Әзірлеген Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ

ТҮЙТКІЛ

 Шынымен де, Білім және ғы-

лым министрлігінің қазақ тілі пәнін 

қыс қартуын ведомство өкілдері 12 

жылдық білім беру үрдісіне кө шу-

мен және ағылшын тілі пәндерін 

те реңдетіп  оқытуға  көңіл  бө лі нуі мен 

түсіндіруде. Алайда, олардың пікі рін ше, 

қазақ тілі пәні сағаттарының қысқаруы 

мем лекеттік тілді үйренушілерге еш зия-

нын тигізбейді-мыс.

Күлпаш ҚАЛҒОЖИНА, 

Солтүстік Қазақстан облыстық білім 

басқармасы бастығының орынбасары:

– Бұл – министрліктің құзыретіндегі 

іс. Біз тек орындаушымыз. Қазақ тілі са-

ғат тарын қысқартудың басты себебі 12 

жылдық білімге көшуге байланысты. 

Меніңше, бұдан ешкім зардап шекпеуі 

керек. Себебі тілді қалыптастыратын 

мек теп емес, орта деп ойлаймын. Мек-

теп те тек ережелерді ғана үйренеді, ал 

қазақша сөйлеу ортаға байланысты. 

Енді мұғалімдерге келетін болсақ, пән 

сағаттарының азаюына байланысты 

еш кім жұмыстан шығарылмайды. Бү-

гін де шамамен әр ұстазға 18 сағаттан 

ке ліп отыр. Демек, ешкім жұмыссыз 

қал майды  деген  сөз. 

Мектептен ешкімді қумаса да, сағаттың 

ке муі, соған сай жалақының азаюы өз ер-

кі мен кетушілердің легін бастап та жі бер-

ген дей. Былтыр Қызылжар қаласындағы 

№8 мектепте қазақ тілі мен әдебиеті пә ні-

нен сабақ берген Зоя Золоторева да атал-

мыш жаңалықты ести сала қызмет ауыс ты-

руды жөн санаған екен. Ұлты орыс болса 

да, қазақ тілін жетік меңгеріп, универ си-

тет те алған білімін өзгелерге үйретуі тиіс 

ұс таз бүгінде басқа салада жүр. Жалпы, 

Сол түстік Қазақстан облысындағы орыс 

мек 

оқытатын 1168 мұғалім болған екен, қан-

ша сы кетіп, қаншасы қалғаны жайлы ақ-

па рат әзірге білім басқармасында жоқ бо-

лып шықты. 

Зоя ЗОЛОТОРЕВА, қазақ тілі мен әдебиеті 

пәнінің бұрынғы мұғалімі:

– Өзге ұлт балалары арасында қа-

зақ тілін білуге ынталылар саны артып 

келеді. Оған өзімді және менімен бірге 

тіл маманы атанған құрбыларымды 

айтуға болады. Ал орыс мектептерінде 

қазақ тілінің қысқарып қалуына мен 

қарсымын. Меніңше, орыс мек теп те-

рін де қазақ тілі қазақ мектептеріне қа-

ра ғанда көбірек болуы қажет. Себебі 

олар бәрін басынан бастайды, ережені 

де, сөйлеуді де үйренуі қажет. Былтыр 

ап тасына бес сабақ өткізгеннің өзінде 

уа қыт жетпей қалатын. Қосымша оқы-

та тынбыз, енді не боларын білмеймін. 

Аңғарғанымыз – білім саласы бас шы-

ларының бұл жаңалығын өздерінен басқа 

қол дап отырған адам байқалмайды. Қа-

зақтар ғана емес, өзге ұлт өкілдерінің өзі 

қа зақ тілі пәнінің қысқаруына қар сы лық-

тарын білдіруде. Бұған қарап мемлекеттік 

тіл ді үйренуге деген ынтаның пайда бол-

ғанын, аз да болса тілге деген қажеттіліктің 

туындағанын көреміз. Енді тек оларды 

демеп, үйретіп жіберу ғана қалғандай. Ал 

бұған тікелей жауапты Білім және ғылым 

министрлігі болса кертартпа мінез танытып 

отыр. Тіпті бұл қадамды қазақ тіліне 

жасалған қасақана әрекет деп бағалауға 

да болатындай. 

ОЙ-КӨКПАР

Оны дәлелдейтін құжаттамалардың 

қатарында салық органдарынан берілетін 

растама құжаттар бар. Үкімет мұндай сая-

сатты қандай оймен жүргізіп отыр? Әрине, 

«Нәрестеге төленетін жәрдемақыны анасы жұмысқа 

шыққанда да тоқтатпау керек» деген ұсыныспен келісесіз бе?

БЕЙТАРАП ПІКІР

Анна ҚҰДИЯРОВА, 

Қазақстан Ұлттық психоанализ қауымдастығының президенті:

– Нәрестеге төленетін жәрдемақы анасы жұмысқа шыққанда да төленсе 

ананың психикасы ақшаға ауып, баланың денсаулығы жайлы мүлдем 

ұмытылады деу әйел затына деген сенімнің толықтай жойылғандығын 

көрсетеді. Біз еліміздің демографиясын өсіреміз, ана мен бала 

денсаулығын жақсартамыз десек, ең алдымен әйелдердің жағдайын 

жасауымыз керек. Еліміздің экономикасы мықты, байлығы шексіз. Үкімет 

ана мен баланың денсаулығына қатысты проблеманың шешіміне келгенде 

еш аянып қалмауы тиіс. Жақсы ана жақсы ана болып, жаман ана жаман ана 

болып қала береді. Ал жақсы ананы ақшаға сатып ала алмаймыз!

гейде қозғалып, шешімін табар болса, бұл 

тек ана мен бала денсаулығына ғана емес, 

елі міздің демографиялық өсіміне де оң 

ықпалын тигізеріне сенімдімін.

ИƏ

ЖОҚ

ана баласына бір жыл көлемінде күтім 

көр 

сетіп, денсаулығы мықты перзентті 

Егер әйел адам нәрестесі бір жасқа тол-

мас тан жұмысқа шығып кетер болса, оған 

әлеу меттік аударымдар, мысалы зей нет-

ақы аударымы, аударылады және ма ман-

дар мұндай аударымдарды байқаған сәтте 

жәр демақы төлеуді тоқтатады, бұл заңға 

сәй кес әрекет. Біз бір нәрсені дұрыс тү сі-

нуіміз керек, ол – жәрдемақының қандай 

мақ сатта төленетіні. Үкімет жәрдемақыны 

анаға емес, нәрестеге төлеп отыр және заң 

та лаптарына сәйкес, бұл төлемақыны ала-

тын ана жұмыссыз болуы тиіс. Демек, үй-

де, нәрестесінің жанында болуға міндетті. 

Егер нәрестеге төленетін жәрдемақыны 

ана 

бол сақ, әйелдердің тең жартысынан көбі 

нә рестесін бір жасқа дейін үйінде бақ пас-

тан, қазақта сөз бар ғой, «уызға жарытпай» 

жұ 

мысына шыға беретін болса, мына 

шықты деп сұрамайтын да шығармыз. 

Әрине, әр ананың құқығы өзінде. Егер ба-

ла сын дүниеге әкелген ана бірден бар жағ-

дайын таразыға салып өлшеп, қарап, өз 

шешімін жұмысқа шығумен қабылдаса өз 

еркі. Бірақ таразының бір басында ба ла-

ның денсаулығы, екінші басында табыс 

табу мен жеке басының жоспарлары тағы 

да басқалар тұрады. Қайсысын таңдайды, 

оған ешкім тыйым салып, шектеу қоя ал-

май ды.

Қазақстанның экономикасы және жал-

пы әлеуметтік жағдайы ана мен балаға 

жұ мыс сыз әйелдерге төленетін жәр дем-

ақы мен қоса, жалақы төлейтіндей қабілеті 

бар. Көп жағдайда біздің елдегі әлеуметтік 

ба ғыттағы заңнамаларды көршілес ел дер-

мен, әсіресе Ресеймен салыстыруға ше-

бер  міз. Бірақ олардың ана мен балаға жа-

сап отырған жағдайы өте жоғары 

дең  гейде. Тіпті біздің елдегі төленетін жәр-

дем  ақының мөлшерін олардыкімен са лыс-

тыру орынсыз. Айырмашылығы жер мен 

көктей. Осыдан жеті-сегіз жыл бұрын бұл 

мә селе қаралып, аздап өзгертулер ен гі зіл-

ген болатын. Жәрдемақы мәселесі оңтай-

лан  дырылып, нәрестеге төленетін әлеу-

мет 

бір  шама көтерілді. Бірақ сол 2005-2006 

жыл дардан кейін бұл проблема зерттеліп, 

то лықтырылып, алға басқан емес, сол кү-

йінде, бір орында қалды. Біз қалайша бұл 

жәрдемақы нәрестеге төленеді деп анасын 

жұмыссыз қалдырамыз? Егер жәр 

дем-

бол са бір сәрі. Кейбір отбасылардың асы-

рау шысы – әйел адам. Егер бұл жердегі 

мә селе баланың денсаулығы мен тәр бие-

сінде болса, оған мемлекет қажетті жағ-

дай дың барлығын жасасын. Нәресте бір 

жас қа толмастан жұмысқа шыққан ана-

лар ға пайдақор немесе ақшаға құнығу-

шы 

лық деп қарамауымыз қажет. Егер 

кел ген ана баласының күтімімен бір жыл 

үйінде айналысар еді деп ойлаймын. Егер 

бұл мәселе шын мәнінде мемлекеттік дең-

ҚОҒАМ

МӘСЕЛЕ

Баспасөз мәслихатын 

ұйым дас  ты  ру шылар  бұл  мә-

селеде қоғам дық пікірдің екі-

ге жарылуының се 

бебін 

компаниясы қыз-

мет   кер лері  мен  Жарылқап  Қа-

 лы  бай  ара сындағы  келіс пеу-

ші лік 

неден 

ба ғам да ма уы мыз да  жатыр» 

дейді.  Әуекеңіс тік тегі  кикіл жің 

Р.Хаби бул лаев  деген  борт се-

ріктің  Жарылқап  Қа лы бай дың 

үстіне томат шы ры нын төгіп 

ал  ға нынан  бас талған.  «Мұның 

не?» деген жур налиске борт-

серік: «Го ворите на рус ском, я 

не по  ни маю», – дейді. Жа-

рыл қап  Қа лы бай  өзінің  құқы-

ғы ның  таптал ғанын  ай тып, 

оған мем лекеттік тілде сөй ле-

уін талап етеді. Мұның арты 

шу бо лып бара жатқан соң, 

әуе  ком пания  қыз меткерлері  кешірім  сұ-

раған бо лып Жарылқап Қалы бай ды ты-

ныш тан ды рады да, оған қар сы қол жи най 

бас тай ды. 

Бір қызығы, біріншіден, Жа рыл қап Қа-

лы байдың үстінен түс кен шағымды осы 

түсініспеушілікке  се беп кер  Р.Хабибуллаев 

жаз баған.  «Скат»  ком  паниясы  қызмет кер-

лері арызды оған емес, мемлекеттік тілді 

білетін Айжан Аб дил  дина деген бортсерік 

қыз ға  жаз ғы зып ты.  Екіншіден,  журналист 

айып ты  деп  та был ған  130-баптың  бірінші 

бө лі гі мен  кө шеде  ұсақ  бұзақылық  жаса-

ған дар айып та лады. Бұл баппен әдетте ин-

те  лли ген ция  өкіл дері,  зиялы  қауым 

қамауға алынбайды екен. 

Осы жайттарды сөз еткен заңгер Абзал 

Құс панов «Жарылқап аға үш күн қамал ға-

нына өкініп отырған жоқ. Болашақта әр 

аза  мат осындай жағдайға тап болса не іс-

теуі керек? Біз осы сұрақтарға заңдық тұр-

ғы да толық жауап беруге келіп отырмыз» 

деді. 

сүйенсек, біріншіден, сол күні «Скат» әуе-

ком паниясының ұшағы әуеге көтерілерде 

орысша және ағылшынша хабарлама та-

ратып, мемлекеттік тілді ескермеген. 

Екіншіден, Жарылқап Қалыбайдың бір 

жасар Махамбет атты ұлының қызуы көте-

рі ліп, ауырғаны рас. Кішкене сәби Ал ма-

тыға келісімен қалалық клиникаға қа ра-

лып, үш күн емделуге мәжбүр болған. Оған 

дәрігерлердің қойған диагнозы мен ау ру-

ха нада емделгені туралы құжаттар дәлел. 

Үшіншіден, бұл жерде «Скат» әуе ком-

паниясының қызметкерлері тарапынан ҚР 

Конституциясында көрсетілген және басқа 

да заң нормалары бұзылған. 

Адвокат өз сөзінде осы бір кішкене ғана 

оқиға салдарынан бірнеше заңдарымыз 

аяқ қа тапталғанын айтты. Олар: 1) Кон сти-

ту циядағы бабтар, 2) ҚР «Тұтынушылар 

құ қығын қорғау» туралы Заңы, 3) Тіл ту-

ралы заң нормалары, 4) ҚР «Әуе кеңістігін 

пайдалану және авиация қызметі туралы» 

Заңы. ҚР «Әуе кеңістігін пайдалану және 

авиация қызметі туралы» Заңының 56-ба-

бының 6-тармағында «ҚР азаматтық әуе 

кемесінің кабина экипажының мүше лері 

жолаушыларға қызмет көрсетуде қа зақ ті-

лін еркін меңгеруге міндетті» делінген екен. 

Заңгерлердің айтуынша, 330-бабтың 

1-бөлімі бойынша тұңғыш рет жауапқа 

тартылған (бұрын істі болмаған) азаматқа 

айыппұл салу көзделіпті-міс. Солай бола 

тұра бұрын істі болмаған журналисті неге 

қамауға шешім шықты? Бұл – бір. Екін-

шіден, осы ауданаралық әкімшілік сот қа 

қатысқан авиация көлік прокурорының 

көмекшісі К.Тазабеков бір ауыз қазақша 

білмейді-міс. Мемлекеттік тілді білмейтін 

прокурор қазақша сот үдерісіне қалай қа-

тысады? Ол өткен жылы болған мемлекеттік 

ат тестациядан қалай өткен? Үшіншіден, 

Жа рылқап Қалыбайдың «адвокат жал дай-

мын» деген пікірі ескерілмей, азаматтық 

құ қығы тапталған. Тіпті қамаудағы адам-

ның бір мәрте қоңырау шалу құқығы да 

ескерілмеген. 

Әуекеңістіктегі мемлекеттік тілдің 

жайы қайтсе оңалады?

Абай ОМАРОВ (коллаж)

Абай ОМАРОВ (коллаж)

ДЕРЕК

Солтүстік Қазақстан облысында жалпы білім беретін 585 мектеп бар, 

олардың 146-сы қазақтілді білім ордасы, 133-і аралас, ал қалған 306-сы 

орыс тілінде оқытатын мектептер екен. Аталмыш мектептерде ұзын саны 

73 126 оқушы білім алуда, бұл балалардың 29 пайызы – қазақша, қалған 

71 пайызы орысша оқиды. Ұлты қазақ оқушылардың 25 пайызы өз ана 

тілінде білім алып жүрген жоқ. 

ЖАЛҚЫ ПІКІР

Таңат СҮГІРБАЕВ, «Асыл мұра» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі:

– Балаларға шет тілін оқытуда өте абай болған жөн. Әлемде көш 

бастаушы елдердің бірі – жапондардан үлгі алсақ игі еді. Олар бала 12 

жасқа толғанға дейін ана тілінен басқа еш тілді оқытпайды. Ал бізде 

биылдан бастап ағылшын тілін бірінші сыныпқа да енгізіп жатыр. Тілі енді 

шығып, өз ана тілінде әзер сөйлеп жүрген 5-6 жасар баланың басын 

қатырып қойғанымыз жөн бе осы? Ал ағылшын тілінің кесірінен қазақ 

тілінің қысқаруы тіпті ыңғайсыз. Менің өзге ұлт өкілдерінен таныстарым 

өте көп, қатып қалған оларды енді қазақшаға үйрете алмаспыз, алайда 

олар балаларының қазақша білгенін қалайды. Себебі мемлекеттік тілді 

білмей қызметке орналасу қиын тиерін олар да түсінді.

Қанат БІРЛІКҰЛЫ

ТҮЙІН

Баспасөз мәслихатын өткізушілер Қазақстан әуекеңістігіндегі 

мемлекеттік тілдің жағдайын жақсарту үшін әрдайым да осындай 

мәселелерді қозғап отыру керектігін, мемлекеттік тілді білмейтін авиация 

көлік прокурорының көмекшісі К.Тазабековтің үстінен Алматы қалалық 

прокурорының шағым жазғандарын, сонымен қатар аталған заңдардың 

орындалуына мүдделі Көлік және коммуникация министрлігіне арнайы 

хат дайындап жатқандықтарын айтты. 

www.alashainasy.kz

e-mail: info@alashainasy.kz

y

y

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№157 (1068) 

сәрсенбі

– Бұл жағдайдың бізд

ің

  е

мізде орын

  а

лып отырғаны 

дай қисынсыз дүниенің орын алып отырғанын көріп отыр-

мын. Орыс мектептерінде қазақ тілінің сағаттарын қысқартып 

тас тапты. Сол қысқарған сағаттардың орнына жаңа пәндерді 

ен

гізіп жатқан к

інеді. Б

 дегеніңіз – мемлекеттік тіл

ді

ң 

да

ына ке

қпал ете

н 

кө

ны

ң 

ұлт өкілдеріне де меңгерту, қазақ пен қазақтың қазақша сөй-

ле суіне жол ашу болып саналып отырған тұста орыс мек теп-

те рінің бұлайша қазақ тілін мектеп қабырғасында оқыту са-

ғат тарын қысқартуы, оның орнына жаңа пәндерді енгізуі 

за

ң сыздық.  Бұл жерде жергіл

ілім

асқарм

ы ба

ы-

лау мен қадағалауды күшейтуі керек. Талап қатаң да тыл ғаны 

– Бұл мәселені жаңадан кел

ге

н 

бі

м 

жә

тенеміз. Мысалы, өз басым университетте орыс топтарына дәріс оқимын.  Со-

лардың қазақ тілін меңгеру деңгейін көремін де, жаным ашиды. Сосын оларға

«сен дер мектеп қабырғасында қазақ тілін 11 жыл оқисыңдар, бұдан соң жоғары

оқу орнында төрт жыл қазақ тілін оқисыңдар. Сонда да жарытып қазақша сөйлей

ал м

 с

ың

р»

 деймін. Ойлаңызшы, жиыны 15 жыл ж

іп қаз

 тілін қалайша 

то лық қан

ды

 м

ге

рмеу

 б

ол

ы? Мұның барлығы орыс ме

ктептерінд

е 

қа

ті лінің  дұрыстап оқытылмайтындығынан болып отыр. Егер орыс мектептерінде

қа зақ тілін сауатты, терең оқыту министрлік тарапынан міндеттелер болса, ол жұ-

мыс істелер еді. Нәтижесі оңды болар ма еді?! Олай болса жаңа келген білім жә-

не ғылым министрі осы жайттарды шешуге ықыласты болса жөн болар еді. Олай

етпесек, орыс мектептерінде қа

за

қ тілінің оқытылу деңгейі тым төмен. Со ның 

ті

лі

ң 

есеб

 қ

осым

 п

ән

Бұл – өте ақылға сыйымсыз дүние. 

– Бұл 

бе

лг

енген бағдарламаға да, заңға да қай-

шы. Бір пәнді толық меңгере алмай отырып, қазақ 

тілінің сағаттарын қысқарту арқылы келесі бір пәнді 

үстемелеп жүктеу – бұл енді көзсіздік. Бұған қатысты 

жергілікті білім басқармалары бір шара қолданғаны 

жөн. Елбасының өзі күні ке

ше

 Астанада оқ

ыл

ар

кездескенде өзге тілмен 

қоса

, мемл

ті

к 

і то

қ 

игеруді  баса айтты.  Қазақ елінде тұрып, сол елдің 

па рыз деп санауы тиістігін Мемлекет басшысы үнемі 

нақ тылап айтып жүр. Ендеше, бұл – нақ осы саясатқа 

қа

ра

есе бі

н 

ор

  м

де жаңа пәндердің ен

гізілуін негізсіз деп санаймын. Бұған тиісті талап қо-