Жамалбеков Е.Ү

113 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
(12 сурет орны) 
12 сурет. ТМД елдерінің батыс бөлігінің көлденең зоналық
топырақтарының сызба-нұсқасы. 
1 - тундра зонасының глейлі тундра топырақтары; 2 - орманды 
тундра мен терістік орманды зонасының күлгінді -глейлі топырақтары; 3 - 
орталық орманды зонасының күлгінді топырақтары; 4 - оңтүстік орманды 
зонасының шымды-күлгінді топырақтары; 5 - орманды дала зонасының 
орманның құба, сұр топырақтары мен даланың шал ғынды және 
сілтісізденген қара топырақтары; 6 - дала зонасының қара топырақтары; 7 
- құрғақ даланың қара қоңыр топырақтары; 8 - жартылай шөл мен шөл 
зонасының құба және сұр құба топырақтары; 9 - таулы аймақтардың 
топырақтары
. 

114 
Сонымен жазық территорияларда терістіктен оңтүстікке 
қарай байланысты топырақтың да өзгеріп әр түрлі зоналарға 
бөлінуін топырақтың көлденең (ендік) зоналығы дейді.
Ал биік таулы аймақтарда табиғат жағдайы жазық 
алқаптарға қарағанда өзгеше. Таулы аймақтардың ауа райы да, 
өсетін ағаш, өсімдіктері мен жан-жануарлар дүниесі де 
басқаша. Бұл өзгерістер тау етегінен жоғары көтерілген сайын 
анық білініп, көзге түседі. Географиялық жағынан алып 
қарағанда таулы аймақтар бір алқапта орналасқанымен жоғары 
қарай өрлеген сайын табиғатының, климатыны ң өзгешелігі 
байқала береді. Осындай өзгерістерді топырақтан да көруге 
болады. Топырақтың былай өзгеріп, әр түрлі зоналарға бөлінуін 
топырақтың тік (белдеулік) зоналылығы деп атайды. Кеңбайтақ 
ТМД елдерінің әр аймақтарында топырақтардың көлденең 
зоналықтары да және олардың тік (белдеулік) зоналықтары 
тараған алқаптары кездеседі. 
Дегенмен жер бетінде таулы алқаптардың аздығына 
байланысты негізінен топырақтың көлденең зоналық таралуы 
басым. Соған байланысты біздер ТМД елдерінің жазық 
территориясындағы негізгі зоналық (ендік) топырақтардың 
қысқашасипаттамасына тоқталамыз. Оны солтүстіктен 
оңтүстікке қарай келтіреміз. (Топырақтың барлық түрлері 
кітаптағы қосымшада келтірілген Топырақ пішіндерінің 
суреттері ҚСРО топырақ атласынан алынған). ) 

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: