатысы біркелкі болады. Бҧл 
сӛздердің  мағыналық  бастауы  жалпыхалықтық  лексика  болғандықтан,  ол  -  сатының  ең  тӛменгі 
баспалдағы, ал ең жоғарғы баспалдағы 
- терминдік қызметі. 
Тӛл  тілімізде  синонимдік  мәнде  қолданылып  жҥрген  сӛздердің  бірі  кейінірек  біртіндеп  заң 
терминдері  қатарына  қосылып,  алғашқы  ӛзімен  бір  синонимдік  қатар  тҥзеген  сӛзбен  кӛпке  дейін 
мағыналық  байланысын  ҥзбейді,  алайда  қалай  болғанда  да,  олар  қҧрған  синонимдік  парадигма  - 
уақытша қҧбылыс, ӛйткені термин-сӛз біртіндеп олармен мағыналық байланысын ҥзеді. 
Терминнің  тҥрліше  аударылып,  әртҥрлі  салада  қолданылуы  мҥмкін.  Мысалы,  "консенсус"  - 
"бәтуә,  мәміле,  келісім,  жалпы  пікір";  "декларация"  -  "мәлімдеме,  жариялау,  мәлімдеу,  декларация"; 
"приоритет" - "артықшылық, басымдылық, басым бағыт " т.б. 
Соңғы  жарты  ғасырда  ӛндіріс  және  ғылым  салаларында  ӛзге  тілден  қазақшаға  аударудың  бай 
тәжірибесі жинақталды. 
Орыс  және  басқа  тілдерден  калька  тәсілі  арқылы  жасалынған  заң  және  дипломатиялық 
терминдер қатарына: 
а)  дипломатиялық ӛкілдік қызметкерлеріне қатысты: елші - посланник; Тӛтенше және Ӛкілетті 
Елші ~ Чрезвычайный и Полномочный Посол; сенімді ӛкіл - поверенный в делах; 
ә)  дипломатиялық  қҧжаттарға  қатысты:  сенім  грамотасы  -  верительная  грамота,  кері  шақыру 
грамотасы - отзывная грамота; 
б) дипломатиялық қатынастарға қатысты: қарым-қатынас -взаимоотношение, қол сұқпаушылық 
- невмешательство т.б. терминдер жатады. 
Қоғамдық-саяси  терминдер,  тҧрақты  және  еркін  терминдік  тіркестердің  қазақ  тілінде 
баламаларын қалыптастыру - қазіргі тіл білімі мәселелерінің бірі. Терминдерді қабылдау, аудару ісінде 
жҥйелілік, бірізділік қажет. 
Кӛптеген  салалық  терминдерге  ортақ  ерекшеліктер  заң  саласындағы  терминдерге  де  тән.  Заң 
саласындағы  терминдер  де  дара  мағыналыққа,  стилистикалық  бейтараптылыққа  ҧмтыла  отырып, 
жалпы сӛзжасам заңдылықтары бойынша жасалады. 
Қазақ  және  ағылшын  заң  терминдері  тӛмендегідей  негізгі  тәсілдер  арқылы  жасалады:  а) 
жалпыхалықтық  сӛздерге  терминдік  мағына  жҥктеу;  б)  халықаралық  терминдер;  в)  калька  тәсілімен 
жасалған кірме терминдер. 
Жалпыхалықтық сӛздерге терминдік мағына жҥктеу  арқылы пайда болған термин де, тілде бар 
терминге  ҥстеме  терминдік  мағына  жҥктеу  арқылы  жасалған  термин  де  терминология  саласында 
синонимдік  қатар  туғызады.  Олар  тематикалық  шектеулікке  ие,  бҧл  шектеулік  олардың  белгілі  бір 
ғылым  саласында  қолданылуына  байланысты  болады,  олар  белгілі  бір  салада  ҧғымды  нақ  және  дәл 
атау ҥшін қолданылады. 
Термин  мен  терминдік  тіркестер  жалпы  мынадай  қасиеттерге  ие:  1)  терминдік  тіркестер  мен 
термин-сӛз  беретін  ҧғым  ешқандай  сапалық  қасиеттерді  білдірмейді  және  2)  тілде  дайын  қалпында 
арнайы бір салада қолданылады. 

74 
 
Қазақ тілінде бірнеше семадан тҧратын лексика-семантикалық немесе бір ғана семадан тҧратын 
дара  мағыналы  терминдердің  мағыналарына  жасалған  компоненттік  талдаулар  арқылы  терминдер 
жалпыхалықтық  тілдегі  сӛздерден  жасалғанда  ӛздеріне  ҥстеме,  қосымша  мағына  жамап  алатындығы, 
ӛзге  тілдерден  мағынасына  орай  немесе  калька  тәсілі  арқылы  аударылғанда  мҧндай  қҧбылыс 
байқалмайтындығы дәлелденді. 
Зерттеу  жҧмысында  нысан  етіп  алынған  екі  тілдің  сӛзжасам  жҥйесіндегі  қосымшалардың  заң 
терминжасамындағы  жиілігі,  пайыздық  ҥлесі  анықталды.  Қазақ  және  ағылшын  тілдеріндегі  заң 
терминдерінің морфологиялық немесе аналитикалық тәсіл арқылы жасалымын салғастырмалы зерттеу   
бҧл      сӛзжасам      тәсілінің      аталған      тілдердің      таза      тілдік  қҧрылымдық  (морфологиялық, 
синтаксистік) ерекшеліктеріне байланысты болатындығын кӛрсетті. 
Заң  термин  жҥйесіндегі  терминдік  тіркестердің  қҧрылымдық  ерекшеліктерін  ескере  отырып, 
арнайы  салалық  тіркесті  терминдерді  ҥш  тҥрге  бӛлуге  болады:  1)  еркін  терминдік  тіркестер;  2) 
салыстырмалы тҧрақты тіркестер; 3) абсолютті тҧрақты тіркестер. 
Қазақ тілінде сӛз тіркесі арқылы жасалған заң терминдері ҧлттық тіл элеметтерінің байырғы сӛз 
тіркесінен; бір сыңары кірме сӛз, екіншісі қазақ сӛзі болып келетін тіркесті терминдерден; екі сыңары 
да шет тілінен енген сӛзден тҧратын терминдерден (терминдік тіркестерден) тҧрады. 
Қазақ  заң  саласындағы  екі  зат  есім  тіркесінен  жасалған  терминдер,  сын  есім  мен  зат  есімнің 
тіркесіп  келуінен  жасалған  терминдер,  зат  есім  мен  етістік  тіркесінен  жасалған  терминдер,  ҥш 
компоненттің  тіркесуінен  жасалған  терминдік  тіркестер,  тӛрт  немесе  одан  да  кӛп  компоненттің 
тіркесуінен жасалған терминдердің әрқайсысы заңға қатысты тіркесті терминдердің 20%-ына тең. 
Кірме терминге қазақша балама беруде кӛбінесе жеке сӛз емес, сӛз тіркестері алынады. Бҧл сӛз 
тіркестері  сол  кҥйінде  алына  салмайды,  олар  терминге  қойылатын  талаптарды  сақтай  отырып 
біріктіріледі.  Сӛз  тіркесінен  термин  қалыптастыруда  олардың  мағыналық  ерекшеліктеріне  де, 
қҧрылымдық ерекшеліктеріне де назар аударылады. 
Ағылшын тілінде абсолютті тҧрақтылығы бар кҥрделі термин мағынасы оның компоненттерінің 
жеке  мағынасынан  тарамайды.  Компоненттің  атқаратын  қызметі  дара  тҥбірлі  терминдердегі 
фонемалардың  қызметімен  тең  тҥседі,  атап  айтқанда  -  дистинктивті  тҥрде  болады.  Бҧл  -  терминнің 
лексикалық  мағынасының  ӛзгешелігі  емес,  термин  компоненттерінің  біртҧтастығына  байланысты 
ерекшелік. Кҥрделі терминдер компоненттері тіркесте бір ғана ҧғымды білдіреді және оның бір де бір 
компоненті синониммен ауыстырылмайды, ауыстырған жағдайда ол еркін тіркеске айналады. 
Ағылшын  тіліндегі  терминдік  тіркес  компоненттері:  префиксті  және  жҧрнақты  (суффиксті) 
болып екі тҥрге бӛлінеді. 
Ағылшын  тіліндегі  терминдерді  тҧрпат  межесіне  (сыртқы  тҥріне)  қарай  тӛмендегіше  топтап 
кӛрсетуге  болады:  1.  субстантивті  және  субстантивті-предлогты  есімді  терминдік  тіркестер 
(субстантивті есімді және субстантивті-предлогты есімді қҧрылымды); 2. адъективті есімді терминдік 
тіркестер. 
Терминдік  тіркес  қҧрамына  енетін  сӛздердің  бір-бірімен  байланысу  жолдары,  ара  қатынастары 
біркелкі  болмайтындықтан,  ағылшын  тілінде  сабақтаса,  салаласа  байланысу  тҥрлерімен  қатар,  есімді 
терминдік тіркестерде байланыстың аралас және аккумулятивті тҥрлері қолданылады. Аккумулятивті 
байланысқан терминдік тіркестер заң саласында ӛте сирек кездеседі. 
Заң  терминдері  калька  тәсілінің  лексикалық  немесе  балама,  мағыналық  және  аналитикалық 
калька тҥрлері арқылы жасалады. 
Қазақ тілінде калька жолымен жасалған заң терминдерін жай және кҥрделі калькалық терминдер 
деп  бӛлуге  болады.  Тӛл  тілімізде  синонимдік  мәнде  қолданылып  жҥрген  сӛздердің  бірі  кейінірек 
біртіндеп заң терминдері қатарына қосылып, алғашқы ӛзімен бір синонимдік қатар тҥзген сӛзбен кӛпке 
дейін  мағыналық  байланысын  ҥзбейді,  алайда  қалай  болғанда  да,  олар  қҧрған  синонимдік  парадигма 
уақытша қҧбылыс, ӛйткені термин-сӛз біртіндеп олармен мағыналық байланысын ҥзеді. 
Орыс және басқа тілдерден калька тәсілі арқылы жасалынған заң терминдерінің қатарына а) заң 
қызметкерлеріне, ә) қҧқықтық қҧжаттарға қатысты терминдер жатады. 
Қоғамдық-саяси  терминдер,  тҧрақты  және  еркін  терминдік  тіркестердің  қазақ  тілінде 
баламаларын  қалыптастыруда  қазақ  тіліндегі  заң  терминдерінің  тілдік  сипатын,  жасалу  жолдарын 
ағылшын  тіліндегі  заң  терминдерімен  салғастыра  зерттеу  лингвистикалық  тҧрғыдан  маңызды 
болуымен  қатар,  қоғамдық  қатынастарды  реттеу  мен  дамытуда  қажеттілік  тудырып  отырған 
мәселелердің  бірі  деп  тҧжырымдаймыз.  Ӛйткені  қоғамның  дамуына  байланысты  елімізде  болып 
жатқан толассыз ӛзгерістер, халықаралық қатынастағы жаңа ағымдар заң саласын жаңа терминдермен 
толықтыра беретіндігі ақиқат. 
 
 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: