Производительность  по  напыленному

233 

 

проницаемость 

диэлектрическая 

/ 

dielectric 

capacitivity 

penetrability 

— 

безразмерная  величина,  характеризующая 

свойства  диэлектриков,  в  статическом 

случае  показывающая,  во  сколько  раз 

увеличивается 

ѐмкость 

конденсатора, 

между  обкладками  которого  был  вакуум, 

если  пространство  между  обкладками 

целиком 

заполнить 

однородным 

диэлектриком. 

диэлектрлік өтімділік / dielectric capacitivity 

penetrability  —  диэлектриктердің  қасиетін 

сипаттайтын, 

статикалық 

жағдайда 

бастапқыда  вакуум  болған  пластиналар 

аралығын толығымен біртекті диэлектрикпен 

толтырғанда  конденсатордың  сыйымдылығы 

неше  есе  артатынын  кӛрсететін  ӛлшемсіз 

шама. 

проницаемость  магнитная  /  magnetic 

permeability,  magnetic  capacity  —  величина, 

характеризующая  изменение  магнитной 

индукции 

вещества 

под 

действием 

магнитного поля. 

магниттік өтімділік / magnetic permeability, 

magnetic  capacity  —  магнит  ӛрісінің  әсерінен 

заттың  магниттік  индукциясының  ӛзгеруін 

сипаттайтын шама. 

Пропитка покрытия 

Заполнение пор и трещин газотермического 

покрытия пропитывающим веществом.  

Жабынның сіңіруі 

Газды  термиялық  жабын  қуыстары  мен 

сызаттарының 

сіңірілетін 

затпен 

толтырылуы. 

Проплавле́ние кинжа́льное 

Melt penetration, weld penetration 

Образование  расплавленного  слоя  на 

поверхности  твѐрдого  тела  под  действием 

пучка  заряженных  частиц  или  фотонов 

лазерного  излучения,  при  котором  глубина 

проплавления  существенно  (зачастую  на 

порядки)  превышает  длину  пробега  частиц 

в  этом  веществе.  Достигается  в  какой-то 

мере  теплопроводностью,  но  в  большей 

степени  передачей  импульса  падающих  на 

поверхность  частиц  жидкофазной  области 

вещества.    В  результате  жидкая  фаза 

выдавливается  в  периферийные  области 

расплава,  а  частицы  пучка  получают 

свободный  доступ  к  границе  раздела 

жидкой  и  твѐрдой  фаз,  и  выделяют  свою 

энергию в твѐрдой фазе, вызывая плавление 

тела  на  большую  глубину.  Широко 

используется в радиационных и плазменных 

технологиях  обработки  твѐрдых  тел  при 

оплавлении  поверхности,  электронной  и 

лазерной сварке и т.д. 

 

Қанжарлық балқыту 

Melt penetration, weld penetration 

Зарядталған бӛлшектер шоғы немесе лазерлік 

сәуле  фотондарының  әсерінен  қатты  дененің 

бетінде  заттың  балқыған  бӛлігінің  тереңдігі 

бӛлшектердің  осы  затта  жүріп  ӛткен 

жолының  ұзындығынан  әлдеқайда  терең 

болатын,    балқытылған  қабаттың  пайда 

болуы. 

Қандай 

да 

бір 

дәрежеде 

жылуӛткізгіштіктің  нәтижесінде  алынады, 

бірақ 

негізінен 

бетке 

түсіп 

жатқан 

бӛлшектердің  ӛз  импульсін  заттың  сұйық 

фазалы 

учаскесіне 

беруі 

нәтижесінде 

алынады. 

Нәтижесінде 

сұйық 

фаза 

балқыманың 

перифериялақ 

облысына 

жинақталады,  ал  бӛлшектер  шоғы  сұйық 

және қатты фаза шекарасына ӛтуге мүмкіндік 

алып,  дененің  балқуының  үлкен  тереңдікке 

енуіне  әкеліп,  ӛздерінің  энергиясын  қатты 

фазаға  береді.  Қатты  денелерді  радиациялық 

және  плазмалық  ӛңдеу  технологиясында 

бетті  балқытуда,  электронды  және  лазерлі 

дәнекерлеуде және т.б. кеңінен қолданылады. 

Проплавление сквозное  

Keyhole  

Методика 

сварки, 

при 

которой 

концентрированный  тепловой  источник, 

типа 

плазменной 

дуги, 

проникает 

полностью через деталь, создавая отверстия 

на 

переднем 

крае 

расплавленного 

свариваемого 

металла. 

По 

мере 

продвижения 

источника 

тепла 

Қуыстық балқыту 

Keyhole  

Плазмалық  доға  түріндегі  концентрленген 

жылу кӛзі дәнекерленетін металдың алдыңғы 

жағында қуыс тудыра отырып бұйымды тесіп 

ӛтетін,  дәнекерлеу  әдісінің  бір  түрі.    Жылу 

кӛзінің  алға  жылжуы  кезінде  балқыған 

металл  дәненкерлегіш  тігіс  білігін  тудыра 

отырып кӛз артындағы кеңістікті толтырады. 

234 

 

расплавленный  металл  заполняет  объем 

позади 

источника, 

формируя 

валик 

сварного шва. 

 

Простра́нство  

Area, place, room, space 

Одно  из  основных  понятий  физики,  при 

помощи  которого  описываются  свойства 

протяжѐнности  и  взаимного  расположения 

объектов. 

Кеңістік 

Area, place, room, space 

Физикалық  негізгі  ұғымдардың  бірі.  Оның 

кӛмегімен  қашықтықтың  қасиеттері  мен 

объектілердің ӛзара орналасуы сипатталады. 

пространство  изображений  /  image 

domain,  image  space  —  совокупность 

точечных  изображений  точек  пространства 

предметов, 

образуемых 

оптической 

системой. 

 кескіннің  кеңістігі  /  image  domain,  image 

space 

—  оптикалық  жүйе  кӛмегімен 

жасалатын,  кеңістіктегі  заттардың  нүктелік 

кескіндерінің жиыны.  

пространство  импульсное  /  pulse  area  — 

многомерное  пространство  обобщѐнных 

импульсов,  являющееся  подпространством 

фазового пространства. 

 импульстік кеңістік / pulse area — фазалық 

кеңістіктің  кеңістікшесі  болып  табылатын 

жалпыланған  импульстердің  кӛп  ӛлшемді 

кеңістігі. 

пространство  

конфигурационное 

/ 

configuration 

space 

— 

многомерное 

пространство 

обобщѐнных 

координат, 

являющееся  подпространством  фазового 

пространства. 

—  кофигурациялық  кеңістік  /  configuration 

space  —  фазалық  кеңістіктің  кеңістікшесі 

болып 

табылатын 

жалпыланған 

координаталардың кӛп ӛлшемді кеңістігі. 

пространство  тѐмное  катодное  /  cathode 

chamber, dark space —  тѐмное пространство 

вблизи  катода  при  тлеющем  разряде, 

наблюдаемое при низких давлениях газа. 

— катодты қара кеңістік / cathode chamber, 

dark space — тӛмен қысымды газдағы солғын 

разрядта  байқалатын  катод  маңындағы  қара 

кеңістік. 

пространство   фазовое  /  phase  space  — 

многомерное  пространство  обобщѐнных 

координат 

и 

обобщѐнных 

импульсов 

механической системы. 

 фазалық 

кеңістік  /  phase  space  — 

механикалық жүйенің жалпыланған импульсі 

және  жалпыланған  координаталарының  кӛп 

ӛлшемді кеңістігі. 

пространство  фарадеево  /  Faraday  dark 

space 

— 

тѐмное 

пространство, 

образующееся вслед за тлеющим свечением 

при  тлеющем  разряде  в  условиях  низкого 

давления газа. 

 фарадей  кеңістігі  /  Faraday  dark  space  —  

тӛмен  қысымды  газдағы  солғын  разряд 

кезінде 

солғын 

жарқыраудың 

артында 

байқалатын қара кеңістік. 

Прото́н 

Proton 

Стабильная 

элементарная 

частица, 

обладающая 

положительным 

элек-

трическим  зарядом,  относящаяся  к  группе 

барионов  и  входящая  в  состав  атомного 

ядра. 

Протон 

Proton 

Бариондар  тобына  жататын  және  атом 

ядросының  құрамына  кіретін,  оң  таңбалы 

электр  зарядына  ие,  тұрақты  элементар 

бӛлшек. 

Профили́рование  

Profiling, shaping  

Исследование 

каких-либо 

свойств 

поверхностного слоя по глубине (например, 

состава атомов). 

Профильдеу 

Profiling, shaping  

Беттік  қабаттың  қандай  да  бір  қасиетін 

тереңдігі 

бойынша 

(мысалы, 

атомдық 

құрамын) зерттеу. 

профилирование  ионное  /  ion  profile  — 

метод исследования свойств поверхности по 

глубине,  основанный  на  последовательном 

удалении 

внешних 

атомов 

путѐм 

 иондық профильдеу / ion profile — үдетілген 

иондармен басқарылатын ӛңдеудің кӛмегімен 

сыртқы  атомдарды  кезегімен  алып  тастауға 

негізделген  беттің  қасиеттерін  тереңдігі 

235 

 

контролируемого  травления  ускоренными 

ионами. 

бойынша зерттеу әдісі. 

Про́филь концентрацио́нный 

Concentration profile, concentration structure 

Изменение 

концентрации 

какого-либо 

вещества  (например,  диффузанта)  по 

глубине по мере удаления от поверхности. 

Концентрациялық профиль 

Concentration profile, concentration structure 

Қандай  да  бір  зат  (мысалы,  диффузант) 

концентрациясының 

беттен 

зат 

ішіне 

тереңдеген сайын ӛзгеруі.  

Проход 

При  обработке  твѐрдого  тела  плазмой  или 

пучком заряженных частиц, лучом лазера и 

т.д. 

– 

однократное 

перемещение 

напыляющего или излучающего  устройства 

в  одном  направлении.  На  практике  при 

проектировании  технологии  осаждения 

покрытий 

производительность 

по 

напыляемому  материалу  выбирается  таким 

образом, чтобы в любом случае количество 

проходов было целым числом. 

Ӛту жолы 

Қатты  денені  лазер  сәулесімен,  плазмамен 

немесе  зарядталған  бӛлшектермен  және  т.б. 

ӛңдегенде  –  тозаңдандырушы  немесе  сәуле 

шығарушы  қондырғының  бір  бағытта  бір 

реттік  орын  ауыстыруы.  Практика  жүзінде 

үлгілерді  жабу  технологиясын  жобалау 

барысында 

тозаңдатылатын 

материал 

бойынша  ӛндіргіштік  ӛту  жолдарының  саны 

бүтін болып таңдалады. 

Процесс изотермический 

Isothermal  (от  греч.  isos  –  равный  и  therme) 

process 

Термодинамический 

процесс, 

происходящий  в  системе  при  постоянной 

температуре. 

На 

термодинамической 

диаграмме изображается изотермой. 

 Изотермиялық процесс 

Isothermal  (от  греч.  isos  –  равный  и  therme) 

process 

Жүйеде 

тұрақты 

температура 

кезінде 

орындалушы  термодинамикалық  процесс. 

Термодинамикалық  диаграммада  изотерма 

түрінде бейнеленеді. 

Процессы многофотонные 

Multiquantum processes 

Процессы 

взаимодействия 

электромагнитного  излучения  с  веществом, 

при  которых  в  одном  элементарном  акте 

одновременно  происходит  поглощение  или 

испускание (или то и другое вместе) двух и 

более  (до  нескольких  десятков)    фотонов. 

Вероятность  многофотонных  процессов 

пренебрежимо  мала  при  интенсивности 

света  обычных  источников,  но  при 

использовании 

лазерного 

излучения 

становится  сравнимой  с  вероятностью 

обычного  (однофотонного)  поглощения. 

Здесь  атом  или  молекула  возбуждается  из 

основного  состояния  в  высоколежащие 

квантовые  состояния  дискретного  или 

непрерывного  спектра,  в  результате  чего 

возможны 

фотоионизация, 

фотодиссоциация, 

фотоизомеризация 

и 

другие превращения. 

Кӛп фотонды процестер 

Multiquantum processes 

Бір  элементар  актіде  екі  немесе  одан  да  кӛп 

(бірнеше  ондаған)  фотонның  жұтылуы 

немесе  шығарылуы  (немесе  екеуі  де)  жүзеге 

асатын  электромагниттік  сәуленің  заттармен 

әсерлесу  процестері.  Әдеттегі  кӛздердің 

жарығы  қарқындылығында  кӛп  фотонды 

процестердің 

орындалу 

ықтималдығы 

айтарлықтай  аз,  бірақ  лазерлік  сәулелерді 

қолданғанда  қарапайым  жұтылудың  (бір 

фотонды) ықтималдығымен шамалас болады. 

Мұнда  атом  немесе  молекула  негізгі  күйден 

жоғарыда  жатқан  дискретті  немесе  үздіксіз 

спектрдің  кванттық  күйлеріне  қоздырылады. 

Нәтижесінде фотоиондалу, фотодиссоциация, 

фотоизомерлену  және  басқа  түрленулер 

болуы мүмкін. 

Процесс необратимый 

Irreversible process 

Физический  процесс,  который  может 

самопроизвольно протекать только в одном 

определенном направлении. 

Кері қайтпайтын процесс 

Reversible process 

Термодинамикалық жүйенің  бастапқы күйге  

сол  аралық  күйлер  тізбектілігі  арқылы  қайта 

келетін,  тура  процесте  кері  ретпен  жүретін, 

бір күйден басқасына ӛту процессі.   

236 

 

Процесс обратимый 

Reversible process 

Процесс 

перехода 

термодинамической 

системы  из  одного  состояния  в  другое, 

допускающий  возможность  возвращения  ее 

в  первоначальное  состояние  через  ту  же 

последовательность 

промежуточных 

состояний,  что  и  в  прямом  процессе,  но 

проходимых в обратном порядке. 

Қайтымды процесс 

Reversible process 

Термодинамикалық  жүйенің  бір  күйден 

екінші  күйге  ӛтуі.  Мұндай  процесс  кезінде 

тура процесте болып ӛткен аралық күйлерден 

ӛту арқылы (тек кері бағытта) бастапқы күйге 

қайта оралу мүмкіндігі қарастырылады.  

Проце́ссы безызлуча́тельные 

Non-radiating 

processes, 

 

nonradiative 

processes 

Процессы,  при  которых  энергия  квантовой 

системы  (ядра,  атома,  молекулы  и  т.д.) 

изменяется  не  путѐм  поглощения  или 

испускания 

ею 

электромагнитного 

излучения, а в результате еѐ взаимодействия 

с  другими  квантовыми  системами.  Так  при 

столкновениях  атома  с  другим  атомом, 

электроном или ионом он может передавать 

энергию  возбуждения  или  получать  еѐ.  В 

твѐрдом 

теле 

в 

результате 

безызлучательных 

процессов 

энергия 

возбуждения  атома  может  переходить  в 

энергию 

колебаний 

кристаллической 

решѐтки. 

Сәуле шығармайтын процестер 

Non-radiating processes,  nonradiative processes 

Кванттық  жүйенің  (ядроның,  атомның, 

молекуланың 

және 

т.б.) 

энергиясы 

электромагниттік  сәуленің  жұтылуы  немесе 

шығарылуы  жолымен,  басқа  кванттық 

жүйелермен  әсерлесуі  нәтижесінде  ӛзгеретін 

процестер.  Атомның  басқа  атомдармен, 

элекрондармен 

немесе 

иондармен 

соқтығысуы  ӛзінің  қозу  энергиясын  беруі 

немесе 

керісінше, 

қозу 

энергиясын 

қабылдауы  мүмкін.  Қатты  денелерде  сәуле 

шығармайтын 

процестер 

нәтижесінде 

атомның  қозу  энергиясы  кристалл  торының 

тербеліс энергиясына ауысуы мүмкін. 

Процессы неравновесные 

Nonequilibrium processes 

Процессы,  включающие  этап  прохождения 

системы через неравновесные состояния. 

Тепе-теңсіз процестер 

Nonequilibrium processes 

Тең  емес  күйлер  арқылы  жүйенің  ӛту 

кезеңдерін қамтитын процестер. 

Проце́ссы перено́са в пла́зме 

Plasma transport process 

Неравновесные  процессы,  приводящие  к 

выравниванию 

пространственных 

распределений  параметров  плазмы  — 

концентраций,  среднемассовой  скорости  и 

парциальных  температур  электронов  и 

тяжелых частиц.  

Плазмадағы тасымалдау процестері 

Plasma transport process 

Плазма  параметрлерінің  (электрондар  мен 

ауыр  бӛлшектер  концентрациясының,  орта 

массалы  жалдамдығының  және  парциал 

температураларының)  кеңістіктік  таралуын 

теңестіруге әкелетін тепе-теңсіз процестер. 

Прочность 

Strength, resistance, durability 

Свойство  твердых  тел  сопротивляться 

разрушению  (разделению  на    части),  а 

также  необратимому  изменению  формы 

(пластической  деформации)  под  действием 

внешних  нагрузок.  В  зависимости  от 

материала,  вида  напряженного  состояния 

(растяжения,  сжатия,  изгиба  и  др.)  и 

условий 

эксплуатации 

(температуры, 

времени и характера нагрузки) для металлов 

и 

сплавов 

используются 

разные 

характеристики 

прочности 

(предел 

прочности, 

время, 

сопротивление, 

Беріктік 

Strength, resistance, durability 

Бұзылуға    (бӛлшектерге  бӛлінуінің),  сондай-

ақ  сыртқы  ауыртпалықтардың  әсерінен 

пішінінің  қайтымсыз  ӛзгеруіне  (пластикалық 

деформацияның)  қарсы  тұрушы  қатты 

денелердің 

қасиеті. 

Металдар 

мен 

қорытпалар үшін материалға, кернеулі күйдің 

түріне (тартылуға, сығылуға, иілуге және т.б) 

және 

орын 

ауыстыру 

шартына 

(температураны,  уақыт  пен  ауыртпалық 

сипаты) 

байланысты 

беріктіктің 

түрлі 

сипаттамалары 

(беріктік 

шегі, 

уақыт, 

қарсыласу,  беріктік  ұзақтығы,  шаршау  шегі 

237 

 

длительность  прочности,  предел  усталости 

и др.) 

және т.б) қолданылады.   

прочность  покрытия  /  coating  strength, 

coating  resistance  –  условное  напряжение, 

соответствующее  наибольшей  нагрузке, 

предшествующей 

разрушению 

связей 

между  частицами  покрытия  и  (или)  самого 

материала частиц. 

жабын  беріктігі  /  coating  strength,  coating 

resistance  –    жабын  бӛлшектері  және  

(немесе)  бӛлшектер  материалдарының  ӛзінің 

арасындағы 

байланыстың 

бұзылуына 

тосқауыл  болатын  үлкен  ауыртпалыққа 

сәйкес келетін шартты кернеу. 

прочность 

сцепления 

покрытия 

с 

подложкой  /  bonding  strength  -    условное 

напряжение, 

соответстветствующее 

нагрузке, 

предшествующей 

отделению 

газотермического покрытия от подложки. 

 жабынның  төсенішпен  жабысу    беріктігі 

bonding 

strength 

– 

газды 

термиялық 

жабынның  тӛсеніштен  бӛлінуінің  алдында 

орын  алатын  жүктемеге  сәйкес  келетін 

шартты кернеу.  

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: