Нарықтын кұрылымы және оның жіктелуі

Нарықтын кұрылымы және
Нарықтын кұрылымы және
оның ж ктелу
оның ж ктелу
ОРЫНДАҒАН:ТІЛМАШ АРУЖАН

НАРЫҚ — ТАУАР ӨНДІРІСІ МЕН АЙНАЛЫМЫ
ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН
АЙЫРБАСТЫ СИПАТТАЙТЫН ТАУАР
ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫН БІЛДІРЕДІ.
БАСҚАША АЙТҚАНДА, НАРЫҚ — НАҚТЫ ТАУАР
САТУШЫЛАР МЕН ОНЫ САТЫП АЛУШЫЛАРДЫҢ
БАСЫН ҚОСАТЫН КЕЗ КЕЛГЕН ИНСТИТУТ
НЕМЕСЕ МЕХАНИЗМ.
Нарық
Нарық

. НАРЫҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ӨТЕ КҮРДЕЛІ БОЛАДЫ ЖӘНЕ ОЛ
ЭКОНОМИКАНЫҢ БАРЛЫҚ СФЕРАСЫНДА ӘСЕРІН
ЖҮРГІЗЕДІ. НАРЫҚТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ
МЫНАДАЙ ЖАҒДАЙЛАРМЕН БЕЛГІЛЕНЕДІ:
МЕНШІК ФОРМАЛАРЫМЕН (МЕМЛЕКЕТТІК, ЖЕКЕ,
ҰЖЫМДЫҚ, АРАЛАС);
ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ӘР ТҮРЛІ
ФОРМАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҮЛЕС САЛМАҒЫМЕН
БЕЛГІЛЕНЕТІН, ТАУАР ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫМЕН
(МЕМЛЕКЕТТІК, АРЕНДАЛЫҚ, КООПЕРАТИВТІК, ЖЕКЕ
МЕНШІК КӘСІПОРЫНДАРЫ, Т.Б.);
ТАУАР АЙНАЛЫМЫ СФЕРАСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІМЕН;
ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БӨЛІМДЕРІНІҢ
МЕМЛЕКЕТ ИЕЛІГІНЕН АЛЫНУ ЖӘНЕ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРУ
ДӘРЕЖЕСІМЕН;
ОСЫ ЕЛДЕ ПАЙДАЛАНАТЫН САУДАНЫҢ ТҮРЛЕРІМЕН
Нарықтың құрылымы, түрлер
Нарықтың құрылымы, түрлер
және сегментациясы
және сегментациясы

өндірістік қызметке бағытталған тауарлар нарығы;
халық тұтынатын тауарлар;
азық-түлік тауарлар нарығы;
шикізат пен материалдар және т.б. нарықтары.
Ауылшаруашылық шикізаттары нарығында азық-
түлікке және ауыл шаруашылық шикізаттарына
қажеттіліктерді қамтамасыз ететін,
ауылшаруашылық өнімдер қоры жасалады. Тұтыну
тауарлары нарығының қалыптасуы осы
тауарлардың өндірілу көлемінің елеулі дәрежеде
өсуін тілейді, сатып алушылық сұранысты
қанағаттандыру үшін бәсекеліктің кең
пайдаланылуын, фирмалық дүкендердің көбейуін
тілейді.
Нарықтарды тауарлық топтар
бойынша жіктеуге болады:

аймақтар ішіндегі;
аймақаралық;
республикалық;
республикааралық;
халықаралық (әлемдік)
нарықтар.
Осындай нарықтардың
қалыптасуы республиканың
мемлекеттік егемендігін
қамтамасыз етеді.
Кеңістік (территориялық)
критериі бойынша
мынадай нарықтар
болады:
монополиялық;
олигополиялық;
салааралық
нарықтар.
Бәсекенің шектелуі
дәрежесі бойынша
мынадай нарықтар
болады:

көтерме сауда нарықтары. Бұнда сатып
алушы мен сатушылар болып кәсіпорындар
және ұйымдар әрекет етеді.
бөлшек сауда нарықтары. Бұнда сатып
алушылар — жеке азаматтар.
ауылшаруашылық өнімдерін мемлекеттік
сатып алу нарықтары. Бұнда сатып алушы
мемлекет, сатушылар — ауылшаруашылық
өнімдерін тікелей өндірушілер: совхоздар,
колхоздар, фермерлер, агрокешендер және
т.б
Нарық қатынастарының
субъектілері бойынша
мынадай нарықтар болады:

занды, ресми нарықтар;
занды емес, «көлеңкеленген»
нарықтар, т.б.
Экономикада заңдылықты
сақтау жағынан мынадай
нарықтар болады:

НАРЫҚТЫ СЕГМЕНТТЕУ
Өңдеу
Нарықтарды сегменттеу. Нарықтың негізгі түрлері
әртүрлі субнарықтарға, нарықтық сегменттерге
бөлінеді. Нарықты сегменттеу — тауарларға бірдей
емес талаптар қоятын осы тауардың
тұтынушыларын жеке-жеке топтарға бөлу болып
табылады. Нарықтың сегменті — бұл нарықтың бір
бөлімі, белгілі ортақ көрсеткіштер негізінде
құрылған тұтынушылар, өнімдер, немесе,
кәсіпорындардың тобы болып табылады.
Сегменттеу әртүрлі жолдармен, әртүрлі
факторларды (көрсеткіштерді) қолдану арқылы
жүргізіледі. Осылардың негізгілері:

1. Географиялық:
аймақтар бойынша: Солтүстік, Орталық, Батыс, Шығыс, Оңтүстік;
әкімшілік бөлім бойынша: республика, облыс, аудан, қала;
тұрғындардың тығыздығы бойынша: қала, ауыл, қала маңы.
климат бойынша: теңіз, континенталдық, орташа, ыстық, т.б.
2. Демографиялық:
адамдардың жасына сәйкес топтау;
жыныстық топтау;
отбасы мүшелерінің санына қарай топтау;
табыстар дәрежесіне қарай;
кәсіби құрамына сәйкес — ғылыми қызметкерлер, мемлекеттік кәсіпорындардың жұмысшылары,
қызметкерлер, зейнеткерлер, т.б.
білім дәрежесіне, діни көзқарасына сәйкес;
ұлттық қүрамға сөйкес топтаулар;:

3. Психографиялық:
халықты әлеуметтік қ9рамына сәйкес топтау;
табыстардың дәрежесіне сәйкес;
өмір салтына сәйкес: жастар, спортпен шұғылданатындар ақсүйектер;
жеке басының қасиеттеріне сәйкес: ашуланшақтар, өз-өзіншілігі молдар.
4. Мінез-құлықтық (тауарларды таңдауда):
тауарды кездейсоқ сатып алады;
сатып алуда пайда, бағалылық көздейді;
сапалы заттар, төмен бағалы заттар алады;
клиент болудың тұрақтылығы, өнімнің қажеттілік дәрежесі: үнемі керек, анда санда керек;
өнімге эмоционалдық қатынасы: позитивтік көзқарас, негативтік көзқарас.