И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
§ 3. САН-МӨЛШЕР (КӨПТІК) КАТЕГОРИЯСЫ
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda
| § 3. САН-МӨЛШЕР (КӨПТІК) КАТЕГОРИЯСЫ
Қазақ тіл білімінде сан-молшер үғымы және категориясы көбіне-көп көптік үғыммен, көптік жалғау түлғасымен байла- нысты қаралып келді. Қазақ тілінің грамматикаларьгада сан- мөлшер категориясы деген терминнің болмай, грамматикалық түлға ретінде көптік жалғау, коптік жалғау категориясы не- месе коптік категориясы деген терминдердің қолданылуы осының дәлелі болса керек. «Тілімізде көптік категориясы да, көптік жалгау категориясы да бар. Ал, осы екеуі бір де емес және бірдей де категориялар емес. Коптік категориясы де- ген үғым тым жалпы үғым да, көптік жалғау категориясы онан гөрі әлдейқайда жалқы үгым. Мысалы, көптік категориясы тілімізде үш түрлі жолмен беріледі, лексикалық тәсіл арқылы да, морфологиялық, синтаксистік тәсіл арқылы да айтылады (Ы. А, - ҚҚТ 40). Әрмен қарай «көптік жалғау категориясы» де- ген үғымға не кіреді деген ашық айтылмайды, сірә, ол термин және үғым көптік жалғау дегенмен барабар болу керек. Мүнда біріншіден,категория(әрине,грамматикалықкатегориямәнінде) деген термин, жогарыда арнаулы тақырыпта көрсетілгендей, белгілі бір түрақты грамматикалық қүбылыстың аты ретінде белгілі бір тәртіпті принциппен қолданылмаған. Екіншіден, «көптік жалғау категориясы» деген термин «грамматикалық формалар жүйесі арқылы берілетін тектес, ыңғайлас әрі өз ішінде бір-біріне қарама-қайшы болып келетін ғрамматикалық мағыналардың жиынтығы» деп анықталатын грамматикалық категория үғымын тіпті жоққа шығарады. 75 Көптік үғым мен оған қарама-қайшы жекелік я даралық ұғымның болуы - жалпы зат атаулыға тән қасиет. Міне, осы көптік және жекелік үғымдардың грамматикалық мағыналарының) ара қатынасынан және сол үғымның белгілі морфологиялық түлғалар арқылы (жекеліктің арнайы түлғасы болмай, көптік үғым көптік жалғау арқылы) берілуінен сан-мөлшер категориясы туады. Сан-мөлшер категориясын (кейбір еңбектерде көптік категориясы деп аталып жүр) тек көптік жалғау шеңберінде қарастырсақ, одан көптік жалғау үғымының сыр-сипаттары, қызметі, стильдік ерекшеліктері, т. б. айқындалғанмен, грамматикалық категориялық си- паты ашылмай қалар еді, тек жекелік (даралық) үғыммен сәйкесті, қатысты қарағанда ғана, оның категориялық сипа- ты айқындалады. Сондықтан да әңгіме көптік жалғау немесе коптік үғым жайында ғана болса да, ол жерде грамматикалық түрғыдан оған қарама-қайшы мәндегі жекелік (даралық) үғым есте болатындығын үмытпаған жөн. Рас сан-мөлшер категориясының түрі ретіндегі зат атауына байланысты жекелік және көптік үғымның шартты мәндері де жоқ емес. Мысалы, жеке-даралап санауға келмейтін жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|