Мәтін мазмұнына лайықты атау

92 
10. Жетіқарақшының халық тұрмысындағы қажеттілігі 
A) Тәулікті анықтай алатын аспан сағаты
B) Түн мезгілін анықтай алатын сағат
C) Жыл мезгілдерін анықтайтн сағат
D) Күндізгі уақытты дәл анықтайтын сағат
E) Күнтізбені анықтайтын аспан сағаты
 
11. Жетіқарақшының арасындағы ұсақ жұлдыздар
A) Ақбозат
B) Темірқазық
C) Жетіқарақшы
D) Қырыққарақшы
E) Көкбозат
12. Ұрылардың аспанға қашып кетуінің себебі
A) Аспан ұнаған соң 
B) Олжалы болған соң
C) Қырыққарақшысы болған соң
D) Адамдарға қажет болған соң
E) Қылмысты болған соң 
 
№4 мәтін 
Адам баласы жер бетінің бар қызығын тауысып болған соң, өзен мен 
көлдерді, мұхиттарды аралағысы келетіні белгілі. Бастапқы кезде қайық 
есебінде жыртқыштың терілері пайдаланылған. Қайықшылар бағыт-бағдарды 
айқындап, желдің соғу бағытын ескеріп отырған. Содан кейін барып, діңгектер 
шығарыла бастаған. Оған сенбесеңіз, Египет ханшайымы Хатшепсуттың 
бейнесі сақталған кескіндер мен суреттерден қайықтардың жағаға келіп, ағаш 
діңгектерге байланып жатқанын көре аласыз. 
Сонымен куә болғанымыздай алғашқы қайықтар ерте замандарда-ақ 
қолданыста болған. Деректерге сүйенсек, ең алғашқы желкенді қайықтар 
Египетте пайда болған деседі. Сол кездерде Ніл өзені су жолы қызметін 
атқарған. Содан бастап египеттіктер су қатынасын алға қойып, дамытпақшы 
ойлары болған. Керек десеңіз, ат-арбалардан гөрі тиімді болып табылып, 
әлемнің кез келген еліне саяхат жасауға мүмкіндік туған. Ең алғашқы қайық 
баркалардың (үсті ашық, зат таситын кемелер) 7 мың жылдық тарихы бар 
болып шықты. Олар ескі үлгілері храмдар арқылы біздерге жетті. Ал 
папирустан жасалынған қайықтар Египет су жолының дамуына үлкен үлес 
қосқан. 
Олар негізінен мықты ағаштарды пайдаланған. Қайық кез келген 
жағдайда аман шығуы үшін екі жағын арқандармен керіп қойған. Әсіресе, 
финикиялықтар осы бір үлгідегі қайықтарды жақсы көрген. 4600 жыл бұрынғы 
осы қайықтар бір ғана бағытта жүре алған. Өйткені, әр қайық желмен ғана 
жылжып отырған. 

93 
Уақыт өте, қайықтардың сыйымдылығы арта түскен. Озық түрлері де 
қолданысқа шыққан. Себебі, желдің бағытымен жүру тиімсіз болатын. 
Тиімділікті арттыру үшін олар көбіне қара күшке иек артты. Қайықтың екі 
қапталына отырған білекті жігіттер, яғни фараондар сағатына 12 километрді 
еңсеретін болған. Және қайықтар өзен жағасымен жүріп отыратын болған. 
Сонымен, сұрағымызға оралайық. "Алып кемені кім ойлап тапқан?" Осы 
қиын сұраққа жауапты финикиялықтар берді. Олар алдымен үлкен бөренелер 
мен мығым саналатын материалдарды жинастырған. Содан соң кеме жасауға 
кіріскен. Бұл уақыт шамамен алғанда су жолы саудасынан 5 мың жыл 
бұрынырақ еді. 
Алып кемелерді жасау үшін көп уақыттың кететіні белгілі. 
Финикиялықтар кеменің құрылымына баса назар аударды. Олар өлген жан-
жануарлардың сүйектеріне қарап отырып, кеменің үстіне қанша салмақ тақтай 
төсеуге болатынын анықтау арқылы су жолындағы алғашқы табыстарына 
жетті. Сол ойлап тапқан дүниелер әлі күнге дейін кеменің құрылымында негізгі 
рөл атқарады. 

жүктеу/скачать 0,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: