Монография Алматы, 2021 Қалибекұлы Толқын «Полилингва» баспасы Қазақстан республикасының білім
жүктеу/скачать 6,28 Mb. Pdf көрінісі
|
казыргы кытай жане казак...TOLKYN KALIBEKULY TEKST
| [jidongche tongxing] мәшине жүру деген
бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемнің толықтауыш қызметін атқарып тұр; 4) белгілі бір тілдік ортада бастауыш-баяндауыш құрылымды сөйлемдердің құрамындағы бастауыш пен баяндауыштардың орындарын ауыстыруға болады. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің құрамындағы бастауыш пен баяндауыштардың орындары тұрақты, өзгертуге болмайды, егер орнындарын ауыстырсақ, сөз тіркестерінің білдіретін грамматикалық қатынастары мен грамматикалық мағыналары бүтіндей өзгереді. Мысалы, 天气好[tianqi hao] ауа райы жақсы ‒ бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі, предикаттық қатынас. 好天气 [hao tianqi] жақсы ауа райы ‒ қабыса байланысқан анықтауыштық қатынастағы сөз тіркесі. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркестерінің жасалу жолдары мен мағынасы. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің жасалу жолдары туралы мектеп және жоғары оқу орындарына арналған еңбектердің барлығында айтылады. 94 Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің бастауышы, көбінесе, зат есім, есімдік, сан есім және есімді сөз тіркестерінен, ал баяндауышы, көбінесе, етістік, сын есім немесе сын есімді, етістікті сөз тіркестерінен болады. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі негізінен мынадай жолдармен жасалады: 1. “Зат есім ― етістік” болып құралған сөз тіркесі: 学生上山 [xuesheng shang shan] студенттер тауға шықты. 2. “Зат есім ― сын есім” болып құралған сөз тіркесі: 天气晴朗 [tianqi qinglang] күн райы ашық. 3. “Есімдік ― сын есім” болып құралған сөз тіркесі: 她聪明 [ta congming] ол ақылды. 4. “Есімдік ― етістік” болып құралған сөз тіркесі: 她来 [ta lai] ол келу. 5. “Сын есім ― сын есім” болып құралған сөз тіркесі: 诚实好 [chengshi hao] адалдық жақсы. Ескере кететін жайт: 诚实 [chengshi ] адалдық ‒ сын есім болады, ол қазақ тіліне дерексіз зат есім болып аударылады. 6. “Етістік ― сын есім” болып құралған сөз тіркесі: 种花很难 [zhong hua hen nan] гүл егу қиын. 7. “Зат есім ― сан-мөлшер сөз тіркесі” болып құралған сөз тіркесі: 建筑面积一万平方米 [jianzhu mianji yiwan pingfangmi] құрылыс аумағы он мың шаршы метр. 8. “Сын есім ― етістік” болып құралған сөз тіркесі: 虚心使人进步 [xuxin shi ren jinbu] кішпейілділік адамды алға бастырады. Ескере кететін жайт: 虚心 [xuxin] кішпейілділік ‒ сын есім болады, ол қазақ тіліне зат есім болып аударылады. 9. “Зат есім ‒ зат есім” болып құралған сөз тіркесі. Зат есім баяндауыш болғанда, тек датаны (жыл, ай, күн), мезгілді, бағаны, ауа райын, адамның жас мөлшерін, туған жерін т.б. білдіреді: 今天星期天 [jintian xingqitian] бүгін жексенбі 她十八岁 [ta shi ba sui] ол он сегізде 安娜英国人 [Anna yingguoren] Анна – британдық 今天晴天 [jintian qingtian] бүгін күн ашық. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің құрамындағы бастауыш пен баяндауыштың арасында белгілі семантикалық байланыс болады. Бұл сөз тіркесі мынадай мағыналық қатынаста жұмсалады: 95 1. Қимыл иесі мен қимыл-әрекет арасындағы қатынасты білдіреді. Құрылымдық модельдері: S жүктеу/скачать 6,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|