С тұр сын ға лиева

155
әже сі ер те гі лер мен ежел гі қа зақ аңыз-әң гі ме ле рін, ма қал-мә тел-
де рі мен да на лық сөз де рін ба ла Шо қан ның құ ла ғы на құй ып отыр-
ды. 12 жа сы на дей ін Құс мұ рын да ғы мек теп те оқып, араб, пар сы, 
ша ға тай тіл де рін ер те та нып өс кен Шо қан ға кей ін Ор та Ази яны 
зерт теу қи ын ға түс пей ді.
Со ны мен қа тар ол үй ле рін де жиі бо ла тын орыс су рет ші ле рі-
нен су рет са лу ды да ер те үй ре не ді. Шо қан өс кен қа дір лі ор та да 
ака де мик А.И.Шренк, де каб рис тер С.М.Се ме нов, В.И.Штейн-
гель, Н.В.Ба сар гин, Қа зан уни вер си те ті тү лек те рі С.Сот ни ков, 
Н.Ф.Кос ты лец кий жиі бол ған. Өз за ма ны ның ал дың ғы қа тар лы 
зиялы адам да ры мен та ныс бол ған Шо қан те рең бі лім ге бет қоя ды. 
Бұ ған қо са Шо қан ба ла ке зі нен саят кер лік ті сүйеді, аң шы лық ты 
ұна та ды. Кей ін бұл ту ра лы до сы Г.Н.По та нин: «Шо қан қа зақ тар-
дың қы зық кө ре тін бұл сал ты мен ба ла ке зі нен-ақ шұ ғыл дан ған 
бо луы ке рек, өйт ке ні ол сұң қар ды қа лай бап тап-кү ту дің әді сін 
жә не де қа зақ тар дың жал пы аң шы лық кә сі бін өте жақ сы бі ле-
тін», – деп таң да на жазды.
Шо қан жас ке зі нен ха лық ау ыз әде бие ті нің үл гі ле рі не ерек ше 
ден қой ды. Ол ба ла ке зі нің өзін де «Қо зы Көр пеш – Ба ян сұ лу»,
«Ер Көк ше» си яқ ты дас тан дар дың бір не ше нұс қа сын жа зып ал ды.
Пат ша өкі ме ті нің қа зақ да ла сын мең ге ру сая са ты хан дар дың, 
тө ре-сұл тан дар дың ба ла сын орыс мек теп те рін де оқы тып, өз де рі не 
қа зақ хал қын со лар ар қы лы би лей тін кө мек ші лер дайын дау бол-
ды.
Шо қан ның әке сі Шың ғыс жа сын да Ом бы қа ла сын да ғы офи-
цер лер мек те бін де оқып, бі лім ал ған кі сі еді. Әке сі Шо қан ды пат-
ша үкі ме ті не қыз мет қы лып, шен ал сын, өзім дей сұл тан бол сын 
де ген ой мен 1847 жы лы Сі бір де гі ең таң дау лы оқу ор ны деп есеп-
те лі не тін Ом бы ка дет кор пу сы на тү сі ре ді. 
Өзі нің зе рек ті гі мен көз ге түс кен Шо қан 
қа та ры ның ал ды бо ла ды.
Шо қан ал ғаш қы жыл да ры-ақ өзі нің 
оқу ға қа бі ле ті мен бейім ді лі гін та ныт ты. 
Ол әс ке ри пән дер ді, сон дай-ақ геог ра-
фия ны, орыс жә не Ба тыс Еуро па ха лық-
та ры әде бие тін, та рих ты, фи ло со фия не-
гіз де рін, өсім дік та ну ды, жа ну ар та ну ды, 
фи зи ка ны, ма те ма ти ка ны, геоде зи яны, 
құ ры лыс са лу өне рін, сы зу ды, су рет са-
лу ды, шет тіл де рін жә не бас қа да пән дер-
ді зор ын та қой ып оқы ды. Осын да шы ғыс 
Шо қан ның ту ған же рі 
не лік тен Құс мұ рын деп 
атала тын ды ғын жа зу шы 
Сә бит Мұ қа нов «Ақ қан 
жұл дыз» ро ма ны ның бі­
рін ші кі та бын да: «Бе кі­
ніс тің сырт жел ке сін де гі 
қыр қа ның тұм сы ғы са­
ғым ды күн де рі алыс тан 
қа ра ған адам ға... қон ға лы 
ке ле жат қан алып құс тың 
тұм сы ғы на ұқ сауы на қа­
рай...», – деп тү сін ді ре ді.

жүктеу/скачать 10,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: