Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет
(«Менің кішкентай күнім»)
жүктеу/скачать 4,17 Mb. Pdf көрінісі
|
(«Менің кішкентай күнім») немесе Басы 1-бетте Қандай бақыт! Жарқырап Күн тұрғаны. Күн астында дүние құлпырғаны. Күннің нұрын құшақтап, үлестіріп, Бір ұрпаққа бір ұрпақ ұмтылғаны... («Қандай бақыт! Күнді мен күнде көрем...») яки Тақымымда ойнаса тарлан атым, Таңдай қағып кәрі-жас таңданатын. Жағаласар жауым да мендей болса, Намысынан тұтанып, арланатын. Екеуміз де кеудені жалаңаштап, Найзасыз-ақ қолменен жағалассақ. Аттар самғап, қолымыз айқасып қап, Жұрт назарын аулаққа ала қашсақ... («Дариға-ай! Жұртым маған бір ат бер се...») – деген жолдардан одақтағы тө ре шілердің қандай «күйреуіктік» және «кө мес кі ой» көргені түсініксіз. Ал енді «жа ғым сыз» сарындар ерекше байқалатын бо лып танылған
өле ңіне келсек, ақын онда: Тірімісің, жүрегім, барсың ба әлі?! Саған артар жүктерім таусылмады. Таусылмайды, жүктен сен аршылмадың, Құлағанша төсіме тау шыңдары. Сұлағанша кеудемнің баршын-бағы, Көтересің, жүрегім, барсың ба әлі? Кешір, құсым! Мен сені ұшыра алман, Ұшырамын дегенім – қысыр арман. Мен сеземін, сеземін, өлмек емес, Кеудесінде өзіңдей құсы бар жан! Кешір, құсым! Мен сені ұшыра алман... – деп толғанады. Элегиялық сарындағы се зім дердің қазақ жырына о бастанақ тән екен дігін ескерсек, мұнда да өрескел еш те ңенің жоғын байқаймыз. Әрине, біздің мақсатымыз ақын өлең де ріне ад вокат бо лу емес. Бұл – мұқа ға ли та нуға қатысты бо ла шақта жазылар зерт теу лерге тамызық бо ларлық азғантай ой ға на... Назым АЛҒАДАй ҚұлАҚҚАҒыС Әйтеуір, білетінім бір-ақ нәрсе – Көшеді өлең немесе өшеді өлең! Қулары «таудың қызыл түлкісі» дер, Момындар «біздің үйдің кірпіші» дер. Мәңгілікке өзіммен ала кеткен, Менің нәзік жанымды кім түсінер?.. – деп қалайша дәл айтып кеткеніне еріксіз таңғаласыз. рас, ақынның таңдамалылары да, ол туралы естеліктер де жарияланып жатыр. Ендігі кезекте Мұқағали жайында деректі фильмдер түсіру жағы ескерілсе деген тілегіміз бар. Өйткені ол туралы ре жиссер Серік Жар мұ ха медов түсірген «Қы ран ның қанатынан қуат алған» атты фильмнен бас қа тұшымды дү ние нің бар екендігін осы ған де йін көрген де, естіген де емеспіз. Мұ қа ға ли дың жанды бейнесі сол фильм нің кадрынан ғана көрініс тапқан. Оның өзі Мұқаңның бір топ ақынжазушылар мен бірге 1969 жылы Талдықорған об лысы, қа зіргі Көксу ауданы шар уа шылық та рын ара лап, жергілікті жұрт шылықпен болған кез десулерге қатысқан ке зінде түсірілген ки но жур налдан алынса ке рек. Сенсеңіз де, сен бе сеңіз де, Мұқағалидың бей несі сақ талған жал ғыз киноқұжат әзір ге тек осы ғана. Кім біледі, егер де мұ қият із дес тір сек, Жазушылар ода ғы ның съез де рінен, өз ге де жиындардан түсірілген, Мұ қа ға лидың бей несі бар әлдебір құнды кадр лар, мүм кін, мемлекеттік мұрағаттың ки нофо то және дыбыс жазбалары бө лі мі нен та бы латын да шығар. Тек соның со ңы на тү сіп, ақын жөніндегі құнды құ жат тар ды жиыс тыратын, мазмұнды, ма ғы на лы фильм жасайтын ынталы топ қажет. Мұқағалитану бағытындағы бірқатар ол қылықтарға орай зиялы қауымға, қа ламгерлерге өкпе артқанымызбен, қа ра пайым халыққа иненің жасуындай мін таға алмасымыз анық. «Абай жаққан бір сәу ле сөнбеу үшін», «бір сөзге бір ға сыр дың жүгін артып», жарық күнді, өмірді, ту ған елін, туған жерін жырлап өткен Мұ қа ға лиын елжұрты шын құрметтейді, шын қа дірлейді. Жырларын жатқа айтады, жержерде «Мұқағали оқуларын», еске алу кештерін өткізіп, ақын рухына тағзым ете ді. Жоғарғы жақтың ешбір нұсқауын сыз, бұй рығынсызақ жалпыхалықтық кө лем де ме рекеленетін бірденбір той – Мұ қа ғали то йы. Әзірге осыған қуанамыз. Бүгін сағат 16.00-де Қазақстан Жазушылар одағының Әдебиетшілер үйінде (Абылай хан даңғылы, 105 үй) Қазақстан Жазушылар одағының ұйымдастыруымен қазақтың ақиық ақыны Мұқағали Мақа таевтың 80 жылдық мерейтойына орай дәстүрлі «Жырлайды жүрек» атты ән-жыр кеші өтеді. Кеше Алматы облысы, Жамбыл ауданының Ұзынағаш қаласында Мұқағали Мақатаевтың 80 жылдық мерейтойына арналған концерт өткізілді. Ақынның мерейтойын алғаш сүйінбай мен Жамбыл бабамыз бастаған ақындар елінде бастау былтырғы жылы Қарасазда облыс әкімі серік үмбетовтің өзі бастаған Мұқағали Мақатаев мерейтойын ұйымдастыру алқасының шешімі болатын. «Жырлайды жүрек» Ақын тойы басталды шА рА Кеште қазақтың талантты ақын дары өлең оқып, танымал эстрада жұл дыз дары ақын өлеңдеріне жазылған әндерді орын дай ды. Сондайақ кеш барысында Мұ қа ғали жырларынан театрланды рыл ған қо йы лым көрсетіліп, ақынның за ман дас тары мен қаламдастарының есте лік тері нен үзін ді лер беріледі. Мұқағали муза сын ұлық тау ға арналған кешті белгілі ақын Бақыт Бе дел ханұлы жүргізеді. Келем де уші лерге есік ашық. Оған Нұрлан Оразалин бастаған Жа зушылар одағы түгел дерлік, жалпы, зиялы қауым тегіс жиналды. Сондайақ ақиық ақын ның ұлы Жұлдыз Мұқағалиұлы мен ке ліні Бақыт қатысып, әке жайлы өз ес те лікте рін ортаға салды. Мерекелік шараның мә дени жүгін бастанаяқ Алматы облыс тық «Құлан сазы» фольклорлықэтногра фия лық әнби ансамблі көтерді. Соңында Жам был ауданының әкімі Махаббат Бигел диев Жұлдыз ағамызға, сонан соң Мұқаң мен замандас көптеген ақынжазушыларға ша пан жауып, мейрамханада ақын рухына ас берілді.
РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет №22 (474) 9.02.2011 жыл, сәрсенбі www.alashainasy.kz 6
Муза Майлы бояу Ақын жырын бояумен көмкерген... Күні кеше ғана Мұқағали әлеміне қа тыс ты тағы бір қызықты тылсым оқиға бол ды. басынан бастап қысқаша баяндайтын болсақ, әңгіменің ұзынырғасы мынадай: алматыдан Мұқағали ауылына қарай бағыт алған Құлжа күре жолымен бара жатқанда 160 шақырымдай жерде Көкпек жоталары басталады. арғы жағы – бірша ма аумақты алып жатқан жазық дала. осы Көкпек жоталарынан батысқа қарай 30 шақырымдай жердегі жоталардың бірі мүжіліп құлап, жартас пайда болған. Елдің айтуынша, сол жартас қатпарларының бір бөлігі тылсым табиғаттың күшімен Мұқаға ли бейнесіне ұқсап қалған екен. Күре жолдан шеткері жатқан бұл жартасқа көлікпен бару да оңай емес. бұл маңнан көбіне саятшыаңшылар мен мал шылар ғана өтеді. осы жақтағы аңғарлар арқылы ары қарай атақты асы жайлауына өтуге болады. бұл жерге былайғы жұрттың табаны тие де бермейді. Әлгі мүжілген жотаның кескіні Шарын шатқалының ТылсыМ
табиғатына келіңкірейді. бір қызығы, жұп жұмыр жоталардың ішінен біреуі ғана бел гісіз бір табиғи тылсым күштің әсерінен айырылып, жақпарланып қалған. сол өлкеде Мүлік деген атпен белгілі, шын есімі Мұхамед деген саятшы кісі бар. Өзі Нұра ауылынан екен. сол кісі бір күні әлгі жартастың маңынан өтіп бара жатып, оның жақпар тасының адам бейнесіне ке летінін бай қайды. алғашында аса мән бермеген ол жартастың бетіне қайтақайта үңіліп, оның Мұқағали бейнесіне ұқсай тынын аңғара ды. бірақ осы оқиғаны ол жан адамға тіс жарып айта қоймайды. саятшының көкейінде «мүжілген жартас Мұқағалидан аумайды екен» деп айтсам, елжұрт қалай қабылдар екен?» деген күдік пен күмән басым болды. Қалай бол ған күнде де, Мү ліктің бойында «мүмкін, менікі жай ұқсату ғана шығар» дегенге сая тын бір сенім сіздік тің, қорқыныштың болғаны анық. басқабасқа, ол ақынның көзкөрген замандастары, балалары мен туыстарының алдында масқара болып қалмаймын ба деп те ойласа керек. бұл – осыдан екі жыл бұрын болған жағдай. содан араға біраз уақыт сала келе саятшы көзімен көргенін ауыл ақсақалда рына әңгімелеп береді. Кейін жартасты барып көрген біраз қыңыр шалдар әлдебір себептермен Мүліктің мұнысын күлкіге ай налдырып, «мынауың Мұқағалиға емес, Карл Маркстен аумайды екен» деп жүреді. Дегенмен табиғаттың құдіретіне бас иген саятшы бұл жағдайды баяндау үшін жар тасты суретке түсіріп алып, алматыдан шығатын «Мұқағали» журналына барып жариялатады. бірақ суреттің алыстан түсірілгендігінен әрі оның сапасы тым әлсіз болғандықтан, басылым оқырмандары бұл жағдайды аса бір жаңалық ретінде қабылдай қоймаған. Әйтсе де алған беті нен қайтпаған саятшы өзі жақсы танитын белгілі ақын бақыт беделханұлына хабар ласып, шындыққа көз жеткізуге қолғабыс етуін өтінеді. содан алматыдағы бір топ журналист пен қаламгер, ақынның туыста ры мен Қазақстан Жазушылар ода ғы ның бір топ өкілі – барлығы 50 шақты адам бо лып табиғаттың өзі қашаған мүсін нің шын мәнісінде де Мұқағалиға ұқсай тын дығына көз жеткізу үшін Көкпек жоталарына жол тартып кетеді. сонда барып жартастағы тас мүсінді өз көзімен көр ген жандардың барлығы жартастың қат па рынан Мұқағали бейнесін жазбай таныған. олардың ара сында ақиық ақын ның ұлы Жұлдыз да болған. ол кісі таңға лып: «Жар тас тағы тас мүсін әкемнен аумай ды екен», – дегенде барып саятшы Мү лік тің жүрегі орнына түседі. оны бір қараған адам байқамауы мүмкін, тек зерделі көзбен көре білу керек. Көпшілік «Мұ қаң өзі де тегін адам емес еді, бұл да бір тегін болмаған жұмбақ құбылыс болды» десіп тарасқан. «алланың құдіретіне адам ның ақы лы жетпейді» де ген осы болса керек... ару алматының бір кездегі студенттері, ақынның замандастары – бүгінгі қазыналы қарттар қазір республиканың түкпіртүк пі рінде, кейбірі шетелдерде тұрып жатыр. Егер осы кісілердің қолында Мұқаға ли мен бір ге түскен суреттері, ақынның өз қолтаң басы, жарияланбаған жырлары, даусы, бей несі жазылған таспалар болса, біздің ре дакциямызға хабарласуларыңызды өті не міз. Қарап отырсақ, қолымызда М.Ма қа таевтың бірдебір жарытымды бейне таспасы жоқ екен. ол, бәлкім, бір кісілерде бар да шығар. Егер бар болса, оны ақпа рат тық ғасырдың игілігіне айналдыру ке рек деп санаймыз. Кім білсін, қазақ әдебиетіндегі қайта лан бас тұлға жайлы жаңа деректі фильм, құ дай бұйыртса, биылғы жылы түсіріліп қалар... ардақты алаш оқырманы! Қазақ поэзиясының шын жанашырлары! Ұлт санасын дүр сілкіндірген найзағай жырдың иесі Мұқағали Мақатаевтың туған күнімен баршаңызды құттықтаймыз! Редакция мекенжайы: Алматы қаласы, 050051, Бегалин кө шесі, 148/1А Телефон: 8(727)388-80-60, факс: 8(727)388-80-61 e-mail: info@alashainasy.kz www.alashainasy.kz ҚҰлаҚҚағыс Мұқаң жайлы деректер молайсын десек... Ұлт ақыны Мұқағали Мақатаевтың туғанына 80 жыл толуына орай республиканың жер-жерінде әдеби-мәдени кештер жиі өткізіліп жатыр. «Алаш айнасы» газеті осынау игілікті шараның шын жанашыры екенін және Мұқағали Мақатаевтың өмірі мен шығармашылығына қатысты жаңа заман көзқарасын- да ғы тың пайым-пікірлеріңіз болса, жариялауға даяр екендігін жеткізеді. Та лға М Мұқағали жайлы қос қойылым: бірі – сахна төрінде, бірі сахнадан кетті Мәриям ӘБСАТТАР Ешкімнен есіркеу күтпей, ескерткіш те тілемей, өз қолымен өзіне «мәңгілік мүсін» соғып кететін теңдессіз тұлғалар болады, өмірде өте сирек кездесетін сондай жандардың бірі – Мұқағали. Ең бір мызғымас мүсіндер мәрмәрдан соғылатын болса, Мұқағали «өз мүсінін» мәрмәрдан мың есе мықты, миллион есе өміршең өлеңдерімен өріп, мөлдір сезімімен сылап, бүкіл ішкі болмысымен бекітті. Сондықтан да пәнидегі «сыртқы қабы» – тәнін тастап шыққан күні ақын жаны осы өзі сомдаған «ескерткішіне» көшті. ? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ Естуімше, Мұқағали Мақатаев ешқандай да жоғары оқу орнын бітірмеген көрінеді. Осы қаншалықты рас? Арман ЫРЫСТЫ, Талғар ауданы Мұқаңның шын аты кім? Және шын туған күні қашан? Рас, бүкіл ел болып жыл сайын 9 ақпанда тойлаймыз. Бірақ кейбір деректерде басқаша мәліметтер айтылады ғой. Ержан ТАБЫЛДЫ, Алматы Негізінде, Мұқағали жоғары оқу орын дарының бірнешеуіне еш қиындықсыз түседі. Мысалы, қазіргі ӘлФараби атын дағы ҚазМҰудың филология факультетіне, одан кейін шет тілдер институтына, сосын қайтадан ҚазМҰудың заң факультетіне қабылданады. бірақ тұрмыстық себептерге байланысты әрқайсысында бір жылдан асараспастай уақыт қана оқиды. ал 1973 жылы Қазақстан Жазушылар одағының жол дамасымен Мәскеудің М.Горький атын дағы Әдебиет институтына барып тү седі. бірақ анасы өз естелігінде: «...оны да тауысқан жоқ... олардың білетінін өзім де біледі екем. алматымды сағындым. балаларымның қасында болайын деп, кеттім де қалдым» деп бір жылдан соң ел ге қайта оралды», – дейді. Мұқағалидың кез кел геннің қолы жете бермейтін айтулы оқу орын дарының өзіне опоңай түсуі – әрине, ақын ның оқубілімге деген құштарлығы мен қабілетқарымы аса зор болғандығының айғағы. Мұқағали сүлейменұлы ның азан шақырылып қойыл ған аты – Мұхаметқали. бірақ «пайғамбар атын алып жүру жас балаға ауырлық етеді» деп есептеген атаанасы оны кішкентай күнінен «Мұқағали» деп еркелете атап кеткен. анасы Нағиманның ай туынша, Мұқағали алматы облысының Райымбек ауда нына қарасты Қарасаз елді мекенінде 13 наурызда туыл ған. бірақ құжат бойын ша 9 ақпан деп жазылып кет кен. Мұқағали қайда оқыған? ақынның туған күні қай күн?
Десек те, біз сол Мұқаң салған «ескерт кіш тен» не сыр ұғып, оны қалай өз өмі рі міз ге азық етіп жүрміз? басқа жағын айт па ғанда, тек бір ғана сахнадағы, экрандағы Мұқағали дегенге тоқталсақ... Экран де ген нен шығадыау, Мұқағалидың асқақ кеудесін кең жайып, өлең оқып тұрған не қалың ойға шомған тым болмаса бір сәтінің бейнетаспаға түспей қалуы – сол тұстағы телевизия маңында жүрген аға апаларымыздың, сол кезде телевизия тізгінін ұстаған басшылардың жіберген үл кен ағаттығы. сондықтан біз Мұқағали об ра зын өлеңдерінен бөлек, драмалық шы ғар малардан іздейміз. сол арқылы әркім өз қиялындағы Мұқағалимен қауы шады. Ендеше, бізде ақын жайлы қандай қойы лымдар бар?
бірінші кезекте, әрине, Мұқаң өз қолы мен жазған «Қош, махаббат» еске түседі. себе бі прототипі өзі ғой. бұрнағы жылдары әкемтеатрда жиі қойылатын осы туынды кейінгі кезде неге қойылмай жүр? біз осы сауалмен қойылым режиссері болат атабаевқа қоңырау шалдық. Болат АТАБАЕВ, режиссер: – Қазақ сахнасында оның қойылып келе жатқанына 20 жылға жуық уақыт болды. Енді бүгін оны күні өткен, ескі спек- такль деп репертуардан алып тастады. Не- гізінде, спектакльдің моральдық тұрғыдан ескіретіні рас. Тақырып ескіреді. Көтерген мәселесі өзекті болғанымен, қойылымның уақыт өте келе құрамы өзгеріп, бір әртістің орнына екіншісі келіп, бастапқы кездегідей емес, ойындарында алшақтық пайда бола- ды да, солайша ол өзінің бастапқы кездегі бағасынан, сапасынан айырылады. Сон- дық тан алып тастаған шығар. Мұқағали шы ғармашылығы тұнып тұрған лирика ғой. Бірақ «Қош, махаббат» – шыны керек, негізінен, сахналау үшін емес, оқу үшін жазылған пьеса. – Қазір «күні өткен» дегенге келісіп жатқаныңызбен, кезінде соны өзіңіз ғой сахналаған, жұрт қалай қабылдап еді? – «Қош, махаббат» тұңғыш сахна лан- ған да Лашын апамыз келіп көрген. Тіпті таң ғалып та кеткен. «МҰҚАҒАЛИ» 100-ІНшІ РЕТ САХНАЛАНБАҚ бүгін – Мұқаңның туған күні, алма ты дағы М.Әуезов театрында Әкім Таразидің «ақын, Періште, Махаббатының» афишасы ілу лі тұр. ал астанадағы Қ.Қуанышбаев атын дағы Қазақ драма театрында серік Тұр ғынбекұлының пьесасы бойынша қойыл ған «Мұқағали» қойылымы болады. бұл туындының елорда жұртшылығының назарына ұсынылғанына биыл сегізінші жылға аяқ басыпты, сондайақ биылғы ме рейтой қарсаңында қойылым 100інші рет сахналанбақ екен. біз пьеса авторы, ақын ағамыз серік Тұрғынбекұлына хабар ластық. Серік ТҰРҒЫНБЕКҰЛЫ, ақын: – Ақын ғұмыры жайлы туынды жазу оңайға соқпаған шығар, әркім өз «Мұқағалиын» жасағысы келеді. Сіз қалай көрсеткіңіз келді? – Әрине, өмірін толық қамту мүмкін емес, сондықтан мен ол кісінің нағыз шы- ғар машылыққа берілген, өмірі мен қызметі барысындағы қайшылықты оқиғаларға толы он шақты жылын қамтуға тырыстым. Өзі ұзын бойлы, кең иықты кісі еді ғой, соған сай жалғанды да жалпағынан басып жү руші еді. Сол ер- кіндігінен қызмет ор нында да көп істей алмайтын, кетіп қала береді. Оның ра- дио дан, басқа да орын дар дан қалай шығып кеткенін шығармамда қам тыдым. Бір ғана мысал, Пастер көше сі нің бойын- да Мұқағалиды милиция ұстап алған. Ақыры сол көше Мұқағалидың аты на берілді. Мен осы оқиғаны қойы лым ға енгіздім. Бір қызығы, Мұқаң өзінің тура айт қан, жүйеге қайшы келетіндіктен, жа- рия ланбай қалған өлеңдерін «Мағжан- ның өлеңдері» деп оқитын. Мысалы: Алматы – сайтан қала, сайқал қала, Жем болған Балтыққа да, Байкалға да. Аядай Алатауға тығылды кеп, Сандықтау, самала бел, байтақ дала, – дейтін өлеңі бар. Бұл әлі күнге дейін еш жер де жарияланған жоқ шығар. Мен кейін Мағжан өлеңдерін түгел ақтарғанда, мұн дай шумақ таба алмадым. Демек, Мұ қаң ның өз өлеңі, ақиық ақын Мағ- жан ның мұ ңы мен астасып өлең жазатын болғаны ғой. Махаббаты жайлы әркім әр нәрсе айтады. Мен өз шығармамда ақын ма- хаб ба тын Муза деген кейіпкер арқылы көр сет кім келді. Бұл шуақты жағы болса, көлеңкелі тұсы ретінде Жалғасбай атты кейіпкер ен гіздім. Мұқаңның көлеңкесі секілді ереді де жүреді, басқан ізін аң- дып, әр қадамын жеткізіп тұрушы «үш әріптің» мүшесі – осы кейіпкерді де ақын өмірінің шындығы көрерменге ашыла түсу үшін қостым. Жалғасбайға Мұқаңның өзі де: «Сен осы КГБ-ның адамы емессің бе, неге қалмайсың жанымнан?» – деп, үйінен талай қуып та шығады, бірақ ол бәрібір қалмайды. жүктеу/скачать 4,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|