Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

180 
 
Сот  тӛрағасы:  Қазақстан  Республикасының  заңы  негізінде  айыпталушыларды  тӛмендегідей 
бағалайды. 
Мҧғалім:  Міне  оқушылар  сіздер  сот  алқасының  ӛзіні  қалай  ҧстауын,  сҧрақ–жауаптарын 
тыңдадыңдар. Мен сот алқасына тӛмендегідей бағаладым! менің қалауым сіздер ешқашан айыпталушы 
болмаңыздар.  Сот  кеңесшісі,  ақтаушы,  қаралаушы  кәсібін  игеріңіз,  қоғамға  қажетті  маман  иесі 
болыңыз,  тек  қана  табиғатты  қорғап,  кӛптеп  ағаштар  отырғызу,  судың  ластанбауын  сақтаңыз.  Дана 
халқымыз «Бір тал кессең, он тал ек»-деп бекерге айтпаған, осыны мәңгі есте сақтаңыздар, деп бҥгінгі 
сабақты аяқтаймыз /4/. 
Қорыта  айтқанда,  оқушылардың  Отанға  деген  сҥйіспеншілігін  арттыру  бҥгінгі  кҥннің 
ӛзектілігінен туындап отыр. Қазақстанның физикалық географиясы пәнін оқытуда жеріміздің ауасын, 
суын, ӛсімдігі мен жануарларын, яғни бір сӛзбен айтқанда табиғат байлықтары арқылы Отансҥйгіштік 
білім  мен  тәрбиені  қалыптастыруға  болады.  Қазақстанның  физикалық  географиясының  кӛптеген 
тақырыптары мен сабақтарының оған мҥмкіндігі жоғары. 
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Назарбаев  Н.Ә.  Тәуелсіздік  белестері.  «Қазақстан  –  2030»  Барлық  қазақстандықтардың  ӛсіп-
ӛркендеуі және әл-ауқатының артуы» атты Қазақстан халқына Жолдауы. – Алматы: Атамҧра, 2003. 
– 32б. 
2.
 
Қазақ-совет энциклопедиясы. – Алматы: Қазақстан. 1973. 9Т. – 618б. 
3.
 
Назарбаев  Н.Ә.  Бҧл  қҧрылтай  –  қазақ  халқының  жаңа  мыңжылдыққа  біртҧтас  ҧлт  ретінде  нық 
қадам басқанның белгісі // Ақиқат, 2002. №12. – 11-12 бб. 
4.
 
 Жҧмағҧлова Б.Р. Жоғары оқу орындарында география пәндерін оқытуда инновациялық   
5.
 
 технологияларды  қолданудың  тиімділігі.  //  География  магистрі  академиялық  дәрежесін  алу  ҥшін  
даярланған магистрлік диссертация. - Шымкент, 2012.42-44 бб. 
 
 
ӘОЖ 37.091.39:51(043.3) 
 
ОҚУ ҤРДІСІН ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯЛАУ НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫ МАТЕМАТИКАЛЫҚ 
ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУҒА ҤЙРЕТУ 
 
Керімбеков М.Ә., Керімбекова Р.Ә. 
«Ӛрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық орталығы» филиалы ОҚО бойынша Педагогикалық 
қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Шымкент, 
Сыдықов Б.Д. 
Абай атындағы ҚазҦПУ, Алматы, Қазақстан 
 
Резюме 
В данной статье предлагается материал по методике проведения уроков по математике в условиях 
дифференциации учебного процесса в основной школе. 
 
Summary 
In given clause the material on a technique of realization of lessons on mathematics in conditions of differentiation 
of educational process at the basic school is offered. 
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев халыққа Жолдауында: «12 жылдық білім 
беруге  ӛту  жағдайында  оқушыларды  арнайы  кәсіпке  бейіндік  оқытуда  шығармашыл  білімнің 
қалыптастырылатындығына,  оның  әлеуеттік  мҥмкіндігінің  кҥшеюіне  байланысты,  білім  беру 
жҥйесінде  заманауи  педагогикалық  және  инновациялық  технологияларды  пайдалану  қажет»,  «Білім 
мен  ғылымды  ӛз  дәрежесінде  меңгерген  елдер  ғана  әлемдік  дамудың  алдында  болады.  Біз  халыққа 
білім беру және ғылымды дамыту, оларды реформалау ісін барынша қарқынды жолға қоюымыз керек». 
Білім  және  ғылымсыз  бірде-бір  саланың  ілгерілеуі  мҥмкін  емес.  «Математика»  пәніне  қатысты 
есептерді  шығаруда  оқушыларға  терең  математикалық  білім  берумен  бірге,  олардың  кәсібіне 
байланысты  математикалық  есептерді  шешу  кезінде  математика  элементтерін  тиімді  қолдана  білуге 
ҥйрету бҥгінгі кҥннің ӛзекті мәселесі болып табылады. 
Математиканы  оқытуда  есепті  шығару  ҥлкен  рольге  ие.  Ӛйткені  есеп шығару  арқылы  тек қана 
ҥйрету  әдістерін  және  белгілі  есептер  жҥйесін  шешу  тәсілдерін  ғана  ҥйреніп  қоймай  сонымен  қатар 
пәннің  шынайлығы  анықталады.  Оқытудың  толық  нәтижесіне  жету  ҥшін  оқушы  алған  білімін 
практикалық есептерді шешу барысында қолдана білуі қажет. Осындай қадам, есептерді шешу негізгі 
мақсат және оқыту қҧралы бола алады. 

181 
 
Есептерді  шешу  математикалық  пәндер  циклін  оқытуда  оқушыларды  оқыту-тәрбиелеу 
процесінде  негізгі  элементтердің  бірі  болып  саналады.  Оқытудың  бҧл  тҥрі  ойлау  қабілетін 
қалыптастырады және дамытады. 
Оқушыларға қажетті есептерді шешуге ҧсыну оқытушының шеберлігіне байланысты. 
Берілген есепті шешу арқылы оқушы нені меңгеруі керек және нені есте сақтауы керек және т.б. 
Есепті шығару ықпал етеді: 
1. Оқылған математикалық заңдар мен заңдылықтарды практикалық қолдануға. 
2. Оқушыларға арнайы математикалық білік пен дағдыларды қалыптастырып оны дамытуға. 
3. Оқушыларға пән аралық байланысты және зерттеушілік дағдыларды қалыптастыруға. 
4. Оқушыларға есептерді жанжақты талдап шешуге. 
Әдістемелік  әдебиеттерге  талдау  жасай  келе  есепті  шешу  дегеніміз  –  онсыз  дҧрыс  нәтиже 
алынбайтындай,  есептің  шартындағы  берілгендер  мен  белгісіз  ӛлшемдердің  арасындағы  қайшылық 
шешілетіндей белгілі бір анықталғын жҥйенің тізбектеліп орындалуы. 
Мектеп  математика  курсының  мазмҧны  екі  бӛлімнен  тҧрады.  Бірінші  –  теориялық  материал 
(тҥсінік  және  анықтама,  математикалық  фактілер  және  теоремалар,  тҧжырымдарды  дәлелдеу  және 
есепті шешу). 
Екінші – теориялық материалға сәйкес есептер. 
Математикалық оқытуда нәтижеге жету оқушылардың сабақта және ҥйде қандай есепті, қандай 
ретпен және қандай кӛлемде шығару керектігіне байланысты. 
Сондықтан  математикалық  есептерді  шығаруға  ҥйретуге  оқытуды  ҧйымдастыру  барысында 
оқытушы есептердің дҧрыс тізбегін қҧруда қиындықтарға кезігеді.  
Әдістемелік  оқулықтарда  математикалық  есептерді  классификациялаудың  тҥрлі  тәсілдері 
келтірілген. Әрбір классификация белгілі бір дидактикалық есептерді шешу ҥшін белгілі бір деігейде 
оқушыға да оқытушыға да кӛмегін тигізеді. 
Кеңінен  таралған  классификациялау  оқу  курсына  байланысты  арифметикалық,  алгебралық, 
геометриялық болып бӛлінеді.  
Ӛз  кезегінде  бҧл  есептердің  топтары  шешу  барысында  қолданылатын  амалдарға  қарай  және 
бӛлінеді. 
Мысалы, алгебралық есептер: 
- теңдеу немесе теңдеулер жҥйесін қҧру арқылы шешілетін есептер; 
- дәлелдеуге арналған есептер; 
- теңбе-тең тҥрлендіруге арналған есептер. 
геометриялық есептер: 
- есептеуге арналған; 
- дәлелдеуге арналған; 
- салуға арналған. 
Бҧлай бӛлу жалпылама ғана болып есептеледі. 
Оқытушы  бҧл  классификацияның  ӛзіндегі  есептерді  қосымша  анализ  жасап  оларды  нақты 
дифференциялайды. Есептерді жалпы тҥрде стандартты және стандартты емес деп классификациялауға 
болады. Стандартты есептер бҧл белгілі бір алгоритммен, әдіспен шығарылатын есептер. 
Стандартты емес есептерге бҧл шешімі белгілі бір алгоритмге келмейтін есептерді жатқызамыз. 
Оларға кейбір логикалық және олимпиадалық есептерді жатқызуға болады. 
Геометриялық  есептердің  классификациясын  қарастырайық.  Геометрия  курсын  жақсы  меңгеру 
ҥшін  оқушының  логикалық  ойлай  білуі,  дәлелдемелік  талдау  жасай  білуі,  ережелерді  негіздей  білуі 
қажет. Сонымен бірге оқушының кеңістікті елестете білуі де ҥлкен мәнге ие. Геометрия курсын оқуда 
сызбаны  зерттеу,  одан  мәліметтерді  анықтау,  ойша  сызбаны  тҥрлендіре  білу  міне  осының  бәрі 
қиындықтарды тудыратыны анық. 
Геометрияның жҥйелік курсын оқу барысында оқушының жеке ерекшеліктерін ескеру керектігі 
дифференциациялық  оқытудың  керектігіне  алып  келеді.  Оқытушы  алгебралық  есептерді  шешуге 
ҥйретуге қарағанда геометриялық есептерді шешуге ҥйретуде кӛптеген қиындықтарға кездеседі. 
Стандартты алгебралық есептерді шешу барысында берілген есепті шешу амалдарының аймағы 
қарастырып  отырған  тақырып  аумағынан  алынады.  Кейбір  тҥрлендірулерден  кейінгі  пайда  болған 
есепті шешу амалдары соңғы есептің тақырып аумағынан қарастырылады. 
Мысалы:  
1
log
1
log
2
1
2
2
x
x
 
Бҧл теңдеуді шешуге логарифмді жаңа негізге кӛшіру формуласын пайдаланамыз: 
1
1
1
2
x
x
 

182 
 
Пайда болған теңдеу ҥшінші дәрежелі алгебралық теңдеуді шешу тақырыбына келеді.  
Алгебралық  есептер  ӛз  бойында  есептің  шешімін  қай  тақырыптан,  ережеден  іздеу  керектісін 
кӛрсетіп тҧрады. 
Геометриялық есептерде есепті шешу жҧмысы басқаша. Бір бӛлімнің есептері әртҥрлі тәсілмен, 
әртҥрлі  геометриялық  фактілерді  және  әдістерді  қолдану  арқылы  шешіледі.  Мысал  ретінде  келесі 
есептерді қарастырайық. 
Дәлелде: 
S
abc
R
4
, 
c
b
a
S
r
2
, 
мҧндағы 
c
b
a ,
,
 - ҥшбҧрыш қабырғалары;  
S
 - ҥшбҧрыш ауданы; 
R
, 
r
 - ҥшбҧрышқа сырттай және іштей сызылған шеңбердің радиусы.  
Бірінші  формуланы  шығару  ҥшін  ешқандай  чертеж  пайдаланбай-ақ  синустар  теоремасы  мен 
ҥшбҧрыштың  ауданы 
sin
2
1
bc
S
  формуласын  қолданып  және  оларды  теңбе-тең  тҥрлендірсек 
жеткілікті. 
Синустар  теоремасынан 
sin
2
a
R
  теңдеуін  аламыз.  Оң  бӛлігінің  алымы  мен  бӛлімін 
bc
-ға 
кӛбейтіп келесі теңдеуді аламыз. 
 
sin
2bc
abc
R
, мҧндағы 
S
bc
4
sin
2
. 
Сонда 
S
abc
R
4
. 
Ал екінші формуланы шығару ҥшін чертеж және оған қосымша сызбалар жҥргізу қажет болады. 
 
1 сурет 
Шеңбер  центрін  ҥшбҧрыш  тӛбелерімен 
қосамыз. Сонда 
ABC
 ҥшбҧрышы 
ABO
, 
BCO
 и 
CAO
 
ҥш 
ҥшбҧрышқа 
бӛлінеді. 
Осы 
ҥшбҧрыштардың  табандары  ретінде  берілген 
ҥшбҧрыштың  қабырғаларын  алсақ  онда  олардың 
биіктігі шеңбердің радиусына тең болады. 
 
Сонда  
)
(
2
1
2
1
2
1
2
1
)
(
)
(
)
(
)
(
c
b
a
r
АС
r
ВС
r
АВ
r
CAO
S
BCO
S
ABO
S
АВС
S
. 
Дәлелденді. 
Оқулықтағы бір бӛлімдегі сырттай ҧқсас есептерді біріктіретін ортақ ештеңе жоқ. Оның біреуін 
шығарып кӛрсету екіншісіне ешқандай кӛмек кӛрсетпейді. 
Геометриялық  есептердің  әрқайсысы  ӛзінше  ерекше.  Оларды  шешу  ҥшін  қосымша  сызбалар 
салу, олардан мәліметтерді алу, қажетті теоремалар мен формулаларды қолдану керек болады. Қажетті 
амалдарды  іздестіру  белгілі  бір  тақырып  аумағын  ғана  қарастырмайды.  Бҧл  геометриялық  есептерді 
шығаруға оқушыларды ҥйретуге қиындық тҧғызады. 
Геометриялық есептерді шешуде сызбаларды пайдалана білу, олардан қажетті мәліметтерді ала 
білу ӛте ҥлкен мәнге ие. 

183 
 
Бҧл  қабілеттерді  қалыптастыру  ҥшін  геометриялық  есептердің  жҥйесін  қҧру  қажет.  Бҧл  кезде 
есептерді шешу жолдарының (қолданылуы, ойы) қайталануы ӛте қажет. 
Жоғарыда келтірілген мысалдар ортақ оймен біріккенімен оларды шешу бір-бірін қайталамайды. 
Бҧндай мысалдардың тізбегі оқушыға бақылаушылық тҧрғыдан әсер етеді және есепті шығаруға 
ҥйретуге ыңғайлы жағдайлар тҧдырады, ӛзіндік ойлау стилін қалыптастырады. 
Келтірілген мысалдардағы есептерді ӛзара байланысқан есептер жҥйесі деп атаймыз. 
Ӛзара  байланысқан  есептер  жҥйесін  екі  бӛлімге  бӛліп  кӛрсетуге  болады.  Олар:  негізгі  және 
творчестволық.  
Негізгі  бӛлімде  бағдарламадағы  материалдар  және  оқытудың  негізгі  нәтижелері  кӛрсетіледі. 
Негізгі бӛлімде оқушының творчестволық жҧмыс жасауына қажетті мәліметтер қамтылады. Есептердің 
біртіндеп  кҥрделене  тҥсуі,  олардың  арасындағы  жҥйелік  байланыс,  қажетті  әдістемелік  қамдану 
оқушыларға ӛз бетінше жҧмыс жасауға негіз болады. 
Әрине  есептер  жҥйесін  бҧлай  екіге  бӛлу  шартты  тҥрде  ғана.  Себебі  бҧл  оқу  материалдарының 
кҥрделілігіне, сыныптың мҥмкіндігіне тікелей байланысты.  
Ӛзара байланысқан есептер жҥйесі келесі әдістемелік шарттарды қанағаттандырулары қажет. 
1.  Есептер  қарапайымнан  кҥрделіге  қарай  реттелуі  керек.  Бҧл  кезде  оқушыға  мӛлшерленген 
тҥрде кӛмек кӛрсетілу жағдайы міндетті тҥрде қарастырылуы қажет. 
2.  Оқушылардың  есептер  жҥйесімен  жҧмыс  жасауы  ойлау  процесінің  негізгі  кезеңдерін 
мӛдельдеуі қажет. 
3. Оқушылардың математикалық мҥмкіндіктерін дамытуға ықпал етуі қажет. 
4.  Есептер  жҥйесі  дифференциациялық  оқытуды  жҥзеге  асырушы  қызметін  атқаратындықтан, 
жҥйе,  есептердің  кең  диапозонын  қамтуы,  қарапайымнан  кҥрделіге  қарай  ауысуы,  сонымен  қатар 
олимпиадалық есептерді қамтуы қажет. 
5. Планиметриядағы ӛзара байланысқан есептер жҥйесі стереометрияда жалғасын табуы қажет. 
 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Әбілқасымова  А.Е.  және  т.б.  Орта  мектепте  математика  есептерін  шығаруға  ҥйретудің 
әдістемелік негіздері. – Алматы, 2004. – 125 б. 
2.
 
Искакова Л.Т. Методическая система дифференцированных задач как условие контроля и учета 
результатов обучения математике в средней школе: автореф. дис. … д-ра пед. наук. – Алматы, 
2005. – 42 с. 
3.
 
Билялова  Ж.Т.  Бастауыш  сыныптарда  математиканы  оқытуда  оқу  есептерін  пайдалану 
әдістемесі: пед.ғыл.кандидаты ... дис.авторефераты. – Алматы, 2000. – 26 б. 
4.
 
Шуакбаева  Р.С.  Жоғары  сынып  оқушыларын  кӛпжақтарға  берілген  есептерді  компьютер 
кӛмегімен  шығаруға  ҥйрету  әдістемесі:  пед.ғыл.кандидаты  ...  дис.авторефераты.  –  Шымкент, 
2007. – 26 б. 
5.
 
Баймаханова  Л.А.  Педагогикалық  бағдарламалық  қҧралдарды  қолданып  бастауыш  мектеп 
оқушыларын  математика  есептерін  шығаруға  ҥйрету  әдістемесі:  пед.ғыл.кандидаты  ... 
дис.авторефераты. – Алматы, 2009. – 27 б. 
 
 
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ОБУЧЕНИЯ 
В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ 
 
Козыбаев Е.Ш.  
ЮКГУ им. М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан 
 
Резюме 
Мақалада  ақпараттық  білім  беру  технологияларын  оқу  үдерісінде  пайдалану  және  оның 
мүмкіндіктері туралы мәселе қозғалады. 
 
Summary 
Usage  and  possibilities  of  information  education  technologies  in  learning  process  are  considered  in  this 
article. 
 
В  Послании  Президента  –  Лидера  нации  народу  «Стратегия  «Казахстана  –  2050»  новый 
политический курс  состоявшегося  государства» в качестве одной из ключевых приоритетов развития 
образования  отмечено:  «Мы  должны  интенсивно  внедрять  инновационные  методы,  решения  и 
инструменты  в  отечественную  систему  образования».  Мировая  образовательная  система  сегодня 

184 
 
вышла  на  новый  виток    развития  под  влиянием    двухосновных  тенденций  в  развитии  человеческого 
общества: появления новых информационно – коммуникационных технологий и процессов всеобщей 
глобализации.  
Информатизация  высшей  школы  выдвигает  перед  профессорско-преподавательским  составом 
вузов  ряд  новых  профессиональных  задач.  Среди  которых  одной  из  наиболее  значимых  является 
оценка  эффективности  использования  в  учебном  процессе  современных  технологий  обучения,  в 
частности, информационных. Решение названной влечет за собой потребность в выборе и обосновании 
для  этих  целей  критериев  дидактической  эффективности,  позволяющих  проводить  соответствующие 
педагогические  измерения.  К  сожалению,  в  настоящее  время  в  высшей  школе  единого  подхода  к 
данной  проблеме  не  выработано,  о  чем  свидетельствует  проведенный  в  рамках  исследования  анализ 
трактовки  в  современной  научно-педагогические  литературе  таких  дефиниций,  как  «дидактическая 
эффективность»  и  «критерии  дидактической  эффективности».  Опираясь  на  его  результаты, 
сформулируем следующее обобщенное определение. Под дидактической эффективностью применения 
в поучении ИТО (информационные технологии обучения
)
 предлагается понимать эффект деятельности 
преподавателя по достижению с использованием комплекта компьютерных и информационных средств 
заранее  прогнозируемых  целей  обучения  и  воспитания  студентов,  это  положительное  приращение 
достигнутого  при  этом  результата  в  настоящем  к  предыдущему  результату,  с  учетом  временных, 
технических,  ни  тактических  и  психофизиологических  затрат.  В  таком  случае  измерение  и  оценку 
дидактической  эффективности  применения  ИТО  можно  с  достаточной  степенью  достоверности 
производить  по  количественно-качественным  показателям  образовательного  процесса  путем 
обобщения и сравнения одних статистических данных с другими. 
Анализ  показывает,  что  методы  оценки  дидактической  эффективности  применения  ИТО, 
сложившиеся к настоящему времени в вузах, можно подразделить на две основным группы. В первую 
из них входят те, в которых используются критерии, отражающие различные технико-экономические 
показатели  этого  процесса.  С  их  помощью  делаются  попытки  определить  минимально  возможные 
затраты на создание оптимального по составу дидактического комплекта ИТО, предназначенного для 
достижения  определенных  образовательных  целей.  При  решении  задачи  стоимостной  оценки 
необходимой вычислительной и информационной техники определяются наиболее экономичные пути 
создания  соответствующей  учебно-материальной  базы  или  доведения  показателей  качества 
наличествующих  средств  до  оптимальных  значений.  Это  позволяет  производить  ее  комплектование 
аппаратурой,  обладающей  требуемыми  дидактическими  возможностями  и  в  тоже  время  имеющей 
наименьшую  стоимость.  Ко  второй  группе  относятся  методы,  в  которых  используются  критерии, 
позволяющие оценивать чисто дидактические составляющие процесса использования ИТО. 
Внедрение  дорогостоящей  вычислительной  и  информационной  техники,  несомненно,  требует 
расчетов  ее  экономической  эффективности.  Однако  перенасыщение  методик  оценки  технико-
экономическими  показателями,  расширяющими  за  счет  этого  математический  аппарат,  чрезмерно 
усложняет  их  и  вызывает  нежелание  использовать.  При  этом  следует  учитывать,  что  необходимость 
применения  ИТО  уже  не  нуждается  в  доказательствах,  так  как  она  определена  соответствующим  и 
решениями Госкомвуза и доказана практикой. Поэтому в дальнейшем нет необходимости продолжать 
обосновывать  полезность  и  целесообразность  их  применения,  ставя  во  главу  угла  экономические 
показатели,  хотя  разработка  новых  ИТО,  включающих  применение  современной  дорогостоящей 
вычислительной  техники,  несомненно,  требует  таких  расчетов.  Вместе  с  тем,  как  показывает  анализ 
проведенных  ранее  исследований,  в  соотношении  экономической  и  дидактической  эффективности 
ИТО приоритет должен быть отдан последней. Исходя из сказанного, в параграфе будут рассмотрены 
методы  оценки  дидактической  эффективности,  ориентированные  в  первую  очередь  на  определение 
психолого-педагогического воздействия ИТО на познавательную деятельность обучаемых и их уровню 
знаний обученности. 
В  педагогической  теории  и  практике  в  настоящее  время  сложились  два  подхода  к  оценке 
эффективности  применения  ИТО.  Первый  из  них  связан  с  использованием  качественных,  а  второй 
количественных ее показателей. При этом первые базируются на основном критерии учебною процесса 
-  качестве  обучения  и  его  составляющих.  К  ним  следует  отнести  условные  характеристики, 
выражающиеся в понятиях: объем знаний, навыков и умений, их полнота, системность, осмысленность, 
прочность,  действенность,  результативность,  качество,  познавательная  активность  обучаемых, 
мотивация обучения и т.п. 
Делаются  попытки  ввести  дифференцированные  критерий,  зависящие  от  форм  и  методов, 
применяемых в ИТО: возможность индивидуализации и профессиональной направленности обучения, 
использование компьютерной техники подготовке специалистов различных профилей, достоверность и 
точность  моделирования  расчетов,  степень  разгрузки  обучающих  и  обучаемых  от  трудоемких, 
рутинных операций по контролю обучения, расчетам и другие. 

185 
 
Придерживаясь  описательного  пути,  определяя  качественные  показатели  по  результатам 
решения  определенных  заданий,  путем  оценки  ответов  на  вопросы  и  т.д.,  используя  показатели 
важности,  стоимости,  весомости  и  т.п.,  исследователи  устанавливают  заданные  критерии 
эффективности  применения  ИТО.  Однако  анализ  показывает,  что  таким  образом  весьма  сложно 
объективно  и  достоверно  оценить  знания,  приобретенные  за  счет  использования  компьютерной  и 
информационной техники, и, прежде всего их творческое умение использовать ее, учесть при этом не 
только  прямые,  но  и  косвенные  показатели  качества  обучения.  Эти  оценки  зачастую  чрезмерно 
субъективны и недостаточно точны и последовательны. 
Оценивая эффективность применения ИТО таким образом, преподаватели не получают полной 
информации  о  действительном  состоянии  сформированных  знаний,  навыков  и  умений  обучаемых,  а 
тем  более  о  процессах  их  приобретения.  Этот  подход  не  позволяет  определить  количественные 
показатели эффективности процесса обучения, использование которых имеет ряд своих преимуществ и 
особенностей.  Кроме  того,  наблюдается  стремление  специалистов  опираться  на  сложный 
математический  аппарат,  что  делает  расчеты  громоздкими  и  трудно  применимыми  в  практической 
деятельности. 
Тем  не  менее,  наличие  качественных  характеристик  не  только  существенно,  но,  безусловно, 
необходимо, так как принципиально облегчает решение проблемы оценки эффективности применения 
ИТО  в  учебном  процессе,  получение  более  объективной  картины  обучения.  Анализ,  проведенный  в 
рамках настоящего исследования, показывает, что использование набора таких критериев как качество 
усвоения  знаний,  навыков  и  умений,  прочность  их  усвоения,  мотивация,  активность,  а  также  время 
обучения позволяют, на требуемом уровне успешно решать задачи оценки эффективности применения 
ИТО.  Это  подтверждают  и  результаты  экспериментального  обучения,  проведенного  в  ЮКГУ  им. 
М.Ауезова. 
Проблема дидактических количественных измерений очень сложна. Эта сложность заключается, 
прежде  всего,  в  субъективно-причинном  многообразии  учебной  и  обучающей  деятельности  и  ее 
результатов,  в  самом  объекте  измерения,  находящемся  в  состоянии  непрерывного  движения  и 
изменения.  Вместе  с  тем  введение  количественных  показателей  оценки  эффективности  является 
необходимым компонентом добывания объективных данных о состоянии и результатах использования 
ИТО  в  учебном  процессе.  При  использовании  подобных  подходов  широко  применяются  методы 
математической  статистики,  теории  информации,  теории  вероятностей,  математического 
моделирования.  Определение  эффективности  применения  ИТО  через  количественные  показатели 
основывается  на  данных,  которые  получают  как  путем  прямого  или  опосредованного  измерения 
различных  составляющих  процесса  обучения,  так  и  посредством  количественной  оценки 
соответствующих параметров адекватно построенной модели. 
Названные  подходы  предполагают  получение  наиболее  объективной  информации  об  учебном 
процессе и определении таких условий и факторов, при которых возможно более оптимальным путем 
достигнуть  поставленные  цели  обучения.  Следует  констатировать,  что  сегодня  еще  не  разработана 
достаточно  обоснованная  система  параметров,  по  которым  с  высокой  степенью  точности  можно 
оценить  процесс  приобретения  знаний  обучаемыми,  их  уровень,  а  так  же  степень  сформированных 
навыков и умений. 
Исходя  из  сказанного  можно  утверждать,  что  проблема  измерения  основных  характеристик 
использования  ИТО  и  учебном  процессе,  выражения  их  как  в  качественных,  так  и  количественных 
показателях требует дальнейших исследований. Полагаем, что в ходе ее решения важно найти единые 
как  качественные,  так  и  количественные  параметры  и  соответствующие  методики  для  измерения,  и 
оценки  различных  характеристик  использования  ИТО  в  учебном  процессе,  что  позволит  определить 
наиболее целесообразные пути, формы и методы организации учебной деятельности в вузе. 
В общем, виде представляется возможным при подходе оценке эффективности применения ИТО 
исходить из формулы: 
 
 
 
где  Р
0
-  результаты,  достигнутые  в  процессе  обучения.  Определяются  на  основе  как 
качественных, так и количественных показателей; 
Р
ц
 - результаты, соответствующие целям обучения, выраженные в соответствующих параметрах; 
К
э
  -  коэффициент  экономической  эффективности.  Он  определяется  с  учетом  изложенной выше 
по этому вопросу точки зрения. 
Важное  значение  имеет  не  только  непосредственное  определение  эффективности  применения 
ИТО  в  учебном  процессе,  но  и  сравнительный  анализ  их  продуктивности,  позволяет  опираться  в 

186 
 
обучении  на  наиболее  оптимальные  из  них.  С  этой  целью  для  определения  эффективности  ИТО,  их 
сравнительного анализа, целесообразно исходить из следующей формулы: 
К
К
Э
ито
С
С
С
Э
(1.2) 
где Э
ито
 - эффективность ИТО; 
С
э
  -  сумма  оценок,  полученных  экспериментальной  группой  по  итогам  обучения  с 
использованием ИТО; С
к
 - сумма оценок, полученных контрольной группой. 
Следует отметить, что оценка эффективности проводится дважды: после завершения занятий в 
группе  -  с  целью  уяснения  знаний,  сформированных  навыков  и  умений,  и  после  истечения 
определенного  времени  -  с  целью  уяснения  их  прочности.  Для  второго  среза  (по  опыту 
экспериментального  обучения)  целесообразно  проводить  отсроченный  (как  правило,  через  месяц) 
опрос  обучаемых.  Кроме  того,  если  затраты  времени  на  обучение  по  сравнительным  методикам 
различны, то эффективность определяется по формуле: 
вр
К
К
Э
ито
К
С
С
С
Э
(1.3) 
где К
вр
 - временной коэффициент, который выводится через отношение времени, необходимого 
на  обучение  в  контрольной  группе  ко  времени,  затраченному  на  подготовку  слушателей 
экспериментальной группы: 
э
к
вр
Т
Т
К
 (1.4) 
Несмотря  на  относительную  простоту  и  небольшое  количество  исходных  данных, 
сравнительный анализ на основе предложенных показателей дает высокие результаты, в достаточной 
степени  объективен,  что  подтверждают  результаты  экспериментального  обучения,  проведенного  с 
использованием НТО в ВИПС. 
В  качестве  одного  из  критериев  оценки  эффективности  применения  ИТО  в  педагогических 
исследованиях часто используется коэффициент оценки (уровня знаний) К
0
: 
т
ито
К
К
К
0
 (1.5) 
где  К
ито
  -  оценка  за  группу,  полученная  с  использованием  ИТО;  Кт  -  оценка  за  группу, 
полученная при традиционной технологии обучения. 
Значение  коэффициента  К
0
  должно  быть  больше  единице,  причем  чем  он  больше,  тем 
эффективнее  использование  ИТО.  (В  научно-методической  литературе  встречаются  данные    о 
повышении уровня знаний в 1,5-3 раза, т.е. К
0
=1.5-3[19,20,21,22, 23]. 
В  качестве  второго  коэффициента,  с  помощью  которого  можно  оценить  использование  ИТО, 
является  коэффициент  времени  КТ;  который  определяется  как  отношение  времени,  затраченного  на 
изучение  темы  раздела,  курса  применением  ИТО,  ко  времени,  затраченному  при  традиционном 
обучении: 
 
 
где Т
ито
 - время, затраченное на изучение темы (раздела, курса) с применением ИТО; 
Т
т
  -  время,  затраченное  на  изучение  такой  же  дозы  учебной  информации  с  использованием 
традиционной технологи обучения. 
В  этом  случае  при  эффективном  использовании  ИТО  коэффициент  времени  К
т
  должен  быть 
меньше единицы. 
Следует  считать,  что  эти  два  коэффициента  вполне  объективно  позволяют  оценивать 
использование тех или иных ИТО. При этом, безусловно, необходимо иметь достаточную выборку из 
опытных данных, чтобы дать квалифицированную оценку. 
Экспериментальное исследование эффективности применения ИТО должно быть направлено не 
столько  на  фиксирование  и  оценку  конечного  результата,  сколько  на  условия  протекания  всего 
процесса  обучения,  динамику  учебной  деятельности.  Исследование  должно  быть  не  просто 
описательным,  но  и  объяснительным,  с  тем,  чтобы  выявить,  причины  низкой  или  высокой 
эффективности  применяемой  технологии.  Поэтому  показатели,  учитываемые  в  процедуре  оценки, 
должны  содержать  все  те  характеристики  учебной  деятельности,  которые  на  сегодняшний  день 
выявлены в психолого-педагогических исследованиях. 

187 
 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: