Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№22 (474) 

9.02.2011 жыл, сәрсенбі

www.alashainasy.kz

3

e-mail: info@alashainasy.kz

Роза РАҚЫМҚЫЗЫ

?

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

«Ах, Самараның» құдіреті неде?

Бұл ән туралы халық арасында екіұдай пікір 

қалыптасқан.  Көпшілік  «ән  халықтікі»  десе, 

енді  біреулер  «бұл  әнді  Роза  Бағланованың 

ұс та зы  Андрей  Костин  шығарған»  дейді.  Роза 

апа мыз дың өзі кезінде әнді сазгерлердің халық 

ара сындағы  өлең  шумақтарына  негіздеп  шы  ­

ғарғанын  айтқан  еді.  Өткен  ғасырдың  50­

жылдары, ел соғыстан кейін еңсе көтеріп жат­

қан  мезгілде  «Ах,  Самара­городок»  әні  Ук­

раинаның  Одесса  қаласында  күйтабаққа  жа­

зылды. Бірден Одақ көлеміне тараған ән қазақ 

қызының вокалдық шеберлігін де жарты әлемге 

паш етті. Роза Тәжібайқызы өзінің қайталанбас 

дау сымен Еділдің қос сағасы – Самара мен Сок 

өзендері бойына тұрғызылған қаланың тыныс­

тіршілігін, балықшылар мекенінің жұмбағы көп 

көңілді  кештерін  тыңдарманның  көз  алдына 

әкеле білді. Кезінде – Куйбышев, бүгінде қай­

тадан  Самара  аталатын  қала  –  Ресейдің  ірі 

әкім шілік  орталығының  бірі.  Мұнда  қазір  1,2 

млн­ға жуық халық тұрады. Олардың арасында 

қазақтар да бар.

Қазақ әнінің падишасы Роза Бағланованың қазасы – қазақ қоғамы үшін орны толмас 

қаза.  Роза  апамыз  «Ах,  Самара-городок»  әнін  орындаған  кезде  оған  қол  соқпаған 

Кеңес азаматы болған емес. Әншінің талантын танытқан осы ән қалай туған?

 

 

 

 

 

Ғалия ЖАНАЛЫҚЫЗЫ, Астана қаласы

«КСРО­ның Халық әртісі» атанғандар қанша?

«КСРО  Халық  әртісі»  –  Кеңес  Одағының  театр, 

музыка,  кино,  цирк  және  телехабар  және  радиохабар 

тарату  саласын  дамытуда  ерекше  еңбегімен  көзге 

түскен көрнекті өнер қайраткерлеріне берілген құрметті 

атақ.  Өнер  мен  мәдениет  саласындағы  ең  жоғарғы 

атақ  саналған  бұл  мәртебе  ең  алғаш  1936  жылдың 

қыркүйегінде  берілген.  Қазақстан  тарихында  бұл 

мәртебеге  27  өнер  тарланы  ие  болыпты.  Құрметті 

төсбелгіні  омырауына  таққан  тұңғыш  қазақ  – 

халқымыздың бұлбұлы, опера әншісі Күләш Жасынқызы 

Байсейітова. Одан кейін 1959 жылы – Шәкен Айманов, 

Роза Жаманова, Қалибек Қуанышбаев, Ермек Серкебаев, 

Мұқан  Төлебаев,  Валентина  Харламовалар,  60­

жылдары – Ришат Абдуллин, Роза Бағланова, Владимир 

Дуров, Бибігүл Төлегенова, Лидия Чернышевалар, 1976 

жылы  –  Әзірбайжан  Мәмбетов,  80­жылдары  Асанәлі 

Әшімов, Фарида Шәріпова, Ғазиза Жұбанова, Еркеғали 

Рахмадиев, Шолпан Жандарбекова, Александр Лемберг, 

Ыдырыс  Ноғайбаев,  Нұрғиса  Тілендиев,  Шамғон 

Қажығалиев,  Әлібек  Дінішев,  Құддыс  Қожамияровтар 

иеленген.  «КСРО  Халық  әртісі»  атағын  алған  ең  соңғы 

қазақстандық – Сыдық Мұхамеджанов.

Елімізде  «Халық  әртісі»  атанған  ардақты  тұлғалар  көп.  Олардың  бірқатары  мұндай  дәрежеге  Кеңес 

Одағы кезінде ие болған. Еңбегі мен таланты күллі Одақ көлеміне танылып, «КСРО Халық әртісі» атаған 

иеленген қазақстандықтар қанша?

 

 

 

 

 

 

 

Әсем БАЗАРОВА, Жамбыл облысы

С

үйі

НШ

і!

Ж

А

ң

А

 К

іТ

А

п

ҚАзАНАМА

Ұлы ойшыл Абай Құнанбайұлының шөбересі 

Ғазел Жағыпарқызы Мағауина ақпанның 5-і 

күні 85 жасқа қараған шағында дүние салды.

Ұлы ақынның 

ұрпағы  

өмірден өтті

Қазақ әнінің «Ақмаңдайлысынан» айырылдық

ДүНиЕ­ҒАпЫЛ

Сәкен Сейфуллин 

энциклопедиясы 

жарық көрді

Қаламұш қашанда ұштала бергей!

...Әлдекім дүниеден 

өткеннен кейін ғана кімді 

жоғалтқанын біліп, аһ 

ұратын қазақ үшін адамның 

қадіріне көзінің тірісінде 

жету – өте қат та қажет 

қасиет. Осы тұрғыдан 

алғанда, журналист, 

әдебиеттанушы ғалым, 

профессор Бауыржан 

Омарұлының таяуда жарық 

көрген «11-ші қаламұш» 

деген жаңа жинағының 

мейлінше тағылымды дүние 

екендігі даусыз. 

Кітапта Сарыарқа ғалымдарының ең­

бе гі аңқып тұрғанын айта кетпеске болмас. 

Атап айтсақ, Берік Рахымов, Мәуен Хам­

зин, Мақсат Алпысбес, Сағынбай Жұмағұл, 

Әлім жан Жақан, К.Әбішевалар ерен еңбек 

көр сетіп, энциклопедиядағы әр сөзге те­

рең  тоқталып,  маңызды  сипаттамалар 

бер ген. 

Тұсаукесер  кешіне  парламент  Мә жі­

«11­ші қаламұш» – автордың жур на­

листика майданындағы қаламдас, қанаттас 

әріп тестері, олардың осы саладағы өзіндік 

үлес, салмағы, шығармашылық ла бо ра то­

рия сының қыр­сыры, сондай­ақ адамдық 

бол мысы,  азаматтық  бейнесі  жөніндегі 

тол ға ныстарына толы. Бұл жобаның әріп­

тес тер  жай лы  портреттік  мақалалардан 

бастау ал ғандығын айта отырып, Бауыржан 

Омар ұлы: «...Журналист өмірінің жұртқа 

аса  мә лім  емес  тұстарын  танытуға  ты­

рыстық.  Олар дың  өскен  ортасы,  ма ман­

дықты иге ру ге ұмтылысы, жолсапар хи кая­

ла ры,  кә сі би  шеберлігі  жөнінде  әңгіме 

өр біттік», – дей ді кітаптың «Қаламгер және 

қа ламұш» атты күрмеу сөзінде. 

Айтса айтқандай, бұл – өзінің қарақан 

ба  сынан гөрі өз ісіне, кәсібіне көбірек қыз­

мет еткен жандар, замандастар, әріптестер 

жө нінде  аспандата  емес,  кәдімгі  адами 

тілмен  жазылған  жүрекжарды  лебіз. 

Мұнда сан алуан адамдар жайлы әңгі ме­

лен ген.  Олардың  ішінде  атақтылары  да, 

ата қ  сыздары да, қалың көпшілікке та ныс­

тары да, бейтаныстары да бар. Бірақ олар­

дың қай­қайсысы да – күнделікті өмір дегі 

кү рес кер,  суреткер,  былайша  айтқанда, 

на ғыз алдыңғы шептің адамдары. Автор 

лісінің депутаттары Алдан Смайыл, Бек бо­

лат Тілеухан, сенатор Оралбай Әбдікәрімов, 

ақын Ғалым Жайлыбайлар қатысты. Ғалым 

Жай лыбай өз сөзінде жақсы ой айтты. «Ен­

ді  «Болашақ»  университетінің  жанынан 

«Сәкентану  орталығы»  ашылса»,  –  деп 

ұсы ныс тастады. Ол сондай­ақ жағымды 

жа ңалықтан  да  хабардар  етті.  Оның  ай­

туынша, жақында «Фолиант» баспасынан 

Сә кен Сейфуллиннің «Нар тұлға» атты шы­

ғар малар жинағы шығады екен. 

өзін дік  майда  тілімен,  қалам­

гер лік ше берлігімен әр кейіп ке­

рінің жұрт көзінен таса қа сиет­

терін,  ерек ше лік терін  әсер лі 

штрих тар, тосын да тың теңеу­

лер арқылы өте шы  на йы си пат­

тайды. Сөйтіп, қазақ жур на лис­

те рінің  шын  мәнісіндегі  ұлы 

ұстазы  Т.Қо же  кеев  тен  бас тап, 

С.Бер ді құлов, Е.Смайыл, Ж.Ауп­

баев, Ж.Бей сенбайұлы, Қ.Жиен­

  бай,  Д.Егізов,  С.пар ман құлов, 

Қ.Олжай,  М.Тә  жі   мұ ратов, 

Н.Жүсіп, Т.Ба тыр  хан, Қ.Рыс  бек­

ұлы, Ә.Орал  баев, М.Бай назар, 

Н.Бай са қал,  Ә.Са быр  жанұлы 

сияқ ты аға, іні, заман дас та ры­

ның  әр қай сы сының  өзін дік 

қадір­қа  сие тін тамы р шы дай тап 

басқаны  байқалады.  Осы  ті­

зімдегі та нымал көсем сөз  шілер 

өз алдына, әсіресе «арқалағаны 

– алтын, жегені – жантақ» бо­

лып,  ел  ішінде  елеусіздеу  күн 

ке шіп  жүрген  соңғы  бес­алты 

жур налист  бей несі  Бауыржан  Омар ұлы­

ның  кейіп те уін де  өте  сәтті  шыққан.  Бұл 

ретте, Бауыржан Омарұлы «Өңі шырайлы, 

сөзі  шұрайлы»  те ле журналист  Әлімжан 

Сабыр жанұлының өткір де ұтымды түйін­

дерін тіпті жіліктеп ша ғады. Мысалы, сө­

ре де  секіріп  бара  жат қан  әлдебір 

қытайлық  саудагерді  көрсете  оты рып: 

«Бүгін сөреде секіргендер ертең төбеде 

секіріп жүрмей ме?», «Қыз сынында» бас 

бәйге  алған  ару дың  ана  тілге  шорқақ 

екенін «Түрің ұнамды екен, енді тіліңнің 

де құ нарлы болуына ті лектеспіз!» деп бір 

ауыз сөзбен түйіндеген не месе «Ұлықта 

құлық  жоқ»,  «Ұшақтан  тү сіп,  құ шақ қа 

Алдан Смайыл энциклопедияға жоғары 

баға беріп, оның барлық энциклопедиялық 

талаптардың үдесінен шыққанын сөз етіп, 

«әттең­айын» да айта кетуді жөн санады. 

Ол елімізде осындай танымдық дүние лер­

дің аз тиражбен шығатынына қынжылыс 

біл дірді.  «Мен  елді  мекендерді  көп  ара­

лай мын. Сонда біреулердің маған: «Ай на­

ла йын, соғымыңды сойып берейін, ма ған 

«Мәдени мұра» бағдарламасымен шық­

қан кітаптарды әкеп берші», – дегенін де 

ес   тідім. Ендеше, осы мәселені 

мемлекет қолға алып, көп ші­

ліктің  қолы  жететіндей  мол 

ти ражбен, қалтасы кө  тере тін­

д ей аз ақ ша мен шы ғарса игі 

еді», – деді Ал дан Смайыл.

1924  жылы  Сәкен  Сей­

фул лин: «Кең се нің тілі қа зақ 

тілі  болмай,  іс  оңбайды»,  – 

де ген  екен.  Ақынның  осы 

сөзін жет кізген Ас тана қала­

лық тіл бас қармасының бас­

ты ғы Оразгүл Асанғазы Нұр­

лан  Дулатбековке  кітап тың 

тұсаукесерін  әлі  күнге  дейін 

кеңсе қа ғаздарын қазақ тіліне 

көшіре алмай отыр ған барлық 

мекемеге барып, тағы да ке­

суін  өтінді.  Әрине,  ашына 

айт  қан сөзі ғой. 

кірген»  де ген  сияқты  сәт ті лі гімен 

талайдың  зердесінде  жат талып  қал ған 

тіркестеріне  дейін  тізіп  шы ғуды  ұмыт­

пайды. Сол сияқты қазақ жур на лис ти ка­

сының ыстық­суығына бір кісідей төтеп 

келе  жатқан,  сөйте  тұра  «биліктегі  бар 

жеткен биігі 501­оқу тобының старос та­

лығы» болып қалған, қаламы қарымды 

тіл ші  Нұржамал  Байсақал  жөнінде  де 

жана шыр лық  көңілмен  көсіле  жазады, 

«Алымды әрі шалымды. Оқырманын да, 

өз стилін де тап қан журналист. «Алматы 

ақшамының» бір тіреуін көтеріп, бірнеше 

айдарды үкілеп ұс тап отыр», – деп шын 

бағалайды, әділ са ра  лайды.

Марқұмның  сүйегі  ақ пан ның  7­сі  күні  түс  ауа  по йызбен 

Алматыдан Се м ей ге әке лін ді. Кеше таң  сә ріден Абайдың «Жи де­

бай­Бө рілі» мем ле кеттік та рихи­мәдени жә не әде би­мемориалдық 

қо рық мұ ражайының ал дында ел сыйлар асылдың сы ны ғы Ғазел 

Жа ғыпар қы зын соңғы сапарға шы ға рып салу рәсімі өтті. 

Қаралы митингіге қа ла ның басшысынан бас тап, зиялы қауым 

өкілдері,  қала  тұр ғын  дары  мен  марқұмның  туыстары  қа тысты. 

Ғазел ананы көзбен көріп, оның іл  типатына бөленген ел ағалары 

ақын ұр па ғын бір сәт сағына еске алды. «Таңның өзі әр түрлі атады 

ғой.  Ғазел  де  таң  алдында  дү ниеге  кел ген  болатын.  Міне,  күн 

шығып  бол мағанда  дүниеден  өтіп  бара  жатыр.  Бү гін гі  қаза  – 

қазақтың қазасы, ұлт тың қа за сы», – деді абайтанушы Төкен ибра­

ги мов. 

Ел  ағалары  ақын  ұрпағы  жайлы  біраз  ес теліктер  айтты. 

Марқұмның туыстары тірі ке зінде көзінің қара шы ғындай сақтап, 

өсиет  етіп  кеткен  қолдан  тоқылған  кілемді  мұ ражай  қорына 

ескерткіш ретінде тап сыр ды. Бұл да асылдың сынығының соңғы 

аманаттарының бірі екен.

Бұдан кейін Абай мұражайының ал  дын да мұсылмандық жолмен 

асыл ана ның жаназасын шығару рәсімі өт ті.

Қоштасу  сәтінен  соң  марқұмның  сүйегі  Шың ғыстау  жеріне 

жөнелтілді. Абайдай дана да дара ақынның шө бе ресі көзі ті рі сін­

де ет жа қын да рына Құнанбай ұрпақ та рының жанына, Ақ шоқыға 

жерлеуді ама нат етіп тап сырыпты. Сол жерде Ғазел Ма ға уи наның 

әкесі де жерленген. 

Ғазел Жағыпарқызы 1926 жылы Шың  ғыс тауда дүниеге келген. 

Әкесі  Жа  ғы пар  –  Абайдың  Ділдә  деген  бәй бішесінен  ту ған 

Мағауияның ба ласы. Ғазел Жа ғы пар қызы әкесі қай тыс болған соң 

(1934), Семей, Шым   кент, Арыс, Алматы қа ла ла рын да мектеп­

интернатта оқып, тәр бие алады. Он жылдық мектепті бі тір  ген соң, 

1948 жылы М.Әуезовтің ке ңе сімен Қазақ мем ле кеттік универ си­

 те тіне оқуға түсіп, 1952 жы лы ой да ғыдай аяқтайды.

Ол  алғашқыда  мұғалім  болып  қызмет  іс тейді.  Кейіннен 

Алматыдағы «Қазақ фильм» киностудиясында еңбек етеді. Қа зақ 

киносы  тарихы  мұ ра жайын  басқарған.  Ға зел  Жа ғы п арқызы 

бірнеше мемлекеттік бел гі лермен марапатталған. Қазақ ки но сы­

ның ардагері.

Ол Абай Құнанбайұлының өмірі мен мол мұрасын зерттеуге 

көптеген үлес қо сып, ғалымдарға талай мағлұмат беріп кет ті. 

Асыл ЖАН, 

Семей

 Ақ маңдайлы әнші 

апамыздың бүгін қонақасысы 

берілсе, қоштасу рәсімі ертең 

сағат 10.00-де Абай атындағы 

Қазақ мемлекеттік опера және 

балет театрында өтеді. Қазақ 

әнінің бұлбұлы Кеңсай зиратына 

қойылмақ. Дүние-ай десеңші, 

бұйрық шығар, апамызға 

Дінмұхаммед Қонаев сынды 

ардақты адамның жанынан жер 

бұйырыпты. 

Нақтырақ тоқталсақ, ақпан басталғалы күн­

тізбе парағының жетіншісі жыртылып, се гізінші 

парағы  басталар  таңға  жетпей  түн гі  үш тің  ша­

ма сында аяқ астынан жүрегі ұс таған Роза Тә жі­

байқызы  жедел  жәр дем мен  ауру ха наға  жет кі­

зіледі. Сол жерде есін жимаған күйі бақиға ат­

танып кете барды. Жалған­ай, тап содан бір­ақ 

күн бұрын ай жүзі жар қы раған апамыз Елба сы­

мыз дың  мә де ниет  қай рат керлеріне  таға йын­

даған сти пен диясына ие болып еді... 

Көзінен  үнемі  көктем  шуағы  есіп  тұра тын 

Роза  апамыз  1922  жылдың  қақаған  қаң та ры­

ның  бірінші  күні  Қызылорда  об лы сының  Қар­

мақ шы  өңірінде  дүниеге  ке ліпті.  Қызыл ор да 

педагогикалық инс ти ту тын бітірген тұс та төрткүл 

дүниені  тітіреткен  со ғыс  басталып  кет кен  еді. 

Таш кент  филар мо ниясындағы  мем  лекеттік 

әйел  дер ән­би ансамблінде ән ші­солистік қыз­

мет ат қа рып жүрген апамыз ел басына күн ту­

ғанда етігімен су кешкен ер лер  мен қатар, май­

дан төрінде жаралы жа уын герлерге рух бер ген­

дердің  бірі  болды.  Сол  еңбегі  үшін  Роза  Тә­

жібайқызы  «Отан  алдын да ғы  ерлігі  үшін»  ме­

далімен ма ра пат талса, еге мендік алғаннан ке­

йін Елбасымыз ол кісіге арнайы «Халық Қа һар­

маны» атағын берді. Сонда апамыздың қолынан 

қысып тұ рып Елбасымыз: «Сіз сұрапыл соғыста 

да,  бей біт  күнде  де  халқыңызға  рух  бер ді ңіз. 

Мен өзім де туғаннан сіздің үніңізге қа нық пын», 

–  деген  болатын.  Қашаннан  ба ла  көңіл  әнші 

апамыз сол сөзді Елба сы ның аузынан естігенде 

көз алдына оқ пен от тың ортасында аяғындағы 

керзі  етігінің  ауырлығынан  сүріне­қабына 

жүгірген қар шадай кезі елестеп, жа на рына жас 

тығылғанын айтып еді. 

Қазақ  әндерімен  қатар,  классикалық  жә не 

эстрадалық әндерді тамылжыта орын да ған Ро­

за  Бағланованың  өнердегі  ке зеңіне  са рап та ма 

жасаушылар ол кісінің шы ғар ма шылық шыр қау 

кезеңі  деп  1960  жыл дарды  атайды.  Әсі ресе 

жүктеу/скачать 4,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: