Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Поле коэрцитивное – то же, что сила коэрцитивная (см. ст. сила). Коэрцитивті ӛріс – коэрцивитті күштің ӛзі. (қара ст.күш) Ползу́честь Creep(ing), creep(age) Медленное нарастание во времен
пластической деформации материала при силовых воздействиях, меньших, чем те, которые могут
вызвать остаточную деформацию при испытаниях обычной длительности. Ползучесть сопровождается релаксацией напряжений. Свойственна практически всем конструкционным материалам. С возрастанием температуры скорость ползучести увеличивается. Сырғығыштық Creep(ing), creep(age) Әдеттегі ұзақтықта сынау кезінде қалдық деформацияны тудыратындарға қарағанда кіші күштер әсер еткенде материалдың уақыт бойынша пластиналық деформациясының баяу ӛсуі. Сырғығыштық кернеудің релаксациясымен қабаттаса жүреді. Ол барлық конструкциялық материалдарға тән. Температура ӛскен сайын сырғығыштықтың жылдамдығы артады.
creeping — разновидность ползучести, связанная с деформационными процессами в межзѐренной фазе. дәнаралық сырғығыштық / intergranular creeping — дәнаралық фазадағы деформациялық процестермен байланысты сырғудың бір түрі.
creeping — ползучесть, стимулированная воздействием ионизирующих излучений. Является главным процессом, под действием которого при
облучении нейтронами может нарушаться геометрическая и размерная стабильность элементов конструкции реактора. радиациялық сырғығыштық / radiation creeping — иондаушы сәулелердің қоздырушы әсерінен туындаған сырғығыштық. Нейтрондармен сәулелену кезінде
реактор конструкциясы элементтерінің геометриялық және ӛлшемділік тұрақтылығын бүлдіретін басты процесс. ползучесть термическая / thermal creeping — ползучесть, стимулированная нагреванием. термиялы сырғығыштық / thermal creeping — қыздырудың нәтижесінде туатын
сырғығыштық. Полигонизация Cell formation, poligonization (от греч. рolygonos - многоугольный) Перераспределение дислокаций в кристаллах. Первоначально расположенных в плоскостях скольжения незакономерно, с образованием более или менее правильных стенок (субграниц), разбивающих кристалл на фрагменты – субзерна. Полигонизация Cell
formation, poligonization (от греч. рolygonos – кӛпбұрышты) Кристалдарда дислокацияның қайта таралуы. Кӛп немесе аз дұрыс қабырғалардың пайда болуымен сырғанау жазықтықтарында бастапқыда орналасқан кристалдарды фрагменттерге бӛлуші – субдәнек.
209
Поликристалл – қара ст.кристалл Полимериза́ция Polymerization Процесс получения высокомолекулярных веществ, при котором молекула полимера (макромолекула) образуется путѐм последовательного присоединения молекул низкомолекулярного вещества (мономера) к активному центру на конце растущей цепи. Полимерлеу Polymerization Үлкен молекулалы заттарды алу процесі. Бұл кезде
полимердің (макромолекула) молекуласы ӛсіп келе жатқан тізбек соңындағы белсенді орталыққа кіші молекулалы зат (мономер) молекулаларының тізбекті қосылуы нәтижесінде түзіледі. полимеризация в плазме — метод
нанесения слоя покрытия в плазме, при котором
органические молекулы полимеризуются и осаждаются на подложку. Ввиду того, что плазменная полимеризация инициируется разрушением связей в молекулах мономеров, с помощью плазмы полимеризуются также насыщенные соединения. Плазменная полимеризация в общем случае отличается менее регулярной молекулярной структурой и более высокой степенью образования поперечных связей в сравнении с аналогичными полимерами, полученными в жидкой фазе. Многочисленные применения находятся, например, в области барьерных, гидрофильных, гидрофобных покрытий и т. п.
қабатын жағу әдісі. Бұл кезде органикалық молекулалар полимерленіп және тӛсенішке тозаңдалады. Плазмалық полимерлену мономерлер молекулаларындағы байланыстар бұзыла
отырып қоздырылатындықтан, плазма кӛмегімен қаныққан қосылыстар да полимерленеді. Плазмалық полимерлену жалпы жағдайда реттілігі тӛмен молекулалық құрылыммен және сұйық фазада алынған дәл сондай полимерлермен салыстырғанда кӛлденең байланыстардың құрылуының жоғары
дәрежесімен ерекшеленеді. Кедергілі, гидрофильді, гидрофобты жабындар саласында кӛп қолданыс тапқан.
полимеризация на уже сформированный полимерный материал, вследствие чего в основном образуются новые боковые цепи уже существующего полимера. Прививочная полимеризация может также проводиться с помощью плазмы. Сначала подложка обрабатывается плазмой, чтобы образовались поверхностные радикалы, а затем
вносятся (чаще
всего без
использования плазмы)
мономеры, образующие сетчатую структуру по радикальному механизму, которые
образуют новые
полимерные цепи,
исходящие из
точек расположения поверхностных радикалов. Включение и выключение плазмы можно реализовать также в форме пульсирующей плазмы.
полимерленген материалдың үстіне қосымша полимерлеу, нәтижесінде бұрыннан бар полимердің жаңа жанама тізбектерін түзеді. Екпелі
полимерлену плазманың кӛмегімен де
жүргізілуі мүмкін.
Бастапқыда беттік
радикалдардың құрылуы үшін тӛсенішті плазмамен ӛңдейді, содан соң беттік радикалдардың орналасу нүктесінен шығатын
жаңа полимерлі тізбектерді құратын радикалды механизм бойынша торлы құрылым
түзетін мономерлерді ендіреді (кӛбіне плазманы қолданбай-ақ). Плазманы қосуды және ӛшіруді соғушы плазма формасында іске асыруға болады.
— полимеризация под действием ионизирующих излучений (главным образом, рентгеновских фотонов, гамма- квантов, ускоренных электронов), которые создают в мономере активные центры, радиациялы полимерлеу – мономерде реакцияны қоздыратын белсенді орталықтар түзетін иондаушы сәулелердің (негізінен рентгенді фотондардың, гамма-кванттардың, үдетілген электрондардың) әсерін қолдана отырып полимерлеу. Мұндай орталықтардың 210
инициирующие реакцию. Скорость образования таких центров практически не зависит от температуры. Мощность дозы легко регулируется. Радиационной полемеризации подвержены многие
мономеры. Механизм, радикальный или ионный, зависит от условий реакции и строения мономеров. Осуществляется в газообразной, жидкой или твердой фазе, причем для
последнего случая
радиационная полемиризация — оптимальный метод, поскольку с помощью излучений высокой
энергии можно
инициировать полимеризацию во всем объеме твердой фазы при любых низких температурах. При радиационной полимеризации нет необходимости в использовании инициатора или катализатора, благодаря чему получают полимеры высокой степени чистоты. Используют для модификации полимеров (получение привитых сополимеров на поверхности полимерных тел),
для капсулирования различных сыпучих веществ, например, удобрений, пестицидов, металлических порошков (путем
полимеризации мономеров, адсорбированных на поверхности таких веществ), для получения древесно- пластмассовых материалов и полимерцемента. құрылу жылдамдығы температураға тікелей тәуелді. Дозаның қуаты оңай реттеледі. Кӛптеген мономерлер радиациялық полимерлеге ұшырайды. Механизм радикалды немесе ионды, мономерлердің реакциясы мен құрылымына тәуелді. Радиациялы полимерлеу газ тәрізді, сұйық немесе қатты фазада іске асырылады. Радиациялы полимерлеу, үлкен энергиялы сәулелердің кӛмегімен полимерленуді қатты фазаның бүкіл кӛлемінде, кез келген тӛмен температураларда қоздыруға болатындықтан әсіресе, қатты
фазада оңтайлы
әдіс. Радиациялы полимерлеу кезінде
инициаторды немесе
катализаторды қолданудың қажеттілігі жоқ.
Соның нәтижесінде жоғары дәрежелі таза полимерлер алынады. Полимерлерді модификациялау үшін (полимер заттардың бетінде
сополимерлерді алу),
әртүрлі сусымалы заттарды, мысалы,
тыңайтқыштарды, пестицидтерді, металл ұнтақтарын капсулдау үшін (заттардың бетінде адсорбирленген мономерлерді полимеризациялау), ағаш және пластмасса материалдарын және полимерцементті алу үшін қолданады. полимеризация радиационная блочная / radiation block polymerization — полимеризация в массе, полимеризация в блоке при стимулирующем воздействии ионизирующих излучений. Способ синтеза полимеров, при котором полимеризуются жидкие неразбавленные мономеры. Помимо мономера и возбудителя (инициатора, катализатора) реакционная система иногда содержит регуляторы молекулярной массы полимера, стабилизаторы, наполнители и другие компоненты. Механизм может быть радикальным, ионным или
координационно-ионным. В конце процесса реакционная система может
быть гомогенной (расплав полимера, его раствор в мономере) или гетерогенной, в к-рой полимер образует отдельную жидкую или твердую фазу. Обычно в результате него получают продукты, макромолекулы которых имеют
линейное или
блокты радиациялық полимерлеу / radiation block
polymerization — иондаушы сәулелердің қоздырушы әсері кезінде блокта полимерлеу, массада полимерлеу. Сұйық араласпаған мономерлер полимерленетін полимерлер синтезі әдістерінің бірі. Кейде реакциялық жүйеде
мономер мен
қоздырғыштан бӛлек
(инициатор, катализатор) полимердің молекулалық массасын реттегіштер, тұрақтандырғыштар және т.б. компоненттер болады. Механизм радикалды, ионды немесе координациялы- ионды болуы мүмкін. Процесс соңында реакциялық жүйе
гомогенді немесе
гетерогенді болуы мүмкін. Мұнда полимер жеке сұйық немесе қатты фазаны құрады. Әдетте, соның нәтижесінде макромолекуласы сызықты немесе тармақты құрылымға ие ӛнімін алады.
211
разветвленное строение. Полиморфизм Polymorphism (от греч. polymorphos - многообразный) Способность некоторых веществ (например, углерода) существовать в состояниях с разной атомно кристаллической структурой. Полиморфизм Polymorphism (от греч. polymorphos - многообразный) Кейбір заттардың түрлі атомды кристалды құрылымдық күйлерінде (мысалы, кӛміртегіні) ӛмір сүру қабілеті. Полирование Polishing Удаление морфологических дефектов с поверхности материалов и изделий для повышения ее чистоты, доводки до требуемых размеров, получения определенных свойств
поверхностного слоя, а также для придания их поверхности декоротивного блеска. При механической обработке представляет собо совокупность слоя обрабатываемого изделия.
Polishing Материалдар мен бұйымдардың бетінен оның тазалығын жоғарылату, қажетті ӛлшемдерге дейін доводкалар, беткі қабаттың белгілі бір қасиеттерін алу үшін, сондай-ақ олардың бетінің сәндік жылтырын беруге арналған морфологиялық ақаулардың жойылуы. Механикалық ӛңдеу кезінде ӛңделуші бұйым қабатының жиынтығын ұсынады. полирование плазменное / plasma polishing – удаление морфорлогических дефектов с поверхности материалов и изделий путем их травления в плазме газового разряда (термодинамически они менее устойчивы по сравнению с бездефектной поверхностью).
материалдар мен бұйымдардың бетінен газды разряд плазмасында оларды ӛңдеу жолымен морфорлогикалық ақаулардың жойылуы
(ақаусыз бетпен
салыстырғанда олар
термодинамикалық түрде олардың тӛзімділігі аз болады). полирование радиационное / radiation polishing – удаление морфологических дефектов с поверхности материалов и изделий путем их распыления или испарения под действием пучков заряженных частиц или
лазерного излучения. Существуют технологии залечивания дефектов, построенные на скоростном радиационном разогреве поверхности с последующим ее расплавлением, а затем затвердеванием. радиациялық типылдау/ radiation polishing – материалдар мен бұйымдардың бетінен зарядталған бӛлшектер шоқтары мен лазерлі сәулеленудің әсерінен оларды тозаңдау немесе булау жолымен морфологиялық ақаулардың жойылуы. Оны
соңынан балқытып, одан кейін қатайта отырып бетті жылдам радиациялық жылытуға құрылған ақауларды емдеу технологиялары бар. Полосы двойниковые Twin bands Полосы поперек кристаллического зерна, наблюдаемые на полированном и протраленном сечении, где
кристаллографические ориентации имеют зеркальные ориентационные отношения к ориентации матричного зерна поперек плоскости соединения. Қосарлы жолақтар Twin bands Кристаллографиялық бағдарлар қосылыс жазықтығы кӛлденеңіне матрицалық түйіршіктер бағдарына шынылы бағдарлық қатынастарға ие болатын тегістелген және протраленный қимада
байқалатын кристалдық түйіршікке кӛлденең жолақтар. Полупроводники́ Semiconductors Вещества, обладающие электронной проводимостью. По удельной электропроводности занимают промежуточное положение между
Semiconductors Электронды ӛткізгіштікке ие заттар.
Меншікті электрӛткізгіштігі бойынша жақсы ӛткізгіштер (металдар) мен диэлектриктердің арасында орналасқан. Еркін заряд
212
хорошими проводниками (металлами) и диэлектриками. Концентрация подвижных носителей заряда в них значительно ниже, чем концентрация атомов. Главная
особенность полупроводников – резкое возрастание их удельной электропроводности с ростом температуры. Полупроводниками могут быть
кристаллические, аморфные а также жидкие вещества. Они очень чувствительны к внешним воздействиям (нагревание, облучение, и т.д.). тасымалдағыштардың концентрациясы атомдар концентрациясына қарағанда едәуір тӛмен. Жартылай ӛткізгіштердің негізгі ерекшелігі – температураның артуымен меншікті электр ӛткізгіштігінің күрт артуы. Кристалды, аморфты, сонымен қатар сұйық заттар да жартылай ӛткізгіштер болуы мүмкін. Олар сыртқы жағдайларға ӛте сезімтал (қыздыру, сәулелендіру және т.б.). Поляриза́ция волн Polarization (от греч. polos — ось, полюс) Нарушение осевой симметрии поперечной волны
относительно направления еѐ распространения. Толқындардың поляризациясы Polarization (гр. polos — ось, полюс) Кӛлденең толқынның таралу бағытына қатысты осьтік симметриясының бұзылуы. поляризация света / light polarization, optical
polarization — одно из фундаментальных свойств оптического излучения (света), состоящее в неравноправии разных направлений в плоскости, перпендикулярной световому лучу
(направлению распространения световой волны).
polarization, optical polarization — оптикалық сәуленің (жарықтың) іргелі қасиеттерінің бірі. Бұл қасиет жарық сәулесіне (жарық толқынының таралу
бағытына) перпендикуляр жазықтықта әр
түрлі бағыттардың тең болмауына негізделеді. Поляриза́ция диэлектриков Возникновение электрического дипольного момента у каждого элемента объѐма диэлектрика. Различают поляризацию во внешнем электрическом поле и
(спонтанную) поляризацию сегнетоэлектриков. Диэлектриктердің полризациясы Диэлектриктің кӛлемінің әрбір элементінде электрлі дипольді моменттің пайда болуы. Сыртқы электрлік ӛрістегі поляризациялану және ӛздігінен жүретін сегнетоэлектриктердің поляризациялануы деген екі түрі бар. поляризация деформационная — появляется вследствие квазиупругого смещения под действием поля электронных оболочек относительно атомных ядер (электронная поляризация), смещения разноименно заряженных ионов в
кристаллах) или смещения атомов разного типа в молекуле (атомная поляризация). Обычно атомная поляризация составляет 5- 15% от электронной. Деформационная поляризация характерна как для
неполярных диэлектриков, молекулы которых не имеют постоянных дипольных моментов, так и для полярных. В неполярных диэлектриках это основной вид поляризации. Она слабо зависит от температуры и устанавливается очень быстро (за 10 -14
—10 -12
с). В не слишком сильных
полях деформационная деформациялық поляризациялану – ӛрістің әсерінен электронды қабықтың атом ядроларына қатысты квазисерпімді ығысуы (электронды поляризация), әр түрлі
зарядталған иондардың қарама-қарсы бағыттарда ығысуы (ионды кристалдардағы) немесе молекуладағы әр түрлі типті атомдардың ығысуы (атомды
поляризациялану) салдарынан туындайды. Әдетте атомды поляризациялану электронды поляризацияланудың 5-15%-дай болады. Деформациялық полярицазиялану молекуласының тұрақты дипольдік моменті жоқ полярлы емес диэлектриктерге де, сонымен қатар полярлы диэлектриктерге де тән. Бұл полярлы емес диэлектриктерде поляризацияның негізгі түрі.
Ол температураға әлсіз тәуелді және ӛте тез орнайды (10
-14 -10
-12 с).
Әлсіз ӛрістерде деформациялық поляризациялану электр
213
поляризация пропорциональна напряженности электрического поля. ӛрісінің кернеуіне пропорционал.
явление, наблюдаемое в веществах с ионной химической связью. Проявляется в смещении друг относительно друга разноименно заряженных ионов. Время ионной поляризации относительно велико – на 2 - 3 порядка больше электронной поляризации.
ионды химиялық байланысы бар заттарда байқалатын құбылыс. Әр аттас зарядталған иондардың бір біріне қатысты салыстырмалы ығысуы кезінде
байқалады. Ионды
поляризациялану уақыты
электронды поляризацияланудікінен салыстырмалы түрде 2-3 есе ұзақ.
thermal
polarization — происходит в полярных диэлектриках из-за ориентации постоянных диполъных моментов молекул или их звеньев вдоль поля. Этот вид поляризации имеет релаксационный характер, так как диполи ориентируются в процессе теплового движения за определенное время релаксации, значение которого зависит от температуры и молекулярной структуры вещества. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|