Ж. Ж. Аканова А. М. Касенова стандарттау

Ill тарау. Метрология негіідері 267
4. Қ ы сы м бірліктері
Ө лш ем 
түрінің коды
Ө лш енетін ш аманы ң 
атауы
Ш ама бірлігі
04
атауы
белгіленуі
Қ ы сы м
п аскал ь
Па
Қ ы сы м ай ы ры м ы
п аскаль
П а
6. В акуум бірліктері
Ө лш ем 
түрінің коды
Ө лш енетін ш аманы ң 
атауы
Ш ама бірлігі
05
атауы
белгіленуі
С ору ж ы л д а м д ы гы
(вак уум ж асау кезін д е)
се к у н д ы н а п аскал ь
П а/с
Қ ы с ы м н ы ң өсу 
ж ы л д а м д ы гы
с е к у н д ы н а п аскал ь
П а/с
8. Қ озғалы с парам етрлері бірліктері
Ө лш ем түрінің 
коды
Ө лш енетін ш аманы н 
атауы
Ш ама бірлігі
06
атауы
белгіленуі
Ж ы л д а м д ы к
с е к у н д ы н а м етр
м/с
Ж ед елд ету
ш ар ш ы д ағы
с е к у н д ы н а м етр
м /с2
Қ о зга л ы с саны
се к у н д ы н а
к и л о гр ам м -м етр
к г
X
м / с
10. С ұй ы қты к ж эне газдар ш ы ғы ны мен саны ны ң бірліктері
Ө лш ем  
түрін ін коды
Ө лш енетін ш аманы н 
атауы
Ш ама бірлігі
07
атауы
белгіленуі
Ш ы гы н
са гаты н а 
ки л ограм м
с а г а т ы н а ш арш ы
м етр
кг/с
м 3/с
К олем , с ы й ы м д ы л ы к
ш екш е м етр 
литр
м 3
Л
Д ең гей
м етр ге
м и л л и м е тр
м м /м
А гы м ж ы л д а м д ы гы
се к у н д ы н а м етр
м /с

268 Стапдарттау, сертификаттау жэне метрология негіздері
12. Т ы ғы зды қ пен ж абы сқақты ң бірліктері
Ө лш ем
түрінің
коды
Ө лш енетін ш аманы ң 
атауы
Ш ама бірлігі
08
атауы
белгіленуі
Т ы гы зд ы қ
т е к ш е м е тр ге 
к и л о гр ам м
к г/м 3
Д и н а м и к а л ы қ
ж а б ы с қ а қ т ы қ
п аск ал ь -сек у н д
П а Х с
К и н е м а т и к а л ы қ
ж а б ы с к а қ т ы к
м е тр ге м и л л и м е т р
м 2/с
14. Ф и зи калы қ-х и м и ял ы қ ш ам алар бірліктері
Өлшем
түрінің
коды
Өлш енетін шаманың 
атауы
Ш ама бірлігі
атауы
белгіленуі
Ж ы лу саны (ж ылу 
энерги ясы )
Д ж оуль
Д ж
Т ерм оди н ам и калы қ
п отенциал
Джоуль
Д ж
Ж ы луды н үлесті саны
к и лограм м га дж оуль
Д ж /кг
Ж ы лу ағы м ы
В атт
Вт
Ж ы лу агы м ы н ы ң беттік 
ты гы зды ғы
ш арш ы м етрге ватт
В т/м 2
Ж ы лу өткізгіш тік
м етр-кельвин ге ватт
В т / { м
X 
К)
Ж ы лу сы й ы м д ы л ы қ
кельвин ге дж оуль
Д ж /К
Э н троп и я
кельвинге дж оуль
Д ж /К
10
Ү лесті ж ы лу сы й ы м д ы л ы қ
ки лограм м -кел ьви н ге
дж оуль
Л ж / ( к г
X
Ү лесті энтроп и я
ки лограм м -кел ьви н ге
дж оуль
Л ж / ( к г
X
К )
Ж ы лу өткізгіш тік
секундына шаршы метр
м2/с
Ж ы лу ауы су коэф ф ициент!
ш арш ы м етр 
кельвинге ватт
В т
/ ( : , r
X 
А*)
Ж ы лу беру коэф ф ициент!
ш арш ы м етр 
кельвинге ватт
В т / ( : , г
 
X
К )
Т ем пература
К ельвин
к
Градус цельсия
"С
Сызыктык кеңейтілудің 
темпераггуралық коэффициент! 
(темперазуралык 
коэффициент)
М и нус б ірін ш і 
д әреж ед егі кельвин
К-'

Ill тарау. Метрология негіздері 269
16. О п тикалы қ-ф и зи калы қ ш ам алар бірліктері
Өлшем
түрінің
коды
Өлш енетін шаманың атауы
Шама бірлігі
атауы
белгіленуі
Ж ары к күші
К андела
Кд
Ж ары қты қ агым
Лю мен
Лм
Ж ары қтанды ру
Лю кс
Лк
Ж ары қты қ
ш арш ы метрге 
кандела
кд/м 2
Ж ары қтану
ш арш ы метрге 
лю мен
лк/м 2
Ж ары қ энергиясы
секун ды н а лю мен
л м X с
Ж ары қ экспозициясы
секунды на лю кс
Л М X с
С эуле ш ы ғару агы м ы ны ң ж ары қ 
эквивалента
ваттка лю м ен
лм /В т
Сәуле ш ы гару толқы ны ны ң 
ұзы нды гы
метр
М
Толқы нды қ сан
М инус бірінш і 
дэреж едегі метр
И " 1
П оляризация ж алп ақты гы н ы ң
айналу бұры ш ы
градус
0
11
О п ти калы қ сэуле ш ыгару 
энергиясы (ж ары қ саны )
джоуль
Д ж
О п ти калы к сэуле ш ы гару қуаты 
(О п ти калы қ сэуле ш ы ғару ағы м ы )
ватт
Вт
О п ти калы к сэуле ш ыгару 
агы м ы н ы ң беттік ты гы зды ғы
ш арш ы метрге 
ватт
В т/м 2
О п ти калы к сэуле ш ы гару қуаты ны ң 
сп ектралды ты гы зды гы
метрге ватт
Вт/м
Э н ергети калы к ж ары кты к
стерадиан - шаршы 
метрге ватт
В т / ( с р х м : )
Э н ергети к алы к ж ары қты кты ң
спектралды ты гы зды гы
стерадиан - текш е 
м етрге ватт
В т /(с р х м 3)
Энергетикалык жарық күші 
(оптикалык сэуле шыгару күші)
стерадианга ватт
Вт/ср
О п ти кал ы к сэуле күш інің 
сп ектралды ты гы зды гы
стерадиан 
м етрге ватт
В т / ( с р X м )
Э н ергети к ал ы к ж ары ктан ды ру
ш арш ы метрге 
ватт
В т/м 2
Э н ергети к алы к ж ары ктан ды рудьщ
спектралды ты гы зды гы
текш е м етрге ватт
В т/м 1

270 Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері
16-кестенің соңы
Э н ергети к ал ы қ ж ары к түсіру
ш арш ы м етрге ватт
В т/м 2
Э н ергети к алы қ экспозиция
ш арш ы м етрге джоуль
Д ж /м 2
О п ти калы к сэуле ш ы гару 
и м п ульсін ің үзақты гы
секунд
С
Түсті тем пература
кельвин
К
Т үстің координатасы
м өлш ерсіз ш ам а
Т үрлі-түсті координатасы
м өлш ерсіз ш ам а
С ы н у ш ы л ы қ көрсеткіш і
м өлш ерсіз ш ам а
Ш агы лы су коэф ф ициент!
м өлш ерсіз ш ам а
С іңісу коэф ф ициент!
м өлш ерсіз ш ам а
Ө ткізу коэф ф ициент!
м өлш ерсіз ш ам а
Ш аш ы раң қы л ы қ коэф ф ициент!
м өлш ерсіз ш ам а
Б осаңсу коэффициент!
д ец иб ел
дБ
О п ти калы к ты гы зд ы қ
бел
Б
О п ти кал ы қ күш
диоп три я
Д п тр

Глоссарии 271
Г Л О С С А Р И Й
А ккредиттеу - аккредиттеу ж өніндегі орган өтініш беруш інің бел­
и л! бір салада техн икалы қ реттеу объектілерінің белгіленген талаптарға 
сәйкестігін растау ж өніндегі ж ұм ы старды оры ндауға құзы реттілігін ре- 
сми таниты н рэсім.
А ккредиттеу саласы - аккредиттеу колданы латы н, ресм и таны лған 
сэй кестікті бағалау объектілері.
А уди т(сәй кестікті растау с ал асы н д ағы )-сэй к естік ті растау ж өніндегі 
аккредиттелген органдарды ң ж әне (нем есе) сы нақ зертханалары ны ң 
(орталы қтары ны ң) кы зм етін жүйелі, тэуелсіз кұж атталған талдау, сондай- 
ак өтінім беруш інің бастам асы бойы нш а ж үргізілетін сертиф икатталған 
өнімнің, 
көрсетілетін 
қы зметтің, процестердің, сапа м е н ед ж м е н т
ж үй елерін ің белгіленген талаптарга сэйкестігін бакылау.
Ә скери ж эне қосарланған мақсаттагы тауарларға (өнім ге), ж үм ы стар 
мен көрсетілетін кы зметтерге эскери с т ан д а р т -б е л г іл е н г е н ж эне арнайы 
пайдалану м ақсаты нда эскери максаттағы объектілерге кағидаларды , 
ж алпы
кағидаттар 
мен 
сипаттам аларды
белгілейтін, 
м ем лекеттік 
күпияларды кұрайты н ж әне тараты луы ш ектеулі м әлім еттерден түраты н, 
Қ азакстан Республикасы ны ң Ү кіметі айқы ндаған тэртіппен бекітілген 
н орм ативтік-техни калы қ күжат.
Беруш і - өнім беретін, қы зм ет көрсететін ж еке немесе заңды түлға.
Д айы ндауш ы (оры ндауш ы ) - өнімді кейіннен иеліктен ш ы ғару не­
месе өндірістік м аксаттарда өзі түты ну үш ін өндіретін, сондай-ақ өтеулі 
ж эне (нем есе) өтеусіз ш арт бойы нш а ж үм ы старды оры ндайты н немесе 
кы зм еттер көрсететін ж еке немесе занды түлғалар.
И нспекциялы к бакы лау - сертиф икатталған өнімнің, процестің 
техн икалы к реглам енттерде белгіленген талаптарға сәйкестігін растау 
ж өніндегі аккредиттелген органны ң уэкілетті орган белгілеген тэртіппен 
ж үзеге асы раты н тексеруі.
К өрсетілетін кы змет - беруш і мен түты нуш ы ны ң тікелей өзара іс- 
қи м ы лы н ы ң ж эне беруш інің түты нуш ы қаж еттіктерін канағаттанды ру 
ж өн ін дегі ішкі кы зм етінің қоры ты нды лары.
Қ ауіп-катер - зардаптары ны ң ауы рлы қ деңгейі ескеріле отырып, 
ад ам н ы ң өм іріне немесе денсаулы гы на, корш аған ортаға, оны ң ішінде 
ж ануарлар мен өсім діктер дүниесіне зиян келтіру ы қтим алды ғы .
М ем лекеттік стандарт - уәкілетті орган бекіткен ж әне тұтыну- 
ш ы ларды ң калы ң көпш ілігіне қолж етімді стандарт.

272 Стандарттау, сертификаттау жэне метрология негіздері
М ем лекеттік тех н и кал ы қ реттеу ж үйесі - өз кұзы реті ш егінде 
техн икалы к реттеу саласы ндағы ж ұм ы старды ж үзеге асы раты н м ем ле- 
кеттік органдарды ң, ж еке ж әне занды тұлғаларды ң , сон д ай -ақ норм атив- 
тік күкы қты к актілердің, стан дарттарды ң ж иы нты ғы .
М ем лекеттік тех н и кал ы қ реттеу ж үй есін ің тізілім і - тех н и к ал ы қ
реглам енттерді, стандарттарды , тех н и кал ы қ-эко н о м и кал ы қ аппарат ж ік- 
теуіш терін , сэй кестікті растау ж өніндегі органдарды , сы н ак зертхан ала- 
ры н, стандарттау ж өніндегі тех н и к ал ы қ ком итеттерді, сарап ш ы -ауд и тор- 
ларды ж эне сәйкестікті растау саласы н да берілген қүж аттарды есепке 
алу қүж аты.
М үдделі 
тарап тар 
-
қы зм еті 
тех н и к ал ы к
реглам ен ттерді 
әзірлеум ен тікелей байланы сты ж еке тұлғалар, заңды түлғалар ж эне 
оларды ң кауы м дасты қтары , одақтары , сонд ай -ақ каты суы Қ азақстан 
Республи касы н ы ң халы қаралы қ ш арттары н да көзделген өзге де түлғалар.
М індетті серти ф икаттау - сәйкестікті растау ж өн ін дегі ор ган д ар д ы ң
каты суы м ен өн ім н ің тех н и кал ы к реглам ен ттерд е белгілен ген тал ап тар ға 
сәйкестігін растау нысаны.
Н егізге алы наты н стан д арт - қолдан ы лу саласы кең нем есе 
тех н и кал ы к реттеуд ің белгілі бір саласы н а арналған ж алп ы ереж елері 
бар стандарт.
Ө нім - процестің нем есе кы зм еттің нәтиж есі.
Ө нім ді, көрсетілетін кы зм етті бірдейлен діру - белгілі бір өнімді, 
көрсетілетін қы зм етті ерекш елейтін белгілері б ой ы н ш а б ірж ақты тануды
қам там асы з ететін рэсім .
Ө н ім н ің ж эне процестердің қауіпсіздігі (бүдан эрі - кауіпсіздік) 
- кауіпті ф акторды ң іске асу ы ктим алды ғы мен о н ы ң зардап тары н ы ң
ау ы р л ы к дең гей ін ің ұш тасуы н ескере оты ры п, ад ам н ы ң өм іріне, 
денсаулы ғы н а, қорш аған ортаға, он ы ң іш інде өсім д іктер мен ж ануарлар 
д үн иесін е зиян келтіруіне байланы сты жол б ерілм ей тін к ауіп -катерд ің
болм ауы .
Ө н ім н ің өм ірлік циклі - өнім ді ж обалау, ө н діру, п ай далан у, сактау, 
тасы м алд ау, өткізу, ж ою ж эне кәдеге ж арату процестері.
Ө ң ірлік стан д арт - стан дарттау ж өніндегі өң ірлік үйы м кабы лдаған 
ж эн е тү ты н у ш ы л ар д ы ң көпш ілігі кол ж еткізе алаты н стандарт.
Ө тінім беруш і - сәйкестігін растау үш ін ө н ім ді, көрсетілетін
кы зм етті, процестерді үсы нған ж еке нем есе занды түлға, со н д ай -ак ак- 
креди ттеуге ж эне аудитке (сәйкестікті растау сал асы н д а) өтін ім берген 
заңды тұлғалар.

П роцесс - өн ім н ің өм ірлік циклінің процестерін қоса алғанда, 
қандай да бір тапсы ры лған нәтиж еге жету ж өніндегі өзара байланы сты
ж эне дәйекті іс-қим ы лдар (ж ұм ы стар) ж иы нты ғы .
С эй кестік белгісі - өнімнің, көрсетілетін кы зм еттің техникалы к ре- 
глам енттерде, стандарттар мен өзге де құж аттарда белгіленген талаптарға 
сәйкестігін растау рэсім інен өткені туралы саты п алуш ы ларды хабардар 
етуге арналған белгі.
С әйкестік 
сертиф икаты
-
өнімнің, 
көрсетілетін 
кы зм еттің 
техн икалы қ реглам енттерде белгіленген талаптарға, стандарттарды ң не- 
месе өзге де кұж аттарды ң ереж елеріне сэйкестігін куэланды раты н құжат.
С эй кестік 
туралы
декларация 
-
дайы ндауш ы
(оры ндауш ы ) 
айн алы ска ш ы ғары латы н өнімнің, көрсетілетін қы зм еттің белгіленген 
талап тарға сәйкестігін куэланды раты н кұжат.
С эй к естік ті ерікті р астау - д ай ы н д ау ш ы н ы ң (оры н д ауш ы н ы ң ) не- 
м есе сату ш ы н ы ң б астам асы б ой ы н ш а ж үргізіліп , өнім нің, көрсетілетін
қы зм еттің , п р о ц естер д ің стан дартка, өзге де құж атқа нем есе өтінім
б ер у ш ін ің арнайы тал ап тар ы н а сәй кестігін р астау ж үзеге асы ры латы н 
рәсім .
С эй кестікті м індетті растау - өнім нің техникалы к реглам енттерде 
белгіленген талап тарға сәйкестігін растау ж үзеге асы ры латы н рәсім.
С эй кестікті растау - нәтиж есі объектінің техникалы қ реглам енттер­
де, стан дарттарда нем есе ш арттарда белгіленген талаптарға сэйкестігін 
қүж аттам алы қ куәланды ру 
(сәйкестік туралы
декларация 
немесе 
сәй кестік сертиф икаты түрінде) болы п табы латы н рәсім.
С әйкестікті растау ж өніндегі орган - сәйкестікті растау ж өніндегі 
ж үм ы старды оры ндау үш ін белгіленген тэртіппен аккредиттелген заңды 
тұлға.
С эйкестікті растау ны саны - нәтиж елері өнімнің, көрсетілетін 
кы зм еттің техн икалы к реглам енттерде, стандарттарда нем есе ш арттар­
д а белгіленген талап тарға сәй кестігін ің дәлелі ретінде каралаты н іс- 
қи м ы лдарды ң ж иы нты ғы .
С әй кестікті растау саласы ндағы қүж ат - Қ азакстан Республикасы - 
ны ң заңн ам асы н да белгіленген тәртіппен сэйкестікті растау ж өніндегі 
аккреди ттелген орган берген сэйкестік сертиф икаты нем есе сәйкестік 
туралы декларация.
С әй кестікті растау схем асы - объектінің техникалы к реглам енттерде, 
стан д арттард а нем есе ш арттарда белгіленген талаптарға сэйкестігін осы 
ж үм ы сты ж үргізудің нақты кезеңдерін (сы нау, өндірісті бағалау, сапа ме-
Глоссарии 273
18

жүктеу/скачать 10,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: