Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
— иондау потенциалы / ionization potential — электронның бӛлшекті (ионды атомды, молекуланы) иондауға қажетті кинетикалық энергияға ие болуы үшін үдетуші электр ӛрісінде жүріп ӛтуі тиіс потенциалдар айырымының U минимал мәні. потенциал взаимодействия многочастичный / interaction potential — функция взаимодействия трѐх и более атомов между собой в зависимости от их взаимного расположения в пространстве. Подобные потенциалы зависят от углов бірнеше бөлшектер әсерлесуінің потенциалы / interaction potential — кеңістікте ӛзара орналасуына байланысты үш немесе одан да кӛп атомдардың ӛзара әсерлесу функциясы Мұндай потенциалдар толтырудың тӛмен
тығыздығы бар
218
между связями, что позволяет сделать устойчивыми структуры с низкой
плотностью заполнения и адекватно описать частоты
колебаний ряда
молекулярных соединений. Простейшим примером многочастичного взаимодействия является модель трехатомной молекулы. К сожалению, как правило, форма многочастичных потенциалов оказывается весьма сложной, а физический смысл входящих в них констант – неясным. Константы вычисляются из соответствия физическим свойствам моделируемых веществ, однако, при переходе от одной кристаллической структуры к другой (например, графит – алмаз) приходится полностью менять потенциал взаимодействия. Многочастичные потенциалы взаимодействия получили большое распространение и при описании молекулярных систем, однако, зачастую, этот
подход оказывается сугубо эмпирическим, требующим подбора
большого числа констант, справедливых только
для данного
конкретного соединения. Главным недостатком многочастичных потенциалов является то, что они теряют всякий физический смысл при диссоциации молекул и разрушении кристаллических решеток, а следовательно, в сферу их возможного применения не попадает огромный класс задач. құрылымдарды бекем
етуге және
молекулярлы қосылыстар ретінің тербелістер жиілігін суреттеуге мүмкіндік беретін, байланыстар арасындағы бұрыштарға тәуелді болады.
Кӛп бӛлшекті әсерлесудің қарапайым үлгісі ретінде үш атомды молекула моделін айтуға болады. Ӛкінішке қарай, әдетте, кӛп бӛлшекті потенциалдардың формасы ӛте күрделі және олардағы константалардың физикалық мағынасы түсініксіз болып қалады. Константалар модельденуші заттардың физикалық қасиеттеріне сәйкес есептеледі, бірақ бір кристалды құрылымнан екіншісіне ӛту кезінде (графит–алмаз) әсерлесу потенциалын толық ӛзгерту қажет етіледі. Әсерлесудің кӛп бӛлшекті потенциалы молекулалық жүйелерді сипаттауда да кең тараған, алайда бұл тәсіл тек нақты қосылысқа ғана әділетті кӛп санды
константалардың таңдалуын талап ететін эмпирикалық тәсіл болып қалады. Кӛп бӛлшекті потенциалдардың негізгі кемшілігі – кристалды тордың бұзылуы
мен молекулалардың диссоциациясы кезінде
барлық физикалық мәнін жоятындықтан оларды
қолдану саласына ауқымды мәселелер класы енбей қалып жатады. потенциал взаимодействия парный / pare interaction potential — функция взаимодействия двух атомов между собой в зависимости от расстояния. Понятие парного потенциала подразумевает, что взаимодействие двух частиц зависит только от их взаимного расположения и не зависит от положения каких-либо других частиц.
interaction potential — қашықтығына байланысты екі атомның бір бірімен ӛзара әсерлесу функциясы. Жұпты потенциал – екі бӛлшектің әрекеттестігі тек олардың ӛзара орналасуына ғана тәуелді екендігін және бӛгде басқа бӛлшектердің орналасуына тәуелді еместігін білдіреді. Потенциа́л электрический Еlectric potential Cкалярная энергетическая характеристика электростатического поля; один
из потенциалов электромагнитного поля. Электрлік потенциал Еlectric potential Электрлік ӛрістің скалярлы энергиялық сипаттамасы; электромагнитті ӛріс
потенциалдарының бірі. потенциал зажигания / ignition potential — наименьшая разность потенциалов между электродами в газе, необходимая для возникновения самостоятельного разряда, т.е разряда, поддержание которого не требует наличия внешних ионизаторов. күшейту потенциалы / ignition potential — тәуелсіз, яғни оны ұстап тұру үшін сыртқы иондаушылар қажет
емес, разрядтың туындауы үшін қажет газдағы электродтар арасындағы потенциалдар айырмының ең аз мәні.
219
potential — потенциалы переменного электромагнитного поля, учитывающие запаздывание изменения поля
по отношению к изменениям в его источниках. кешеуілдеген потенциал / retarded potential — ӛрістегі ӛзгерістердің сол ӛрісті тудырушы кӛздердегі ӛзгерістерге қатысты кешеуілдеуін ескеретін айнымалы электромагнитті ӛріс потенциалдары.
potential — минимальное значение электродного потенциала, при котором на пассивной поверхностити возможно зарождение очагов коррозии. питтингтің пайда болу потенциалы / pitting potential — пассивті бетте коррозия ошақтары туындайтын электрод потенциалының минимал мәні. потенциал нулевого заряда / zero charge potential — «нулевая точка» в электрохимии, особое для каждого металла значение электродного потенциала, при котором его чистая поверхность при контакте с электролитом не приобретает электрического заряда. нөлдік заряд потенциалы / zero charge potential — электрохимиядағы «нӛлдік нүкте»; әрбір металда әртүрлі болып келетін электрод потенциалының мәні. Мұндай потенциалға ие металдың таза беті
электролитпен түйіскенде зарядталмайды. потенциал пассивации / passivation potential — критическое значение коррозионного потенциала, при котором коррозионный ток максимален.
passivation potential — коррозиялы ток максимал болатын коррозиялы потенциалдың шекті мәні. потенциал плазмы / plasma potential — потенциалом плазмы (или потенциалом пространства) называют среднее значение электрического потенциала в данной точке пространства. В случае если в плазму внесено какое-либо тело, его потенциал в общем случае будет меньше потенциала плазмы
вследствие возникновения дебаевского слоя.
Такой потенциал называют плавающим потенциалом. По причине
хорошей электрической проводимости плазма
стремится экранировать все электрические поля. Это приводит к явлению квазинейтральности — плотность отрицательных зарядов
с хорошей точностью равна плотности положительных зарядов. В силу хорошей электрической проводимости плазмы
разделение положительных и отрицательных зарядов невозможно на расстояниях больших дебаевской длины и временах больших периода плазменных колебаний.
плазма
потенциалы (немесе
кеңістік потенциалы) деп кеңістіктің берілген нүктесіндегі электр потенциалының орташа мәнін айтады. Егер плазмаға қандай да дене ендірілген болса, онда оның потенциалы жалпы жағдайда дебай қабатының туындауы салдарынан плазма потенциалынан кіші болады. Мұндай потенциалды қалқушы потенциал деп атайды. Плазманың жақсы электр ӛткізгіштігіне байланысты барлық электр ӛрістерді экрандауға ұмтылады. Бұл квази бейтараптылық құбылысына, яғни теріс зарядтар тығыздығының оң зарядтардың тығыздығына теңдігі аса дәл орындалатын күйге әкеледі. Плазманың жақсы электр ӛткізгіштігіне байланысты оң және теріс зарядтардың бӛлінуі дебай ұзындығынан үлкен арақашықтықтарда және плазмалық тербелістер периодынан үлкен уақыттарда мүмкін болмайды.
electrode potential — разность электрических потенциалов между
электродом и находящимся с ним в контакте элек- тролитом. электродты потенциал / electrode potential — электролит пен
онымен түйісіп
(контактіде) тұрған электролит арасындағы электр потенциалының айырмасы. потенциалы термодинамические / thermodynamic potential — определѐнные функции параметров, характеризующих
thermodynamic potential — әрқайсысы жүйенің бүкіл
термодинамикалық 220
состояние термодинамической системы, каждая из которых даѐт полное описание всех термодинамических свойств системы. қасиеттеріне толық сипаттама беретін, термодинамикалық жүйенің күйін
сипаттайтын параметрлердің белгілі бір функциялары. потенциалы электромагнитного поля / electromagnetic field potential — векторный потенциал и скалярный потенциал, вводимые для описания произвольного электромагнитного поля вместо магнитной индукции и напряжѐнности электрического поля.
electromagnetic field potential — қандай да бір электромагнитті ӛрісті сипаттау үшін электр ӛрісінің кернеуі мен
магнитті индукциясының орнына ендірілетін векторлы немесе скалярлы потенциал.
Loss(es) Энергия переменного электрического поля, переходящая в теплоту в диэлектрике. См. также диэлектрик.
Loss(es) Диэлектрикте жылуға айналатын айнымалы электр ӛрісінің энергиясы. Сон. қ. қараңыз: диэлектрик.
Plasma radiation loss Потери энергии плазмой, связанные с еѐ излучением. Плазманың радиациялық шығындары Plasma radiation loss Ӛзінің сәулеленуі нәтижесінде туындайтын плазма энергиясының шығындары. Поте́ри радиацио́нные Radiation losses Энергия, теряемая заряженной частицей, движущейся в веществе, за счет
электромагнитного излучения. Радиациялық шығындар Radiation losses Затта қозғалып келе жатқан зарядталған бӛлшектің электромагнитті сәуле шығаруы нәтижесінде жоғалтқан энергиясы.
Ionization energy losses Потери энергии заряженной частицей при прохождении через вещество, связанные с возбуждением и ионизацией его атомов.
Ionization energy losses Зат арқылы ӛтіп бара жатқан зарядталған бӛлшектің сол заттың атомдарын қоздыруы және иондауы
нәтижесінде жоғалтқан энергиясы.
linear energy ionization loss — ионизационные потери энергии на единицу длины проективного пробега частицы. сызықты иондық энергия шығыны / linear energy
ionization loss
— бӛлшектің проекциялық жүріп ӛту жолының ұзындығы бірлігіне келетін энергияның иондық шығыны. Пото́к Flux; flow Ағын Flux; flow поток излучения (энергии) / radiant flux — количество электромагнитной энергии в единичном интервале частот протекающей через единичную площадку за единицу времени.
уақыт бірлігінде бірлік ауданды тесіп ӛтетін, жиіліктің бірлік
интервалы ішіндегі электромагниттік энергия мӛлшері.
radiant
flow — количество электромагнитной энергии, протекающей через единичную площадку за единицу времени, проинтегрированное по всему интервалу частот. интегралды сәуле ағыны / integral radiant flow — жиіліктің бүкіл интервалы бойынша интегралданған, уақыт бірлігі ішінде бірлік аудан арқылы ӛтетін электромагнитті энергия мӛлшері.
magniflux — поток вектора магнитной магнит ағыны / magnetic flow, magniflux — қандай да бір бет арқылы ӛтетін магниттік 221
индукции через какую-либо поверхность. индукция векторының ағыны. поток тепловой / thermal current, heat current, heat flow — количество теплоты, проходящей через единичную поверхность за единицу времени. См. также плотность потока.
current, heat flow — уақыт бірлігінде бірлік бет арқылы ӛтетін жылу мӛлшері. Сон. қ. қараңыз: ағын тығыздығы. поток энергии концентрированный / concentrated energy flow — в общем случае это термин для обозначения потока энергии, переносимого ускоренными частицами и электромагнитным излучением, воздействующего на
вещество, и обладающего одной из
следующих особенностей. 1.
свойственна существенная зависимость параметров рассматриваемого (изучаемого) эффекта от плотности потока энергии или плотности тока частиц. Например, если речь идѐт о плавлении поверхности твѐрдого тела под действием ускоренных ионов, концентрированным будет поток энергии, переносимой ионами, который в принципе способен при данных условиях расплавить эту поверхность.
Ему
свойственна нелинейная зависимость рассматриваемого (изучаемого) эффекта от плотности потока энергии или плотности тока частиц. Например, нелинейное накопление плотности ионизированных состояний в диэлектриках, облучаемых пучком ускоренных электронов, по мере роста плотности тока. Таким образом, данное понятие носит относительный характер и в каждом конкретном случае должно быть специально оговорено. Термин, несмотря на широкое распространение в радиационных и плазменных технологиях, пока не устоялся.
concentrated energy flow — жалпы жағдайда бұл термин затқа әсер етуші және тӛмендегі ерекшеліктерге ие электромагнитті сәулемен және үдетілген бӛлшектермен тасымалданатын энергия ағынын сипаттауға арналған. 1.Қарастырылып (зерттеліп) жатқан эффекті параметрлерінің энергия
ағынының тығыздығына немесе бӛлшектер ағынының тығыздығына тәуелділігі тән. Мысалы, егер қатты дене бетін үдетілген иондардың кӛмегімен балқыту жайлы айтылса, онда берілген шарттарда осы бетті балқытуға қабілетті иондармен тасымалданатын энергия ағыны концентрленген болады. 2.Оған қарастырылып жатқан эффектінің энергия ағынының тығыздығына және бӛлшектер ағынының тығыздығына бейсызықты тәуелділігі тән. Мысалы, ток тығыздығының артуы барысында үдетілген электрондардың шоғырымен сәулеленуші диэлектриктерде иондалған күйлер тығыздығының бейсызықты жиналуы. Осылайша бұл түсінік салыстырмалы сипатқа ие және әр жағдайда арнайы түрде ескерілуі тиіс. Термин радиациялық және плазмалық технологияларда кең таралғанына қарамастан әлі тұрақтамады.
Radiation belt Внутренние области магнитосферы, в которой магнитное поле Земли удерживает заряженные частицы (электроны, протоны, тяжѐлые ионы) с энергией 10 4 – 10
8 эВ.
Создают значительные проблемы для стабильной работы космических летательных аппаратов. Жердің радиациялық белдеулері Radiation belt Жердің магниттік ӛрісі энергиясы 10 4 –10 8 эВ
болатын зарядталған бӛлшектерді (электрондарды, протондарды, ауыр
иондарды) ұстап қалатын магнитосфераның ішкі
облыстары. Ғарыштық ұшқыш аппараттардың орнықты жұмысы үшін едәуір келеңсіздіктер тудырады. Превраще́ние фазовое Phase transformation Переход одних фаз в другие при изменении
Phase transformation Термодинамикалық параметрлердің 222
термодинамических параметров (температуры, давления, концентрации). При фазовых переходах первого рода энтальпия (теплосодержание) и удельный объем изменяются скачком. Разницу в энтальпии двух фаз при температуре перехода называют теплотой фазового перехода. К фазовым переходам первого рода относятся плавление, кристаллизация, полиморфное, эвтектическое, монотектическое, эвтектоидное превращения и другие превращения. При фазовых переходах второго рода
скачкообразное изменение энтальпии и удельного объема не происходит. К фазовым превращениям второго рода относятся переход при
нагреве из
ферромагнитного в парамагнитное состояние и обратный переход при охлаждении. Когда говорят о фазовых превращениях без указания их рода, то обычно имеют в виду фазовые переходы первого рода. (температура, қысым, концентрация) ӛзгеруі нәтижесінде бір фазаның басқа фазаға ӛтуі. Бірінші
текті фазалық
түрленулерде энтальпия (жылу құрам) мен меншікті кӛлем секірмелі түрде
ӛзгереді. Ауысу
температурасы кезінде
екі фаза
энтальпияларының айырымы фазалық ауысу жылуы деп атайды. Бірінші реттегі фазалық түрленуге балқу, кристалдану, полиморфты, эвтектикалық, монотектикалық, эвтектоидты түрленулер және басқа да түрленулер жатады. Екінші текті фазалық түрлену кезінде энтальпия мен меншікті кӛлемнің секірмелі ӛзгеруі орын алмайды. Екінші текті фазалық түрленулерге қыздыру кезіндегі ферромагниттіден парамагнитті күйге ауысу және суыту кезіндегі кері ауысу жатады. Фазалық түрленулер туралы олардың түрін атамай сӛз еткенде, бірінші текті фазалық түрлену жайлы айтады. превращение атермальные / athermal transformation — реакция, которая происходит без термических флуктуации, когда тепловая активация не требуется. Такие реакции бездиффузионны и могут происходить с большой скоростью, когда воздействующая сила достаточно велика. Например, мартенситное превращение происходит атермально при охлаждении, при относительно низких температурах из- за
прогрессивно увеличивающейся вынуждающей силы. Напротив, реакции, которая
происходит при
постоянной температуре, изотермическому превращению, тепловая активация необходима. В этом случае реакционный процесс является функцией времени. Атермальные превращения широко распространены в радиационных и плазменных технологиях обработки материалов.
athermal transformation — жылулық активация қажет емес кезде, термиялық флуктуациясыз жүретін реакция. Мұндай реакцияларда диффузия болмайды және әсер етуші күш едәуір үлкен болғанда үлкен жылдамдықпен жүруі мүмкін. Мысалы, суыту кезінде салыстырмалы тӛмен
температурада мәжбүрлеуші күштердің прогрессивті ұлғаюы салдарынан мартенситті түрлену атермальды жүреді. Керісінше тұрақты температурада жүретін реакцияға жылулық активация қажет. Бұл жағдайда реакциялық процесс уақыт функциясы болып табылады. Атермальды түрлену радиациялық және плазмалық технологияларда материалдарды ӛңдеуде кеңінен қолданылады. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|