Тілді зерттеу мен сипаттаудағы әдіс тәсілдер

Тілді зерттеу мен 

сипаттаудағы әдіс тәсілдер 

Зерттеудің  тәсілдері  мен  жолдары. 

Ғылымның  алға  қоятын 

мақсаты  –  өз  объектісін  жан-жақты  танып  білу,  оның  белгісіз 

сырларын, 

заңдылықтарын 

ашып 

айқындау. 

Ғылымды 

қызықтыратын  нәрсе  –  әлі  шешілмеген,  белгілі  болмаған,  сыры 

ашылмаған  жайттар,  проблемалар.  Сондықтан  ғылыми  зерттеу  – 

белгісізді  белгілі  ету.,  ашылмағанды  ашу,  шешілмегенді  шешу 

процесі. 

Алға  қойған  мақсатты  орындап  шығу  үшін  зерттеуде  әр  түрлі 

амал-тәсілдер  қолданылады.  Ондай  әдіс-амалдар  қатарына 

методология, методика, метод 

деп аталатын тәсілдер жатады. Бұл 

үшеуі  өзара  тығыз  байланыста,  бірлікте  болуларымен  қатар, 

әрқайсысы  әртүрлі  ұғымды  білдіреді  және  бұлар  бүкіл  ғылыми 

механизмді  қозғалысқа  келтіретін  қозғаушы  күштер  деп 

есептеледі.  

Методология. 

Методология

  –гректің  метод 

және  логос  деген  екі  сөзінің  бірігуінен 

жасалған.  Мағынасы  –  метод  туралы  ілім. 

Методология 

– 

теориялық 

ойлаудың 

филослфиялық негізі. Методология – дүниеге 

көзқарас, өмірдегі алуан түрлі құбылыстарды, 

болмысты 

танып 

білудің 

жолы, 

философиялық  принципі.  Методология  – 

жалпы ғылымдық ортақ принцип.  

Зерттеу методикалары 

Бақылау – 

ғылым 

атаулының, метод 

атаулының барлығына 

дерлік ортақ, ең жиі 

қолданылатын, кең 

тараған тәсіл. Өйткені 

бақылай білмейінше 

қажетті фактілерді дұрыс 

жинап, олардың құрылыс 

сипаттарын дұрыс 

айқындап, дұрыс топтау 

мүмкін емес.  

Бақылау – бақылауға 

алынған 

элементтердің, 

формалардың 

өзгеріс-

құбылыстарын, 

байқаған қасиеттерін 

есепке алу 

сипаттау 

тәсілдерімен қатар 

жүреді. 

Салыстыру методикасы 

тілдік фактілердің 

әрқайсысының өзіндік 

сипатын айқындауға, бір-

бірінен қандай 

өзгешеліктері барлығын 

жан-жақты ашуға, 

сөйлетіп, оларды дұрыс 

жіктеуге жәрдемдеседі. 

Метод 

(грек  сөзі)  –  ғылыми  зерттеу  ісінде 

қолданылатын  әр  түрлі  әдіс-тәсілдердің, 

зерттеу 

ережелерінің 

жиынтығы, 

методикалар арқылы айқындалған фактілерді 

ғылыми игерудің жолдары. Метод – ғылыми 

зерттеудің 

айырылмайтын 

серігі, 

адастырмайтын,  мақсатқа  тура  бастайтын 

құбыланамасы.  Метод  -  объективтік  өмір 

құбылыстарында, 

материалдық 

дүниеде 

болатын, соған тән қасиет емес, бұларда тек 

объективтік заңдылық қана болады. Метод – 

зерттеушілердің  саналы  әрекетінде  болатын, 

соған  тән  әртүрлі  туынды  тәсілдер  жүйесі, 

яғни субъективтік диалектика категориясы. 

Лингвистикалық метод  

деп тіл білімінде қолданылатын зерттеу 

әдістерін  айтады.    Кейбір  әдебиеттерде  лингвистикалық 

методтарды  бір  сөзбен  филологиялық  немесе  гуманитарлық 

метод  деп  атаушылық  та  бар.  Қазіргі  заман  тіл  білімінде 

линвистикалық  методтың  көпшілікке  танылған,  зерттеу 

объектісі  айқындалған  бірнеше  түрлері  бар.  Олар:  Сипаттама,  

салыстырмалы-тарихи, 

құрылымдық, 

 

математикалық 

методтар. 

Салыстырмалы – тарихи тіл білімі

 – 

шығу тегі жағынан бір – біріне жақын 

тілдерді зерттейтін тіл білімінің саласы. 

 

Типологиялық тіл білімі 

– тілдердің шығу 

тегіндегі өзара қатынасының қандай екеніне 

қарамастан, олардың құрылымдық және 

функционалдық белгілерін салыстыра зерттеу 

нәтижесінде 19 ғасырдың орта шенінде туған.

  

Ареалдық  тіл  білімі 

–  (лат.аrea  –  кеңістік,  аудан)  – 

лингвистикалық география әдістері арқылы тіл құбылыстарының 

таралу  жайын,  тіларалық  (диалектаралық)  байланыстарды 

зерттейтін  тіл  білімінің  саласы,  19  ғ.  2  –  жартысы  мен  20  ғ. 

басында пайда болған. 

Структуралық тіл білімі 

– тілді таңбалар жүйесі деген қағидаға 

және тіл құрылымындағы жігі айқын элементтерге сүйене 

отырып, олардың формалды жағын қатаң түрде (нақты 

ғылымдарға жақындығын) зерттейтін тіл білімінің саласы. 

Психологиялық тіл білімі 

– сөйлеу процесінің қалай іске 

асатыны, адам психикасындағы қабылдау, түйсік, байымдаумен 

сөйлеудің байланысын, оның тіл жүйесіне қатысын зерттейтін тіл 

білімінің саласы. Этникалық тіл білімі. Этнолингвистика – 

грекше ethnos халық, тайпа) – тілдің халық мәдениетіне қатысын 

зерттейтін тіл біліміндегі бағыт. 

Социологиялық 

(әлеуметтік) бағыт (социолингвистика) тілді адамдардың 

қоғамдық қызметіне, кәсіби тіршілігіне қызмет ететін әлеуметтік 

құбылыс, қарым – қатынас құралы деп қарайтын бағыт, 19-20 ғасырлар 

аралығында пайда болған. 

Эстетикалық бағыт 

-  

тілді эстетикалық философия тұрғысынан 

зерттеу нәтижесінде 20 ғ. басында Батыс Еуропа тіл білімінде туған 

бағыт.  

Синхрониялық тіл білімі 

– тілдің белгілі бір дәуірдегі 

қалпын, құрылымын сипаттап зерттейтін тіл білімі.Оны 

сипаттама тіл білімі, нормативті тіл білімі деп те атайды. 

Диахрониялық тіл білімі 

– тілдің тарихи уақыт ішінде 

өзгеруі мен дамуын зерттейтін тіл білімі.Оны тарихи тіл 

білімі деп те атайды. 

Паралингвистика 

- (грекше рara – жанында, қасында) – сөйлеу үстінде 

қолданылатын тілдік емес, қосымша құралдарды (дауыс ырғағы, дауыс әуені, 

интонация, бет, қол, дене қимылы т.б.) зерттейтін тіл білімінің саласы. 

Функционалдық тіл білімі 

– структуралық тіл білімінің тілдің қатынас 

құралы ретінде функциялық жағына баса назар аударатын саласы. 

Қолданбалы тіл білімі 

– тілді практикалық талаптарға сәйкестендіріп 

қолданудың ғылыми жүйесін қалыптастыратын тіл білімінің саласы.Ол 

ғылыми пән ретінде 20 ғасырдың орта кезінен белгілі болды.  

Математикалық тіл білім

і – табиғи және кейбір жасанды тілдердің 

құрылысын аппарат арқылы формалды түрде зерттеп сипаттайтын тіл білімі. 

Дескриптивтік тіл білімі 

– Америка үндістерінің тілін зерттеуге байланысты 

америкалық структурализм құрамында 20 ғасырдың 30-50- жылдарында 

пайда болған тіл білімі. 

 

Назарларыңызға рахмет!!!