Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология
жүктеу/скачать 6,25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Нуржігіт Алтынбеков
171 түсінің өзі осыған байланысты. Африкадағы адамдардың қаралығы ыстықпен, солтүстіктегі адамдардың актығы, суықпен байланысты деген пікірге келеді. Табиғат халықтардың мінез-құлқының қалыптасуына, ал жейтін тамақтары - дене-құрылысына әсерін тигізеді. Қазіргі ұғым-дармен айтқанда, мұндай көзқарастарды «Географияльқ себептікке» (детерминизм) жатқызамыз. Оны уақытында Кеңес заманында маркстік түрғыдан сынағанбыз да. Ал мәселенің терең мән-мағынасына келер болсақ, онда «оның түйіні бар ма» деген сұрақ туады. Бүл сұрақтың біздің бүгінгі өміріміз үшін жалғыз теориялық қана емес, сонымен қатар практикалық үлкен мағынасы бар. Мысалы, Қазақстан коғамының ерекшеліктері: оның ауа райының қаталдығы (7 ай қыс) судың аздығы, жер көлемінің адамдардың санымен салыстырғанда кең-байтақтығы, құм-шөл жерлердің көптігі т.с.с. Реформа барысында бүл ерекшеліктерімізді ескеріп, басқа елдердің жинаған тәжірибелеріне үстірт еліктемей, нақтылы саясат жүргізгенде ғана көп мәселелерді дұрыс шешуге болады. Ибн-Халдун коғамдағы жағдайдың бәрі деген табиғатқа байланысты еместігін айтады. Бір ауа райы аймағында өмір сүріп жатқан әртүрлі халыктар біркелкі өмір деңгейінде емес. Біреулері бай болса, екіншілері - кедей. Ибн-Халдунның даналығы бұл деректі айтып коюында емес, сонымен катар оның себебіне жету болды. «Біл, ұрпактардың өмір сүру айырмашылыктары олардың өмір сүруіне қажетті нәрселерді қалайша табатынына байланысты», - дейді Ибн-Халдун. Бұл қоғам өміріне деген таза материалистік көзқарас. К.Маркс оны 500 жылдан кейін тағы да ашып, теорияға айналдырған болатын. Сонымен ұлы ойшыл коғам өмірінің дамуын экономика саласымен тығыз ұштастырады: ол өндіру, бөлу, тұтыну мәселелерімен тығыз байланысты. Адамдар бәрінің өмір сүру қажеттігі жолында бірігіп, айнала коршаған табиғатты өзгерте бастайды, мәдениетті тудырады, соның негізінде өздері де ғасырдан - ғасырға жетіле береді. Ибн-Халдун қоғамдағы дамудың негізгі екі сатысын көрсетеді. Оны ол екі ұғым |