Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

7 
 
Қазақ халқының ертеден келе жатқан жақсы қасиеті - ӛз балаларын жас кезінен еңбекке баулу. 
Қыз  баланы  ҥй  сыпыру,  су  экелу,  сиыр  сауу,  ӛрмек  тоқу,  тӛсек  жинау,  ыдыс-  аяқ  жуу,  шай  қҧю,  ас 
пісіру,  іс  тігу  сияқты  шаршылықтың  алуан  тҥріне  ҥйретсе,  ҧл  балаларды  қозы-лақ  қайыруға,  қҧлын 
ҧстауға, мал бағуға, тай ҥйретуге, ағаштан әр тҥрлі кҥбі, астау, келі- келсан, домбыра, кебеже, жҥк-аяқ, 
ал теріден жҥген, ноқта, ат әбзелдерін жасауға, ер шабуға, қҧс ҧстауға, ат мінуге, отын жаруға, таудан 
ағаш әкелуге, тас қалауға т.б.ҥйреткен. 
" Еңбекке баулу және ҧлттық тәрбие " қҧралы жалпы білім беретін мектеп мҧғалімдеріне және 
ата- аналарға арналады. 
"Технология"  бағдарламасы  білім  стандартына,  жалпы  білім  берудің  базалық  негізіне 
енгізіледі. Енді еңбек пәні "технология" пәні болып оқытылатын болады. 
"Технология"  -  грек  сӛзі  .  "Техно  "-  ӛнер,шеберлік,іскерлік  және  "логия"-дайын  бҧйымдар  алу 
ҥшін  ӛндіріс  процесінде  пайдаланатын  шикізаттың  ,материялдық  немесе  жартылай  дайын  ӛнімнің 
пішінін,қасиетін ,кҥйін ӛзгерту ,оларды дайындау және ӛңдеу тәсілдершің жиынтығы. 
Ауыл  шарушылығы  жағдайында  шикізатқа,  материалға  және  шала  ӛнімдерге  ӛндіріс 
қҧралдары  арқылы  әсер  ету  тәсілі.  Мәселен  :  егін  ҥшін  оны  жер  айдаудан  бастап  дәнін  жинап  алып, 
ӛңдеп нан жасауға дейінгі ҥзіліссіз процесс. 
Сол  себепті  "технология"  жалпы  білім  беретін  ауылдық  мектептер  ҥшін  мына  бағыттарды 
қамтиды. 
1. Ауыл шарушылығы техникасы мен технологиясы. 
2.
 
Машинатану  элементтері  негізіндегі  конструкциялық материалды 
ӛңдеу техникасы. 
3.
 
Элекротехникалық және радиотехникалық аспаптармен жҧмыс істей 
білу. 
4.
 
Қоғамдық ӛндіріс және қызмет кӛрсету, экология жэне кәсіптік бағдар 
салалары. 
5.
 
Ҥй мәдениеті, тҧрмыстағы техника. 
6.
 
Ҥй экономикасы мен кәсіпкерлік элементтері. 
7.
 
Ақпараттық технология элементтері. 
8.
 
Жоба. 
Осы  кӛрсетілген  бағыттарда  технология  жэне  оны  оқыту  әдістемесін  зерттеу,  мҧғалімдерге 
әдістемесін нҧсқау тркырымдалды. 
Нарық  қатынасы  жағдайында  мектепке  бастап  оқыушылардың  ӛзін-ӛзі  басқару  проинципіне 
негізделіп, шарушылылық есеп, бизнес жоспар,  экономика, сауда, табыс кқзі, еңбекақы оны тӛлеу 
әдістерін, базар бағасы, қҧн, ӛзіндік қҧнын, айырбас, тасымалдау, делдалдық, менеджмент, маркетинг 
т.б. жӛнінде білім беру де осы мақсатқа негізделеді. 
Бағдарлама жасау кезінде ауыл мектептеріндегі еңбек сабағына және ауыл шаруашылық еңбегінде 
ерекше назар аударылды. 
Қазіргі  кезде  заман  талабына  сәйкес  оқулықтар,  оқу-әдістемелік  кешеннің  қҧрамы  мен  оқу 
бағдарламасын әзірлеу және сараптауға қойылатын дидактикалық талаптар да белгіленді. 
Еңбек - белгілі мақсатты істі орындауда адамның ақыл - ойы дамуының маңызды факторы болып 
табылады  .  Балаларға  әсіресе,  еңбек  әрекеті  ҥлкен  әсер  етеді  .  Еңбектену  барысында  заттар  мен 
материалдың қасиеттерін аша отырып, ӛндірілетін бҧйым туралы тҥсініктерін кеңейте, байыта тҥседі. 
Еңбек әрекеті баланың қоршаған дҥниені, нақтылы заттарды тануына -оны тҧрмыста, тіршілікте 
пайдалана білуге ҥйретеді, санасын байытады. 
Педагогика  ғылымының  оқушыларды  еңбекке  тәрбиелеудегі  міндеттері  мыналар  болып 
табылады: 
1. 
Ең алдымен еңбек - адам игілігінің қайнар кӛзі. 
Балаларды ӛзінің жеке басының пайдасы ҥшін ғана емес, жалпыға ортақ пайдалы іс ҥшін еңбек 
етуге  ҥйрету,  ӛз  қолымен  жасаған  еңбектерін  сыйлауға,  басқалар  жасаған  заттарды  ҧқыптылықпен 
ҧстауға, кҥтуге ,дағдыландыру -еңбекке тәрбиелеудің маңызды міндеттерінің бірі. 
2. 
Оқушының   жас ерекшелігіне қарай,еңбек етуге қажеттілікті сезіну 
санасының қалыптасуы еңбекке деген әдеттің пайда болуымен 
заман мен жекешелендіру кезінде ӛте қажет. Сондықтан да қандай жағдайда болмасын бастаған 
іске ҥлкен табандылық керек. 
3  .Еңбекке  қызықтыру,  еңбекте  шынығу  сияқты  мэселелердің  маңызы  зор.  Оқушылардың 
осындай қасиеттерді дамыту еңбек тәрбиесіне ерекше назарда болуы керек. 
4  .Қазіргі  қоғамда  барлық  еңбек  қҧралдары  жеке  адамның  немесе  бірлестік,  не  ҥжымдардың, 
тіптен жеке адамның ӛз меншігінде .Бҧл меншікті ҧқыптылықпен ҧстау ,дҧрыс пайдалану ,кҥту жеке 

8 
 
адамның  сапалы  ісі  болып  табылады  .сондықтанда  ӛсіп  келе  жатқан  баланы  әрбір  отбасы  әрбір 
пайдалы затты ӛзімдікі деген мақсатта тәрбиелеуге міндетті. 
5.Мектепке  келген  оқушылардың  еңбекке  қабілетін  дамыту,  оған  деген  сҥйіспеншілік, 
дамытушылық  кӛзқарасқа  тәрбиелеу  мектептің  негізгі  міндеті.әрбір  оқушы  тапсырылған  жҥмысқа 
бар  ниетімен  беріліп  ,орындау  кезінде  оның  пайдасы  мен  қажеттілігін  тҥсінгенде  ғана  еңбек  ету  ол 
ҥшін пайдалы  болып шығады  .Олай  болса  еңбекке деген сҥйіспеншілікке  тәрбиелеу, мҥғалімнің 
терең біліміне ,оны жеткізе ,меңгерте білу әдісіне байланысты. 
6.  Еңбекке        тәрбиелеу        процесінде        балаларды        ҧжымшылдыққа  дағдыландыру  аса 
маңызды 
.Еңбектегі 
бірлескен 
кҥш 
-жігер,бірлескен 
жҧмыс      ,оқушылардың      бір      -біріне      деген      ӛзара      қарым-қатынасының 
қалыптасуына  мҥмкіндік  туады  .  А.С  Макаренко  жазғандай  :"оқушыларды  тәрбиелеуде  еңбектің  әр 
алуан  ҧжымдық  формаларын  қолдап  ,достық,  жолдастық  сезімдері,  оқушылардың  арасындағы  ӛзара 
кӛмекті 
дамытып 
отыру 
керек".еңбекке 
тәрбиелеу 
ісін 
осындай 
жолға 
қоюдың 
нәтижесінде 
жолдасқа  деген  дҧрыс  кӛзқарас  орын  алуы  да  мҥмкін  .егер  оқушы      қоғамға 
барлық 
кҥшін 
жҧмсаған 
болса 
,ол 
ӛз 
қатарындағы 
арамдыққа 
 
тӛзеді 
,ол 
жалқауларға қарсы батыл кҥреседі. 
7. жас ҧрпақты болашақта белгілі бр кәсіпкер ҥйретуде, ҥйрену жолына 
тәрбиелеуде де еңбек тәрбиесінің маңызы зор. Тоғыз жылдық мектепті 
аяқтаған соң ,оқушы ӛз талғамын жасайды . осы кезде кәсіптік бағдар берудің 
мәні ерекше ӛлшеусіз.Еңбекке тәрбиелеуде (У-ІХ сынып ) оқушылардың 
жеке қабілеттеріне қарай еңбектің әр тҥрімен кеңінен таныстырып, олардың 
білімінің белгілі бір саласын қабілетіне және іс- жҥзіндегі бейімдігіне қарай 
дҧрыс бағыт беру керек. 
Еңбекке  тәрбиелеу  міндеттерінің  бірі  -  мектепте  білім  беру  барысында  отбасымен  бірлесе 
отырып тәрбиелеу. 
Егер  біз  оқытып  тәрбиелеп  шығарған  оқушылардың  міндеттерін  жеке  тізіп  оның  сипатына 
ҧқыпты  тҥрде  қарасақ,  онда  балалардың  оқу  процесі,  еңбек  сабағы  ,сыныптан  тыс  алу  тҥрлі 
жҧмыстар,ӛз  бетінше  орындаған  еңбектері  сияқты  барлық  тәрбие  қҧралдарын  ойдағыдай  шешу 
мҥмкін болғанда ғана нәтижесі айқын байқалады. 
Еңбек әдеттегідей балалардың жасаған жҧмысы нәтижесінде аяқталады. Еңбек ҥйренумен бірге 
ӛзіне  де  ӛзгеге  де  мектепке  де  пайдалы  іс  болуы  қажет.  Оның  қорытындысы  —  сол  затты  жасауға 
кеткен  шығын  ақтала,  пайда  тҥсу  керек.  Оның  сатылу  қҧны,  сапасы  оқыушыларды  қызықтырса, 
базарда бағалы болса, оны жасауға ынта туады. 
Сондықтан  қазіргі  нарықтық  экономика  жағдайында  әрбір  мектеп  ӛз  мҥмкіндігін  пайдаланып, 
шеберханада  мектеп  және  отбасы  ҥшін  пайдалы  әрі  қажетті  заттар  жасап  шығарады.  Ондай 
пайдалы еңбек балаларды қызықтырады, оларды ҧйымдастырып, тәртіптендіреді. 
Жалпы  білім  беретін  мектептердегі  еңбекке  тәрбиелеу  жҥйесінде  ҧжымдық,  еңбектің 
жетекшілік  мәні  зор.  Балалардың  бірлескен  еңбегі  ҧйымдастыруда  тобасы  тәрбиесінің  кӛптеген 
талаптары орындалады. Тек бірлесіп дҧрыс ҧйымдастырылған еңбекте ғана болашақта нағыз бірлескен 
ҧжым  қҧрылуы  мҥмкін.  Балалар  жаппай  жҧмыс  істегенді  жақсы  кӛреді.  Ҧжымдық  бірлескен  еңбек 
ҧқыптылық  пен  тапқырлықты  арттыруғ,  бос  уаққыиа  қызығушылық  туғызады.  Балалар  осындай 
кӛпшілік  болып  істеген  еңбектің  арқасында  кӛптеген  пайдалы  істі  меңгеріп  алады:  ӛйткені 
тапсырылған жҧмыс белгілі бір уақытта (сағатта, минутта)басталады    жэне    оның    басталуынан    
кешігуге        болмайды.Орындамаған    немесе    дҧрыс    орындалмаған    жҧмысты    мҧғалім 
қабылдамайды;  жҧмыс    барысындағы    икемділік,    орындауға    ынталылық    және  тапқырлық 
кӛтермеленіп отырылады ӛзің орындай алмаған жҧмысыңа қасыңдағы жолдасы кӛмектеседі,ҥйретеді. 
Осындай бірлескен жҧмысты бақылаусыз, ӛз бетінше жіберуге болмайды.  Ҧжымдық, бірлескен 
жҥмыс сапалы болу ҥшін  оларды жеке топқа бӛліп жэне жеке  -жеке тапсырма беру арқылы олардың 
орындау  шеберлігін  бақылауға  болады.  Тапсырманың  барынша  тыңғылықты  орындалуын 
тексеріп отырады. Сонда ғана оқушылар ӛзінің орындаған жеке жҥмысы арқылы бірлкскен ҧжымдық 
жҧмысқа қосқан ӛз ҥлесін біледі, сапалы орындауға тырысады. 
Оқушылар  ҧжымдық  жҧмыстық  қазіргі  нарықтық  заманда  қоғамға  және  отбасына  тигізетін 
пайдасын сезінеді. 
Еңбекті  орындау  деген  сӛз  -  оның  жеке  қабілетімен  бірге  ол  жҧмысты  орындау  ҥшін  белгілі 
мӛлшерде кҥш жэне қуат жҥмсауды талап етеді. Бала ҥнемі даму, жетілу ҥстінде болады. Бҧлшық еті 
жҥйке  әлі  толық  дамып  жетілмеген,  тез  шаршауға  бейім  болады.  әлі  келмейтін  тапсырма  алса, 
қаншалықта кӛп кҥш жҧмсаса да, оны орындауға шамасы келмейді. Мҥғалім осындай жағдайда балаға 
ӛзі орындай алатын жҧмыс беруі керек, немесе жақсы орындай алатын баланың қасына кӛмекші жасау 

9 
 
қажет. Онсыз баланың ынтасы жоғалады. "Орындай алмаймын " деген ӛзіне ӛзінің сенімсіздігі пайда 
болады. Оған жол беруге  болмайды . Еңбек  әрекетінде шамада тыс артық кҥш жҧмсауы, балалардың 
еңбекке  деген  сҥйіспеншілігін  арттыру  емес,  керісінше,  еңбекке  деген  жиркеніштігін  туғызады.  Бала 
ӛзінің  шаршағандығы  туралы  айтысымен,  оны  жҧмыстан  босатып  жіберу  керек  деген  сӛз  емес. 
Еңбектен жеңіл - желпі жҧмыс істегенде шаршау зиянды емес, қайта пайдалы. Ол балаларды еңбекке 
қҧрметпен қарауға тәрбиелейді. Бала жҧмысты орындау кезінде ӛз еңбегінің немен тынатынын білуге 
тырысады.  Алда  істелгелі  тҧрған  жҥмыстың  мақсатын  білу  кӛбінесе  балалар  еңбегін  ҧйымдастыру 
кезінде қажет. Балаларға мақсаты тҥсінікті, әлі жететін және тілегене сай жҧмысты тапсыру қажет. 
Балаларды  еңбекке  тәрбиелеу  мен  оқытуға  еңбектің  адам  ӛмірінде  алатын  орын,  қоғамдағы 
еңбекті  орындау  шеберлігі,  сондай-  ақ  орындалған  еңбек  сапасын  да  тҥсіндіру  қажет.  Еңбекті 
орындауда  ҧйымдастыру  мен  орындай  білуге  ҥйретудің  ӛзі  балалардың  еңбек  ете  білу  іскерлігі  мен 
дағдысын қалыптастырудың қайнар кӛзі деп қарау дҧрыс нәтиже береді. 
Оқушылар  жылдық  әр  мезгілінің  еңбек  сипаты  туралы,  табиғаттағы  маусымдық  ӛзгерістерге 
байланысты ҧйымдастырылатын еңбек тҥрлері туралы тҥсінік алуы керек. Осының бәрі мҧғалімнің 
оқытуы  арқылы  берілетін  теориялық  білімнің  терендігінде  тікелей  байланысты. Егер  қызықты 
болса қызығады. 
Оқулықта кӛрсетілген кӛне еңбектің даму тарихы, қауымдық қоғамдық кезінен - ақ адам қалпына 
келуді алғашқы сатысы сол еңбектің нәтижесі. Табиғи орта, ондағы тіршілік адамда еңбек етуге, сол 
арқылы  кҥн  кӛруге  мәжбҥр  етті.  Еңбектің  тҥрленуі  қоғамның,  адамның  санасының  дамуына  эсері. 
Еңбек арқылы ой, қабілет дамиды. Ойлау қабілеті неғҥрлым жоғары болса, онда еңбектің жаңа тҥрлері 
пайда болып жетілдіріле тҥседі. Еңбексіз адам да, қоғам да дамымайды. Осындай табиғат пен адамның 
байланысы,  табиғат  байлығын  игеру,  оны  пайдалану  жӛніндегі  жетістіктерді  оқушыларға  айту, 
тҥсіндіру — мҥғалім міндеті. Оқу еңбегі педагогтік жолмен ойластырып ҧйымдастыру маңызы онан да 
зор. 
Еңбек  тҥрі  дене  кҥшін  жҧмсаумен  байланысты.  Еңбекті  оқыту  барысында  шаршап- 
шалдығуды уақытында байқамаса, онда денсаулықты бҧзады да оқушының еңбекке деген селқостығын 
туғызады. 
Оқудың  табысы  болуы  оқу  мақсатының  балалар  ҥшін  қаншалықты  тҥсінікті  де  тартымды 
болуына байланысты және оның маңызы да зор. 
Оқудың,  іс  -  әрекеттің  тҥрі  сияқты,  кейбір  ерекшеліктері  болады.  Мҧнан  оқу  еңбегін 
ҧйымдастырудың бірқатар ережесі щығады. 
Біз оқыту мен тәрбиенің тҧтастығын кішкентай адамға әлемді кӛру, қобалжу мен қамқорлықтан 
басталуын, баланы тебірендірген алғашқы қҧ-штарлық - " Бҧлай болмау керек " деген ойда басталуын 
кӛреміз.  Осы  ой-салғырттық,  қырсыздық,  ысырапшылыққа  тӛзбеушілік  сезімін  оятып  ,кішкентай 
адамды білек сыбанып іске кірісуге жҧмылдырса ҧрпақ болашағы зор болады. 
Кішкентай  балаларға,  біздің  заманымызда  табиғат  байлығы  сарқылмас  қазына  болмай 
қалатындығын  жете  тҥсіндіріп  ,ҧғындыру  қиын.  -  Бҥл  ой  кейін  есейген  кездерінде  біртіндеп 
қалыптасады.  Қазір  олар  табиғат  байлығын  таусылмастай  кӛреді.  Сондықтан  мҧғалім  оқушыларға 
кішкентай  кездерінен  -  ақ  ойланып  тебіренетіндей  тәрбие  беру  керек.  Біз  баланы  азамат  етіп  қалып 
қалыптастырудың  бірінші  сатысына  баланың  жан  дҥниесінегі  жағымсыз  сезімінін  ӛзі  қара  басының 
қамынан  туғандай,  қоғамдық  мҥддеден  ҥшін,  оны  орындау  жолдары  мен  әдістерін  де  басқа 
сабақтардай айтып, кӛрсетіп, орындатып ҥйреткенде ғана нәтижелі болады. 
Сондықтан  оқытудың  алғашқы  қадамынан  -  ақ  балаларды  еңбекті  оқуға,  ҥйрене  білуге  баулу 
керек. 
 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТТЕРІН 
АРТТЫРУДА ТРЕНИНГ ЖАТТЫҒУЛАРЫН ҚОЛДАНУ 
 
Абдирахманова Дилфуза Рахматуллаевна 
№101 жалпы орта мектебі,  Сайрам ауданы 
 
Қазіргі  әлемдік  ауқымды  қайта  қҧрулар,  жедел  ақпараттандыру,  білім  саласындағы  ӛзгерістер 
адамзат  қоғамы  алдында  білім  сапасын  арттыру  қажеттілігін  туындататыны  анық.  Оқу  ҥрдісінің 
тиімділігін  арттыруда  жаңа  технологияларды  қолдану  орын  алған.Бҧл  оқушының  логикалық, 
шығармашылық  потенциалын  арттыру,  жас  ҧрпақты  жаңа  қоғам  жағдайына  ӛмір  сҥруіне  дайындау 
мақсатымен  ҧштасып  жатыр.  Қазіргі  кезде  білім  беруді  ақпараттандыру  процесі  жҥргізілуде. 
Ақпараттық-коммуникативтік технологияларды және компьютерлік желі арқылы жаңа білім әдістерін 
пайдалану  кеңейтіліп  келеді.  Жаңа  заман  талабы  жеке  тҧлғаны  дамыту  мен  танымдық  ауқымын 

10 
 
кеңейту  деңгейінде  әртҥрлі  технологияларды  және  әдістерді  қолдануды  қажет  етеді.  Сондықтан 
бастауыш  сыныпта  ақпараттық  технологияны  қолдану  арқылы  оқушылардың  ойлау  қабілеттерін 
арттыру  ҥшін  қолданылатын  тренингттік  жаттығулардың  да  орны  ерекше  деп  ойлаймын.  Себебі, 
мектепке жаңа келген бҥлдіршін қабілеттерін арттыру, білімге қызығушылығын шығармашыл деңгейге 
кӛтеру,  логикалық  ойлау  қабілеттерін  дамыту-бастауыш  сынып  мҧғалімдерінің  атқаратын 
жҧмыстарының  бірі.  Ӛйткені,  бастауыш  сатыдағы  кезең  -  оқушы  іс-әрекетінің  қалыптасуының  ӛте 
ыңғайлы  кезеңі.  В.  Давыдовтың  «Бастауыш  сынып  оқушысының  психологиялық  даму»  еңбегінде: 
«Оқыту ҥрдісіндегі оқушылардың логикалық ойлау  қабілетін қалыптастыру ӛзіндік мақсат емес, ол – 
белсенді  тҧлғаны  тәрбиелеу  қҧралдарының  бірі»  делінген.Демек,  бастауыш  сынып  оқушыларының 
логикалық  ойлау  қабілеттерін  арттыруда  тренингтік  жаттығуларды  қолдану мақсаты оқушылардың 
қисынды  ойлауын  дамытумен  қатар,  оларды  белсенділікке  тәрбиелеу,  ӛз  бетінше  жҧмыс  істеуге 
дағдыландыру, сондай-ақ оқушыларды икемділік пен шеберлікке баулуды кӛздемек. 
Оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  дамытуда  логикалық  тапсырмалар  мен  жаттығулар 
орындатудың  маңызы  зор.Логикалық  тапсырмалар  мен  жаттығулар  арқылы  оқушылардың 
шығармашылық қабілетін дамыту ҥш негізгі бағытта іске асырылады: 
1.
 
Қызығушылығын арттыру; 
2.
 
Ойлау және қабылдау қабілетін дамыту; 
3.
 
Шығармашылық ізденісін дамыту. 
Оқушының  логикалық  ойлауы  ой  әрекетінде,  білімді  меңгеру,  тіл  ҥйрену  ҥстінде  дамиды. 
Оқушылардың  ақыл-ой  белсенділігін  ӛрістету  олардың  тҧлға  ретінде  жетілуінің  маңызды  саласы 
болып  табылады.  Сондықтан  оқушылардың  шығармашылық  тапсырмаларды  орындау  барысында 
ойлау  операцияларын  жҥзеге  асыру  тәсілдеріне  ҥйрету  қажет.  Оқушылардың  ойлауын  дамыту  ойлау 
операцияларын  меңгеруіне  байланысты.  Ендеше,  оқушыларға  тапсырмалар  бергенде  таңдауға, 
жинақтауға,  салыстыруға,  топтауға  арналған  тапсырмалар  логикалық  ойлауын  дамытатындай  болуы 
керек. 
Мысалы, сӛздік-логикалық ойлаудың дамуына мынандай жаттығулар кӛмектеседі: 
«Артығын  анықта»  әдістемесі.  Баланың  маңызды  бӛліктерді  бӛліп  кӛрсету,  жалпылай  білу 
дағдысын кӛрсетеді. Бҧл әдістемені қазақ тілі, дҥниетану сабақтарында бекіту, қайталау кезеңдерінде 
қолдануға болады. Тапсырманы сурет не заттай немесе жазбаша тҥрде ҧсынуға болады. Атап айтсақ, 
«Сӛз таптарын» ӛткенде 
Балық, қоян, қызыл, тас (Жауабы: қызыл- сын есім. Ӛйткені, балық, қоян, тас-зат есім) 
Жҥгірді, жылады, бала, ҧшты (Жауабы: бала-зат есім. Ӛйткені, қалғаны-етістік). 
Дҥниетану сабағында:. 
1.Қызғалдақ, сарғалдақ, бидай, бәйшешек, раушангҥл. 
2. Емен, қарағай, қайың, жусан, терек. 
3.Жылқы, сиыр, тҥлкі, тҥйе, қой. 
Бҧл тапсырманы анаграмма тҥрінде де қолдануға болады. Мысалы, 
Амал (алма)                         Ларҧмт (алмҧрт) 
Арна (анар) 
Ойлаудың талдау және жинақтау операцияларын дамыту ҥшін «Жинақтау» әдістемесі тиімді. 
Ҧсынылған сӛздерді жалпылайтын сӛз немесе сӛз тіркесін атау: 
1.Қазан, қараша- 
2.Сазан, шортан- 
3.Жаз, күз- 
4.Емен, қайың- 
5.Қияр, қызанақ- 
6.Құмырсқа, қоңыз- 
7.Шкаф, диван- 
8.Ағаш, гүл- 
9.Балта, балға- 
10.Қасқыр, түлкі- 
Сонымен қатар ойлау әрекетін датытатын тәсілдерді ойын тҥрінде қолдануға болады. 
Мысалы,«Керісінше айт» ойыны. Бҧл ойында қарама-қарсы мағыналы сӛздерді ӛткенде пайдалану 
тиімді. Мысалы, толық- жіңішке, қара-ақ, ыстық-суық, бос-толы, т.б. 
«Ҧқсастық  пен  айырмашылық». Оқушыларға  әртҥрлі  заттар  мен  ҧғымдарды  салыстыру 
ҧсынылады. Бастауыш сынып оқушыларына ӛздеріне таныс заттар: сҥт пен су, сиыр мен жылқы, ҧшақ 
пен поезд (сурет тҥрінде ҧсынуға болады). Ересек балаларға тапсырманы кҥрделі тҥрде: таң мен кеш, 
табандылық  пен  қыңырлық  т.б.  Дҧрыс  жауаптар,  қателіктер,  ҧқсастық  пен  айырмашылық  ара 
қатынасы, басым белгілер т.б айқындалады. 

11 
 
«Басқа  қырынан  таны». Белгілі  бір  заттың  басқа  қырын  ашу.  Мысалы,  сіріңке  тек  жанып, 
жарқырап  қана  қоймай,  пішіні  мен  салмағы  жағынан  кішірейеді.  Оқушыларға  қарапайым  заттардың: 
полиэтилен  қақпақ,  пенопласт  т.б  ерекше  қасиеттерін  ашу,  анықтау  ҧсынылады.  Ерекше  жауаптар 
ескеріледі және ҧсынымдарды талдауға да, пікірталас ҧйымдастыруға да болады. 
«Ҧқсастықтар  іздеу». Белгілі  бір  зат  немесе  қҧбылыс  айтылады,  мысалы,  «тікҧшақ».  Әртҥрлі 
нақты белгілер бойынша тікҧшаққа ҧқсас заттарды жазу.Ҧқсас заттарды қасиетіне қарай топтап жазуға 
да болады. Мысалы, «қҧс», «кӛбелек» (ҧшады, қонады), «автобус», «поезд» (кӛлік) т.б. Бҧл тапсырма 
заттардың қасиеттерін анықтау, оларды белгілер бойынша жіктеуге арналған. 
«Заттың қолдану тәсілдері». Жақсы танымал бір сӛз беріледі, мыс: «кітап». Заттың қалыптан тыс 
неғҧрлым кӛп  қолдану  аясын  айту  керек. Кітапты  оқиды, бір  нәрсенің  астына қоюға  болады, қажетті 
қағаздарды кӛзден таса зат ретінде жасыру мақсатында қолдануға болады т.с.с. сондай-ақ, тіс щеткасы, 
тоқыма  сымы  т.б  ҧсынуға  болады.  Бірақ  заттарды  адамгершіліксіз,  жыртқыштық  жолмен  қолдану 
тәсілдерін айтуға тыйым салынады. 
«Заттардың  қасиеті». Жҥргізуші:  «бҧл  доп  «апельсин».  Қазір  біздер  допты  бір-бірімізге 
лақтырып,  оның  қандай  апельсин  екендеген  атаймыз»  Аталған  сапаларды  қайталауға 
болмайды.«Сӛйлем қҧра». Ӛзара байланыспайтын 3 сӛз алынады. Мыс, «кӛл», «қарындаш», «аю». Осы 
сӛздерден сӛйлем қҧрау қажет. Жауап қарапайым (Аю кӛлге қарындашын тҥсіріп алды) немесе кҥрделі 
(Бала  қолына  қарындаш  алып,  кӛлде  шомылып  жатқан  аю  суретін  салды)  болуы  мҥмкін.  Соңынан 
ҧнаған жауаптар талданады. Шығармашылықпен жазылған сӛйлемдер мадақталады. 
«Артық  сӛзді  тап». Кез  келген  3  сӛз  беріледі.  Мыс,  «ит»,  «қызан»,  «кҥн».  Белгілері  арқылы 
ҧқсастықтары  бар  2  сӛз  қалдырылады  да,  артық  сӛзді  алып  тастау  керек.  Қалған  екі  сӛздің  ӛзара 
ҧқсастықтарын алынып салынған сӛзден айырмашылығын неғҧрлым кӛбірек атау керек. Мыс, «ит» сӛзі 
артық, «қызан», «кҥн» сӛздері қалдырылады, ӛйткені олар: дӛңгелек, қызғылт, адамдарға қуат береді. 
Қалыптан тыс нақты шешімдер қабылданады (бҧлт, мақта, дән) т.б.Осы сияқты әртҥрлі жаттығуларды 
мҧғалім  ретін  тауып  оқу  ҥрдісінде  қолдана  білсе,  оқыту  тҥрленеді,  оның  тиімділігі  артады, 
оқушылардың ақыл-ойы  жетіле  тҥседі.  Оқушыларға тапсырманы  біртіндеп  кҥрделендіре  тҥссе, сонда 
логикалық ойлау қабілеттері қалыптаса бастайды.Осындай психологиялық тәсілдерді қолдана отырып, 
тренингтік  жаттығулар  орындату  барысында  оқушылардың  пәнге  қызығушылығы  артады,  ой-ӛрісі 
дамиды,  шығармашылық  пен  дарындылық  пайда  болады.  Қорыта  айтсам,  оқу-тәрбие  ҥрдісінде 
оқушылардың  ойлау  процестерін  дамыту  ҥшін  жоғарыда  ҧсынылған  тренингтік  жаттығуларды 
ҧйымдастыру қажет. Сондай-ақ, тренингтік жаттығулар оқушы білімінің деңгейін кӛтеріп қана қоймай, 
бір-бірімен  жақындастырып,  достыққа,  адамгершілікке,  еңбекке  тәрбиелейді;  жҥйелі  ойлап  сӛйлеуге, 
сӛздік қорын молайтуға, қиялын ҧштауға жетелейді. 
 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: