* Книга предоставлена исключительно в образовательных целях

61
ұмы та қой мас. Қы зыл қия құм ара сын да ие сіз қа лып ба ра жат қан үл кен Ақ боз 
үйі не қа рап, ше ше сі еке уі қыр үс тін де көз жа сын сы ғып тұр ды-ау…».
1931–1933 жыл да ры та рих та «Ұлы жұт» де ген ат пен қал ған қа сі рет қа зақ 
хал қын ата жұр ты нан без ді ріп, тен ті ре тіп қа на қой май, са ны ның күрт азаюына 
да ке сі рін ти гіз ді. Жа зу шы нәу бет ті бы лай су рет тей ді. «…Ер те сі не жаяу-жал пы 
шұ быр ған жұрт қа ере ал май, сыр қат та нып, жол да бұй рат ба сын да әке сі мен 
ше ше сі қал ды. Со ның бә рі әлі күн ге көз ал дын да сай рап тұр. Әне ки, кө ке сі құм 
ба сын да ұзы ны нан тү сіп жа тыр. Оның ба сын сүйеп, жа нын да ше ше сі отыр, 
шо шай ып. Бұ лар – Дәу апа еке уі осы Еді ге мен Тү гел хан ның бі рін же те леп, 
бі рін ар қа лап, арт та ры на қа рай-қа рай жал тақ тап, көз жас та рын тия ал май, 
ұзап ба ра ды. Кет пес ке лаж жоқ. Әке сі: «Сіз дер жү ре бе рі ңіз дер! Біз соң да ры-
ңыз дан же тер міз», – деп бұй ыр ған еді. Бі рақ тағ дыр бұ лар ға ен ді қай тып кез-
де су ге жаз бап ты. Ең бол ма са, бір-бі рі нің өлі не ті рі еке нін де бі лу ге жаз бап ты…
О, Жал ған-ай!!!». Әри не, бұл сұм дық оқи ға ны ав тор дың туыстары өз ба сы нан ке-
шір ге ні дау сыз, сон дық тан жа зу шы өзі көз бен көр ген дей на ным ды ба ян дай ды. 
Қа зақ хал қы тә ңір лік дін нен ис лам ді ні не өт кен дік тен, әлі күн ге дей ін тұр мыс та 
тә ңір лік тің бел гі ле рі кез де сіп оты ра ды. Жа зу шы мұ ны да ұтым ды пай да ла нып, 
ро ман да «Ас пан» сө зін қол да на ды. Реа лис тік өмір де сұ ра ғы на жауап ал ма ған Еді ге нің 
жа ны шыр қы рап, бә рі не куә бо лып, үс ті нен тө ніп қа рап тұр ған Ас пан нан жау ап кү те ді.
Же тім ба ла Еді ге Қа ра қал па қстаннан ар ман қу ып, Ал ма ты ға ке ле ді. Ең бе дел-
ді уни вер си тет ке оқу ға тү се ді. Еш кім нен те пе ріш көр меу үшін спорт сек ция сы на 
қа ты са ды. Сән ді ки ім киеді. Жа зу шы лық пен ай на лы са ды. Бұ дан ар тық не ке рек?!
«Ұлы­жұт»­қа­сі­ре­ті
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

62
Алай да есейе ке ле кө кей ін де гі шы ғар ма ны жа зу үшін та рих ты ақ тар ған 
Еді ге ақи қат тың тү бі не же те ал май ды. Көзбояушылыққа толы ар зан қол 
дү ние лер ді бұ дан бы лай жаз ғы сы кел мей ді. «Еді ге қы рық қа шей ін ұсақ-түй ек 
шы ғар ма лар жа зып жүр ді де, қы рық тан аса, өзі не ар ман бол ған әл гі кі тап қа 
кі ріс ті. Одан бұ рын ол өз ауы лы ның оты зын шы жыл да ры кәм пес ке ден қа шып, 
Жем бо йынан үде ре кө шіп, со нау Қа ра қал пақ қа шұ бы рып, Үс тірт ас қан 
жо лы мен жү ріп өт ті. Осы жыл дар дүр бе ле ңін көз бен көр ген кө не көз қа рия-
ларға жо лық ты. Сон дай са пар дан кел ген сай ын Еді ге үй ге өзін ше бір жа ңа лық 
аша ке ле тін. Оты зын шы жыл дар ашар шы лы ғы ту ра лы «Ол ашар шы лық 
оқу лық тар жаз ған дай, «кез дей соқ қуаң шы лық тан» не ме се «жер гі лік ті бел-
сен ді лер жі бер ген кей бір қа те лік тер ден» емес, тұп-ту ра сол кез де гі Крем ль ден 
бас тап Қа зақ стан ға дей ін пар тия жүр гіз ген сая сат тан бол ған» де ген ді ай та 
бас та ды. Оның бұ сө зі нен Мау сым жан ның тө бе ша шы тік тұр ды. Зә ре-има ны 
ұш ты. Мы на сө зі КГБ құ ла ғы на жет се, не бол ды? Өз жо лын өзі кес пей ме Еді-
ге?! Мау сым жан «ан ти со вет чик тің әй елі» ата нып, пар тия мен де, инс ти тут пен 
де қош тас пай ма?!». Осы лай ша, шын дық қа не гіз дел ген та ри хи ро ма нын бас-
ты ра ал май, нә па қа сын та ба ал май, от ба сын асы рай ал май, әй елі Мау сым жан ға 
қа рай тын бе ті қал май, қа рыз ға бел ше сі нен ба та ды, Ке ңес үкі ме ті сая са ты ның 
қы лы шы жа лаң дап тұр ған да мұ ның шын ды ғы кім ге ке рек: «Шық па ған кі тап 
та бір, дү ние ге өлі кел ген нә рес те де бір. «Отыз екін ші жыл» – Еді ге нің жа зу-
шы лық тағ ды ры. Сол тағ ды ры ның ады ра қал ға ны ма?
Екін ші кей іп кер – жас кү нін де «ха лық жауы ның» әй елі ата нып, жесір 
қал ған, қой ба ғып, ай на ла сын асы ра ған Хан сұ лу ба ла сы ер жет кен нен кей ін 
ке дей лік тен құ ты ла ды. Алай да өмі рі нің со ңын да ба ла сы ның қыз мет тен де, 
от ба сы нан да ай ырыл ға нын ес тіп, о дү ние ге күй ініп ат та на ды. Кө зі жұ мы лар 
ал дын да бая ғы аш тық тан қай ыр ті леп, шұ быр ған ба ла лық ша ғы көз ал ды на 
елес тей ді. Ба ла сы ту ра лы жағымсыз жа ңа лық ты біл ген де іш те гі ше мен қай та 
бас кө те ре ді. Жа зу шы Тү гел хан ды да «то қы рау за ма ны ның» құр ба ны ре тін де 
ал ған. Ол бір күн де жа ры ның да, қыз мет тің де ал дам шы, са ғым бе лес бол ға нын 
тү сі не ді. «Бар мақ бас ты, көз қыс ты ға» көн сең ға на шалқып өмір сүресің, оған 
көн бе сең – да ла да қал ға ның.
Қа лам гер осын дай кей іп кер ле рі ар қы лы то та ли тар лық дәу ір де жал пы ұлт 
мүд де сі нің аяқ қа тап та лып, ру ха ни тау сы лу ын сим во ли ка лық түр де ше бер 
кел ті ре ді. Сон дық тан С.Елу бай бү гін: «Қа зақ пын де ген әр бір аза мат өзі не: 
«Мен тәу ел сіз дік ке қан дай үлес қос тым?» де ген сұ рақ қоюы ке рек!» – деп есеп-
тей ді. Се бе бі тәу ел сіз дік, ең ал ды мен, ру ха ни азат тық.
Су­рет­кер­Сма­ғұл­Елу­бай­дың­қа­зақ­про­за­сын­да­да­үл­кен­із­сал­ған,­өз­шы­ғар­ма­шы­
лы­ғын­да­да­ра­да­са­ра­соқ­пақ­тарт­қан­бас­ты­кі­та­бы­–­«Ақ­боз­үй»,­«Мі­нә­жат»,­«Жал­ған­
дү­ние»­ат­ты­үш­кі­тап­тан­тү­зіл­ген,­бі­рақ­тұ­тас,­тү­бе­гей­лі­Көр­кем­дік­әле­мі.­Алаш­өт­кен­
ға­сыр­да:­XX­жүз­жыл­дық­тың­жи­ыр­ма­сын­шы­оты­зын­шы­жыл­да­рын­да­бас­тан­кеш­кен­
ау­ыр­нәу­бет,­әді­лет­сіз­асы­ра­сіл­теу,­ала­пат­ашар­шы­лық,­одан­бер­гі­уа­қыт­тар­да­жал­
ғас­қан­тағ­дыр­тәл­ке­гі,­за­ман­тау­қы­ме­ті,­са­на­са­пы­ры­лы­сы­–­тұ­тас­бір­Дәу­ір­Ди­да­ры.
Ба­қыт­Сар­ба­лаев

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: