С тұр сын ға лиева

251
«хан дық» де ген де рі ңіз де – ежел дің ең кү ні нен ке ле жат қан 
ел ді гі міз дің бір бел гі сі бол ған соң ға на бау ыр ба сып, еті міз әб ден 
үй ре ніп кет ке ні бол ма са, бұл күн де мә ні де кет кен, ма ғы на сы да 
жо ғал ған нәр се лер! Біз бол сақ, ем шек те гі ба ла дай, әлі күн ге со ған 
емек су мен ке ле міз. Ал шын ды ғын да ше?
Шын ды ғын да, хан да ры мыз дың қо лы нан би лік ке тіп, хан ды-
ғы мыз со нау Пе тер бор дан мы на Орын бор ға шей ін гі орыс ұлық та-
ры ның иек қа ғуы на қа рай қи мыл жа сай тын бол ға ны на не за ман!? 
Тап со ны өз көз де рі ңіз бен күн де кө ріп отыр са ңыз дар да, көп ші лі-
гі ңіз дің әлі ге дей ін өз көз де рі ңе өз де рің сен гі ле рің кел мей, қи ял 
же те гін де жүр ген де рі ңіз ге мен қай ран қа лам. Бі рақ сіз дер өз 
көз де рі ңе сен се ңіз дер де, сен бе се ңіз дер де, ақи қат де ген – ай мен 
күн дей, өз ор нын да өз гер мей тұ ра бе ре тін нәр се, жа ран дар! Ол 
сіз дер дің есек дә ме кө ңіл ауан да ры ңыз ға қа ра май ды. Сон дық тан 
біз тек қа на шын дық тың бе ті не ту ра қа рау ға үй ре нуі міз ке рек. Ал 
сөйт ер бол сақ, өзі міз ді өзі міз өті рік ал дар қат пай, ада лын ай тай ық: 
осы біз дің Алаш та бая ғы Әз Тәуке ден кей ін бі ре гей ұлы хан да, бір-
тұ тас ұлы хан дық та бол ды ма?! Кей ін гі лер «бө лін ген ді бө рі жер; 
жа рыл ған ды жау алар» де мес тен, «ор тақ өгіз ден – оңа ша бұ зауың 
ар тық» кө ріп, үш Жүз дің әр қай сы сы ның ба сы на же ке-же ке хан 
бол ға ны на мәз бол ған жоқ па?! Кей де тіп ті бір Жүз дің ба сы на екі 
хан нан отыр ған кез де бол ды ғой! Әрі ге бар май-ақ, қа зір гі ха лі міз ді 
тіл ге тиек ет сем, осы біз дің көк най за лы Кі ші Жүз дің бір өзін де, – 
ба тыс бет те Нұ ра лы; түс тік те Қай ып, – екі хан отыр ған жоқ па?! 
Мұ ның ең жа ман же рі – си ыр дың бүй ре гін дей бөл шек тен ген хан-
дық та ры мыз дың ара сын да кей ін гі жыл да ры ара лас-құ ра лас тық 
тіп ті азай ып, қа рым-қа ты нас та мүл де си реп ба ра жат қа ны бо лып 
отыр. Біз бір де ңе ден қау іп етер бол сақ, ал ды мен осы дан қор-
қуы мыз ке рек-ақ еді. Қо рық па дық! Ой ла суымыз ке рек-ақ еді. 
Ой лан ба дық! Өз ба сым: ой ым он ға, са нам сан ға бө лі ніп, та лай 
түн ді ұй қы сыз өт кіз ген де, екі-ақ түр лі тоқ там ға ті рел дім, ағай ын! 
«Со нау бір кез де, ел аға ла ры мен ке ңе се оты рып, он се гіз жыл ел 
бас қар ған Әбіл қай ыр хан мар құм ның мы на әке жо лы нан ай ны ған 
ұр пақ та рын би лік ба сы нан тү гел ке тір сек, күл лі Кі ші Жүз ге бас 
ие бо лар лық кім бар?» – де ген де, ең бі рін ші ой ыма кел ген – Қай ып 
бол ды! Өз де рі ңіз бі ле сіз дер, ол – осы күн ге дей ін бір шы ғыр шы ғы 
үзіл мес тен ел ұс тап ке ле жат қан, кіл шын жыр ба лақ, шұ бар төс-
тің тұ қы мы; қа зақ тың ежел ден бер гі төл хан да ры ның ті ке лей 
ұр па ғы! Мі не, ой ым: «Сол Қай ып ты хан дық қа ша қыр сақ» де ген 
еді. Қай ып – хан бол са, бұл – қа зір екі ге жа ры лып отыр ған көк 
най за лы Кі ші Жүз дің ба сы қай та дан бі рі гіп, ұлан-бай тақ жер ді 

жүктеу/скачать 10,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: