АҒылшын тілі пәнінің білім сапасын арттырудағы ақпараттық-коммуникативтік технологиясының РӨЛІ

АҒЫЛШЫН  ТІЛІ  ПӘНІНІҢ БІЛІМ  САПАСЫН  АРТТЫРУДАҒЫ 

АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ

РӨЛІ

Охасова Т. А.

М.  Мәмепюва атындагы 

№ 2 7 физика- математика багытындагы 

мектеп-лицейінің агылшын тілі пәні мүгалімі

Еліміз  жылдар  бойы  аңсаған  тәуелсіздікке  қол  жеткізісімен,  шет 

тілі  де  мемлекетаралық  тіл  мәртебесіне  ие  болды.  Ендігі  кезекте  шет 

тілінің  қолданылу  аясын  кеңейту  кезек  күттірмес  мэселенің  бірі  болды. 

12  жылдық білім  беруде  шет тілін жетік  біліп,  еркін  сөйлеп,  түсіне  білу 

басты  назарда.  Осы  орайда  мектептерде  ағылшын  тілі  пэніне  көңіл  де, 

ықылас  та  жылдан  жылға  артып,  оны  оқытудың  тиімді  әдіс-тәсілдері, 

технологиялары бойынша зерттеу жүмыстары,  оларды тәжірибеге енгізу 

шаралары қолға алынды.

Ағылшын  тілін  саналы  меңгерту,  оны  өз  деңгейінде  қажеттілікке 

айналдыру,  бір  жылғы  мәселе  емес,  сондықтан  ағылшын  тілін  оқыту 

ісімен  шүғылданатын  мамандар  арасында  туындайтын  бір  сүрақ: 

ағылшын  тілінде  өз  ойын  ауызша  жэне  жазбаша  еркін  жеткізе  алуға 

қалай  үйрету  керек?  Оқушыны  ынталандыру  үшін  қандай  әдіс- 

тәсілдерді, технологияларды қолданған жөн?

Оқыту  тілі  өзге  тілде  жүргізілетін  мектептерде  тіл  үйрету  туралы 

жазылған  әдістемелік  жэне  ғылыми  материалдарды  зерделей  келе, 

ақпараттық  технологияларды  пайдалану  туралы  мәселеге  тоқталуды 

жөн  деп  санап,  осы  тақырыпта  жинақтаған  іс-тәжірибемді  ортаға 

салмақпын.

Білім  беру  саласында  түрлі  технологиялар  енгізілуде,  бірақ  олардың 

ішінен  қажеттісін  таңдап,  сабақтың  эр  кезеңінде  тиімді  қолдану  басты 

талап.  Мәселе технологияларды кеңінен пайдалану емес, мэселе - түлғаны 

нәтижеге  бағыттай  білім  беруде.  Қазіргі  таңда  айтар  болсақ,  көрнекілік 

эдісі 

мен 

техникалық 

қүралдарды 

қолдану 

эдісін 

ақпараттық- 

коммуникативтік технологияның бір озі атқара алады.

Ақпараттық  технология  -   ақпараттарды  жинау,  сақтау  жэне  өңдеу 

үшін  бір  технологиялық  тізбекте  біріктірілген  әдістер  мен  өндірістік 

жэне  бағдарламалық-технологиялық  қүралдардың  жиын-тығы.  Қазіргі 

кезде  сабақта ақпараттық технологияларды бэріміз  кеңінен қолданамыз. 

Қазақ 

әдебиетінің 

классигі, 

үлы 

атамыз 

Абай 

Қүнанбайүлы: 

«Шәкірттерің  жақсы  оқу  үшін,  оның  оқуға  деген  ынтасы  жэне 

қызығушылығы  зор  болу  керек»,  -  деген.  Расында  да,  тек  ғана  жігерлі,

эр  нәрсені  үнемі  білгісі  келген,  табандылығын,  шыдамдылығын 

көрсеткен адам ғана мақсатына жетеді.

Ағылшын  тілді  оқытуда  жаңа  технологияларды,  техникалық 

қүралдарды  сабақта  жан-жақты  қолдану,  мүғалімнің  көптеген  қиын- 

даған  қызметтерін  жеңілдетіп,  осы  іскерліктің  үстанымды  жаңа 

тэсілдерінің  пайда  болуына  мүмкіндік  туғызады.  Осындай  жаңа 

жолдардың  біріне  ақпараттық  оқыту  жүйесіндегі  компьютерлік 

бағдарламалардың  түрлері  арқылы  тіл  үйретуді  жатқызуға  болады. 

Ағылшын  тілі  сабақтарында  өзім  қолданып  жүрген  компьютерлік 

бағдарламамен жүмыс істеу түрлерін атап өтер болсам:

Лексиканы меңгерту.

Мэтіндік  лексиканың  кіріспесінде  жэне  онымен  жүмыс  істеуде, 

мысалы, азықтүлік, сауда, киім, т.б.

Сөйлеу жүмыстары:

Көптеген  бағдарламаларда  микрофонмен  жүмыс  істеуді  қарас- 

тырады.  Сөздер  мен  сөз  тіркестері  тыңдалғаннан  кейін,  оқушы  оны 

қайталайды.  Бүдан  соң  диктордың  сөзді  айту,  яғни  дыбыстау 

ерекшелігін тыңдай  отырып, жеткіліксіз жақтарын  аңғарып,  оқушы оны 

түзетуге мүмкіндік алады.

Оқушылардың  сөйлеу  тілін  дамытуда  диалогтың  да  берері  мол. 

Диалог  -   сөйлесудің  ең  негізгі  түрі  болып  саналады.  Адамдар 

арасындағы  қарым-қатынас  амандасудан  басталады.  Мүғалім  сабаққа 

кіргеннен  оқушылармен  диалогта  болады.  Оқушыларға  белгілі  бір 

тақырыпта  тапсырмалар  беру  арқылы  сүхбаттар  қүрылады.  Диалогтік 

сөйлесуді  естіп-тыңдаумен біртүтас та, жекелей де пайдалануға болады. 

Мақсатты  үйымдастырылған  жағдаяттар  арқылы  ауызекі  сөйлесуге 

үйрету - оқушыларды қызықтырады.  Диалогтік сөйлеу коммуникативтік 

оқытудың  негізгі  үстанымына  сәйкес  келеді.  Коммуникативтіліктің 

жауап  алынған  жағдайда  ғана  жүзеге  асуы  оның  үстанымы  болып 

есептеледі.  Ауызекі  сөйлесу  -   жауаптасу  арқылы  жүзеге  асады,  ал 

жауаптасуға дейінгі дайындық кезеңдерін былайша сараланады:

I кезең:  диалогпен танысу;

II кезең:  диалогті жаттау;

III  кезең:  диалогті  қойылымға  айналдыру,  яғни  сөйлесім  іс-әркетін 

қойылым іс-әрекетімен үштастыру;

Жазуды оқыту.

Жүмыстың  бүл  түрі  сауатты  жазу  дағдыларымен,  есте  сақтау 

қабілеттерін  дамытады,  эрі  пернетақтаны  меңгеруге  септігін  тигізеді. 

Тыңдау,  сауатты жазу,  әріптерді теру секілді үш  іс-эрекетті  бір уақытта 

біріктіреді.

Коммуникативтік  сөйлеу  эрекетінің  қай түрі  болса да лекси-калық- 

грамматикалық дайындық деңгейіне  сүйенеді.  Белсенді  сөйлеу  әрекетін

үйымдастыруда  ауызекі  жауаптасу  мен  мэтін  бойынша  жүмыс  негізгі 

қүрал  болып  табылады.  Сонымен  қатар,  ақпараттық  оқу  қүралдары 

(компьютер,  аудио-визуалды  қүралдар)  бойынша да оқушылар  белсенді 

коммуникацияға  түсе  алады.  Ауызекі  сөйлеу  тілін  қалыптастыруда 

сөздер  мен  сөз  тіркестерінің  қолданылуын,  сөйлем  қүрастыруды, 

түрақты  сөз  тіркестерін  қолдануды,  сүрақ  қоюдың  барлық  түрлерін 

үйрену  тиімді.  Оқушылардың  сөйлеу  дағдылары  ауызекі  сөйлеу 

жүйесінен,  сүраққа  қысқа  да  толық  жауап  қарастыра  алуынан, 

оқығандарын  ауызша  да,  жазбаша  да  мазмүндап  беретіндей  дағды- 

машықтарынан,  шығарма,  хат  жазу  дағдыларынан  қүралады.  Ағылшын 

тілін  оқытуда  ең  алдымен  тәжірибелік  мақсат  қойылады,  оған 

оқушылардың  сөздік  қорларын  байыту,  сауатты  жазуға  үйрету, 

сөйлесуге,  көргендерін,  естігендерін  әңгімелеп  беруге үйрету қажет.  Ал 

бүл  іс-эрекеттерді  сауатты  да дүрыс  жүзеге  асыру үшін  грамматикалық 

жүмыс жүргізілуі керек.

Жазуды оқыту.

Жүмыстың  бүл  түрі  сауатты  жазу  дағдыларымен,  есте  сақтау 

қабілеттерін  дамытады,  эрі  пернетақтаны  меңгеруге  септігін  тигізеді. 

Тыңдау,  сауатты жазу,  әріптерді теру секілді үш  іс-эрекетті  бір уақытта 

біріктіреді.

Коммуникативтік  сөйлеу  әрекетінің  қай түрі  болса да лекси-калық- 

грамматикалық дайындық деңгейіне  сүйенеді.  Белсенді  сөйлеу  эрекетін 

үйымдастыруда  ауызекі  жауаптасу  мен  мэтін  бойынша  жүмыс  негізгі 

қүрал  болып  табылады.  Сонымен  қатар,  ақпараттық  оқу  қүралдары 

(компьютер,  аудио-визуалды қүралдар) бойынша да оқу-шылар белсенді 

коммуникацияға  түсе  алады.  Ауызекі  сөйлеу  тілін  қалыптастыруда 

сөздер  мен  сөз  тіркестерінің  қолданылуын,  сойлем  қүрастыруды, 

түрақты  сөз  тіркестерін  қолдануды,  сүрақ  қоюдың  барлық  түрлерін 

үйрену  тиімді.  Оқушылардың  сөйлеу  дағдылары  ауызекі  сөйлеу 

жүйесінен,  сүраққа  қысқа  да  толық  жауап  қарастыра  алуынан, 

оқығандарын  ауызша  да,  жазбаша  да  мазмүндап  беретіндей  дағды- 

машықтарынан,  шығарма,  хат  жазу  дағдыларынан  қүралады.  Ағылшын 

тілін  оқытуда  ең  алдымен  тәжірибелік  мақсат  қойылады,  оған 

оқушылардың  сөздік  қорларын  байыту,  сауатты  жазуға  үйрету, 

сөйлесуге,  көргендерін,  естігендерін  әңгімелеп  беруге үйрету қажет.  Ал 

бүл  іс-әрекеттерді  сауатты  да дүрыс  жүзеге  асыру үшін  грамматикалық 

жүмыс жүргізілуі керек.

Компьютерлік  оқыту  бағдарламаларының  қай  қайсы  болмасын  өз 

мазмүнынан грамматикалық жүмыс жүргізуді тыс қалдырмайды,  белгілі 

бір 

грамматикалық 

қүрылымның 

жүмыстарын 

қамтиды. 

Компьютердің  білім  беру  қүралы  ретінде  кең  таралуының  негізгі  алғы 

шарттарын ғалымдар төмендегідей саралайды:

1.  Компьютер  шексіз  ақпарат  әлемінде  енуге  жэне  ақпаратты 

жүйелі  түрде  талдап,  сараптауға  мүмкіндік  береді.  Ақпаратты  алудағы 

жоғары  жылдамдық  адамның  ақпараттық  мәдениетінің  үнемі  өсуіне 

жағдай жасайды.

2.  Компьютер  адамның  зерттеу-танымдық  әрекетінің  әмбебап 

қүралы ретінде ерекшелінеді.

3.  Өзге  қүралдардан  компьютердің  ерекшелігі -  оның қатысым-дық 

қүрал  бола  білуі.  Яғни,  білімгер,  ол  арқылы  қатысымның  барлық 

түрлерін жүзеге  асыра алады.  Бүл -  мәтіндерді  оқу,  сүхбат жасау,  жазу, 

тыңдау  әрекеттері.  Тіл  үйренуде  бүл  мүмкіншіліктер  ең  маңызды 

болмақ.

4.  Қүрал  білімгерлерге  оз  әрекеттерінің  нәтижесін  айқын  корсете 

алады.  Білім  алуда  дүрыс  шешім  жасай  білуге  деген  оқушылардың 

өзіндік тәсілін, стратегиясын қалыптастырады.

5.  Компьютердің  көмегімен  жаттығулардың  кешенді  түрлерін  аз 

уақытта орындау мүмкіншілігі туындайды.

Ағылшын  тілі  сабағында  компьютерді  қолдану  мәтіндер  мен 

ақпаратты  білуге  жол  ашады.  Тіпті  нашар  оқитын  оқушылардың  өзі 

компьютермен  жүмыс  істеуге  қызығады,  өйткені  кейбір  жағдайларда 

компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді.

Қазақстан  Республикасының  мемлекетаралық  тілі  -   ағылшын  тілін 

жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен-күнге өзекті болып келеді. 

Тілді  ақпараттық-коммуникативтік  технология  арқылы  оқыту  -   тіл 

үйренушінің  оз  бетімен  тіл  үйрену  қабілеттерін  жетілдіруіне  игі  ықпал 

ететін тиімді жүйе болып табылады.

Сонымен  қатар  оқушылар  интелектуалдық,  шығармашылық  жэне 

коммуникативтік  істерін  дамыта  алады,  оқушының  оқу  белсенділігі

артады,  сабақтың  негізгі  кезендерінің  бэрінде  оқушыларға  шығарма- 

шылық жүмысты үсынуға болады.

Қазіргі  заманда  12  жылдық  білім  беруде  ғылымсыз  жан-жақты 

дамыған  өркениетті  елдердің  қатарына  қосылу  мүмкін  емес.  Ал  мектеп 

мүғалімдерінің  бүгінгі  заманға  сай  берілген  сабақтары  осы  мәселелерді 

шешуші  күш  болып  отыр.  Аталған  мәселені  өзіміздің  тэжірибемізге 

жүгіне  отырып  шешкіміз  келеді.  Әр  баланың  аз  болсын,  көп  болсын 

өмірлік тәжірибесі болады.

12 

жылдық  білім  беруге  көшуде  эрбір  тәжірибелі  мүғалім  баланың 

тамырын  басып,  оқушылардың  қабілеттерін,  тәжірибелерін  анықтап, 

өмірдегі білімдерін туған жерін сүйіп, сыйлауға баулып, жан-жақты білім 

нәрімен  сусындата  білсе,  меніңше  эр  оқушы  іркіліп  қалмайды.  «Өз 

аулының тасын сыйламаған,  өзгенің тауын да сыйламас»,  деп «жабылған 

қазанды  жауып  тастасақ»  айналадағы  әсемдікті  сақтай  алмаймыз. 

Қоршаған  орта,  әсемдік,  туған  жер туралы тек  қана жағрапия  сабағында 

емес,  басқа сабақтарда да үнемі  айта беру керек,  тақырыпқа байланысты 

бір-екі  сабақты  табиғат  аясында  өткізсе  тіпті  тамаша  болмай  ма?  Туған 

жерінің  табиғатының  көркемдігін  көре  біліп,  сол  сүлулыққа  табына 

білмеген,  әсемдікті  қорғай  білмеген  балаға айналадағы  осынау кереметті 

көрсетіп,  күштеп емес, жүрегіне жеткізе білетін біз, мүғалімдер меңзеуші 

болуымыз  керек.  Пэн  мүғалімдері  арасында  да  үнемі  үзілмес  байланыс 

болуы  керек  деймін.  Мысалы:  қазақ  тілі,  орыс  тілі  жэне  ағылшын  тілі 

мүғалімдері  бір  тақырыпты  бір  уақытта  бастап,  пәндер  арасында  тым 

қүрығанда атауларын  бала үш тілде  біліп,  байла-ныстыра отырып тіркес, 

сөйлем,  қысқа  біліп,  байланыстыра отырып тіркес,  сөйлем,  қысқа эңгіме 

қүра  білсе  бір  оқу жылы  ішінде  біршама жетістікке  жетер  еді  демекпін. 

Әрине, барлығын байланыстыру, жүйелеу оңай жүмыс емес, бірақ белгілі 

бір жетістікке жету үшін,  «тілдердің үш түғырлылығының»  болуы үшін, 

нәтижесін  көруге  болатын  сияқты.  Үш тілді  болу  -  қазіргі  заман талабы. 

Өркениет  көшінен  қалмай,  соған  сәйкес  қадам  жасауға,  толыққанды 

білім  алуға  қол  жеткізуге  үлесімізді  қосуымыз  керек.  Экономикадағы 

табыстар  мамандардың  біліміне,  біліктілігіне  байланысты  екендігін 

білеміз.  Сондықтан  біз  тек  Қазақстанның  ішінде  ғана  емес,  әлем 

деңгейінде бәсекеге қабілетті жаңа мамандарды дайындай білуіміз керек. 

Қазіргі 

заман 

сабағы 

мүғалімсіз 

болмайды. 

¥лы  

ағартушы 

Ы.Алтынсарин:  «Маған  жақсы  мүғалім  бәрінен  де  қымбат,  өйткені 

жақсы  мүғалім  -  мектептің  жүрегі»  деген  екен.  12  жылдық  білім  беруде 

«мектептің  жүрегі»  болумен  қатар,  жаңа  егемен  еліміздің  үрпағын  жаңа 

білім  нэрін  сусындатып,  саналы  тәрбие,  сапалы  білім  беретін  білімді, 

білікті үстаз болайық.