Ассамблея народа казахстана и ее роль в консолидации казахстанского общества

270
ҚАЗАҚ ЭТНОСЫНДА ОТБАСЫ-НЕКЕ
ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
Арапбаева Д.К.
Ташкент облыстық халық ағарту қызметкерлерін қайта дайындау
жəне олардың білімін жетілдіру институтының п.ғ.к.,
аға оқытушысы, Ташкент қ, Өзбекстан
Бүгінгі  таңда  отбасы, отбасы-неке  қатынастары, отбасындағы  психологиялық  орта,
тəлім-тəрбие жəне оның этнопсихологиялық ерекшеліктерін зерттеу өзекті проблемалардың
бірі болып табылады.
Қоғамда отбасын нығайту, жастарды жан-жақты жетік, денсаулығы мықты, кемел тұлға
етіп  тəрбиелеу, отбасын  қоғамның  басқа  да  маңызды  əлеуметтік  құрылымдары  секілді
еліміздегі рухани өзгерістермен үндес дамыту, оның беделін арттыру мəселесіне мемлекеттік
саясаттың ең маңызды үстем бағыты ретінде тұрақты назар аударылуда.
Əрбір  халықтың  өзіне  тəн  ұлттық  тілін, дінін, əдет-ғұрпын, салт-дəстүрлерін  жəне
этнопсихологиялық  ерекшеліктерін  зерттеу  көптеген  ғалымдардың  зерттеу  нысанына
айналған. Сондай-ақ 
қазақ 
отбасысының 
өзіндік 
этнопедагогикалық 
жəне
этнопсихологиялық ерекшеліктері  бойынша Ш.Уəлиханов, Ы.Алтынсарин, Абай Құнанбаев
Ə.Диваев, Ш.Құдайбердіұлы, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов  тағы  басқа  ғалымдар
мен ақын-жазушылар зерттеулер жүргізген.
Басқа  халықтар  секілді  қазақ  халқы  да  өзіне  тəн  тарихи  салт-дəстүрлері  жəне  ұлттық
құндылықтары  мен  ерекшеленеді. Əсіресе, қыздарды  некеге  дайындау  мəселесі  қазақ
отбасыларында да өзіндік ерекшелікке ие. Қыз өсіріп отырған əрбір шаңырақта оның барша
қимыл-қозғалысы  бақылауда  болады. Оларды  халқымыздың  ең  жақсы  əдет-ғұрыптары,
дəстүрлері  мен  ұлттық  құндылықтары  негізінде  отбасылық  өмірге  дайындау  аналар  мен
əжелердің борышы саналады. Əже-аналардың үгіт-насихаттары арқылы келіннің міндеттері,
ерінің  ағайын-туысқандары  алдындағы  келіндік  борыштары  түсіндіріледі. Ал  бұл, өз
кезегінде, қыздарда болашақ келін мен ана туралы түсініктер қалыптасуында шешуші орын
иелейді.
Жаңа өмір қарсаңында тұрған қыздар басқа жанұяға келін болып барғанда, олардан ар-
ұят, пəктік, əдеп, ибалылықпен  қатар  келіндергетəн  борыш, міндеттер, əдет-ғұрып  жəне
келіндерге  қойылатын  талаптарды  толығымен  үйрену  талап  етіледі. Əже-аналардың
насихаттарына  құлақ  асып, олар  үйреткен  амалдарды  сөзсіз  орындаған  қыздардың  отау
құрғаннан  соң жаңа ортаға  бейімделуі оңай болады. Бұл жағдайда қыздарда  болашақ келін
жайындағы түсініктердің қалыптасуында тəрбиемен қатар тікелей əлеуметтік-психологиялық
орта да ерекше маңыз иелейді. Отбасындағы тəрбие мен отбасылық өмір туралы білімдерді
игеру қыздарды болашақ отбасына дайындауда таптырмас сабақ қызметін атқарады.
Х.А.Арғынбаев өзінің “Қазақтың отбасылық дəстүрлері” атты шығармасында дəстүрлі
отбасы жəне отбасылық қарым-қатынастар, некелесу əдет-ғұрыптары, қалың малжəне жасау,
сондай-ақ  қазақ  отбасыларындағы  мəдени  өмір  жəне  неке  қатынастарын  жете  зерттеген
[1,216].
Х.А.Арғынбаев  қазақ  дəстүрінде  ат  тергеу  ғұрпы  əсіресе  келіндерден  қатты  талап
етілетінін атап өтеді.
Қайынатасы  мен  енесінен  бөлек  тұратын  келіндер  де  олар  отырған  үйдің  төріне
шықпайды, төсегіне отырмайды. Тіпті, олар о дүниелік болып кетсе де, сол үйдің төрі мен
ата-енесінің  орны  келіндер  үшін  қасиетті  болғандықтан, бұл  əдетті  бұзғандар  ауруға
шалдығады, деп  есептеледі [1,39]. Келіндергекүйеудің  ағайындарының  атын  атауға  қатаң
тыйым  салынады. Бұл  туралы  алғаш  рет  Н.И.Ильминский: “Қазақ  отбасында  келін-күйеу
туыстарының  атын  атап  шақырмайды. Күйеудің  аға-інілеріне, апа-сіңлілеріне  айрықша  ат
қоятын”, —дейді [1,29].
Келін  тарапынан  жаңа  есіммен  шақыру,күйеу  туыстарының  жасына, жынысына,
туыстық қатынастарының алыс-жақындығына байланысты. Мұнда келіннің сөзге шеберлігі,

271
тапқырлығы, ең маңыздысы, парасатты болуы оған аса көмек береді. Себебі, əрбір адамның
ішкі-сыртқы күйініш-сүйініштері мен мінездерін назарға алып, оларға ұнайтын есімдер қою
кез келген адамның қолынан келетін жұмыс емес.
Жаңа түскен жас келін отбасы мүшелері, отбасындағы ереже-қағидалар, əдет-ғұрыптар
жəне  ұлттық  құндылықтарға  бейімделе  отырып, өзі  де  сол  жанұяның  мүшесіне  айналады.
Əдет-ғұрыптар бойынша, жаңа түскен келін өмірлік жолдасының үлкен атасын “ата”, анасын
“əже” дейді. Күйеудің  өз  атасы  жəне  оның  аға-інілерін “үлкен  ата”, “ата”, “кіші  ата” деп
шақырады. Күйеуініңағаларын “үлкен аға”, “жақсы аға”, “ағакем” десе, інілерін “сал жігіт”,
“молда  жігіт”, “мырза  жігіт”, “ортаншым”, “кенже” т.б.; қайынсіңлілерін “шырайлым”,
“еркежан”, “еркешім”, “молда  қыз” секілді  есімдермен  шақыру  əрбір  келіннің  борышына
айналған [1,29-30].
Сондай-ақ, келіндерден  өмірінің  соңына  дейін  күйеуінің  ағайын-туыстарына  иіліп
сəлем  салу  жəне  əрқашан  дастарқанның  төменгі (есік) жағына  отыру  қатаң  талап  етіледі.
Олардың қайыната-қайынағалары отырған жерге кіруі мүмкін емес. Осы амалдарды ұстанған
келінді халық ардақтап, əдепті келін санаған. Өткен замандарда жаңа түкен келіннің өз үйіне
баруына бір жыл рұқсат етілмеген. Оның өз себебі — тəрбиелік жағы бар. Жаңа түскен келін
сол отбасының ең кіші мүшесі болып табылса да, жасы үлкен адамдар, қайынағалары оның
алдында əдеп сақтап отырған.
Қазақ  отбасыларындағытағы  бір  өзіндік  ерекшелік  мынада, келін  таңдағанда, бірінші
кезекте, оның  қай  ру  өкілі  екеніне  назар  аударылады. Бұл  басты  мəселе. Сондықтан  қазақ
отбасыларында  өскен  əрбір  ұл-қыз  қай  рудың  перзенті  екендігін, қай  ру  өкілдері  оның
аталасы  болып, қыз  алып, қыз  бере  алмайтынын  біліп  өседі. Бұл  неше  ғасырлардан  бері
сақталып келе жатқан дəстүр. Өйткені қазақтарда əрбір өскелең ұрпақ жеті атасын міндетті
түрде біліп, жаттап өседі жəне таңдалған келін аталас болмағандықтан, перзенттерінің төрт
мүшесі сау, қаны таза болып туылады. Оларда жеті атаның шежіресі былайша:
1.
Өзің 2.Əке 3.Ата 4.Арғы ата 5.Баба 6.Түп ата 7.Тек ата.
Венгер  ғалымы  А.Вамбери “Орта  Азия  очерктері”, “Орта  Азияға  саяхат” атты
шығармаларында: “...екі  қазақ  бір-бірімен  кездессе, олардың  алғашқы  сұрағы “Жеті  атаң
кім?” болады  жəне  бұған  жеті  жасар  бала  да  саспай  жауап  бере  алады” – дейді. Мұның
өзіндік тəрбиелік маңызы бар. Оларда келін таңдарда оның туысқан болып шықпауы, “жеті
атадан” кейінгі ұрпақ болуы қажет деген дəстүр күні бүгінге дейін сақталады. “Жеті атаға”
толмай келін таңдау этнография ғылымында “экзогамия” деп аталады.
Қазақ  халқында  экзогамия  қағидасыныңөзіндік  ерекшеліктері  туралы  бірнеше
ғалымдар зерттеулер жүргізген.А.Левшин өз зерттеулерінде экзогамиялық қағида қазақтарда
қатаң сақталатындығын, бір рудан шыққан немесе аталас ұл мен қыздың үйленуіне мүлдем
рұқсат етілмейтінін бақылаған.
З.Ж.Жаназарованың “Современная  семья  в  Казахстане  и  ее  проблемы” атты
монографиясында  отбасының  теориялық-методологиялық  мəселелері  кеңінен  ашып
көрсетіледі[2,270]. Аталған  шығармада  қазіргі  қазақ  отбасының  неке  қатынастары, некенің
беріктігіне ықпал ететін факторлар, ажырасымдардың себептері сияқтылар баяндалады.
Монографияда некеге байланысты 4 дəреже көрсетіледі:
1) некеге деген кері пікір;
2) болашақ  өмірлік жолдасын  таңдауға  деген  жоғары талап; егер  тұлға өзінің  идеалын
кездестірмесе, өмірінің соңына дейін жалғыз өтуге дайын;
3) таңдаудың  орта  бөлігі, мұнда  тұлға  өзі  ұнатқан  жанды  кездестірсе, оған  тұрмысқа
шығуға дайын;
4) таңдаудың төменгі бөлігі, мұнда  адамға үйленуден  басқа ешнəрсенің  керегі жоқ, ол
адам үйленуді бірінші кезекке қояды [2,270].
М.М.Маматов  түрлі  ұлт  өкілдері  отбасыларының  этнопсихологиялық  ерекшеліктеріне
тоқталып, өзбек  жəне  қазақ  отбасыларының  өзіне  тəн  жанұялық  əдет-ғұрыптары  мен  салт-
дəстүрлері арасындағы айырмашылықтарды нақты мысалдарға негізделе отырып баяндайды
[3,60]. Мысалы, қазақ  халқындағы “қыз  алып  қашу” дəстүрінің  пайда  болуы  туралы  автор

272
былай  жазады: “Қыз  алып  қашу” дəстүрі  топтық  некенің  жойылуы  жəне  экзогамиялық
некеге  өту  кезеңінде  пайда  болған  деп  есептеледі. Топтық  некедегі  барлық  əйелдер  сол
топтағы барлық ерлерге тиесілі болған. Басқа топтан бөтен еркектің араласуына қатаң түрде
тыйым салынған əрі жазаланған.
Экзогамиялық  некеге  өтумен  рудағы  əйелдерге  басқа  топтағы  еркектер  иелік  ете
бастайды. Бұл жайт əйелдің тобындағы еркектерді оған иелік ету құқығынан айыра бастады.
Əрине, мұндай  психологиялық  күй — стереотиптің  бұзылуы  оңайға  соқпайды. Егер  бұл
стереотип бірнеше ғасырлар  бойы қалыптасқан жəне орныққан болса, оның  жойылуы  үшін
де  сонша  уақыт  қажет.  Сондықтан  да  əйелдің  рудың  еркектері  құда  жақпен  келісіп,  қызды
алып  қашуға  мүмкіндік  берген.  Біраз  уақыт  өтіп,  “сезіп  қалған  соң”  өз  құқықтарын  қорғау
үшін “қарсыластарын” қуған. Кейіннен бұл жағдай əдет-ғұрып көрінісіне енген” [3,60].
Т.Б.Нарымбетовтің “Өзбекстанда  тұратын  қазақ  отбасыларының  əлеуметтік-
психологиялық ерекшеліктері” атты диссертациялық зерттеуінде Өзбекстан аумағында өмір
сүретін қазақ отбасыларының əлеуметтік жəне этнопсихологиялық ерекшеліктері зерттелген.
Атап  айтқанда, мəдениетаралық  ерекшеліктер  мен  этникалық  стереотиптердің  отбасылық
қатынастарға  əсері, неке  факторлары, танысу  орны, формасы, жасы  мен  тұрмыс  құру
мотивтері, қарым-қатынас, рөлдер  бөлінісі, некеге  қанағаттану, даулар  жəне
ажырасымдардың себептері мен салдары жіктеледі [4,227].
Жоғарыда  келтірілген  ғылыми  əдебиеттерді  талдай  отырып, отбасы-неке  мəселелері,
адамаралық  қатынастар  мен  тəлім-тəрбие, отбасындағы  этнопсихологиялық  ерекшеліктерді
зерттеу елдегі жəне шетелдегі ғалымдардың тұрақты назарында тұрған проблемалардың бірі
болып  табылады. Отбасы  тақырыбына  арналған  зерттеулерде  қазақ  отбасының  əлеуметтік-
этнопсихологиялық  ерекшеліктерін  үйренуге  деген  қызығушылықтың  артып  келе
жатқандығын көрсетеді. Расында, ғалымдар қашанда отбасының қоғамдағы орнына  ерекше
мəн берген. Өйткені қоғамның ең маңызды байлығы — отбасы. Отбасы салауатты əрі берік
болса, қоғамда бейбітшілік пен береке орнығады.
Қолданылған əдебиеттер тізімі:
1. Арғынбаев Х. Қазақтың отбасылық дəстүрлері. – Алматы: “Қайнар”, 2005. – 216 б.
2.  Жаназарова  З.Ж.  Современная  семья  в  Казахстане  и  ее  проблемы.  –  Алматы:  Қазақ
университеті, 2004. – 270 с.
3. Маматов М.М. Этнопсихология. – Тошкент: 1999. – 60 б.
4. Норимбетов Т.Б. Социально-психологические особенности казахских семей проживающих в
Узбекистане. Дис. …канд. психол. наук. – Ташкент: 2008. – 227 с.

273
МЕЖКУЛЬТУРНАЯ КОММУНИКАЦИЯ КАК СОЦИАЛЬНЫЙ МЕХАНИЗМ
ТОЛЕРАНТНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Асылханова Г.Ж.
профессор Инновационного Евразийского университета, г. Павлодар
Процветание  суверенного  государства  Казахстан, на  мой  взгляд, в  значительной
степени  зависит  от  консолидации  всего  общества  и, в  первую  очередь, от  вклада
представителей  всех  наций  и  народностей, от  усилий  всех, кому  дорог  мир  в  нашей
республике.
Вполне  закономерно, что  в  ежегодных  Посланиях  народу  Казахстана  Президент
постоянно  подчеркивает, что  мир  с  соседями, дружба  народов  представляют  задачу
первостепенной важности. «Мы должны крепить доверие между всеми казахстанцами! Быть
толерантными друг к другу! Это ключи к будущему Казахстана. Межэтническое согласие -
это живительный кислород» [ 1, с.6].
Анализ  современного  состояния  межэтнических  отношений  свидетельствует:
казахстанское  общество  за  годы  независимости  претерпело  существенные  изменения. В
процессе  реформирования  экономической  и  политической  системы, демократизации  всем
представителям  этносов  создаются  условия  для  возрождения  и  развития  культуры, языка,
утверждаются доброжелательные отношения и свободомыслие.
Уникальную  роль  в  укреплении  межкультурных  взаимодействий  сыграла  созданная  в
1995 году  Указом  Президента  Республики  новая  неправительственная  структура –
Ассамблея народов Казахстана, которой сегодня исполняется юбилейная дата - двадцать лет.
В  общественно-политической  жизни  республики  ей  отводится  исключительная  роль  в
стабилизации общества и обеспечении единства и согласия.
Что  касается  национальной  культуры, то  и  здесь  Ассамблея  народов  Казахстана
акцентирует внимание казахстанцев на расширение знаний об истории и культуре казахского
и  всех  других  народов  республики, сохранение  исторического  наследия  и  дальнейшее
развитие национальной самобытности и традиций взаимоотношения этнических групп.
В  настоящее  время, определив  свои  приоритетные  направления, Ассамблея  народов
Казахстана способствует укреплению государственности, защите прав и свобод, содействует
формированию  казахстанского  патриотизма, системы  этнокультурного  образования  и
профилактики  противодействия  негативным  тенденциям, несущим  угрозу  национальной
идентичности и консолидации общества.
Не  ущемляются  конституционные  права  представителей  всех  этнических  групп. В
республике  ими  открыты  свои  национально-культурные  центры, создаются  условия  для
развития языков,    открываются группы  и  классы  в  детских  садах  и  школах  и  т.д.  Казахам,
составляющим  основу  государства, не  предопределено  никаких  привилегий, каких-то
особых положений и прав.
Поэтому  не  случайно, что  преамбула  Конституции  начинается  с  обращения: «Мы,
народ  Казахстана, объединенный  общей  исторической  судьбой, созидая  государственность
на  исконно  казахской  земле, сознавая  себя  миролюбивым  гражданским  обществом…», где
постоянно  проживают  представители 125 наций  и  народностей, из  которых  казахи
составляют 65,2%, русские – 21,8%.
Следовательно, дружба и сотрудничество, взаимное уважение и искренность, внимание
к  интересам  различных  наций, составляющие  сердцевину  гуманистической  традиции  и
становится фундаментом межкультурной коммуникации.
«Наша главная цель, чтобы казахстанцы ставили новые общенациональные ценности -
верховенство  права, государственные  традиции, казахстанские  ценности – выше  своих
этнических  поведенческих  моделей… В  школах  необходимо ввести  в  программу  обучения
преподавание ценностей всеказахстанской идеи «Мəңгiлiк Ел» [ 2, с.7].

274
Сегодня  в  Казахстане  существуют  школы, театры, библиотеки, которые  дают
возможность  почувствовать  многим  национальным  меньшинствам, диаспорам  заботу
государства об их культурном достоянии и наследии.
Актуальность  проблем  межкультурной  коммуникации  связана  с  объективными
социальными, политическими и экономическими процессами, происходящими в Казахстане.
Сегодня  становится  всё  более  очевидным, что  технологическое  развитие  и  тесное
сотрудничество  в  самых  различных  сферах  заставляют  общаться  людей, принадлежащих  к
различным культурам.
 В  процессе  межкультурной  коммуникации  происходит  осознание  коммуникантами
социальных  норм  другой  культуры, что  создает  условия  для  их  успешной  социализации  и
аккультурации, способствующих  развитию  современной, открытой  к  сотрудничеству  и
созиданию мультикультурной личности, способной к успешной социализации в глобальном
мире.
Глобализация  представляет  собой, по  своей  сути, новый  этап  взаимодействия
социальных  общностей  и  как  характеристика  современного  развития  социальной
коммуникации.
Важность  роли  межкультурной  коммуникации  возрастает  при  формировании
толерантных  отношений  между  представителями  разных  социокультурных  сообществ  и
межкультурной  коммуникации  как  социального  механизма  взаимодействия  глобальной  и
локальной культур в человеческой жизнедеятельности современного мира.
Актуальность  темы  исследования  обусловлена  потребностью  исследования
межкультурной коммуникации в социологическом ракурсе.
Вторичный  анализ  социологической  информации  по  исследованиям, проведенные
казахстанскими  социологами [3] показал, что  в  Казахстане  полностью  реализованы
принципы культурного разнообразия на современном этапе его развития.
 Мнение  казахстанцев  по  вопросу  о  реализованности  в  жизни  общества  установок  на
межкультурный диалог и стабильность является основанием для оптимистических выводов.
 Отвечая  на  вопрос «Реализуются  ли  в  повседневной  жизни  Казахстана  принципы
культурного  разнообразия  и  межнационального  согласия?» большинство  респондентов –
66,4% ответили, что данные принципы реализуются полностью.
В  контексте  исследования  социальных  взаимодействий, в  число  которых  входят  и
процессы  межэтнической  коммуникации, необходимо  учитывать, что  каждый  человек
выступает  не  как  изолированный  субъект, а  как  представитель  определенной  социальной
группы - нации, этнической  общности, субкультуры, профессии, поколения, носитель
отличных друг от друга ценностей, стереотипов или поведенческих форм.
 Очевидно, что  на  возраст, пол, религиозность  и  т.д. обращают  большое  внимание  в
любой культуре.
 Особенности  поведения  определяются  принадлежностью  к  этим  группам  и,
следовательно, поведение  партнеров  по  межкультурной  коммуникации, то  есть  обмен
различными культурными установками, стереотипами, социальными мифами и культурными
достижениями, возможно  интерпретировать  по  преобладанию  в  ней  того  или  иного  типа
реакции на ситуации встречи с «иной» культурной средой.
В  ходе  исследования  экспертам  было  предложено  оценить  имеющиеся  в  Казахстане
особенности осуществления межкультурного диалога по разработанной в литературе шкале,
отметив  наиболее  распространенные  типы  реакции  на  ситуацию  межкультурной
коммуникации, способы восприятия межкультурных различий.
С  точки  зрения  экспертов, участвовавших  в  исследовании  типичные  реакции  в
контексте межкультурного общения в Казахстане, преобладают среди энторелятивных.
  Основным типом реакции в процессе межкультурной коммуникации экспертами было
названо  следующее: «принятие, позитивная  оценка  различий  между  культурами, их
самобытности (поведенческих норм и культурных ценностей)»  - 65%.

275
В  Казахстане  исторически  сложились  все  условия  для  продвижения  межкультурного
диалога в рамках современного глобального мультикультурного мира.
По вопросу о соблюдении в Казахстане прав на свободу вероисповедания можно также
отметить достаточно высокую степень демократичности.
84,2% респондентов  ответили, что  у  них  есть  все  возможности  беспрепятственно
следовать  религиозным  традициям  и  обычаям  своего  народа  или  своему  религиозному
чувству, а вариант ответа «Мои  права  и свободы  ущемляются» не  был  отмечен  ни в одной
анкете [4, с. 87].
Обобщая  проанализированную  информацию  можно  с  достаточной  уверенностью
утверждать  о  последовательном  развитии  в  Казахстане  тенденций  к  мирному
сосуществованию на одной территории различных культур, этносов, концессий, в том числе
двух мировых религий – христианства и ислама.
Имеющиеся исторические традиции, при этом следует рассматривать как необходимое,
но  не  единственное  условие  стабильного  развития  и  реализации  норм  культурной
толерантности.
 Анализируя  факторы, способствующие  продвижению  в  Казахстане  межкультурного
диалога и толерантности,  респонденты отметили как наиболее значимые:
- государственная политика в данной сфере - 47,3%
- исторически сложившиеся традиции - 42,1%
- геополитическое положение Казахстана - 30,2%
- инициативы общественных организаций и объединений - 26,3%
- социально-экономическая обстановка в стране - 21,7%
- деятельность международных организаций - 18,4%
Среди  ответов  на  вопрос «Что  в  наибольшей  степени  способствует  продвижению
межкультурного  диалога?» участвовавшими  в  исследовании  экспертами  были  выделены:
социально-экономическая  обстановка  в  стране (70%), государственная  политика (65%),
геополитическое положение и исторически сложившиеся традиции – (55%).
В  качестве  факторов  стабильности  в  сфере  межкультурных  взаимоотношений
экспертами  также  были  отдельно  отмечены - мирная  внешняя  политика  РК, развитие
институтов  демократии  и  гражданского  общества, политика  президента  Н.А. Назарбаева,
направленная на системное реформирование Казахстана как евразийского государства.
Подводя итог можно отметить, что с точки зрения казахстанцев в стране, несмотря на
существование  определенных  трудностей  сложилась  в  достаточной  степени  стабильная
обстановка по вопросу о реализации прав национальных меньшинств.
Соответственно  достижение  фактора  стабильности  в  сфере  межкультурного  диалога
невозможно  без  той  роли, которая  принадлежит  в  данном  вопросе  государственным
структурам и, наконец, развитие межкультурного взаимодействия, по мнению опрошенных,
не  является  прерогативой  какой-либо определенной  социальной  структуры, а  складывается
из  объединенных  усилий  многих  организаций, охватывающих  самые  различные  сферы
социальной жизни общества.

жүктеу/скачать 3,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: