Тірі болсам, хан баласында қазақтың хақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын!
жүктеу/скачать 15,39 Mb. Pdf көрінісі
|
e0be8266bf1c310cf368d6fe2d998af0
| Енді төңкеріс әм әдебиетіміз
Үстіміздегі төңкеріс – адамзаттың тарихында тең жоқ төңкеріс. Адамзат тарихының ең соңғы албастысы – отаршылдықты, капитализмді жойып, тарихты жаңа арнамен ағызуға бет алған төңкеріс. Ауропаның отары болған жалпы Шығыс елінің еңбекшілері шығыстың бір ұшқыны болған, әсіресе толқынның ішінде отырған еңбекші Қазақ елі мынау теңсіз төңкерісті до- сым деп ұқпай, қасым деп ұғуы тіпті мүмкін емес. Отаршылдық 135 – Ауропа пролетариатының жауы болса, отар болған елдердің де жауы. Төңкерістің тамыры Ауропа тарихында терең жатқан болса да, Ауропа тарихы тудырған төңкеріс затында жат болса да, төңкерістің мақсұты бір – Ауропаны ғана астан-кестен қылу емес, жалпы адамзатты бақытқа жеткізу болғандықтан, жердің жүзінің езілген елі, тарыққан табы мынау төңкерісті менікі емес деуі мүмкін емес. Шығыстың отар болған елдері, соның бір ұшығы болған кедей қазақ – отаршылдықты, капитализмді жою жолында төңкерісшіл пролетариаттың шын жолдасы. Басқаша болуға мүмкін емес. Әдебиетіміздің де төңкерісті – біздің төңкерісіміз деуден басқаша жырлауы мүмкін емес. Бірақ бағытта, негізде, мінезде бірлік деп ұғу қата. Зор төңкеріске пролетариат зеңбірек, пулемет, машина, қайыс қамзолымен кірсе, қазақ қамшы, сойыл, балпаң етік, малма тұмағымен жолдан қосылып отыр. Ауропаның мүзике, әркестрі бар. Елу, алпыс мүзике құралдарынан құралған әркестрі бір ойнағанда, бір ғана күйді ойнамақ. Бұл әркестрдің сұлулығы – барлық мұның құралы бірдей, бәрі бір дауыспен барылдауы, яки шиқылдауында емес, жеке мүзике құралының өз орнында, өз мінезіне лайық үн шығаруында. Төңкеріс әдебиеті дегенде де осыны ескеру керек. Төңкеріс әдебиетінің тура төңкерістің өзінен туатын, яғни пролетариат төңкерісінің өзінен туатын пролетариаттың өз әдебиеті болмақ. Бұл – төңкеріс әдебиетінің бірінші түрі. Яки, төңкеріске қазақ сықылды жолдан қосылған елдің, яки таптың төңкеріс әдебиеті болмақ [Л. Троцкий. Лите- ратура и революция. стр. 169–170]. Бұл – екінші түрі. Мұндай түр пролетариат төңкерісінің өзінен тумай, алыстан, рухынан, еңбегінен тумақ. Біздің әдебиетімізде әзір бірінші түр бола алмақ емес. Екінші түр болуға тиісті әм болмақ. Біздің әдебиетіміз әзіргі дәуірінде пролетариаттың төңкерісі біз сықылды езілген ел «төңкеріс болды» деген пікірді нысана қылып қоя салса, осы төңкерістің екпінінен қазақ, біз сықылды құл болған елге өмір- үміті кіргенін жырлай білсе, төңкерісшіл әдебиет болғаны. Марқысшыл зор ғалым ақын Лунашарски жазады: «Жаңа ұлт, жаңа тап бұрынғының бітірген жерінен бастап кетпейді... 136 Жаңа тап, яки жаңа халық бұрын өздерін билегендерге қас бо- лып, олардың мәдениетін жек көретін болып өсіп өркендейді», – дейді [Луначарский. «Основа позитивной эстетики». Москва, 1923, стр. 128]. Сондықтан осы мінез, осы құлық, үстен қарап айтқан осы қияңқылық, осы қандылық қазақ әдебиетінде де болуға мүмкін. Болғанда, өзінше – қазақша, Азияша болуға мүмкін. Тағы бір ойланатын нәрсе – осы. Дұрыс, зор төңкеріс құр қирату үшін емес, жер үстіне жаңа тұрмыс орнату үшін екені рас. Біздің де көксегеніміз – сонау қиырда көгерген жаңа дүние екені рас. Әдебиетіміздің де құр қиратуды, құр төңкерісті ғана бағыт қылатыны рас. Бірақ пролетариатпен қол ұстасып, жаңа дүниеге бет алған жолымызда өзіміздің шықтығымыз, қазақ иісіміз шықпауға мүмкін емес. Ойымызда, қиялымызда, әдебиетімізде Азия иісі аңқымауы мүмкін емес. Бағыттың бір екені даусыз болғанмен, пролетариаттың өз тарихының, машинасының, қайыс қам- золының иісі шықпауға, қазақтың мың жылдық тарихының, елтірі тұмағының иісі шықпауға мүмкін емес. Адамзаттың артындағы, тарихтың таңындағы ортақшылдық – таңбасында бір ұя, бір сезімді санасы жоқ хайуанның ортақшылығы. Алдымыздағы ортақшылдық – түрлі пікірді, түрлі сезімді са- намен тізгіндеп отыратын, тұрмысын солай құра білген шын адамның ортақшылдығы. Пролетариатпен қос ұстасып, осы ортақшылдыққа адамзат тарихы әм мәдениетінің құйылысқан маңдайына бет алғанымызда осы жолда қазақ ақыны кедей қазақтың күңгірт тұрмысын, пролетариатпен ортақ мақсұтын жырлаумен бірге кедей қазақтың өзінің ойын, өзінің сезімін, өзінің қиялын, өзінің ұғымын жырлауға ұмтылуға міндетті. Болмаса, қазақ әдебиеті деген әдебиет тумақ емес. Бағытта емес, рухта басқалық болмай, құр сыртында, мысалы сөзде ғана басқалық болса, әдебиет шеттен аударылған аударма, тәржіме ғана болып қалмақ. Негізде бірлікті мінезде бірлік деп ұғу – адасқандық. Әдебиетіміз бен төңкеріс арасы туралы сөз осы. Әдебиет мәселесі мұнымен бітпейді. Енді оның басқа жағын шолалық. |