Сборник материалов VIІІ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование 2013»
жүктеу/скачать 15,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КӚК-САҒЫЗ ӚСІМДІГІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҦРАМЫН ЗЕРТТЕУ
- Кесте 1 . Кӛк-сағыз ӛсімдігінің физикалық қасиеттері
- Кӛк-сағыз ӛсімдігінің химиялық қҧрамы
- Мырыш.
Список литературы
1. Л.И. Захаркин, М.Н. Жубекова, А.В. Казанцев. Синтез и некоторые превращения замещенных о-карборанилдифенилфосфинов // Журнал общей химии. – 1972. – Т. 42. – вып 5. – с. 1024 - 1028 2. А.В. Казанцев. Синтез и исследование органических и элементорганических производных карборанов // Дис. докт. хим. наук. – Казань. 1980. – 367 с.
288 ӘОК 544.332. ЦИРКОНИЙ КОМПЛЕКСТЕРІ ΑЛЬФА – ОЛЕФИНДЕР МЕН 1,3 – ДИЕНДЕРДІ ГИДРОМАГНИЛЕУ РЕАКЦИЯСЫНДА Ғалиматолла М.Ғ., madu_990@mail.ru
Х.Досмҧхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Атырау Ғылыми жетекшісі - М. Ажғалиев
α–Олефиндерді магний гидридімен катализаторсыз гидромагнилеу ӛте тӛменгі шығыммен жҥреді. Сутегі мен магнийден алынған магний гидриді этиленді, изобутиленді және 1–октенді қосып алып 4–13% шығыммен магнийдің диалкилаттарын береді. Осы реакцияға Ср 2 ZrCl 2 - ның каталитикалық мӛлшерін қолданған кезде жҧмсақ жағдайда (ТГФ, r.t → 60 0 ) 95 – 100 % шығыммен магний диалкилаты тҥзіледі (4)\1\. α–олефиндерді EtMgH кӛмегімен цирконилі катализаторлардың қатысында гидромагнилеу жоғары шығыммен (93 – 98 %, ТГФ, 4 сағат, 90ºC ) аралас магнийорганикалық қосылыстар алуға мҥмкіндік береді\2\. [М] EtMgH + R → EtMg R
[M]=NiCl
2 , Cp
2 ZrCl
2 , R= alkyl
Олефиндерді магний гидридінің кӛмегімен гидромагнилеу реакциясының қолданылу шегін Богданович және оның қызметкерлері біршама кеңейтті. Олар катализатор ретінде цирконий галогенидтерімен қатар титанның, гафнийдің, хромның,темірдің галогенидтерін қолданады\3,4\ Магний атомына қарағанда β – жағдайда сутегі атомы бар Гриньяр реактивімен α– олефиндерді гидромагнилеу реакциясының маңызы ӛте зор. Бҧл реакцияны 1961 жылы Финкбинер мен Купер ашты \5\. Бҧл реакция бойынша 3 ммоль% ZrCl 4 қатысында эквимольді мӛлшердегі Н – пропилмагнийбромид пен α–олефин әрекеттескен кезде 20 – 50 % шығыммен магнийорганикалық қосылыс тҥзіледі: TiCl 4
R +H-C 3 H 7 MgBr → R MgBr + 20-50% Бҧл реакцияға катализатор ретінде ZrCl 4 пен қатар TiCl 4 , Ti[OCH(CH 3 )
] 4 , VCl 4 , Cp 2 TiCl
2 қолдануға болады\6-8\. α– олефиннен және H-C 3 H
MgBr- нан ZrCl 4 катализаторы қатысында магнийорганикалық қосылыстың тҥзілуін мына ең ықтималды сызбаның (Сызба1)кӛмегімен кӛрсетуге болады\7\:
Сызба1.Цирконий комплексімен альфа-олефиндерді гидромагнилеу реакциясының механизмі. 1 3
289
Бҧл сызба бойынша ең бірінші цирконий хлориді алкилденіп пропилцирконилі комплекс (1) тҥзіледі. Одан әрі пропилцирконидегі β–гидридтік молекулаішілік тасымалдану нәтижесінде цирконий гидриді (2) тҥзіліп сонымен бір мезгілде пропилен бӛлініп кетеді. α– олефинді цирконий гидриді кӛмегімен гидроцирконилеу нәтижесінде алкилцирконий (3) қосылысы тҥзіледі. Соңғы сатыда алкилцирконий кӛмегімен қайта металданып жаңа магнийорганикалық қосылыс H-C 3 H 7 MgBr (4) тҥзіледі. Және бҧл сатыда алғашқы пропилцирконий интермедиаты (1) қайта тҥзіліп, цикл тҧйықталады. H-C
3 H 7 MgBr кӛмегімен каталитикалық гидромагнилеу реакциясына алуан тҥрлі қҧрылысты α–олефиндер тҥсе алады. Алайда метилендік және 1,2–екі алмасқан қос байланыстары бар олефиндер бҧл реакцияда активті емес. Мҧның ӛзі реакцияның синтетикалық мҥмкіндігін тӛмендетеді. Гидромагнилеу реакциясының практикалық маңызы ӛте зор. Себебі активті Mg-C байланысына функциональдық топтарды ендіру арқылы спирттер, кетондар лактондар және стероидтық қатардың қосылыстарын алуға болады\9,10,11,12\. Тривиальды емес магнийорганикалық қосылыстарды синтездеуде 1,3–диен кӛмірсутектерін металлокомплексті катализаторлардың кӛмегімен гидромагнилеу реакциясының маңызы ӛте ерекше. 1,3 - диендерді магний гидриді қатысында тікелей гидромагнилеу арқылы аллильдік типтегі қанықпаған магнийорганикалық қосылыстарды алуға болады\13\. Реакцияға цирконий катализаторларын Ср 2 ZrCl
2 , ZrCl
4 қолданған кезде диеннің конверсиясы ~ 30 % жетеді\14\. Гидромагнилеу ӛнімдерінің қҧрылысы мен қҧрамы гидролиз жолымен анықталған. Изопренді Mg-H (Mg=1/2Mg) кӛмегімен гидромагнилеу кезінде магний гидридтерінің 1,2 – 2,3 – 3,4 – және 1,4 – қосылу ӛнімдері тҥзілуі мҥмкін (6). Ср 2
2 қатысында гидромагнилеу кезінде магний гидриді 1,3–диеннің тек қана 1,4 – жағдайына қосылады:
Бҧл әдіс цирконий катализаторларының қатысында жҧмсақ жағдайда 1,3 – диен кӛмірсутектерінен қанықпаған магнийорганикалық қосылыстарды алуға мҥмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер 1.Eshby E.C. , Smith T. Hydrometallation of Alkenes and Alkynes with Magnesium Hydride // J.Chem.Soc.Chem.Commun. 1978. No 1.. P.30-31 2.Губайдуллин Л.Ю. , Султанов Р.М., Джемилев У.М. Взаимодействие гидридов Zn и Mn с 1-гексеном, катализируемое комплексами переходных металлов // Изв. АН СССР. Сер. хим. 1982. №3. С.714-715 290 3.Bogdanovic B., Schwickardi M., Sikorski P. Dialkylmagnesium-Verbindungen aus Magnesium, Wasserstoff und 1-Alkenen // Angew.Chem.Int.Ed.Engl.1982. No 3. S.457-469.6. 4.Bogdanovic B. Katalytische Synthese von Organolithium- und Magnesium-Ver-bindungen sowie von Lithium-und Magnesiumhydriden-Buwendungen in der organischen Synthese und als Wasserstofspeicher // Angew. Chem. 1985. V.97. P.253-264. 5.Finkbeiner H.L. , Cooper G.D. Titanium-catalyzed Isomerization and Olifine-exchange Reactions of Alkymagnesium Halides : A Novel Method for Preparation of the Original Reagent // J.Org.Chem.1961. V.26. P.4779-4780. 6.Cooper G.D., Finbeiner H.L. Titanium-catalyzed Rearrangement and Olefinexchange of Grignard Reagents // J.Org.Chem.1962. V.27. P.1493-1497 7.Finkbeiner H.L., Cooper G.D Synthesis of Application of the Titanium- catalyzed Exchange of Olefins with Grignard // J.Org.Chem.1962. V.27. P.3395-3400. 8.Cooper G.D. , Finkbeiner H.l. New Grignard Reagents. Pat. No 1446304 (1966). 9.Felkin H. , Swierczewski G. Activation of Grignard Reagents by Tranlation Metal Compounds // Tetrahedon 1975. V.31. P.2735-2748. 10.Horean A. , Menager L. , Kagan H. // Bull. Soc. Chi. Fr. 1971. P.9571. 11.Eisch J.J. , Gable J.E. // J. Organomet. Chem. 1978. V.160.P.C 8. 12.Horean A. , Menager L. , Kagan H. Synthese totale de steroids. Synthese dans la serie d l‘estrone // Bull Soc.Chim. Fr. 1971. P. 3571-3374. 13.Bogdanovic B. , Maruthamuthu M. The Catalyzed Addition of Magnesium Hydride to Isoprene and Styrene // J. Organomet. Chem. 1984. V. 272. P.115-122. Bogdanovic B. , Liao S. , Schwickardi M . , Sikorsky P. , Spliethoff B. Kataly-tische Syntence von Magnesiumhydrid unter milden Bigingunden / / Angew. Chem V.92. No 10. P.845-846.
КӚК-САҒЫЗ ӚСІМДІГІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҦРАМЫН ЗЕРТТЕУ
banu_92_06@mail.ru , Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, Алматы Ғылыми жетекші – Г.Е. Азимбаева
тҧқымдасына жататын-кӛк-сағыз. Халық медицинасында басқа тҥрлерімен қатар кӛк- сағызтҥрі де кеңінен колданылады. Оның дәрілік қҧндылығы туралы мәліметтер әлі толық зерттелмеген. Дегенмен де оның тамырындағы каучукті бӛліп алу жҧмыстары АҚШ-та, кӛрші Ресейде жҥргізіліп жатыр.Сондықтан да осы ӛсімдіктің химиялық қҧрамын толығырақ зерттеп, фармакология ҥшін оның қҧндылығын ғылыми тҥрде анықтау қажет[1-3]. Ӛйткені біздің елімізде қолданылатын дәрі – дәрмектердің барлығы шет елдерден тасымалданады. Оның ішінде біздің отанымыз тек 10-12% ғана ӛндіреді. Ӛз елімізде халыққа қажетті дәрілік препараттарды кӛк-сағыз ӛсімдігінен бӛлу ҥшін оның химиялық қҧрамын зерттеу ӛзекті мәселенің бірі болып отыр. Сондықтан кӛк-сағыздың химиялық қҧрамын және макро – микроэлементтерін анықтауды мақсат еттік.
районы, Тарбағатай аймағы, Шағантоғай ауданының шілде-тамыз айларында алынған кӛк- сағыз ӛсімдігі.
№ рН
n р, г∕см
3
291
№ Шикізат
атауы
суда
спирт,% суда
спирт,% суда
спирт, % 40 70
90 40
70 90
40 70
90 1
1
Сабағы 5,35
5,37
6,86
6,86
1,43
1,35
1,41
1,36
0,99
0,95
0,89
0,84
2 2
Тамыры 5,42
6,45 6,12
6,86
1,42
1,34
1,41
1,36
1,00
0,96
0,91
0 ,83
Кӛк-сағыз ӛсімдігінің жер ҥсті бӛлігінің рН мәні Аквилон – 410 рН метрінде анықталды. Судағы рН –ы 5,42, ал спиртті ерітінділерінің рН 6,857 аралығында ӛзгереді. Яғни бейтарап ортаны кӛрсетеді. Сыну кӛрсеткіші ИРФ–454Б маркалы рефрактометрінде анықталды. Тығыздығы пикнометрлік әдіспен анықталды. Зерттеу нәтижелері 1-кестеде кӛрсетілген. 1-ші кесте мәліметтері кӛрсеткендей судағы рН-ы әлсіз қышқылдық ортаны кӛрсетсе, спиртті ерітінділерінің рН бейтарап ортаны кӛрсетеді.
Кесте 2. Кӛк-сағыз ӛсімдігінің химиялық қҧрамы
№ Ши кі за т а та уы Ылға
лдылығы ,%
К ҥлді
лігі , %
Экстрактивтілігі, % Б о с
орга ни ка лық қышқылдылығы, %
Ас
н қ ышқылы,
м г/%
Фла
ва нои
д, %
С уда
С пи рт те
Ац ет он да
1 С аба ғы
79,40
3,97
29,13
12,14
33,98
6,50
52,08
0,22
2 Та м ыр ы
74,00
4,70
23,07
17,30
26,90
3,60
62,16
0,28 Кӛк-сағыз ӛсімдігінің ылғалдылығы мен кҥлділігі гравиметриялық әдіспен анықталды. Кҥлі арқылы қҧрамындағы макро және микро элементтердің мӛлшері анықталды. Кӛк-сағыз ӛсімдігінің кҥлі ӛсімдіктің ӛзінде болатын және оларды жинау,кептіру кезінде пайда болатын әр тҥрлі бейорганикалық заттардың қоспасынан тҧрады.Ӛсімдік шикізатындағы кҥлдің мӛлшері шикізаттың ӛзіне және оны жинау мен кептіруге байланысты. 292 Кҥлдің қҧрамында К,Nа, Мg, Са, Fе, С, Sі, Р, Сu, Mn, AI және басқа да элементтер болады. Бҧл элементтер кҥлдің қҧрамында оксидтер немесе кҥкірт, фосфор, кӛмір қышқылдарының тҧзы тҥрінде кездеседі. Қышқылдылығы, аскорбин қышқылы титриметриялық әдіспен анықталды. Экстрактивтілігі суда, 80% этил спиртінде және ацетонда 2 сағататта жҥргізілді. Кӛк- сағыздың экстрактивтілігі су және ацетонмен салыстырғанда спирттегісі екі еседей тӛмен.2- кестеде кӛрсетілген мәліметтеріне сҥйенсек, аскорбин қышқылының мӛлшері кӛп. Қышқылдылығы тамырымен салыстырғанда сабағында 2 есе жоғары. Қышқылдылығы дегеніміз-шикізаттың қҧрамындағы органикалық қышқылдар. Алма, лимон, янтарь қышқылдары жатады. Органикалық қышқылдар – зат алмасудың аралық ӛнімдері. Олар барлық ӛсімдіктерде болады және кӛптеген биохимиялық реакциялардың нәтижесінде тҥзіледі. Олардың арасында ди және ҥшкарбонды қышқылдардың циклдары және глиоксилат циклінің реакцияларын негізгілері деп санау керек. Кӛптеген органикалық қышқылдар аминқышқылдардың, қанттардың, майлардың, дәрумендердің және кейбір басқа биологиялық активті қоспалар биосинтезі ҥшін бастапқы қоспалар болып саналады. Қышқылдар ӛсімдіктердің тыныс алуында энергетикалық материал ретінде қолданыла алады.
Органикалық қышқылдар ӛсімдіктерде бос кҥйінде (жидектерде, жемістерде) немесе қышқыл және бейтарап тҧздар ретінде (жапырақтарда, әсіресе бҧршақ дақылдарының қҧрғақ затында 15–20 %) болады. Дегенмен кейбір ӛсімдіктердің (қымыздық, рауғаш, бегония, кактустар және басқа суккуленттер) жапырақтарында да бос қышқылдар кӛп, сондықтан бҧл ӛсімдіктердің жасушалық шырынының қышқылдығы жоғары. Ӛсімдіктерде қышқылдың мӛлшері тҧрақты емес және жемістермен кӛкӛністердің сорттарынан, олардың жетілу дәрежесіне, сонымен қатар ӛсімдіктерді ӛсіру жағдайына байланысты болады. Аскорбин қышқылы, С дәрумені, С 6 Н 8 О 6 - организмге аса қажетті витаминдердің бірі. Ол жетіспеген жағдайда адам қырқҧлақ ауруына шалдығады. Аскорбин қышқылының организмнің тыныс алу процесіне де тікелей қатысы бар. Ӛсімдіктердегі аскорбин қышқылының мӛлшері ӛсімдіктің тҥріне және ӛсетін жерінің топырағы мен климаттық жағдайына байланысты. Әдетте солтҥстікте ӛсірілген кӛкӛністер мен жеміс-жидектердің қҧрамындағы аскорбин қышқылының мӛлшері оңтҥстікке қарағанда кӛп болады.Аскорбин қышқылы ағзадағы тотығу-тотықсыздану процестеріне белсенді қатысады. Аскорбин қышқылын анықтау әдісін И.К.Мурри кӛрсеткен[4]. Флаваноид мӛлшері КФК-2 маркалы фотоколориметрде анықталды. Флавоноидтар-фенолды қосылыстарға жатады. Флавоноидтардың кӛпшілігі ӛсімдіктердің әр тҥрлі бӛліктеріне бояу беретін пигменттер топтарын қҧрайды, ӛзара әр тҥрлі мӛлшерде қосылыс жасап, ӛсімдіктер ӛміріне сиқырлы тҥрлі-тҥсті ӛң береді. Басқалары иілік заттардың негізін салушылар. Флавоноидтар (лат.flavo-сары) кӛптеген дәрілік ӛсімдіктерде және тіпті кәдімгі шайда болады. Флавоноидтар антисептикалық әсерімен және РР- дәрумендік белсенділігімен қабілетті болады. Олар ӛзімен бірге кӛптеген кҥшті антиоксиданттарды (ағза ҧлпаларының және биологиялық сҧйықтықтардың қышқылдануына қарсы тҧратын, сонымен қатар бҥкіл ағзаны тҧтас және жасушалардың ескіруін тоқтататын және зат алмасу процестерін қалыптастыратын заттар),яғни барлығына жақсы таныс дәрумендер Е және С-ні алып жҥреді. Флавоноидтар тіпті ӛсімдікті кептіргенде және экстракттағанда да ӛздерінің пайдалы қасиеттерін сақтайды. Фармацевтикалық ӛндірісте бҧл заттарды антисептиктерді, бояғыштарды дайындау ҥшін пайдаланылады. Флавоноидтар емдік мақсатта мына ауру тҥрлеріне қолданады: ӛт жолдарын тазалауға, қақырық тҥсіруге, жҥрек ауруына және де адам ағзасын радиоактивті заттардан тазалауға. Олардың ісік ауруларын басу қасиеті де зерттеу ҥстінде [3].
293 Кесте 3. Кӛк-сағыз ӛсімдігінің қҧрамындағы микроэлементтер мӛлшері, %
Мыс. Макро және микроэлементтердің адам ағзасында алатын орны ерекше. Мысалы, егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа тҥсе алмайды. Мыстың мӛлшерінің аз немесе кӛптік шамасының кӛрсеткіші -адамның шашы. Мыстың мӛлшері тӛмендеген кезде немесе жетіспеген жағдайда шаш тез ағарады. Мыс қанға оттектің ӛтуін қамтамасыз етеді. Соның нәтижесінде жасуша, ҧлпалар оттекпен жақсы қамтамасыз етіледі. Мыс кӛптеген ферменттердің қҧрамына кіреді, ҧлпалардағы тотығу реакциясын жылдамдатады.
қатысады[5-7]. Кесте 4. Кӛк-сағыз ӛсімдігінің қҧрамындағы макро элементтердің мӛлшері, % Шикізат О Na Mg Al Si P S Сl K Ca Fe
Сабағы 40,92
0,48 4,21
1,30
3,08
2,14
1,61
2,52
21,69
14,34
0,82
41,06
0,48 3,13
1,95
5,45
1,03
0,78
4,90
20,13
14,19
1,14
Кӛк-сағыз ӛсімдігінің қҧрамындағы микро элементтердің мӛлшері атом-эмиссионды жартылай сандық спектрлік анализ әдісімен Analyst 400 приборында,ал макро элементтердің мӛлшері рентгеноспектрлік әдісімен «Superprobe733» маркалы электрон зондтты
№
Шикізат
атауы С u Pb
Zn
Ni B
V
Sr M n Ti
Ba
10 -3
10 -3
10 -3
10 -3
10 -3
10 -3
10 -2
10 -2
10 -2
10 -2
1
Тамыры
0.03
0.01 0. 0 2
0.03 0.01
0.01
0.05
0.3
0
0,03 0,10
2
Сабағы 0.02
00
0.003 0
0.003 0
0.0003 0.01
00
0.015 0
0.07 00
0.1 000
0,0300 0,0150
294 микроанализатор (ЭЗМ) қҧрылғыымен анықталды. Кӛк-сағыз ӛсімдігінің қҧрамында К, Са мӛлшері кӛп. Mg тамырымен салыстырғанда сабағында кӛп. Кремний тамырында сабағымен салыстырғанда 1,7 есе кӛп. Фосфор, кҥкірт тамырымен салыстырғанда сабағында 2 есе жоғары. Хлор сабағымен салыстырғанда тамырында 2 есе кӛп.
болады.Ол Ca 2+ бос иондар тҥрінде және альбуминмен біріккен комплекс кҥйінде кездеседі. Ca 2+ ионының маңызды қызметіне оның кӛптеген ферменттік жҥйеге қатысуы да жатады. Ондай ферменттік жҥйелер бҧлшық еттің жиырылуына, нервтік импульстердің берілуіне, қанның ҧюына, гормондар активтігін реттеуге қатысады. жүктеу/скачать 15,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|