Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
магнит ағынының тығыздығы
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
магнит ағынының тығыздығы / magnet flux density — аудан бірлігіндегі кӛлденең қиманы тік бұрышпен қиып ӛтетін ағын
199
поперечное сечение под прямым углом. сызықтарының саны. плотность потока нейтронов / neutron flux density — величина, равная отношению числа нейтронов, падающих в единицу времени
на некоторую поверхность, расположенную перпендикулярно направлению распространения нейтронного потока, к площади этой поверхности. То же самое, что и флюенс нейтронов. нейтрондар ағынының тығыздығы / neutron flux density — қандай да бір бет ауданына перпендикуляр бағытта уақыт бірлігінде түсетін
нейтрондар ағынынындағы нейтрондар санының осы бет ауданына қатынасына тең шама.
Нейтрондар флюенсінің ӛзі. плотность потока частиц / particle flux density — отношение полного числа частиц, прошедших за некоторый промежуток времени
через площадку, перпендикулярную направлению потока частиц, к площади этой площадки. См.также флюенс.
flux density — бӛлшектердің ағыны бағытына перпендикулярлы алаң арқылы қандай да бір уақыт аралығында ӛткен бӛлшектердің толық санының осы алаңның ауданына қатынасы. Сон. қ. қараңыз: флюенс. плотность потока частиц критическая / critical flux density —наименьшая плотность потока частиц, испаряемых и падающих на подложку, при которой
они конденсируются и формируют пленку (при данной температуре поверхности подложки). бөлшектер ағынының критикалық тығыздығы / critical flux density — нәтижесінде тӛсенішке конденсацияланатын және қабыршық түзетін, тӛсенішке түсетін және одан буланатын бӛлшектер ағынның ең аз тығыздығы (тӛсеніш бетінің берілген темпетратурасында). плотность тока / current density — величина тока, переносимого проводником, отнесѐнная к площади его сечения, перпендикулярного направлению движения зарядов.
зарядтардың қиып ӛтетін және олардың қозғалыс бағытына перпендикуляр орналасқан ӛткізгіштің кӛлденең қимасының ауданына қатынасына тең ток шамасы.
energy flux, energy fluence rate Вектор, направленный в сторону переноса энергии, величина которого равна отношению мощности, переносимой через площадку, перпендикулярную направлению переноса, к площади этой площадки. Энергия ағынының тығыздығы Energy flux density, power flux density, energy flux, energy fluence rate Энергия тасымалы бағытымен бағыттас, шамасы тасымал бағытына перпендикуляр бет арқылы тасымалданатын қуаттың осы бет ауданына қатынасына тең вектор.
bulk density, power packed density — количество энергии, выделившейся в облучаемом твѐрдом теле в единицу времени, отнесѐнное к единице объѐма.
density, power packed
density — сәулелендіруші қатты дененің уақыт бірлігінде бӛліп шығарған энергияның кӛлем бірлігіне қатынасына тең шама. плотность мощности поверхностная / power surface density — количество энергии, переносимой потоком частиц, падающих на поверхность, отнесѐнное к единице площади этой поверхности. қуаттың беттлік тығыздығы / power surface density — осы бетке түсіп жатқан бӛлшектер ағыны
тасымалдайтын энергияның осы беттің бірлік ауданына қатынасына тең шама.
density, energy packed dens — количество энергии в веществе, нормированное на
bulk density, energy packed dens — кӛлем бірлігіне нормаланған заттағы энергия
200
единицу объѐма. мӛлшері. плотность энергии поверхностная /energy surface density — количество энергии, падающее на
единицу площади
поверхности. энергияның беттік тығыздығы /energy surface density — аудан бірлігіндегі бетке түсетін энергия мӛлшері.
Surface Граница раздела фаз. Может быть внешней (фазовые контакты типа «пар-твѐрдое тело») и внутренней. Свойства твѐрдых тел сильно зависят от состояния поверхности. Подвержена существенным изменениям под действием излучений, плазмы, примесей и т.д. Поэтому в радиационных и плазменных технологиях является предметом пристального внимания.
Surface Фазалардың бӛліну шекарасы. Ол сыртқы және ішкі («бу-қатты дене» типті фазалық жанасулар) болуы мүмкін. Қатты денелердің қасиеттері беттің күйіне тәуелді болады. Сәуленің түсуінің, плазманың, қоспаның және т.б. әсерінен едәуір ӛзгерістерге ұшырауы мүмкін. Сондықтан радиациялық және плазмалық технологияларда бұған үлкен мән беріледі. —
поверхность атомно-гладкая / atomically smooth surface — гипотетическая (идеальная) поверхность, на которой все атомы лежат в одной атомной плоскости (отсутствует шероховатость). —
атомдық-тегіс бет / atomically smooth surface — барлық атомдар бір атомдық жазықтықта жататын (кедір-бұдырлық жоқ) гипотетикалық (идеал) бет. поверхность атомно-чистая /atomically pure surface — поверхность, на которой практически отсутствуют инородные атомы. На практике можно получать с помощью травления плазмой или ионными пучками. атомды таза бет /atomically pure surface — бӛгде атомдар мүлдем болмайтын бет. Практикада плазмамен немесе ионды
шоғырлармен ӛңдеу арқылы алуға болады. поверхность вицинальная / vicinal surface — поверхность, состоящая из узких террас, разделѐнных ступенями моноатомной высоты.
моноатомды биіктік сатылармен бӛлінген тар террасалардан тұратын бет.
поверхность, по которой деформируемый металл контактирует с технологическим инструментом. контактілі бет / contact area — деформацияланушы металлдың технологиялық құралмен түйіскен беті поверхности сингулярные / singular surface — применительно к твѐрдому телу - атомногладкие поверхности.
қатты денелерге қатысты - атомды тегіс беттер.
усредненный параметр размеров внутренних полостей (каналов, пор и т.д.) пористого тела или частиц дисперсной системы. Характеризуется отношением общей площади поверхности пор или диспергированной фазы к его объему или массе. У активных сорбентов может достигать 1000 м 2 /г и более. меншікті бет / specific surface — дисперсті жүйе бӛлшектерінің немесе кеуекті дененің ішкі қуыстарының орташаландырылған параметрі. Ол дисперсті фазаның немесе қуыстардың беттерінің жалпы ауданының оның
кӛлеміне немесе
массасына қатынасымен сипатталады. Белсенді сорбенттерде ол 1000 м 2 /г және одан да жоғары болуы мүмкін. поверхность Ферми / Fermi surface — изоэнергетическая поверхность в пространстве квазиимпульсов, отделяющая область занятых электронных состояний Ферми беткейі / Fermi surface — металлдың квазиимпульстар кеңістігіндегі Т=0 кезінде электрондары жоқ электронды күй облысы мен толық толған облысты бӛліп тұратын 201
металла от области, в которой при Т= 0 отсутствуют электроны. Электроны, имеющие энергию Ферми, расположены на поверхности Ферми. изоэнергетикалық бет. Ферми энергиясына ие электрондар Ферми бетінде орналасқан.
Damage, defect Общий термин для обозначения изменений структуры и состава материалов, связанных с ростом, обработкой, деформацией и т.д.
Damage, defect Материалдардың ӛсуімен, ӛңдеуімен, деформациясымен байланысты одардың
құрамы мен
құрылымының ӛзгеруін сипаттауға арналған жалпы термин.
охрупчивание, растрескивание, образование вздутий и формирование гидридов, что
является следствием присутствия водорода в некоторых металлах. См. также охрупчивание водородное. — сутектік зақымдану / hydrogen damage — кейбір металдардың құрамында сутектің болуы салдарынан морт күйге айналуы, шытынауы, ісінуі мен
гидриттердің қалыптасуы. повреждения радиационные / radiation damages — деградация структуры и свойств металлов при
воздействии высокоэнергетических элементарных частиц (нейтронов, электронов, гамма- квантов, атомных ядер и ионов). Причина радиационных повреждений — выбивание частицами атомов металла из равновесных положений, приводящее к образованию точечных дефектов кристаллической решетки (вакансий и междоузельных атомов). См. также охрупчивание нейтронное. радиациялық зақымдану / radiation damages — жоғары энергиялы элементар бӛлшектердің (нейтрондар, электрондар, гамма-кванттар, атомдық ядролар
мен иондардың) әсері әсерінен металдардың құрылымы мен қасиеттерінің деградациясы. Элементар бӛлшектердің соққысы металл атомдарын тепе-теңдік күйінен шығарып, кристалл торында нүктелі ақаулардың қалыптасуына әкеледі.
Burnable absorber Поглотитель нейтронов, который расходуется в процессе эксплуатации реактора. Благодаря этому частично компенсируется потеря
реактивности вследствие выгорания ядерного топлива. Избыточная реактивность необходима для обеспечения требуемого выгорания топлива в активной зоне реактора. Выгружаются из активной зоны вместе с топливом в процессе перегрузки.
Burnable absorber Реакторды қолдану
процесінде шығындалатын нейтрондарды жұтушы.
Осының арқасында ядролық отынның жануы салдарынан болатын реактивтілік шығынының орны жартылай толтырылады. Артық шамадағы реактивтілік реактордың белсенді аймағындағы отынның талап етілген мӛлшерінің жанып кетуін қамтамасыз ету үшін қажет. Белсенді аймақтан қайта тиеу процесінде отынмен бірге шығарылады. Поглоще́ние излучения Radiation absorption Уменьшение интенсивности потока излучения, проходящего через вещество. Сәуленің жұтылуы Radiation absorption Зат арқылы
ӛтетін сәуле
ағыны қарқындылығының кемуі. поглощение многофотонное / multiphoton absorption — практически одновременное поглощение атомом нескольких фотонов. Если интенсивность света велика, помимо однофотонных процессов рассеяния света
absorption — атомның бірнеше фотонды бірден жұтуы.
Егер де
жарықтың қарқындылығы үлкен болса, жарықтың атомнан бірфотонды шашырауымен
202
атомом (фотоионизация, фотовозбуждение, рэлеевское и рамановское рассеяние) существенную роль играют многофотонные процессы. Многофотонными аналогами основных однофотонных процессов являются многофотонная ионизация и многофотонное возбуждение атома,
многофотонное рэлеевское рассеяние света (возбуждение высших оптических гармоник падающего излучения) и многофотонное рамановское рассеяние света
(гиперрамановское рассеяние). Они происходят в результате поглощения в элементарном акте нескольких фотонов. В каждом
конкретном случае
число поглощаемых фотонов определяется исходя из закона сохранения энергии при переходе между начальным и конечным состояниями и энергии фотона (частоты излучения). Так как
в каждом
элементарном акте
поглощается несколько фотонов, то могут происходить и более
сложные многофотонные процессы, в которых закон сохранения энергии
выполняется в результате ряда последовательных процессов поглощения и испускания фотонов (в том числе и фотонов различной энергии). (фотоиондалу, фото қозу, рэлейлік және рамандық шашырау)қатар, кӛпфотонды процестер де маңызды роль атқарады. Кӛп фотонды иондалу және атомның кӛп фотонды қозуы, жарықтың кӛп фотонды рэлейлік шашырауы (түсетін сәуленің жоғары оптикалық гармоникасының қозуы) және жарықтың кӛп атомды рамандық шашырауы (гиперрамандық шашырау) негізгі бір фотонды процестердің кӛп фотонды баламасы болып табылады. Олар бір элементар актіде бірнеше фотондардың жұтылуы нәтижесінде жүзеге асады. Әрбір нақты жағдайда жұтылатын фотондардың саны фотонның энергиясы мен бастапқы және ақырғы күйлер арасындағы ӛту кезіндегі энергияның сақталу заңының негізінде анықталады. Әрбір элементарлы актіде бірнеше фотон жұтылатындықтан фотондарды жұту немесе оларды шығарудың тізбекті процестерінің нәтижесінде энергияның сақтау заңдары орындалатын ӛте күрделі кӛп фотонды процестер де орын алуы мүмкін.
resonance absorption — избирательное поглощение частицы
(нейтрона, гамма-кванта) атомными ядрами,
обусловленное квантовыми переходами ядер
в возбуждѐнное состояние. резонансты жұтылу / resonance absorption — ядролардың қозу күйіне кванттық ауысуы нәтижесінде атомдық
ядролардың бӛлшектерді (нейтронды, гамма-квантты) іріктей отырып жұтуы.
Measurement error Отклонение результата измерений от истинного значения измеряемой величины. Ӛлшеулердің олқылығы (ӛлшеулердің қателігі) Measurement error Ӛлшеулер нәтижесінің ӛлшенуші шаманың ақиқат мәнінен ауытқуы. Подви́жность носи́телей заря́да Carrier mobility, charge carrier mobility Отношение средней
скорости направленного движения носителей зарядов, вызванного электрическим полем, к напряжѐнности этого поля. Заряд тасығыштардың қозғалғыштығы Carrier mobility, charge carrier mobility Электр ӛрісінен туған заряд
тасымалдаушылардың
бағытталған қозғалысы орташа жылдамдығының осы ӛрістің кернеулігіне қатынасы. Подло́жка Support; substrate Поверхность материала, на которую
наносится каким-либо способом тонкая пленка или покрытие. Тӛсеніш Support; substrate Қандай да бір амалмен материалдың жұқа қабыршықпен немесе қаптамамен қапталатын беті. 203
Underlayer Часть покрытия (например, плазменного), непосредственно прилегающая к подложке и выполняющая функцию связи между основной частью покрытия и подложкой.
Underlayer Жабынның (мысалы плазмалық) материал беті мен оның негізгі бӛлігінің арасында байланыс функциясын атқаратын және тӛсенішке жанасып тұратын бӛлігі. Поду́ровень Sublevel Один из уровней энергии, на которые расщепляется основной уровень
в результате действия электрического или магнитного полей на квантовую систему.
Sublevel Кванттық жүйеге электр немесе магнит ӛрістері әсерінің нәтижесінде энергияның негізгі
деңгейі жіктелетін энергия
деңгейлерінің бірі. Позитро́н Positron (от лат.
posi (tivus)
— положительный и … трон) Элементарная частица, имеющая положительный заряд, равный по величине заряду электрона, и массу, равную его массе.
Является античастицей по отношению к электрону. Позитрон Positron (лат. posi (tivus) — оң және … трон) Таңбасы оң, ал шамасы жағынан электрон зарядына тең және массасы электрон массасына
тең элементар бӛлшек.
Электронның антибӛлшегі болып табылады. Позитро́ний Positronium Связанная водородоподобная система, состоящая из электрона и позитрона. Размеры позитрония примерно в два раза превышают размеры атома водорода (т.к. его приведенная масса равна половине масса электрона), а его энергия связи в два раза меньше. Позитроний образуется при столкновениях медленных позитронов с атомами вещества и захвате позитроном атомного электрона. Позитроний Positronium Электрон мен позитроннан тұратын сутегі тәріздес байланысқан жүйе. Позитронийдің кӛлемі сутегі атомының кӛлемінен екі есе үлкен (ӛйткені оның келтірілген массасы электронның массасының жартысына тең), ал оның байланыс энергиясы екі есе кіші. Позитроний зат
атомдарының баяу
позитрондармен соқтығысуы, нәтижесінде позитронның атомның электронын қармауы салдарынан туындайды.
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|