«экология және тұРАҚты даму» барлық мамандықтарға арналған
жүктеу/скачать 429,49 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ» «ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ» барлық мамандықтарға арналған барлық мамандықтарға арналған
- ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ
- ГЛОССАРИЙ ГЛОССАРИЙ
- 2. ДӘРІСТЕР Дәріс
- Такырып: Экология - организмнін коршаған ортамен карым-катынасын Такырып: Экология - организмнін коршаған ортамен карым-катынасын
| ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ КОЛЛЕДЖІ 3 деңгейлі СМЖ құжаты №1 Басылым 042-14.4.05.1.20 35/03-2013 ПОӘК «Экология және тұрақты даму» пәнінің оқу- әдістемелік материалдары «ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ» «ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ТҰРАҚТЫ ДАМУ» барлық мамандықтарға арналған барлық мамандықтарға арналған ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ СЕМЕЙ-2013 СЕМЕЙ-2013
042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 2 беті
АБИОТИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАР – тірі ағзаның дамуы мен таралуына әсер АБИОТИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАР – тірі ағзаның дамуы мен таралуына әсер
ететін бейорганикалық орта факторларының жиыны (температура, жарық, ететін бейорганикалық орта факторларының жиыны (температура, жарық,
қысым, ылғал т.б.); АВТОТРОФТАР – Күн энергиясын пайдаланып бейорганикалық АВТОТРОФТАР – Күн энергиясын пайдаланып бейорганикалық
заттардан органикалық заттарды синтездейтін ағзалар, қоректік тізбекте заттардан органикалық заттарды синтездейтін ағзалар, қоректік тізбекте
продуценттер болып табылады, оларға фотосинтез процесі өтетін барлық
жасыл өсімдіктер және хемосинтездік бактериялар жатады; жасыл өсімдіктер және хемосинтездік бактериялар жатады; АМЕНСАЛИЗМ – антибиоз формасы, мұнда бір территорияда өмір АМЕНСАЛИЗМ – антибиоз формасы, мұнда бір территорияда өмір
сүретіндердің біреуі екіншісінің өмір сүруіне зиян келтіреді, ал өзіне зардап
шегушіден еш қандай пайда да зиян да болмайды, мысалы, жарық сүйгіш шегушіден еш қандай пайда да зиян да болмайды, мысалы, жарық сүйгіш
өсімдіктер шыршаның түбінде өсіп, жарықтың жетпеуінен зардап шегеді,
алайда өздері шыршаға ешқандай әсер етпейді; алайда өздері шыршаға ешқандай әсер етпейді; АНТИБИОЗ – биотикалық өзара байланыстың бір түрі, мұнда өзара әсер АНТИБИОЗ – биотикалық өзара байланыстың бір түрі, мұнда өзара әсер
етуші екі популяция бір біріне кері әсерін тигізеді; АНТРОПОГЕНДІК ФАКТОРЛАР – адам әрекетінен туындаған факторлар, АНТРОПОГЕНДІК ФАКТОРЛАР – адам әрекетінен туындаған факторлар,
олар қоршаған ортаға оң немесе теріс әсерін тигізулері мүмкін; олар қоршаған ортаға оң немесе теріс әсерін тигізулері мүмкін; АЭРОЗОЛЬ – құрамында қатты немесе сұйық жүзгін бөлшектері бар газ АЭРОЗОЛЬ – құрамында қатты немесе сұйық жүзгін бөлшектері бар газ
тәрізді орта, аэрозольдерге түтін, тұман жатады; БИОТА – білгілі бір ірі және оқшауланған территорияда өмір сүретін тірі БИОТА – білгілі бір ірі және оқшауланған территорияда өмір сүретін тірі
ағзалардың тарихи қалыптасқан кешені; ағзалардың тарихи қалыптасқан кешені; БИОЦЕНОЗ (биоталық бірлестік) – бір бірімен байланысқан және бірге БИОЦЕНОЗ (биоталық бірлестік) – бір бірімен байланысқан және бірге
тіршілік етуші түрлердің кешені; БИОГЕОЦЕНОЗ – жер бетінің белгілі бір аймағын (биотопты) алып БИОГЕОЦЕНОЗ – жер бетінің белгілі бір аймағын (биотопты) алып
жатқан өзара байланысқан ағзалар (биоценоздар) және абиотикалық ортадан жатқан өзара байланысқан ағзалар (биоценоздар) және абиотикалық ортадан
құралған табиғи жүйе; БИОТОП – біртекті абиотикалық жағдайлары бар және биоценоз БИОТОП – біртекті абиотикалық жағдайлары бар және биоценоз
орналасқан кеңістік; орналасқан кеңістік; ГЕТЕРОТРОФТАР – қорек ретінде тек дайын органикалық заттарды ГЕТЕРОТРОФТАР – қорек ретінде тек дайын органикалық заттарды
пайдаланатын ағзаларды айтады; 042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 3 беті ГОМЕОСТАЗ – күрделі бейімделу реакцияларының арқасында іске асатын ГОМЕОСТАЗ – күрделі бейімделу реакцияларының арқасында іске асатын
табиғи жүйенің тепе-теңдік күйі; табиғи жүйенің тепе-теңдік күйі; ЛАСТАНУ – табиғи ортаға химиялық, физикалық ақпараттық және ЛАСТАНУ – табиғи ортаға химиялық, физикалық ақпараттық және
биологиялық агенттердің түсуі және олардың мөлшерінің өсуін айтады; ҚОРЫҚ – табиғат эталондарын сақтау мақсатында адамның өндірістік ҚОРЫҚ – табиғат эталондарын сақтау мақсатында адамның өндірістік
және туристік әрекетінен шығарылған, жануарлар мен өсімдіктер әлемі және туристік әрекетінен шығарылған, жануарлар мен өсімдіктер әлемі
қорғауға алынған, табиғи күйі өзгермеген немесе аздап қана өзгерген табиғат
кешендері; кешендері; БИОСФЕРАЛЫҚ ҚОРЫҚ – адам әсерімен өзгермеген табиғи БИОСФЕРАЛЫҚ ҚОРЫҚ – адам әсерімен өзгермеген табиғи
территориялы кешендерді, халықаралық маңызы бар қорықтарды айтады; ТОПЫРАҚТЫҢ СОРТАҢДАНУЫ – топырақ құрамында еритін тұзадрың ТОПЫРАҚТЫҢ СОРТАҢДАНУЫ – топырақ құрамында еритін тұзадрың
мөлшерінің артуын айтады, көбінесе беттік және грунттық сулар әсерінен мөлшерінің артуын айтады, көбінесе беттік және грунттық сулар әсерінен
(біріншілік сортаңдану) болады немесе суаруды рационалды емес (екіншілік
сортаңдану) жүргізуден пайда болады ; сортаңдану) жүргізуден пайда болады ; ҚЫШҚЫЛ ЖАУЫН-ШАШЫНДАР – қышқылдық деңгейі әдеттегі ҚЫШҚЫЛ ЖАУЫН-ШАШЫНДАР – қышқылдық деңгейі әдеттегі
мөлшерден жоғары болатын барлық метеорологиялық жауын-шашын түрлерін,
яғни тұман, қарды айтады; яғни тұман, қарды айтады; КОНСУМЕНТ – органикалық заттармен қоректенетін ағзалар. Оларды КОНСУМЕНТ – органикалық заттармен қоректенетін ағзалар. Оларды
біріншілік- шөппен қоректенушілер, екіншілік- жыртқыштар және үшіншілік-
жыртқыштармен қоректенетін жыртқыштар деп жіктейді. Консументтер жыртқыштармен қоректенетін жыртқыштар деп жіктейді. Консументтер
гетеротрофтарға жатады; КОНЦЕПЦИЯ – түсінудің белгілі бір түрі, кей бір құбылыстар КОНЦЕПЦИЯ – түсінудің белгілі бір түрі, кей бір құбылыстар
түсініктемесі; түсініктемесі; МЕТАБОЛИЗМ – ағзадағы зат алмасу процесі; МЕТАБОЛИЗМ – ағзадағы зат алмасу процесі; МОНИТОРИНГ – өткенді, қазіргі уақытты және болашақты болжауға МОНИТОРИНГ – өткенді, қазіргі уақытты және болашақты болжауға
арналған қоршаған орта туралы ақпарат беретін белгілі бір кеңістікте және
уақытта ұзақ уақытты бақылаулардың ретті жүйесі; уақытта ұзақ уақытты бақылаулардың ретті жүйесі; МУТУАЛИЗМ – симбиоз түрі, мұнда екі түрдің біреуінің қатысуы МУТУАЛИЗМ – симбиоз түрі, мұнда екі түрдің біреуінің қатысуы
міндетті болатын, және екі түр бір бірінсіз өмір сүре алмайтын мүраралық
қарым-қатынас түрі; қарым-қатынас түрі; ҰЛТТЫҚ САЯБАҚ – табиғатты қорғау адамдардың демалуымен бірге іске ҰЛТТЫҚ САЯБАҚ – табиғатты қорғау адамдардың демалуымен бірге іске
асырылатын үлкен территорияларды айтады, Ұлттық саябақтардың өзінің
әкімшілік басқармасы бар және жерді пайдалану ерекшеліктері болады; әкімшілік басқармасы бар және жерді пайдалану ерекшеліктері болады; 042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 4 беті НЕЙТРАЛИЗМ – бірге бір территорияда өмір сүретін түрлердің бір біріне НЕЙТРАЛИЗМ – бірге бір территорияда өмір сүретін түрлердің бір біріне
әсері болмайтын биотикалық түраралық қатынас түрі; әсері болмайтын биотикалық түраралық қатынас түрі; НООСФЕРА – сана сферасы, сферада өркениеттің пайда болуымен НООСФЕРА – сана сферасы, сферада өркениеттің пайда болуымен
байланысты, мұнда адамның саналы іс-әрекеті биосфера дамуының
анықтаушы факторы болып табылады; анықтаушы факторы болып табылады; ОЗОН ТЕСІКТЕРІ – озоносферадағы озон мөлшерінің азайған (50%) ОЗОН ТЕСІКТЕРІ – озоносферадағы озон мөлшерінің азайған (50%)
елеулі кеңістіктері, табиғи және антропогендік әсерден болады деген
жорамалдар бар; жорамалдар бар; ОЗОН ЭКРАНЫ (ОЗОНОСФЕРА) – озонның жоғары концентрациясы бар ОЗОН ЭКРАНЫ (ОЗОНОСФЕРА) – озонның жоғары концентрациясы бар
және күннің ультракүлгін сәулесін өткізбейтін қасиеті бар атмосфера қабаты,
шамамен 20-25 км биіктікте орналасқан; шамамен 20-25 км биіктікте орналасқан; ШӨЛЕЙТТЕНУ – өздігінен қайта жаңараалмайтын, құнарлы беткі ШӨЛЕЙТТЕНУ – өздігінен қайта жаңараалмайтын, құнарлы беткі
қабатынан айрылған жерді айтады. Табиғи және антропогендік себептерден
іске асуы мүмкін. іске асуы мүмкін. ПАРАЗИТИЗМ – антибиоз формасы, бір түрдің өкілдері келесі бүр ПАРАЗИТИЗМ – антибиоз формасы, бір түрдің өкілдері келесі бүр
өкілдерінің ұлпаларын қорек ретінде, ал денелерін мекен ету ортасы ретінде
пайдаланатын ағзаларды айтады; пайдаланатын ағзаларды айтады; ЖЫЛУЛЫҚ ЭФФЕКТ – атмосферада көмірқышқыл және басқада ЖЫЛУЛЫҚ ЭФФЕКТ – атмосферада көмірқышқыл және басқада
жылулық құбылыс тудыратын газдардың жиналу нәтижесінде планетадағы
климаттың біртіндеп жылынуын айтады, бұл газдар жиыны көшетханадағы климаттың біртіндеп жылынуын айтады, бұл газдар жиыны көшетханадағы
жабын сияқты космостан жылуды жер бетіне өткізіп ал жер бетінен космосқа
инфрақызыл жылулық сәулеленуге кедергі келтіретін қасиеттері бар; инфрақызыл жылулық сәулеленуге кедергі келтіретін қасиеттері бар; ПЕСТИЦИД – өсімдіктерді қорғауға арналған химиялық қосылыс; ПЕСТИЦИД – өсімдіктерді қорғауға арналған химиялық қосылыс; ШЕКТЕУЛІ РҰҚСАТ ЕТІЛГЕН МӨЛШЕР (ПДК) – экологиялық ШЕКТЕУЛІ РҰҚСАТ ЕТІЛГЕН МӨЛШЕР (ПДК) – экологиялық
норматив – адам денсаулығына және оның ұрпағына белгілі бір уақыт
аралығында нұқсан келтірмейтін зиянды заттың максималды концентрациясы; аралығында нұқсан келтірмейтін зиянды заттың максималды концентрациясы; ТАБИҒИ РЕСУРСТАР – адамның сапалы өмір сүруін жоғарылататын, ТАБИҒИ РЕСУРСТАР – адамның сапалы өмір сүруін жоғарылататын,
материалдық байлық жасауға болатын және тұтынуға пайдаланылатын табиғи
объектілер; объектілер; ПОПУЛЯЦИЯ – белгілі бір территорияны мекендейтін және ұзақ уақыт ПОПУЛЯЦИЯ – белгілі бір территорияны мекендейтін және ұзақ уақыт
бойы көбею арқылы тіршілігін сақтап қала алатын бір түр дараларының
жиынын айтады; жиынын айтады; ТАБИҒИ ОРТА – қоршаған ортаның бір бөлігі табиғаттың құраушысы; ТАБИҒИ ОРТА – қоршаған ортаның бір бөлігі табиғаттың құраушысы; 042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 5 беті ПРОДУЦЕНТТЕР – автотрофтар, бейорганикалық заттардан органикалық ПРОДУЦЕНТТЕР – автотрофтар, бейорганикалық заттардан органикалық
заттарды жасаушылар, өнім өндірушілер; заттарды жасаушылар, өнім өндірушілер; ПРОТОКООПЕРАЦИЯ – симбиоз формасы, екі түрдің бірге селбесіп өмір ПРОТОКООПЕРАЦИЯ – симбиоз формасы, екі түрдің бірге селбесіп өмір
сүруі екі жаққа да пайдалы, бірақ міндетті емес; РЕДУЦЕНТТЕР (ДЕСТРУКТОРЛАР) – органикалық заттарды РЕДУЦЕНТТЕР (ДЕСТРУКТОРЛАР) – органикалық заттарды
бейорганикалық заттарға айналдыратын ағзаларды айтады, оларға грибоктар бейорганикалық заттарға айналдыратын ағзаларды айтады, оларға грибоктар
мен микроағзалар жатады; СМОГ – ауаның аэрозольді қабатын, түтінді, тұманды ластануы кезінде СМОГ – ауаның аэрозольді қабатын, түтінді, тұманды ластануы кезінде
пайдаланылатын термин, бұл кезде атмосфераға шаң, өнеркәсіптік түтін мен пайдаланылатын термин, бұл кезде атмосфераға шаң, өнеркәсіптік түтін мен
газдар қоспасы және басқа да ластаушы заттар түседі; АҒЫНДЫ СУЛАР – өнеркәсіпте, тұрмыста, ауылшаруашылығында АҒЫНДЫ СУЛАР – өнеркәсіпте, тұрмыста, ауылшаруашылығында
пайдаланылатын және әр түрлі зиянды заттар қоспасына тұратын суларды пайдаланылатын және әр түрлі зиянды заттар қоспасына тұратын суларды
айтады; СИМБИОЗ – биотикалық қарым-қатынас түріне жатады, бір бірімен СИМБИОЗ – биотикалық қарым-қатынас түріне жатады, бір бірімен
байланысқан түрдің екеуінеде немесе біреуіне осы қарым-қатынас пайда байланысқан түрдің екеуінеде немесе біреуіне осы қарым-қатынас пайда
әкеледі; СУКЦЕССИЯ – белгілі бір территорияда табиғи және антропогенді СУКЦЕССИЯ – белгілі бір территорияда табиғи және антропогенді
факторлардың әсерінен немесе өзара байланысынан биоценоздардың біртіндеп факторлардың әсерінен немесе өзара байланысынан биоценоздардың біртіндеп
алмасуын айтады; ТОЛЕРАНТТЫҚ – ағза әсер ететін қоршаған орта факторларының ТОЛЕРАНТТЫҚ – ағза әсер ететін қоршаған орта факторларының
оптимумнан ауытқуына төзімділігін айтады; оптимумнан ауытқуына төзімділігін айтады; ШЕКТЕУШІ ФАКТОР – кез келген экологиялық фактордың сандық және ШЕКТЕУШІ ФАКТОР – кез келген экологиялық фактордың сандық және
сапалық көрсеткіштері кез келген бір ағзалардың дамуын шектейді; ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОР – ағзаға әсерін тигізетін ортаның кез келген ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОР – ағзаға әсерін тигізетін ортаның кез келген
қасиеті несесе компонентін айтады; қасиеті несесе компонентін айтады; ФОТОСИНТЕЗ – жасыл өсімдіктерде Күн жарығының әсерінен және ФОТОСИНТЕЗ – жасыл өсімдіктерде Күн жарығының әсерінен және
пигменттердің көмегімен жүретін химиялық процес, мұнда көмір қышқыл
газынан және судан глюкоза пайда болады және ауаға оттегі бөлінеді; газынан және судан глюкоза пайда болады және ауаға оттегі бөлінеді; ФРЕОНДАР – (хладондар)жоғарыұшқыш, жердің беткі бөлігінде ФРЕОНДАР – (хладондар)жоғарыұшқыш, жердің беткі бөлігінде
химиялық инертті болатын, өнеркәсіпте суытқышагенттер ретінде
(тоңазытқыштарда, рефрижераторларда, кондиционерлерде) кеңінен (тоңазытқыштарда, рефрижераторларда, кондиционерлерде) кеңінен
пайдаланылатын заттар; ЖЫРТҚЫШТЫҚ – антибиоз түрі, мұнда бір түрдің өкілдері басқа бір түр ЖЫРТҚЫШТЫҚ – антибиоз түрі, мұнда бір түрдің өкілдері басқа бір түр
өкілдерімен қоректенеді; өкілдерімен қоректенеді; ЭКОЛОГИЯ – тірі ағзалардың қоршаған ортамен байланысын зерттейтін ЭКОЛОГИЯ – тірі ағзалардың қоршаған ортамен байланысын зерттейтін
ғылым; 042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 6 беті ЭКОЖҮЙЕ – тірі ағзалармен және олардың мекен ететін ортасымен ЭКОЖҮЙЕ – тірі ағзалармен және олардың мекен ететін ортасымен
түзілген табиғи кешен, мұнда биотикалық және абиотикалық компонеттер түзілген табиғи кешен, мұнда биотикалық және абиотикалық компонеттер
өзара зат және энергия алмасумен байланысқан. 2. ДӘРІСТЕР Дәріс–маңызды сирек және түсіндіру,кеңес,әңгіме сияқты,осындай жаңа материалдарды баяндауда қолданылатын форма. Дәріс №1 Такырып: Экология - организмнін коршаған ортамен карым-катынасын Такырып: Экология - организмнін коршаған ортамен карым-катынасын зсрттейтін іргелі жаратылыстану пәні. зсрттейтін іргелі жаратылыстану пәні. Жоспар: Жоспар: 1. 1. Экологияның аныктамалары. Экологияның аныктамалары. 2. 2.
Экологияның калыптасу тарихы. 3. 3. Экологияның бөлімдері. Экологияның бөлімдері. Адамзат Адамзат қоғ қоғ
амының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі. Табигатты амының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі. Табигатты
түрл е е ндіруд ндіруд
е е гі гі ғ ғ ылымның орны. ХУШ-ХІХ ғасырларда жаратылыстанудын ылымның орны. ХУШ-ХІХ ғасырларда жаратылыстанудын ғ ғ
ылыми
негіздеріні негіздеріні ң ң
қалыптасуы. И.В.Гете мен Ж.Б.Ламарктың организмдсрдің э в в юлю юлю
ц ц иясы иясы
туралы идеялары. А.Гумбольдт пеи Ч.Дарвин - осы күнгі биогсография мен экологияның туралы идеялары. А.Гумбольдт пеи Ч.Дарвин - осы күнгі биогсография мен экологияның
жол бастаушылары. Э.Геккельдің экологияны дерб е е с ғылым саласы дережесіие көтеруі. с ғылым саласы дережесіие көтеруі.
Экологиялық мектептердің қалыптасуы. Осы күнгі экологияның негізгі бөлімдері.
Экологияның катысуымен шешілетін тсориялык жэне қолданбалы м Экологияның катысуымен шешілетін тсориялык жэне қолданбалы м е е
с е е лел лел
е е р. р. Экология п Экология п ә ә ніне кіріспе.Экология тірі агзалардың бір-бірімен және ніне кіріспе.Экология тірі агзалардың бір-бірімен және қоршаған ортаме қоршаған ортаме н н
қарым-катынасын зерттейтін биология ғ ғ ылымының саласы. ылымының саласы. «Экология» (гр. оікоз - үй, түрақ, мекен; 1о§оз - гылым) т «Экология» (гр. оікоз - үй, түрақ, мекен; 1о§оз - гылым) т е е
рминін ғ ғ ылымга ал ылымга ал ғ ғ
аш
1866 ж. 1866 ж.
неміс галымы Эрнест Геккель снгізді. Экология дегеніміз-тірі неміс галымы Эрнест Геккель снгізді. Экология дегеніміз-тірі агзалардың бір-бірімен жэис коршаган ортамен қарым қатынастарын зерттейтінгылым. агзалардың бір-бірімен жэис коршаган ортамен қарым қатынастарын зерттейтінгылым.
Экологияның казіргі кездегі мазмүны өте күрделі. Экология Экологияның казіргі кездегі мазмүны өте күрделі. Экология ғ ғ
ылымыны ң ң ең басты максаты ең басты максаты
биосфера шегіндегі ғ ғ аламдық м аламдық м е е
селелерді ба қ қ ылай отырып ылай отырып
онда ғ ғ ы тіршіліктің ы тіршіліктің
тұрактылығын сақтау. Экологиялы қ қ зерттеу обьектісіне зерттеу обьектісіне
биологиялык макрожүйелер
(популяция, биоценоз, экожүйе) ж (популяция, биоценоз, экожүйе) ж е е
не оларды ң ң ке ке ң ң істікт
істікт е е гі гі динамикалық динамикалық өзгерістсрі өзгерістсрі
жатады. жатады.
Экология Экология ғ ғ
ылымыны ң ң мақсаты - биосфера шегінде элемдік жа мақсаты - биосфера шегінде элемдік жа ғ ғ
дайларды ба қ қ ылай отырып, ылай отырып,
онда ғ ғ ы тіршілікті ы тіршілікті ң ң
т ұ ұ рақтылы рақтылы
ғ ғ ын сақтау, адам- ын сақтау, адам- қоғ
қоғ ам-биосфера арасындағы карым- ам-биосфера арасындағы карым- қатынастарды үйлестіре отырып, табигат ресурстарын тиімді пайдалануды қатынастарды үйлестіре отырып, табигат ресурстарын тиімді пайдалануды
нооэкологиялы нооэкологиялы қ қ
т ұ ұ ргыдан негіздеу. ргыдан негіздеу. Экология Экология ғ ғ
ылымынын негізгі міндеті - популяция, биоценоз жэне экожүйені динамикалык
зерттеу. экологиялык үрдістердін заңдылыктарын ашу. индустриализация және урбанизапия зерттеу. экологиялык үрдістердін заңдылыктарын ашу. индустриализация және урбанизапия
жагдайындагы ғ ғ аламшар проблемаларын зерттеу. аламшар проблемаларын зерттеу. Экология биоло Экология биоло г г
иянын саласы ретінде XIX
XIX
г. ортасында пайда болганмен, жеке г. ортасында пайда болганмен, жеке ғ ғ
ылым
ретінде ретінде XIX XIX
г. аягы мен г. аягы мен XX XX
г. басында қалыптасты. Жаратылыс тур г. басында қалыптасты. Жаратылыс тур а а пы көптеген пы көптеген
мәліметтер антика дәуірінің ғ ғ алымдары Гераклитттің, Гипократтың, Аристотельдің алымдары Гераклитттің, Гипократтың, Аристотельдің
еңбектсрінде келтіріледі. Мысалы. Аристотель «Жануарлар тарихы» деп аталатын сңбегінде
өзі білетін 500-ден астам жануарларды зерттеп, мінез-кұлығына талдау жасайды. өзі білетін 500-ден астам жануарларды зерттеп, мінез-кұлығына талдау жасайды.
Аристотель шәкірті Т.Эрезийский казіргі Жерорта теңізінін жа ғ ғ алауындагы алауындагы ө ө
сімдіктерге
топырақтың ж топырақтың ж ә ә
не ауа райының әсерін баяндады. XV XV
г. аягы мен г. аягы мен XVI
XVI
г. басы г. басы Ұ Ұ
лы географиялык ашылулар дәуірі деп аталады. 1492 ж.
итальян теңіз жүзушісі Христофор Колумб Американы ашты. 1498 ж. португалды итальян теңіз жүзушісі Христофор Колумб Американы ашты. 1498 ж. португалды қ қ
Васко до
Гамма Африканы айналып, теңіз жолымсн Индияга ж Гамма Африканы айналып, теңіз жолымсн Индияга ж е е
тті. Ал 1519-1521 жж. Фериан
042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 7 беті Магеллан бастаған испанды Магеллан бастаған испанды қ қ тар тұңғыш рет жер шарын айналып шықты. Бұл саяхаттар жер тар тұңғыш рет жер шарын айналып шықты. Бұл саяхаттар жер
туралы білімнің кеңеюіне септігін тигізді. XVIII
XVIII
г. соңы мен г. соңы мен XIX XIX
ғ. басында ғ. басында қ қ оршаган о оршаган о р р
таны з е е рттеушілер саны арта түсті. 1807 ж. рттеушілер саны арта түсті. 1807 ж.
Гумболдь Орталык жэне Оңтүстік Америкада жүргізген көптеген зерттеулері негізінде
«Өсімдіктер географиясы туралы ойлар» еңбегін жарыкка шыгарды. Онда галым «Өсімдіктер географиясы туралы ойлар» еңбегін жарыкка шыгарды. Онда галым
өсімдіктердің өсуі мен оркеи жаюы ауа-райы жағдайына, температураға байланысты екенің
ашып көрсетті. ашып көрсетті. Бертін келе бұл ойлар орыс Бертін келе бұл ойлар орыс ғ ғ
алымы К.Ф.Рульенің, Н.А.Северцевтің, А.П.Бекстовтың
еңбектсрінде тере еңбектсрінде тере ңдете ңдете
түсті. Экологиялық түсті. Экологиялық ғ ғ
ылымның одан ә ә рі дамуына Ч.Дарвин, рі дамуына Ч.Дарвин,
В.В.Докучаев, В.И.Вериадский, В.Н.Сукачев, Н.Ф.Реймерстін үлесі жо ғ ғ ары болды. ары болды. Экология – кең ауқымды, өзіне көптеген шешілмеген мәселелерді қамтитын мағыналы Экология – кең ауқымды, өзіне көптеген шешілмеген мәселелерді қамтитын мағыналы
түсінік. Құқықтық мемлекетте БҰҰ-да жарияланған адамдардың негізгі табиғи,
конституциялық құқықтары бұзылмауы керек, яғни табиғатпен үйлесімділікте және таза конституциялық құқықтары бұзылмауы керек, яғни табиғатпен үйлесімділікте және таза
қоршаған ортада өмір сүру құқы. Қазіргі заманда негізгі ғаламдық экологиялық мәселелерге мыналар жатады: Қазіргі заманда негізгі ғаламдық экологиялық мәселелерге мыналар жатады: ξ ξ климаттың өзгеруі; климаттың өзгеруі; ξ ξ
тұщы судың тапшылығы және оның ластануы; ξ ξ озон қабатының тозуы; озон қабатының тозуы; ξ ξ
жылулық эффект; ξ ξ қышқыл жауын-шашындар; қышқыл жауын-шашындар; ξ ξ
биологиялық алуантүрліліктің азаюы. Осы мәселелердің кешені еліміздің және планетамыздың экологиясына өз нұқсанын Осы мәселелердің кешені еліміздің және планетамыздың экологиясына өз нұқсанын
келтіреді. Қазақстанның экологиялық мәселелері келесі: келтіреді. Қазақстанның экологиялық мәселелері келесі: ξ ξ
Су ресурстарын тиімсіз пайдалану және ластау; ξ ξ Арал мен Каспий теңіздерінің, Балхаш көлінің мәселелері; Арал мен Каспий теңіздерінің, Балхаш көлінің мәселелері; ξ ξ
Ауаның ластануы; ξ ξ Қазба байлықтарды рационалды емес пайдалану; Қазба байлықтарды рационалды емес пайдалану; ξ ξ
Жер ресурстарының мәселері; ξ ξ Семей ядролық сынақ полигоны мен Байқоңыр космодромының әрекеттерінің Семей ядролық сынақ полигоны мен Байқоңыр космодромының әрекеттерінің
салдары; ξ ξ Флора мен фаунаның тозуы. Флора мен фаунаның тозуы. Халық аралық тәжірибеге сүйене отырып еліміздің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз Халық аралық тәжірибеге сүйене отырып еліміздің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз
ету үшін Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы және қоршаған ортаны
қорғауға арналған әрекет етудің Ұлттық жоспары бағытталған. Экологиялық қорғауға арналған әрекет етудің Ұлттық жоспары бағытталған. Экологиялық
приориттерді сақтамай Қазақстанның алға басуы, және дамуы мүмкін емес. Экология – ағзалардың тіршілік ету жағдайларын және ағзалардың тіршілік ету Экология – ағзалардың тіршілік ету жағдайларын және ағзалардың тіршілік ету
ортасы арасындағы өзара байланыстарын зерттейтін биологиялық ғылымның бір бөлімі. ортасы арасындағы өзара байланыстарын зерттейтін биологиялық ғылымның бір бөлімі. Ең алғаш бұл терминді 1866 жылы неміс зоологы Эрнст Геккель ұсынған (ойкос – үй, Ең алғаш бұл терминді 1866 жылы неміс зоологы Эрнст Геккель ұсынған (ойкос – үй,
тұрақ, мекен; логос – білім, ғылым; яғни өзімнің тұратын мекенімді, жерімді зерттеп
танимын деген мағынаны білдіреді). танимын деген мағынаны білдіреді). Кез келген ғылым сияқты экология да зерттелетін процестердің жүру заңдылықтарын Кез келген ғылым сияқты экология да зерттелетін процестердің жүру заңдылықтарын
айқындап, оларды шағын логикалық және тәжірибе жүзінде тексеріп ережелер-заңдар
түрінде қалыптастырады. түрінде қалыптастырады. Экологияның басты зерттейтіні – экологиялық жүйелер. Экологиялық жүйе – қоректік Экологияның басты зерттейтіні – экологиялық жүйелер. Экологиялық жүйе – қоректік
байланыстар мен энергияны алу тәсілдерінің негізінде бір тұтастықты құрайтын тіршілік
ету орталары мен тірі ағзалардың қауымдастығы. Бұл терминді ең алғаш 1935 жылы ету орталары мен тірі ағзалардың қауымдастығы. Бұл терминді ең алғаш 1935 жылы
ағылшын ғалымы Э.Тэнсли енгізген. 042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 8 беті Экологияда зерттелетін тірі заттардың дене құрылысының деңгейіне сәйкес аутэкология, Экологияда зерттелетін тірі заттардың дене құрылысының деңгейіне сәйкес аутэкология,
дэмэкология және синэкология сияқты тараулар бөлінеді. Бұл тараулар жалпы дэмэкология және синэкология сияқты тараулар бөлінеді. Бұл тараулар жалпы
экологияны құрайды. Қоршаған табиғи ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану Қоғамның Қоршаған табиғи ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану Қоғамның
экономикалық даму барысын жетілдірудін міндетті шарты. экономикалық даму барысын жетілдірудін міндетті шарты.
Біздің елімізде табиғатты
корғау жэне оның байлықтарын тиімді пайдалану қоғамның дамуының конституциялық корғау жэне оның байлықтарын тиімді пайдалану қоғамның дамуының конституциялық
қағидаларына енгізілген, ол әрбір адамның парызы ретінде жалпы-мемлекеттік, жалпы- халықтық міндет болып табылады. халықтық міндет болып табылады. 2. Экологиялық құкық — бұл осы кезең мен болашақтың адамдардың мүдделері үшін 2. Экологиялық құкық — бұл осы кезең мен болашақтың адамдардың мүдделері үшін
коғам мен табиғат аясындағы қарым-қатынасқа байланысты коғамдық катынастарды коғам мен табиғат аясындағы қарым-қатынасқа байланысты коғамдық катынастарды
реттейтін жаңа құқық салаларының бірі болып табылады. «Экология» — бүл біздің
жалпы жэне жалғыз үйіміз — «Жер» туралы ғылым. жалпы жэне жалғыз үйіміз — «Жер» туралы ғылым. Алғашқы рет бүл ғылыми терминді 1866 жылы неміс ғалымы Геккель үсынып және ұзақ Алғашқы рет бүл ғылыми терминді 1866 жылы неміс ғалымы Геккель үсынып және ұзақ
уақыт бойы тек биология ғылымы негізінде тар аяда қолданылды. Ол өзінің әйгілілігіне
XX XX
ғасырдың екінші жартысында ие болды, өйткені тура осы кезден бастап адам мен ғасырдың екінші жартысында ие болды, өйткені тура осы кезден бастап адам мен
орта және қоғам мен табиғат арасындағы қатынастар шиеленісе түсті. Экология — тірі
организмдер мен олардың өмір сүру негізі қоршаған табиғи орта арасындағы қарым- организмдер мен олардың өмір сүру негізі қоршаған табиғи орта арасындағы қарым- қатынасты анықтайтын ілім ретінде колданылады. Табиғат — санада және санадан тыс қатынасты анықтайтын ілім ретінде колданылады. Табиғат — санада және санадан тыс
жүретін объективті анықтылық және адам жаратылысының өмір сүру ортасы. Ол адамға
байланысты негізгі 3 түрлі қызметті атқарады: байланысты негізгі 3 түрлі қызметті атқарады: 1.Жердегі өмірге кажетті биологиялық жағдайды камтамасыз ететін экологиялық қызмет; 1.Жердегі өмірге кажетті биологиялық жағдайды камтамасыз ететін экологиялық қызмет; 2.Адамдардың 2.Адамдардың материалдық материалдық қажеттіліктерін қажеттіліктерін
қанағаттандырудың қайнар көзі
болып табылатын экономикалық қызмет; болып табылатын экономикалық қызмет; З.Адамның жан дүниесінің қалыптасуына әсер ететін қызмет түрлері. З.Адамның жан дүниесінің қалыптасуына әсер ететін қызмет түрлері.
Экология ғылымының даму кезеңдері: I I
кезе кезе ң ң де де
(1707-1924 жж.) экология (1707-1924 жж.) экология ғ ғ ылымының ал ылымының ал ғ ғ
ышарттары қалыптасты; II II кезеңде (1924-1980 жж.) экология кезеңде (1924-1980 жж.) экология ғ ғ
ылымы дара ғ ғ ылым деңгейіне ылым деңгейіне көтеріліп, көтеріліп, ө ө
зіні ң ң зерттеу салаларын, ма зерттеу салаларын, ма қ қ
сат-міндеттерін жетілдіре түсті; III
III кезе
кезе ң ң де (1980-2000 жж.) экология де (1980-2000 жж.) экология ә ә
леуметтік, саяси-экономикалык, нарықтык жа нарықтык жа ғ ғ дайлар мен мәселелерді зерттейтін деңгейін дайлар мен мәселелерді зерттейтін деңгейін е е
жетті. жүктеу/скачать 429,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|