Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

91 
 
УДК 37.013 
 
ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ  ПОТЕНЦИАЛ СЛОВ НАЗИДАНИЯ АБАЯ И 
ВЫСКАЗЫВАНИЙ  ПЕДАГОГОВ-ПРОСВЕТИТЕЛЕЙ  КАЗАХСТАНА  О ЗДОРОВЬЕ 
 
Дарибаева А.А. 
Южно-Казахстанский  государственный  университет  им.М. Ауэзова, .Шымкент 
 
Түйін 
Мақалада Абайдың қара сӛздері және Қазақстан педагог ағартушыларының  еңбектеріндегі денсаулық   
туралы  психологиялық педагогикалық  әлеуеті  қарастырылған 
 
Resume 
This article of edification psychologist pedagogical potential of words of Abai and expressions of teachers of 
enlighteners of Kazakhstan about health. 
 
Восточная философия делала акцент на единстве психического и телесного в человеке. Вопросы 
сохранения  и  укрепления  здоровья  подрастающего  поколения  и  формирования  у  них  потребности  в 
физическом  и  духовном  совершенстве  с  раннего  возраста  нашли  отражение  в  общественно-
политических,  социально-экономических  и  педагогических  взглядах  просветителей    Ш.  Уалиханова, 
А.Кунанбаева,  Ы.Алтынсарина.  Так,  А.Кунанбаев  отметил,  что  дисгармония  организма  возникает  в 
результате  психической  дисгармонии.  Он  выделял  пять  болезненных  изъянов:    злословье,  ложь, 
хвастовство, безделье и мотовство; пять здоровых  друзей:  разум и доброта, упорство, скромность и 
труд;      четыре  порока,  способные  разрушить  ум  и  талант:    беспечность,  равнодушие,  беспричинное 
веселье,  тяга  к  мрачным    раздумьям  и  губительным  страстям;    три  вещи,  способные  унизить  весь 
человеческий род:  невежество, леность, злодеяние.  Склонность к таким недостаткам,  – считал он, – 
нарушает  и  парализует  энергию,  как    отдельных  органов,  так  и  всего  организма  в  целом,  сокращая 
человеку жизнь. 
  Так,  казахские  педагоги-просветители  считали,  что  склонность  к    следующим  болезненным 
настроениям,    как  гнев,    печаль,    «омраченность»    переживаниями,  озабоченность,  тревожность 
нарушает и парализует организм в целом, сокращая человеку жизнь. Эта мысль отражена в пятом слове 
Абая: «Печаль омрачает  душу, леденит тело, сковывает волю и, наконец, изливается словами из уст 
или слезами из глаз». Радость же придает силу и продлевает жизнь.  
В тридцать восьмом слове Абай подчеркивает, что «Невежество - то есть отсутствие знаний, без 
которого  нельзя  добиться;  отсутствие  знаний  равняет  человека  со  скотом».  Невежество  порождает 
больной  образ  жизни,  вечную  неудовлетворенность,  приводит  к  тягостным,  пессимистическим 
переживаниям, пагубным страстям, несправедливому гневу, неодобрительности к людям.  
Он  пытается выделить  в данном  явлении  специфические  элементы,  в большей  мере  описывает 
духовное  здоровье,  представляющее  собой  «благое  состояние  духа»,  при  котором  душа  пребывает  в 
спокойствии и равновесии, не волнуемая никакими страстями, страхами и другими переживаниями.      
  Ценны  мысли  Абая  о  необходимости  формирования  целостной  личности  (―Толык  адам‖),  в 
которой  гармонично    сочетались  бы  все  еѐ  стороны:  ум,  трудолюбие,  нравственная  чистота  и 
физическое  совершенство.    Большую ценность представляет 15-ое  слово назидания Абая ―Впасть в 
искушение или в соблазн – это то же самое, что позволить зажечь в крови огонь нездоровой страсти, а 
такая страсть сопоставится с болезнью, ибо опьяняет человека и заставляет его гнаться за призрачными 
мечтами‖. Эта же мысль ярко выражена в 17-ом слове: ―В еде и питье, в смехе и веселье, в объятиях и 
поцелуях,  в  стремлении    накопить    богатство,  в    ловкости    и    хитрости,  в  одежде  –  во  всѐм  должна  
присутствовать  мера‖,  ―В  гармонии  и  чистоте  человеческой  жизни  и  заключается  смысл 
существования великого мира‖. 
 Умеренность    во    всем,    природная  естественность,  душевная  чистота    и    преодоление  
невежества  –  основные    составляющие    здорового    образа    жизни.  ―Умеренность‖  (қағанаттылық) 
издавна  почитается  у  казахов  за  добродетель. Абай, выдвинувший принцип – ―все, что сверх меры – 
зло‖,  видел  в  умеренности  положительное  качество  человека, как и  арабский мыслитель Абу-ль-
Фарадж, который писал: ―Умеренность – союзник природы и страж здоровья‖.  
 Такого же мнения об умеренности придерживался  И.Алтынсарин.  В рассказах ―Умеренность‖ 
и  ―Счастливый  человек‖  он    называет    счастливым  того,  у  кого  ―на  душе…  тихо  и  спокойно‖,  нет 
―огорчений‖, недовольства своим состоянием. Эту мысль И. Алтынсарин повторяет и в своих письмах, 
советуя  придерживаться  слов  ―философа,  который,  когда  спрашивали,  в  чѐм  состоит  счастье  и 
богатство  отвечал:  в  умеренности‖.  Высоко  оценивая  значения  знаний  в  развитии  и  нравственном 

92 
 
совершенствовании  ребѐнка,    Ы.Алтынсарин  считал,  что  школа  должна  развивать  и  укреплять  его 
физическое здоровье. 
Душевная  чистота,  честность,  вежливость    высоко  оцениваются    И.Алтынсариным.  В  своих 
рассказах,  стихах и наставлениях он пытается  раскрыть их сущность. В рассказе ―Чистый родник‖ И. 
Алтынсарин глазами одного из своих героев видит смысл  надписи на камне в том, что ―душу и тело 
храни в чистоте, как этот родник, ибо, когда смотришь в него, то видишь, как в нем отражается блеск 
солнца и отсветы травы,  если они глядятся в него,  поэтому душу, как этот родник держи открытой для 
всех‖.   
   Ибырай Алтынсарин считал, что дело народного образования не может ограничиваться только 
открытием  различных  типов  школ,  нужно  ещѐ  заботиться  о  здоровье  детей.  В  его  педагогических 
произведениях чѐтко сформулированы идеи народности, гуманизма, демократизма и любви к родине. 
Они  глубоко  проникнуты  и  идеей  воспитания  человечности.  Педагог-просветитель  показал  великое 
значение труда и поставил целью воспитания уважение к труду. В своих рассказах он изображал  детей 
трудовых  слоев  казахского  народа  способными,  человечными,  умными,  находчивыми, 
любознательными, характеризовал их как смышленых от природы и даровитых. В рассказе ―Сын бая и 
сын  бедняка‖,  написанном  в  60-70  годы  ХIХ  века,  Ибырай  Алтынсарин  показывает  характеры  двух 
мальчиков,  обусловленные  их  разным  социальным  положением,  образом  жизни,  воспитанием, 
навыками и привычками. 
 Так,  по  мнению  известного  исследователя  данной  проблемы  Г.Д.  Алимжановой,  в  этом  плане 
особо интересны   высказывания Ш.Уалиханова,  который считал, что окружающая среда, природа, сам 
быт, национальный колорит благотворно влияют на развитие организма. И путь  к совершенствованию 
здоровья,  по  мнению  Ш.  Уалиханова,  неизбежно  лежит  через  формирование  собственных    знаний, 
убеждений, умения применять  полученные знания в жизненной практике.  
  В  дальнейшем  эти  идеи  получили  своѐ  развитие  в  работах    А.  Байтурсынова,  Ж.Аймауытова, 
Х.Досмухамедова,  М.Жумабаева  и  др.  казахских  педагогов  и    общественно-политических  деятелей. 
Так, в  работе  «В  здоровом  теле  – здоровый дух»  А.Байтурсынова  подчеркивается  взаимосвязанность 
физического и психического здоровья человека: «Душа и тело взаимосвязаны и неразделимы… А раз 
они  взаимосвязаны,  то…  недостатки  тела  отражаются  на  душе,  а  недостатки  души  –  на  теле»; 
«ухудшение состояния тела, забирая все мысли, вредит телу. А без дела и труда ничего не достигается, 
из чего можно заключить, как важно человеку сохранить здоровье тела». Педагог-просветитель в своей 
работе  раскрывает  важность  и  значимость  для  укрепления  здоровья  таких  составляющих  здорового 
образа  жизни,  как  рациональное  питание,  закаливание,  соблюдение  правил  личной  гигиены. 
Значительную роль в аспекте пропаганды и распространения гигиенических знаний среди учащихся  и 
их родителей сыграли учебники «Организм человека», «Охрана здоровья учащихся» Х.Досмухамедова 
– первые оригинальные пособия на казахском языке.  
М.Жумабаев особо подчеркивает: «Если ребенок болезненный и хилый, это не от него самого, а 
от воспитания зависит».  
Другим  путем,  ведущим  к  установлению  внутреннего  равновесия,  считался  путь  сердца,  путь 
любви. Под любовью, дающей свободу, в словах назидания Абая  понимались не любовь к отдельному 
человеку, к группе людей, а любовь ко всему живому в этом мире как к высшему выражению сущности 
бытия. Третий путь достижения внутренней свободы – путь разума, утверждающий, что ни один из нас 
не должен отказываться от знания, ибо оно повышает жизненную устойчивость. 
Положения  восточной  медицины  базируются  на  отношении  к  человеку  как  личности.  Такой 
подход основан на том, что многие болезни имеют функциональную природу и их симптомы  являются 
сигналами  серьезных  эмоциональных  и  социальных  проблем.  Но  в  любом  случае  человек  выступает 
активным участником сохранения и приобретения здоровья.  
Таким  образом  наличие  хорошего  здоровья  являлось  основным  критерием  для  обеспечения 
интеллектуального развития подрастающего поколения.  
 
Литература 
1.
 
Жадан А.А. Жемчужины мысли. Мн.: Беларусь, 1987. – 432с. 
2.
 
Слово назидания. В переводе С.Санбаева. Алма-Ата, 1970. 
3.
 
И.Алтынсарин. Избранные произведения, 405с. 
4.
 
Байтурсынов А. В здоровом теле – здоровый дух / Антология  педагогической мысли Казахстана/ 
Сост. К.Б.Жарыкбаев, С.К.Калиев. – Алматы: Рауан. 1995. - 512с.   
5.
 
Жумабаев М. Педагогика (Баланы тәрбие қылу жолдары) - Алматы: Рауан. 1992. - 112с. 
 
 
 

93 
 
ӘОЖ: 37.013 
Д.31 
 
ОҚУШЫ ТҦЛҒАСЫН ДАМЫТУДА ҦЛТТЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ӘСЕРІ 
 
Дауренбекқызы Г., Айтенова А.Э. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз, Қазақстан 
 
Резюме 
В статье рассматриваются влияние национальной психологии на развитие личности учиника 
 
Summary 
Influence on the development of the national psychology student`s personality 
 
Әрбір  жеке  тҧлғаның  Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  заңына  сәйкес  оның  білім 
алуға қҧқықтығын негізге ала отырып, тҧлға бойына ҧлттық қҧндылық қасиеттерін қалыптастыру және 
оны  қҧрметтеу,  тәрбиелеу  қажеттілігі  туындайды.  Тҧлға  бойындағы  ҧлттық  мәдени  қҧндылықтырды 
дамыту ҥшін ҧлттық мәдениет, салт-дәстҥр, халық тағылымдарының алар орны ерекше [1]. 
Қазіргі еліміздің ӛркениетті нарыққа бет алған кезеңіндегі туындаған экономикалық, әлеуметтік 
қиындықтар  тҧлғаның  адамгершілік  қадір-қасиетінің  тӛмендеуіне,  салауатты  ӛмір  сҥру  ережелерінің 
бҧзылуына  ӛз  әсерін  тигізуде.  Мҧндай  жағдайда  тҧлғаның  қалыпты  ӛмірін  қамтамасыз  ететін  оның 
тҧлғалық  дамуы  мен  қалыптасуы  болып  табылады.  Сондықтан  әрбір  адам  ӛзіндік  тәрбие,  ӛзіндік 
бағалау,  ӛзіндік  тҥсіну  арқылы  ӛзін-ӛзі  танып,  басқа  адамдармен  қарым-қатынасқа  тҥсу  арқылы 
қалыптасады.  Яғни,  жас  ҧрпақтың  жан-жақты  дамуын,  олардың  бойында  қоғамдық  талаптар 
алдындағы  жауапкершілігін,  білім  алуға,  ғылымға,  ӛнерге  ҧмтылысын,  ҧлттық  дәстҥрлерге  деген 
қҧштарлық  сезімін  қалытастыру  арқылы  адамгершілік,  имандылық,  мәдени-этетикалық,  этикалық 
қҧндылықтарды  меңгеру  нәтижесінде  баланың  тҧлғалық  мінез-қҧлқын,  тәрбиесін,  дамуын,  адамдар 
арасындағы  қатынастарды  ҥйлесімді  орнату  педагог-психолог  мамандар,  ҧстаздар,  ата-аналар 
алдындағы басты міндеттердің бірі болып саналады [2]. 
         Әр  ҧлттың  ӛзіне  тән  тіршілік  кәсібі,тарихы  мен  мәдениеті  бар.Ол  мәдениет  сӛйлеу 
тілінен,ойлау жҥесінен айқын кӛрініс табады.Сондай-ақ,ҧлттық мәдени ерекшелік сол халықтың ӛмір 
сҧру тәсілінен,діни-наным сенімінен,әдет-ғҧрпынан,салт-санасы мен дәстҥрінен ӛзекті орын алады.Осы 
тҧрғыдан қарағанда,ар мен намысты қасықтай қаны қалғанша қорғай білу, дарқан кӛңіл, ақжарқындық 
пен  адалдық,досқа  деген  мейірімділік  қазақ  халқының  бойына  туа  біткен  ҧлттық  психологиялық 
ерекшелік қасиеті,философиялық ойлау жҥесінің негізгі демекпіз. 
Ҧлттық  психология  -  белгілі  бір ҧлт  ӛкілдеріне  тән,  ҧрпақтан  ҧрпаққа  беріліп  отыратын мінез-
қҧлық пен психологиялық қарекет ерекшеліктері. Ҧлттық психология рухани мәдениетте, сезімдерде, 
әдет-ғҧрыпта, тілде, адамгершілік әдептік салада ҧлттық мінездің кӛптеген психологиялық кӛріністері 
мен этностық белгілерін қамтиды. Ҧлттық психология  - тіпті әр тҥрлі таптарға жататын адамдардағы 
мінез-қҧлықтың  орнықты  негіздерінің  бірі.  Алайда  қоғамда  болып  жатқан  ӛзгерістерге  тәуелді  ол  да 
ӛзгеріп отырады. Ҧлттық психология - философиялық және социологиялық әдебиетте кӛп талқыланып, 
зерттеліп келе жатқан категориялардың бірі. Солай болса да бҧл ҧғымның айналасында пікірталастар 
жиі  болып  тҧрады.  Біз  ҧлттық  психология  ҧғымының  мәнін  тҥсіну  ҥшін,  оны  тӛмендегідей  бірнеше 
қырынан қарастырып кӛрейік. 
Біріншіден,  ҧлттық  психология  қоғамдық  (немесе  әлеуметтік)  психологияны  қҧрайтын 
элементтердің  бірі,  оның  қҧрамдас  бӛлігі  болып  табылады.  Мҧны  тҥсіну  қиын  емес:  қоғам  тҥрлі 
әлеуметтік  топтардан  қҧралады.  Ал  әр  әлеуметтік  топтың  ӛзіндік  психологиялық  ерекшеліктері 
болады. Ҧлтта - қоғамды қҧрайтын әлеуметтік топтың бірі. Осыдан ҧлттық психологияның қоғамның 
психологиясын айқындайтын қҧрауыш екендігі туындайды. 
Екіншіден,  ҧлттың  психология  ҧлтаралық  қатынастар  идеологиясымен,  ҧлттың  қҧндылықтарға 
қатысымен бірге қоғамдық сананың маңызды қҧрауышы болып табылады. Қоғамдық сана - қоғамның 
рухани  дамуының  барлық  жақтарын  кӛрсетеді.  Зерттеушілердің  кӛпшілігі  ҧлттық  сананы  қоғамдық 
сананың бір элементі ретінде сипаттайды. 
 Ҥшіншілен, ҧлттық психология - ҧлттың негізгі белгілерінің бірі болып табылады. 
 Ҧлттық психология - әлеуметтік психологияның бір бӛлігі, оның ҥрдістері мен заңдылықтарына 
бағынған  қҧрылымдық  элементі.  Демек,  ҧлттың  қоғамдық  санасы  нақты  мәнге  ие  -  этнос  тарихтың 
белгілі  бір  даму  кезеңіндегі  санасының  жеткен  деңгейін  айқындайды.  Ҧлттық    психологияның  
қҧрылымдық  элементтер:  кӛңіл-кҥй  мен  сезім,  қҧндылық,  қызығушылдық  пен  қажеттілік  т.б. [3]. 
Ҧлттық  психикалық  қҧрылым  ҥш  бӛліктен  тҧрады:  ол  ҧлттық  сезім,  салт-дәстҥрлер  және  ҧлттық   
мінез.  Осы  ҥш  бірлестік  ҧлттық  мәдени  ерекшеліктің  шартты  белгілері  болып  табылады. 

94 
 
Ҧлттық  сезім  дегеніміз – адамдардың  туған  жерге,  ӛскен  елге  ана  тіліне,  салт-дәстҥрлерге  
деген  сҥйіспеншілікті  білдіруі.  Ҧлттық  сезім  адамды  қоршаған  ортаның  әлеуметтік-экономикалық,  
мәдени  және  жаратылыс  қҧбылыстарының  сол  ҧлт  ӛкіліне  тартқан  ерекше  табиғи  сыйы.  Ҧлттық  
сезім    басқа    сезімдер    сияқты    адамның    жеке    басының    қанағаттанбауымен    байланысты    ой-қиял  
әсер  сезімінің  сыртқа  шыққан  кӛрінісі.  
Адамның  мінезі  дегенді  -  адамның  тәртібі  мен  қылықтарына  әсер  ететін,  оның  тек  ӛзіне  тән, 
айқын  кӛрініс  беретін  психологиялық  нышандары  деп  тҥсіну  керек.  Сӛздің  катаң  мәнінде,  мінез 
адамның  еркі  мен  бағыттарында  кӛрініс  беретін,  оның  тҧлғасының  психикалық  қҧрылымы  ретінде 
айқындалады.  Жеке  адамның  мінезі  ол  ӛмір  сҥріп  отырған  әлеуметтік  топтың  мінезіне  ҧқсас  болады 
немесе  керісінше,  жеке  адамның  мінездерінен әлеуметтік  топтың мінезі  кӛрініс  береді.  Ӛзінің  ҧзаққа 
созылған  қалыптасу  жолында  қазақтар  да  ӛзге  халықтар  сияқты  қадір  тҧтуға  жарайтын  ҧлттық 
психологиялық кешендерді бойына сіңіріп келді. 
 Қазақтарға тән ҧлттық мінездің кейбір нышандары: 
 •    Жауынгерлік мінез. Тарихтың әр кезеңінде казіргі Қазақстан жерін мекендеген тайпалар мен 
халықтардың  бәрінің  де  қызуқанды,  қырағы  жауынгер  болғаны  белгілі.  Сондықтан  олар  орасан  мол 
аумақты иемденіп, ғасырлар бойы ҧстап тҧрды. Қазақ халқының арғы тегі - тҥркі тектес тайпалардың 
тарихта  Еуразияның  ҧлан-ғайыр  даласын  бағындырып,  мҧхиттан  мҧхитқа  дейінгі  аралықта  азулы 
мемлекеттер  қҧрғаны  белгілі.  Қазақ  халқы  ӛзгеге  бағынбайтын  жауынгерлік  мінезін  Екінші 
дҥниежҥзілік  соғыс  кезінде  де  кӛрсетті.  Ол  жӛнінде  фашистік  идеологтар  ӛздерінің  "Шығыс 
жоспарында" атап кӛрсетті. 
 •        Кеңпейілділік  (бауырмалдық,  мейірбандық)  -  қазақтарда  туған  жерінің  кеңдігі,  оның 
табиғатының  қаталдығы  және  малшылық  кәсіппен  айналысу  факторларының  әсерінен  пайда  болған 
мінез.  Қазақтың  кеңпейілділігін  қазақ  жеріне  келіп  коныстанған  ӛзге  ҧлт  ӛкілдерінің  бәрі  және 
кӛптеген зерттеушілер ризашылықпен атайды. Бҧлардан басқа қазақ халқының ҧлттық мінездеріндегі 
жағымды  нышандардың  елеулілеріне  -  мәрттік,  жомарттық,  конақжайлық,  балажандық,  аңқаулық 
жатады. 
Ҧлттық психологияны қалыптастыратын факторларға мыналар жатады: 
 •    халықтың басынан ӛткерген тарихы; 
 •    ҧзақ жылдар бойы айналысқан шаруашылық тҥрі; 
 •    тӛлтума мәдениеті; 
 •    ақпарат алмасу тілі; 
 •    салттары мен дәстҥрлері; 
 •    тҥрған жерінің табиғаты және климаттық жағдайлары; 
 •    діні; 
 •    әлеуметтік-демографиялық жағдайы. 
Ҧлттық  психологиялық  ерекшеліктер  қҧрылымы  ӛзіне  келесі  компоненттерді  енгізеді: 
1.  Мотивациялық-фондық    ерекшеліктер  –  қандайда    бір    этнос    ӛкілдерінің    іс-әрекеттерінің  
ӛзіндік    ерекшеліктері    мен    мотивация    ерекшелігін    анықтайтын    сипаттама      ретінде    ҧғынылады.  
Олар:    жҧмыс    қабілеттілік,    байқағыштық,    кҥш    салу,    бастамшылық,    табандылық    сияқты    мінез  
сипаттарынан  байқалады. 
2.  Интеллектуалдық-танымдық    ерекшеліктері    қандайда    бір    нақты    этносқа    қатысып   
индавидтің  қабылдауы  мен  ойлау  ерекшеліктерін  білдіретін  және  басқа  халық  ӛкілдерін  осынан  
ҧқсас    танымдық    және    интелектуалдық    сапаларының    ерекше    ҥйлесуі    арқылы    кӛрініс    табуын  
қамтамасыз  ететін  белгілі  бір  сипаттамалар  ретінде  ҧғынылады.  
3.  Эмоционалдық-еріктік    ерекшеліктер    нақты    бір    халықта    іс-әрекет    нәтижелігіне    әсер  
эмоционалдық    және    еріктік    сапалардың    кӛрінісі    мен    қызмет    ету    ерекшелігін  бейнелейтін  
динамикалық  сипаттамалар  ретінде  ҧғынылады.   
4. Коммуникативтік-құлықтық  ерекшеліктер  тҥрлі  этностардың,  этникалық  топтардың  және  
қауымдастықтардың    ӛз    ішінде    және    ӛз      тобынан    тыс    ӛзара    әрекеттестігі    мен    ӛзара    қарым-
қатынасының  ерекшелігін  бейнелейтін  сипаттамалар  ретінде  ҧғынылады [3]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

95 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет -1. Ҧлттық  психологиялық  ерекшеліктер  қҧрылымының   компоненттерді   
 
Ӛсер  елдің  әуелгі  ойлайтыны  -  ӛз  ҧрпағының  жай-кҥйі  болмақ.  Ендеше,  ертеңгі 
болашағымыздың  тағдыры  жас  ҧрпақтың  бҥгінгі  тәрбиесіне,  оның  психикалық  дамуына  байланысты 
екендігі  айтпаса  да  тҥсінікті.  Сондықтан  психология  мен  этнопсихологияның  тҧлға  дамуындағы 
маңызы  орасын  зор.    Қазіргі  таңда  ҧлттық  салт  дәстҥрлерді  отбасында  белсендіру  және  оқыту 
процесінде  нақты  қолданыс  табуы  тҧлғаның  жеке  тҧлғалық-психологиялық  дамуларында  ҥлкен  рӛл 
атқарады. Олай болса баланың тҧлғалық қалыптасуындағы ӛнегелік сферасына ҧлттық салт дәстҥрлер 
арқылы  ықпал  ету  халықтық  салт  дәстҥрлердегі  әлеуметтік  нормаларды  белсенді  қабылдауға 
қабілеттігі артады. Психологтар  мен  педагогтар  ҥшін,  баланың  психикалық  дамуын  ескере  отырып 
ӛздерінің  сабақтарын,  тәрбиелік  іс-шараларын  жоспарлағаны  дҧрыс  болар  еді.    Алайда,  ҧлттық 
нысанда  ҧйымдастырылған    білім  және  тәрбие  мақсаттары  ҥшін      психологиялық  ситуациялар,  ойын 
жаттығулары,  сергіту  сәттерін  қолдану  технологиясын  тиімді  пайдалануда.  Ппсихологтар  мен 
педагогтардың жинақтаған тәжрибелері негізінде оқытуды тиімді ҧйымдастыру арқылы оқушылардың 
зейіні, қабылдауы, қызығушылық қабілеттері дамиды. Сонымен бірге олардың оқу қызметі, ой еңбегі 
де  дамиды.  Оқыту  ҥрдісінде  оқушылар  тек  білім  алып  қоймайды,  олардың  дағдысы,  іскерлігі 
қалыптасады, дҥниетанымы кеңейеді. Оқыту барысында оқушылардың жеке және жас ерекшеліктері, 
қабілеті ескеріледі, бҧл балалардың дамуына әсер етеді. Әр жастағы оқушының даму ерекшеліктеріне 
сай  келетін  оқу  мен  тәрбиенің  тиімді  жолдарын  таба  білу,  оқу  материалдарын  дамудың  қҧралы  ету 
мҧғалімнің басты міндеті. Ол ҥшін баланың таным ҥдерісін, қабілеттерін дҧрыс бағалауда, оқу-тәрбие 
ҥрдісінде  кездесетін  қиыншылықтарды  жеңе  білуіне  кӛмек  кӛрсетуде,  адамгершілік  қасиеттерін 
қалыптастыруда оқушының белсенділігін қолдап отыру керек [4]. 
Сонымен қорыта келе, бҥгінгі кҥні жас ҧрпақты ҧлттық психология, ҧлттық педагогика арқылы 
ҧлттық  сана-сезім,  ҧлттық  дҥниетаным,  ҧлттық  мінез  ерекшеліктерін  бойына  сіңдірген,  ӛз  халқының 
тегін, салт-дәстҥрін, тілін, білімін меңгерген мәдениетті, адами қасиеті мол шығармашылық тҧлға етіп 
қалыптастыру – заман талабы, қоғам қажеттілігі екендігі сӛзсіз. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
«Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы». А., 2007ж. 
2.
 
Жарықбаев Қ.Б. С.Қалиев   Қазақ халқының тәлім тәрбиесі.    А. 1992 ж 
3.
 
Қалиҧлы С.Қазақ этнопсихологиясының теориялық негіздері мен тарихы.Алматы «Білім»2003. 
4.
 
Ниязова  Ж.  Оқушылардың  ӛз  бетімен  жҧмыс  жасауда  танымдық  қызметінің  психологиялық 
ерекшеліктері// Бастауыш мектеп, 2007, №1. –б. 8-11. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Эмоционалдық-
еріктік  ерекшеліктер 
Коммуникативтік-
қҧлықтық  
ерекшеліктер 
Ҧлттық  психологияның 
ерекшеліктер  қҧрылымы
 
Мотивациялық-
фондық  
ерекшеліктер 
Интеллектуалдық-
танымдық  
ерекшеліктер 

96 
 
УДК 37.091.212:330.8 
 
ИНТЕГРИРОВАННЫЙ УРОК КАК ФОРМА ОРГАНИЗАЦИ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО 
ПРОЦЕССА ПО РЕАЛИЗАЦИИ МЕЖПРЕДМЕТНЫХ СВЯЗЕЙ ЭКОНОМИКИ СО 
ШКОЛЬНЫМИ УЧЕБНЫМИ ДИСЦИПЛИНАМИ 
 
Досбенбетова А.Ш., Избасханова А.А. 
ЮКГПИ,  ЮКГУ им.М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: