Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010

ир деген жоғарғы мағынадағы түркі сөзі мен кеттің цис (өзен) 
деген сөзі қосылып Ертіс гидронимінің атына айналуы мүмкін 
(Э.М. Мурзаев. Природа Синьцзяна и формирование пустынь 
Центральной Азии. М., 1966, стр. 341).
Ертіс гидронимінің этимологиясы туралы В.Н. Попова ар- 
найы мақала жазды. Сөз этимологиясы жөнінде айтылған 
барлық авторлардың пікірлері осы мақалада келтірілгендіктен, 
біз оларға тоқталмаймыз (В.Н. Попова. К этимологии гидрони­
ма Иртыш. Сб. «Языки и топонимия Сибири», III, Томск, 1970, 
стр. 12-20).
В.Н. Попова атауды екі бөлектен түрады, оның екінші бөлігі 
тыш кет тілінің «сес», «шеш» (өзен) деген сөзінен түркіше 
өзгерген варианты деген А.П. Дульзон мен Э.М. Мурзаевтың 
пікірін қолдайды. Ал оның бірінші Ир компоненті туралы автор 
былай деп жазды:
«А.П. Дульзон наметил на юге Сибиригидронимический 
ареал - ман индоевропейского происхождения. Это натолкнуло 
нас на поиски значения Ир в древних индо-европейских языках. 
Ир можно возвести к древнеиндийскому ar агпа «бурлящий, клу­
бящийся, бушующий, колышающийся поток». Из аг в результате 
ослабления возникло ir основное значение «течь, устремляться» 
(Ср.: irina «водосток, русло»). Такое значение полностью соот­
ветствует той части Иртыша, которая характеризуется горным 
течением, начиная с верховья до с. Известного, там, где мы по- 
логаем, река получила свое название и откуда затем оно распро­
странилось и на среднюю часть» реки» (Там же, стр. 16).
Бұл маңға коне үнді сөзі қайдан келді деген сұраққа авгор 
бірнеше дәлел келтіреді. Бүл маңда иран тілдес сак, массагет 
халықтары болды, Павлодар облысындағы Қалқаман, Сарман, 
деген көлдердің ман компонент! (мано, мани - «влажный, мо­
крый») индоевропа тілдерінен, сол сияқты томар және қопа 
деген терминдер де грек және көне үнді тілдерінен, сол сияқты

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: