Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
превращение диффузионное /
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
превращение диффузионное / diffusion transformation — фазовое превращение, при котором кристаллы новой фазы образуются в результате диффузионного перемещения атомов.
diffusion transformation — жаңа фаза кристалы атомдардың диффузиялы ығысуы нәтижесінде түзілетін фазалық түрлену. превращение магнитное / magnetic transformation — переход вещества в состояние с др. характером взаимодействия – магнитті түрлену / magnetic transformation — заттың атомдарының магниттік моменттерінің ӛзара әрекеті басқа
223
магнитных моментов атомов; фазовое превращение второго рода. Магнитное превращение не сопровождается ни одним типичным для полиморфного превращения явлением: изменением кристаллической решетки, перекристаллизацией и тепловым гистерезисом превращения. сипаттағы күйге ауысуы; екінші текті фазалық
түрлену. Магнитті түрлену полиморфты түрленулерге тән құбылыстың ешқандай түрі:
кристалды тордың
ӛзгеруімен, қайта
кристалдану және
түрленудің жылулық
гистерезисімен қабаттаса жүрмейді. превращение мартенситное / martensite transformation (от имени
А.Мартенса /A.Martens) — один из видов структурных превращений, при котором изменение взаимного расположения атомов (молекул), составляющих кристалл, происходит в результате относительных смещений соседних атомов на расстояния, малые по сравнению с межатомным расстоянием. мартенситті түрлену / martensite transformation (А.Мартенстің /A.Martens атымен) — кристалды құратын атомдардың ӛзара ретті орналасуының ӛзгеруі кезінде кӛрші атомдардың ығысуының шамасы атомаралық қашықтықпен салыстырғанда кішкентай болып келетін құрылымдық түрленулердің бір түрі.
monotectic transformation — превращение жидкой фазы в две новые — твердую и жидкую, отличающиеся от исходного фазового состава; в равновесных условиях происходит при постоянной температуре. монотектикалық түрлену / monotectic transformation — сұйық фазаның бастапқы фазалық құрамнан ӛзгеше екі жаңа фазаға, қатты және сұйық фазаға түрленуі; тепе- теңдік жағдайларында тұрақты температура кезінде жүзеге асады. превращение полиморфное / polymorphic transformation (transition) — фазовое превращение, состоящее в перестройке кристаллической решетки из
одной полиморфной модификации в другую (более стабильную) при изменении температуры, давления или концентрации. См. также полиморфизм. полиморфты түрлену / polymorphic transformation (transition) — температураның, қысымның немесе концентрацияның ӛзгеруі кезіндегі кристалл торының бір полиморфты модификациядан екіншісіне (тұрақтысына) ауысуымен сипатталатын фазалық түрлену. Сонымен қатар қараңыз полиморфизм Преде́л дозы Мaximum permissible dose, MPD Величина годовой
эффективной или
эквивалентной дозы
техногенного облучения, которая не должна превышаться в условиях нормальной работы.
Соблюдение предела
годовой дозы
предотвращает возникновение детерминированных эффектов, а вероятность стохастических эффектов сохраняется при этом на приемлемом уровне. Доза шегі Мaximum permissible dose, MPD Қалыпты жұмыс жағдайында техногенді сәулеленуден асып кетпеуі тиіс жылдық эффективті немесе эквивалентті дозасы. Жылдық доза шегін қадағалап отырса, детермиялық эффектілердің туындауы болмайды, ал стохастикалық эффектілердің ықтималдығы қонымды деңгейде сақталып қалады. предел годового поступления (ПГП) / limit of annual receipt — допустимый уровень поступления данного радионуклида в организм человека в течение года, который при монофакторном воздействии приводит к облучению. жылдық түсім шегі (ЖТШ) / limit of annual receipt
— монофакторлы әсер етсе
сәулеленуге әкелетін, жыл бойында адам ағзасына осы радионуклидтің рұқсат етілген мӛлшерінің енуі.
— основная регламентируемая нормами радиационной безопасности величина — предельно допустимая доза (ПДД) или негізгі доза шегі / main dose limit — радиациялық қауіпсіздік нормаларымен регламенттелген негізгі шама – рұқсат берілген шекті доза (РБШД) немесе доза шегі 224
предел дозы (ПД). (ДШ). Преде́л ползучести Creep limit, creep strength 1. Максимальные напряжения, определяющие снижение уровня ползучести в данное время. 2.
Максимальные номинальные напряжения, при
которых уровень
деформации при ползучести постоянно уменьшается со временем при постоянной нагрузке и при постоянной температуре. Иногда
называется сопротивлением ползучести.
Creep limit, creep strength 1.Берілген уақытта сырғығыштық деңгейінің тӛмендеуін анықтайтын максимал кернеу. 2.Тұрақты салмақ түсіру мен тұрақты температура кезінде сырғығыштық кезінде уақыт ӛте деформация деңгейінің тұрақты кемуі орын алатын максимал номиналды кернеу. Оны
кейде сырғығыштықтың кедергісі деп те атайды.
Proportional limit Максимальное напряжение в металле, при котором
не нарушается прямо пропорциональная зависимость между
напряжением и деформацией. Пропорционалдық шегі Proportional limit Металдағы кернеу мен деформация арасындағы тура пропорционалдық бұзылмайтын максимал механикалық кернеу. Преде́л упругости Elastic limit Максимальное напряжение, которое материал способен выдержать без пластической деформации, остающейся после полного
снятия напряжения. Материал превышает предел упругости, когда нагрузка достаточна, чтобы вызвать пластическую или
необратимую деформацию. Серпімділік шегі Elastic limit Материалға түсіргенде пластикалық деформация туындамайтын максимал кернеу. Материалға пластикалық немесе қайтымсыз деформация тудыруға жеткілікті кернеу түсіргенде сол материал серпімділік шегінен асып түседі. Преобразователь монометрический Vacuum-gauge, vacuum indicator Прибор для аналогового преобразования давления газов в вакуумой среде в электрической сигнал. Используется в составе
вакуумметра совместно с измерительным прибором. Различают вакуумметры следующих типов: механические, гидростатические (жидкостные), тепловые (термопарные), электронные, магнитные, радиоизотопные.
Vacuum-gauge, vacuum indicator Вакуумды ортада газ қысымын электр сигналына аналогты түрлендіруге арналған құрал. Ӛлшегіш
құралдарымен бірге
вакуумметр құрамында қолданылады. Вакуумметрдің: механикалық, гидростатикалық (сұйықтықты), жылулық (термо булық),
электронды, магнитті, радиоизотопты деген түрлері бар. преобразователь гидростатический — жидкостный датчик давления, принцип измерения которого основывается на различии в уровнях столба жидкости в измеряемом объѐме
и сосуде
с контролируемым давлением или
в атмосфере. Рабочий диапазон лежит в пределах между 10 5 – 10 -0 Па. гидростатикалық түрлендіргіш – ӛлшеу принципі қысымы ӛлшенетін кӛлемдегі баған мен қысымы реттелетін құтыдағы немесе атмосферадағы баған деңгейлерін салыстыруға негізделген сұйықтықты қысым датчигі. Жұмыс диапазоны 10 5 -10
0 Па
аралығында жатады. преобразователь магнитный — датчик давления, принцип измерения которого основывается на
зависимости тока
магнитті түрлендіргіш – ӛлшеу принципі айқастырылған магнит және электр ӛрісіндегі ӛздік газдық разряд тогының қысымға
225
самостоятельного газового разряда
в скрещенных магнитном и электрическом полях от давления. Электродные системы могут быть разными (ячейка Пеннинга, магнетронная система, инверсно- магнетронная система). Рабочий диапазон лежит в пределах между 10 2 – 10 -11 Па. тәуелділігіне негізделген қысым датчигі. Электрод жүйелері әр түрлі болуы мүмкін (Пеннинг ұясы, магнетронды жүйе, инверсті– магнетронды жүйе). Жұмыс диапазоны 10 2 -
-11 Па. преобразователь мембранный — механический датчик давления, принцип измерения которого основывается на изменении деформации мембраны в зависимости от давления. Рабочий диапазон лежит в пределах между 10 5 – 10 -1 Па. мембраналы түрлендіргіш – ӛлшеу принципі мембрана деформациясы ӛзгерісінің қысымға тәуелділігіне негізделген қысымның механикалық датчигі. Жұмыс диапазоны 10 5 -10
-1 Па. преобразователь радиоизотопный — датчик давления, принцип измерения которого основывается на изменении проводимости газовой среды в зависимости от давления при облучении еѐ альфа- или бета-частицами изотопного источника излучения. Рабочий диапазон лежит в пределах между 10 5 – 10
-2 Па. радиоизотопты түрлендіргіш – ӛлшеу принципі газды орта ӛткізгіштігі ӛзгерісінің оны изотопты сәуле шығару кӛзінің альфа- немесе
бета-бӛлшектермен сәулелендіру кезінде туындаған қысымға тәуелділігне негізделген қысым датчигі. Жұмыс диапазоны 10 5 -10
-2 Па. преобразователь термопарный (датчик Пирани) / Pirani vacuum detector — датчик давления, принцип измерения которого основывается на
изменении теплопроводности газа в зависимости от давления. Рабочий диапазон лежит в пределах между 100 и 0,1 Па. Широко применяется в вакуумных установках.
принципі газдың жылу ӛткізгіштігінің қысымға тәуелділігіне негізделген қысым датчигі. Жұмыс диапазоны 100-0,1 Па. Вакуумды құрылғыларда кеңінен қолданылады. преобразователь электронный — датчик давления, принцип измерения которого основывается на
прямой пропорциональности между давлением и ионным током,
образовавшимся в результате ионизации термоэлектронами остаточных газов. Рабочий диапазон лежит в пределах между 10 0 – 10
-5 Па. электронды түрлендіруші – ӛлшеу принципі қалдық
газдар термоэлектрондарының иондалуы нәтижесінде түзілген ионды ток пен қысым арасындағы тура
пропорционалдыққа негізделген қысым датчигі. Жұмыс диапазоны 10 0 -10
-5 Па. Преобразователь термоэлектронный Thermoelectronic engine Устройство для
непосредственного перобразования тепловой энергии
в электрическую на основе
явления термоэлектронной эмиссии. Термоэлектрлі түрлендіруші Thermoelectronic engine Термоэлектронды эмиссия құбылысының негізіндегі жылу энергиясының электрлі энергияға түрленуіне арналған құрылғы.
Preference Преимущественный сток междоузельных атомов к дислокациям. Преферанс Preference Дислокацияларға түйінаралық атомдардың айрықша науасы Преципитат Precipitate (от лат.
praecipitatio – стремительное падение) Фаза, в которую выделяются примесные атомы,
превышающиеуровень Преципитат Precipitate (от лат.
praecipitatio – стремительное падение) Берілген температурада (әдетте келесі
тұндырумен) ерудің деңгейінен асып түсетін 226
растворимости при данной температуре (обычно с опследующим осаждением). қоспалы атомдар бӛлінетін фаза. Прибо́ры электрова́куумные Electronic tube, high-vacuum tube, vacuum tube, tube, electronic valve, vacuum valve, valve
Приборы, в которых перенос тока
осуществляется электронами или ионами, движущимися между электродами через высокий вакуум
или газ
внутри газонепроницаемой оболочки. Приборы электровакуумные подразделяют на два больших класса: электронные приборы и ионные приборы.
Electronic tube, high-vacuum tube, vacuum tube, tube, electronic valve, vacuum valve, valve Ток тасымалы электродтар арасында жоғары вакуум немесе газ ӛткізбейтін қабықша ішіндегі газ арқылы қозғалатын электрондар немесе иондар арқылы жүзеге асырылатын құралдар. Электрвакуумдық құралдарды: электрондық құралдар және иондық құралдар деп екі ауқымды кластарға бӛледі. Прибо́ры электро́нно-лучевы́е Beam tube, electron-beam tube, tube Электронные электровакуумные приборы, в которых для индикации, коммутации и др. целей используется поток электронов, сконцентрированный в форме луча или пучка лучей.
Beam tube, electron-beam tube, tube Индикациялау, коммутациялау және т.б. мақсаттар үшін сәуле формасында немесе сәуле шоғыры
формасында концентрацияланған электрондар ағыны
қолданылатын электронды электровакуумды құралдар. Прилипа́ние электро́нов Electron attachment Образование отрицательных ионов с
См. также коэффициент прилипания. Электрондардың жабысуы Electron attachment Еркін электрондардың қатысуымен теріс иондардың құрылуы. Сон. қ. қараңыз: жабысу коэффициенті.
Acceptor dopant, p-type dopant, acceptor impurity, p-type impurity, acceptor material Атомы химических элементов, внедренные в кристаллическую решетку полупроводника и создающие дополнительную концентрацию дырок. Акцепторными примесями являются химические элементы, внедренные в полупроводник с большей чем у примеси валентностью. См. также акцептор. Акцепторлы қоспалар Acceptor dopant, p-type dopant, acceptor impurity, p-type impurity, acceptor material Жартылай ӛткізгіштің кристалды торына ендірілген және
қосымша кемтіктер концентрациясын түзетін химиялық элемент атомдары. Акепторлы қоспалар деп валенттілігі ӛзі ендірілген жартылайӛткізгіштің валенттілігінен кем болатын қоспаларды айтады. Сон. қ. қараңыз: акцептор.
Foreign donor, donor, donor dopant, n-type dopant, donor impurity, n-type impurity Примесь, поставляющая электроны в зону проводимости полупроводника. См. также донор. Донорлық қоспа Foreign donor, donor, donor dopant, n-type dopant, donor impurity, n-type impurity Жартылай ӛткізгіштің ӛткізгіш аймағына электрондар жеткізіп отыратын қоспа. Сон. қ. қараңыз: донор. Пробе́г (ионов, электронов) Path (ion path, electron path) Расстояние в веществе, которое успевает преодолеть частица (ион, электрон) в процессе замедления (торможения). Природа
его носит
статистический характер. Поэтому расчѐт
пробегов Жүріп ӛту жолы (иондардың, электрондардың) Path (ion path, electron path) Зат ішінде қозғалып келе жатқан бӛлшектің ӛз қозғалысын баяулату (тежелуі) процесінде жүріп үлгеретін қашықтығы. Оның табиғаты статистикалық сипатқа ие. Сондықтан жүріп 227
построен на вероятностных методах. ӛту жолын есептеу ықтималдық әдістеріне негізделген. пробег векторный / vector path — длина вектора, соединяющего точку
входа частицы (обычно иона) в поверхность с точкой, в которой она остановилась.
бӛлшектің (әдетте ионның) бетке ену нүктесі мен оның тоқтаған нүктесін қосатын вектордың ұзындығы. пробег максимальный / maximal path — максимальное расстояние, проходимое ионом или электроном в веществе, в процессе торможения. максимал жүріп өту жолы / maximal path — тежелу процесінде электронның немесе иондардың зат ішінде жүріп ӛтетін максимал қашықтығы. пробег наиболее вероятный — пробег, свойственный наибольшей доле частиц. ең ықтимал жүріп өту жолы – бӛлшектердің басым бӛлігіне тән жүріп ӛту жолы. пробег нормальный / normal path — расстояние от облучаемой поверхности, на котором поток частиц уменьнается в 2,71 раза.
Понятие обычно
используется применительно к электронам. қалыпты жүріп өту жолы / normal path — сәулелендірілуші беттен бӛлшектер ағыны 2,71 есе кемитін қашықтық. Бұл түсінік әдетте электрондарға қатысты қолданылады. пробег нормальный (перпендикулярный) / normal path — проекция пробега векторного на направление, нормальное к первоначальному направлению движения частицы. нормал (перпендикуляр) жүріп өту жолы / normal path — векторлық жүріп ӛту жолының бӛлшектердің бастапқы қозғалыс бағытына нормал бағытқа проекциясы. пробег проективный / projective path — проекция пробега векторного на
направление первоначального направления движения частицы. проекциялы жүріп өту жолы / projective path — векторлық жүріп ӛту жолының бӛлшектердің бастапқы қозғалыс бағытына проекциясы. пробег средний (медианный) / average median
path — расстояние, которое проходит половина ионов, упавших на поверхность твѐрдого тела. орташа (медианалық) жүріп өту жолы / average median path — қатты дененің бетіне түскен иондардың жартысы жүріп ӛтетін қашықтық. пробег средний свободный / free path — среднее расстояние, проходимое частицей в среде между актами двух последовательных столкновений с другими частицами. орташа еркін жүріп өту жолы / free path — бӛлшектің екі бӛлшекпен тізбекті соқтығысу актілерінің арасында жүріп ӛтетін орташа жолы. пробег средний транспортный свободный / average free path — отношение среднего косинуса угла рассеяния частицы к макроскопическому сечению
взаимодействия (обычно
упругого рассеяния) еѐ со средой. транстпортты орташа еркін жүріп өту жолы / average free path —бӛлшектің шашырау бұрышының орташа косинусының оның ортамен
ӛзара әрекеттесуінің макроскопиялық қимасына қатынасы.
path — отрезок, который отсекает на оси абсцисс касательная к кривой зависимости концентрации имплантированных ионов от расстояния до поверхности, проведенная через точку перегиба. экстраполяцияланған жүріп өту жолы / extrapolate path —имплантацияланған иондар концентрациясының бетке
дейінгі арақашықтыққа тәуелділік қисығына жанама абсцисса осінде кесіп тастайтын, бүгілу нүктесі арқылы жүргізілген кесінді. пробег эффективный / effective path — минимальная толщина вещества, измеряемая в направлении исходного вектора скорости пучка и соответствующая полному поглощению электронов.
path — электрондардың толық жұтылуына сәйкес және шоқ жылдамдығы векторының бастапқы бағытында ӛлшенетін заттың минимал қалыңдығы.
228
См. таже слой половинного ослабления, длина диффузии нейтронов, возраст нейтронов. Сонымен қатар қараңыз нейтрондардың диффузиясы ұзындығы, нейтрондардың өмір сүру уақыты жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|