Дипломдық жұмыста құрал-сайман зауытының электрмен жабдықтау

83

 

 

5) эксплуатациондық — басқару  және  жөндеу  қолайлығы,  іс-әрекеттін 

дыбыссыздығы мен қауіпсіздігі; 

6) эстетикалық  – артық  аумақты  орын  алмай,ішкі  әрлеу  және  бөлме 

интерьерімен үйлестіру. 

Жылыту жүйесін топтастыру: 

1.  Жылу генераторын жылыту бөлмесіне қарай орналастыру бойынша: 

Жергілікті  жылыту  жүйелері  –  жылу  генераторы  және  қыздырғыш 

құралдарын  біріктіріп  қызметтік  бөлмеде  қондырған.  Бұл  пештік  жылыту,  

газды және электрлік құралдармен жылыту.  

Орталық  жылыту  жүйелері  –  бірнеше  немесе  одан  көп  бөлмелерге 

қызмет етеді, жылу генераторы біркелкі жылу  орынға орналасады. Бұл сулы, 

булы және әуе жылыту жүйелері. 

2.   Құбырларды  жан-жақты  радиаторларға  айрылыстыру  әдісі  бойынша 

жасалынады: 

Бірқұбырлықты  айыру  кезінде  жылу  тасымалдауышы  суып,  бір 

радиатордан  келесі  радиаторға  өтеді.  Осылайша,  тізбектегі  соңғы  радиатор, 

бірінші радиаторға қарағанда суық болып келеді. Егер сіз жылыту жүйесінің 

сапасының  жақсаруын  ойласаңыз  –  онда  әрбір  бөлмеде  температураны 

басқаруға рұқсат беретін екіқұбырлы жүйені таңдаңыз. Екіқұбыр кезінде әрбір 

радиаторға  екі  құбырдан  келеді  –  олар  «тура»  және  «кері»  құбырлар.  Бұл 

айырысу  жылу  тасымалдауыштың  барлық  құралдарға  кіргенде  бірдей 

температурада болуға рұқсат береді. 

 

 

 

6.2 сурет – Цехтағы жылыту жүйелерінің орналасуы 

 

Цехтың  жылыту  жүйесін  таңдау.  Ең  алдымен  өңдірістік  бөлмелерде 

орналасқан    жабдықтардың  эксплуатация  ерекшеліктерін  зерттеу  қажет. 

Қойма  жылыту  жүйесін  ойластыра,  бірнеше  нұсқаларды  қарауға  болады. 

Көбінесе  су  жүйесі  қолданылады.  Құбырды  табысты  функционалдау  үшін, 

құбырларды салу керек, сонымен қатар арнайы қазандық салу қажет. Ережеге 

сай,  егер  құбыр  төсеуішімен  қиыншылықтар  аз  болса,  онда  меншікті 

қазандықта  қиыншылықтар  пайда  болуы  мүмкін.  Цехты  әуе  жүйесімен 

жылыту  кең  тарау  алды.  Мұндай  жүйенің  артықшылығы  шартсыз,  жұмыс 

аумақтарының  үнемдігін,  сонымен  қатар  ресурстардың  қуат  тиімділік 

84

 

 

шығынын есептеуге болады. Себебі цехта әуе жүйесіне қосымша жабдықтың 

қондырылуы қажет емес. 

Ауа  өткізгіш  арқылы  ауа  циркуляциясы  бар  өндірістік  жылыту  әдісі  

бөлменің  шатырында  немесе  қабырғасының  айналасында  жөнделетін, 

көптеген  өнеркәсіптік  агрегаттарды  пайдалануға  негізделген.  Цехты  жылыту 

кезінде, ауа осы жабдықтан ауа ағыны жүйесімен таралады. Егер әуе жылыту 

жүйесімен  қатар,  бөлмені  желдетіп  және  салқындату  қажет  болса,  бұл  әдісті 

қолдану  өте  орынды.  Сонымен  қатар,  осы  үш  жүйені  біріктіріп,  сол  арқылы 

қаржы  шығындарын  азайтса  болады.  Мұндай  жылыту  түрін  сауда  орталығы 

мен кейбір өнеркәсіптік бөлмелерде салынады. Олар тек температура режимін 

бақылап  ғана  қоймай,  ауаның  сапасын  да  бақылайды,  ал  қосымша  жабдық 

пайдалану (ылғандырғыш, электронды фильтрлер) бөлмедегі микроклиматты 

ұстап тұруға көмектеседі. Цехты үш жүйені бөлек қолдану арқылы жылытуға 

қарағанда  (жылыту,  желдету,  салқындату)  ол  жетерліктей  шығынды  әдіс,  

бірақ  өте  функционалды  және  арзанырақ  болып  саналады.  Егер  ұқсас 

жүйелерді  пайдаланып  қажет    болмаса  және  тек  суық  кезде  бөлмедегі 

оптималды  температураны  ұстап  тұруды  қажет  етсе,  яғни  цехты  жылытуын 

қоршаған  орта  температурасы  нормадан  төмен  болған  кезде,  жылу 

зеңбірегінің  принципіне  негізделген  арнайы  ауа  қыздырғыштар  пайдалануға 

болады.  Олар  бөлме  периметрі  бойынша  орналасады.  Егер  температура 

анықталған мәнге дейін төмендесе, онда ол көрсеткіш дабылынан қосылады. 

 

 

 

6.3 сурет – Үш жүйені (жылыту, желдету, салқындату) біріктіргендегі 

қондырғылардың орналасуы 

 

Цехты немесе басқа өңдірістік бөлмені жылыту – бұл сұраққа көп көңіл 

бөлу  керек:  тек  қана  сауатты  және  ойластырылған  әдістеме,  онда 

қондырылған жабдықтың сапасы мен жұмыс режиміне ғана байланысты емес, 

цехта көп уақыт өткізетін жұмысшылардың еңбек тиімділігі де жатады. Цехты 

жылыту  есебін  санау  кезінде,  бөлмеде  ешқандай  қиыншылықтар  болмай, 

техника  және жұмысшының жұмыс істеулеріне кедергі болмайтын , тұрақты 

температура  ұсталып  тұруы  керек.  Кей  кезде    ауа  температураларында 

85

 

 

айырмашылықтары бар, бір бөлмеге бірнеше  климаттық аймақтарды жүзеге 

асыру керек. 

Ауа  алмасу.  Ауаның    тиісті  және  тез  ауысуы  табиғи  ауа  алмасумен, 

сонымен  қатар  механикалық    ауа  алмасумен  желдеткіштің  көмегіме  жүзеге 

асады.  

Табиғи ауа алмасу ауа жіберуден (терезе, балкон есіктерінен) және арна-

гравитационды жіберуден (шатырдағы құбырлар, шахталар, ауа алмастырушы 

торлар арқылы) тұрады. Мұндай жүйелер қонақжай бөлмелерінде, жуынатын 

бөлмелерде, ортақ дәретханаларда және кейбір қоймаларда қолданады. Қысым 

айырмашылықтарына  тәуелді,  желдеткіш  арналарында  бөлмені  желдететін 

табиғи әуе ауыртпашылықтары пайда болады.  

Механикалық  желдеткіш,  үлкен  ауа  алмасу  қажет  жерлерде  (өңдірістік 

бөлме)  қолданылады,  бұл  қондырғының  артықшылығы  ішкі  атмосфералық 

жағдайдан тәуелді емес (температура, қысым, жел және ылғалдық). 

 

 

6.4 сурет – Қабырға және жардағы ауа алмасу жүйелері 

 

Ауа  алмасу  механикалық  ауа  тартқыш  ауа  алмасу  және  ағылмалы  ауа 

тартқыш ауа алмасу деп те бөлінеді. Ауа тартқыш ауа алмасу кезінде ескірген 

ауа  желдеткіш  арқылы  бөлмеден  шығарылады,  ал  таза  ауа  қабырғаның 

тесіктері  немесе  арнайы  қондырылған  арналар  және  ағылмалы  ауа  алмасу 

темірторлары арқылы кіреді. Қаңылтыр, кірпіш, пластик арналар арқылы ауа 

беріліп  және  шығарылғанда,  ағылмалы  ауа  тартқыш  ауа  алмасу  кезінде 

қозғалыс  пен  ауа  ауысуын  шақыратын  бөлек  желдеткіштер  кондырылады 

немесе  ағылмалы  және    ауа  тартқыш  ауа  алмасу  қондырғылары 

жабдықталады, ал тармақты теміртор көмегімен басқарады. Мұндай қондырғы 

арналар  мен  желдеткіштерден  тұрады,  ал  ауаны  сору,  тазартылған 

құралдармен, қыздырғыштармен және ылғалдандырғыш құралдарымен жүзеге 

асады.  Желдеткіш  жүйесі  жобамен  қарастырылған  барлық  бөлмелерде 

нормативті ауа алмасуын қамтамасыз ету керек. Жобадан 10%-тен артық сыру 

және  ауа  тартқыш  көлемін  шашырап  кетуге  мүмкіндік  бермейді,  сонымен 

қатар  ауаның  температурасы  не  төмендеуіне,  не  жоғарлауына  мүмкіндік 

берілмейді.  Желдеткіш  жүйесі  жобаға  және  желдеткіш,  жылыту,  ауаны 

салқындату нормарына байланысты сәйкес жасалуы керек. 

86

 

 

7  Экономикалық бөлім 

 

 

7.1 Бизнес-жоспар мазмұны 

 

Берілген  «Құрал-сайман  зауытын  электрмен  жабдықтауды  технико-

экономикалық  негіздеу»  атты  бизнес-жоспар  зауытты    сыртқы  электрмен 

жабдықтау  схемасын  таңдау  және  негіздеуге  арналған,  құрылыс  жобасы 

жұмысын  ойдағыдай  аяқтағаннан  кейін  жұмысты  енгізеді.  Кәсіпорын 

қызметінің негізгі бағыттары: энергетика, металлургия салаларына, тұрмысқа 

қажетті құрал-саймандар, металкескіш құралдар. 

Бизнес-жоспардың мақсаты: 

1.

 

Халықаралық базарларда және дайын өнім өндіретін аймақта және 

құрал  сайман  зауытының  пайдалану  өндірісінің  аудандарында  сыртқы 

электрмен жабдықтау сұлбасын негіздеу. 

2.

 

Электрмен  жабдықтаудың  экономикалық  және  техникалық 

көзқарасымен, сұлбалардың біреуін мақсатқа сәйкес таңдауға негізделген. 

Зауыттың салынуы Қызылорда қаласы маңында орын алуы жобаланған. 

Барлық  жұмыстар,  жұмыстың  орындалуының  сапасына  әсер  ететін,  арнайы 

жабдықтар  мен  техникаларды  пайдалана  алатын,  жоғарғы  білікті 

мамандармен жүргізіледі. 

Электрэнергиясымен  жабдықтаудың  сыртқы  сұлбасының  тиімділігінің 

техника-экономикалық дәлелдемесі 

 

 

7.2 Өткізу рыногын талдау 

 

Зауыт  шығаратын  барлық  тауар  өнімдері  мемлекеттік  стандарттарға 

және  басқа  да  қолданыстағы  нормативтік-техникалық  құжаттамаларға  сай 

келеді.  Бәсекеге  қабілеттіліктің  негізгі  критериі  болатын,  жетілген  өнім 

сапасы сатып алушылардың сұраныстарының өсуіне алып келеді. Зауытта өз 

ретінде  жоғарғы  өнім  сапасына  себепші  болатын,  техникалық  режимді 

бақылау  бойынша  кәсіпорынның  стандарттық  қатарын  енгізу  жоспарлануда. 

Барлық  жұмыстар,  жұмыстың  орындалуының  сапасына  әсер  ететін,  арнайы 

жабдықтар  мен  техникаларды  пайдалана  алатын,  жоғарғы  білікті 

мамандармен жүргізіледі. Зауыт атқарылатын қызметінің сапасына кепілдеме 

береді.  Қосалқы  бөлшектердің  базарда  табысты  өтімінің  шешуші 

факторларына мыналар жатады: 

-  базардың  талаптарын  орындау  және  біруақытта  ұйымның  жеңіл 

өндірісі; 

- өнім сапасының жақсаруы; 

- өнімнің нәтижелі өтуі көтерме және бөлшек сатып алушыларға, сауда 

өкілділіктерінің жергілікті және республикалық желі қолданады. 

 

 

87

 

 

7.3 Жарнамалық компания 

 

Қазақстанда  жыл  сайын  өткізілетін,  әр  түрлі  жәрменкелер  мен 

көрмелерге қатысумен кәсіпорынның жарнамалық қызметі жүзеге асырылады. 

Сонымен қатар, кәсіпорынның атқаратын қызметтері туралы неғұрлым толық 

ақпарат алуға көмектесетін, ғаламторда (интернет) қатынау беті пайда болады. 

Сондай-ақ  газеттерде,  мамандандырылған  журналдарда  және  телеарналарда 

өнімнің сапалы мінездемесімен жарнама беру қарастырылған. 

 

 

7.4 Маркетинг жоспары 

 

Зауыттың  барлық  атқарылатын  жұмыстар  мен  қызметтердің  түрлеріне 

сай  келетін  құжаттамалары  бар.  Бағалау  саясатының  негізгі  бағыты  – 

клиенттердің кең ауқымына қызмет көрсетуге және тауарларға қол жеткізудің 

оңайлылығында. Зауыт қосымша бөлшектер мен жұмсалатын материалдарды 

жеткізуші  әр  түрлі  кәсіпорындар  және  фирмалармен  серіктестік  қарым-

қатынастарын 

сәтті 

дамытуда. 

Арнайы 

техника 

үшін 

отандық 

жиынтықтардың  бағасы  шеттен  әкелінетіндердің  бағасынан  төмен 

болғандықтан, өндіріс пайдасын арнайы техниканың үлкен көмегімен, өндіріс 

тиімділігінің  жоғарлылығының,  сондай-ақ  пайдалынатын  шикізаттың 

бағасының төмендігіне және төмен шығын жүкқұжаттары арқасында сақтауға 

болады.  Электр  энергиясын  үнемдеу  (зауытта  электр  энергиясын  есептеу 

жүйесін  орнату)  және  электрмен  қамтамасыз  ету  схемасындағы  ЭБЖ  және 

трансформаторлардағы  электр  энергиясын  жұмсау  шығынын  азайту.  Электр 

энергиясын  есептеу  жүйесінің  көп  жылдық  тәжірибесі  есептеу  процесінің 

дұрыс  ұйымдастырылуы  және  қондырғылардағы  электрдің  жұмсалуын 

бақылау салдарынан  электр энергиясын жұмсау көлемі 10-15 % төмендегенін 

көрсетті. 

 

 

7.5 Инвестициялық жоспар 

 

Экономикалық  есептердің  мақсаты  –  электр  желісінің  параметрлерін 

және оның элементтерінің схемаларының тиімді нұсқаларын анықтау. 

Энергожүйеде  қуаты  63  МВА,  кернеуі  115/37/6,3  кВ  үшорамды  екі 

трансформатор бар. Зауытты 115 кВ желісімен электрлендіреміз. 

Осы  нұсқаға  қажетті  инвестицияны  анықтаймыз.  Жобаның  капиталды 

салымына бірнеше құрамдар кіреді: құралдың бағасы, өңдеу жұмыстары және 

транспортты қызметтер.Бұдан басқа ғимарат құрылыстары да ескеріледі, ішкі 

орындар  мен  т.б.  Капиталды  салымның  ортақ  суммасы  (ΣК)  мына 

формуламен есептеледі : 

 

ΣК = К

о

 + К

с

+ К

м

 +К

пр

                                   (7.1) 

 

88

 

 

мұнда  Ко  –қондырғыларды  қолданғандағы  капиталды  салымы,    53% 

бастап ΣК; 

                      Кс –құрылыс жұмыстардың капиталды салымы , 30% бастап ΣК; 

             Км  –  монтажды  және  іске  асу  жұмыстарының  капиталды 

салымы, 11% бастап ΣК;  

             Кпр – басқа да шығындардың капиталды салымы, 6% бастап ΣК. 

 

 

 

 

К

о

= К

тр.гпп

 + К

в1,в2

+ К

в3,в4

+ К

р1,р2

+ К

опн1,2 

, тг. 

 

    (7.2) 

К

о

=50 000 000+ 21 000 000+ 21 000 000+ 681 200+ 260 000 = 92 941 200 тг. 

 

7.1 кесте – Қондырғыларды қолданғанғандағы капиталды салымы 

Жабдықтар  Трансформаторлар  Сөндіргіштер  Ажыратқыштар 

Асқын кернеуді 

шектеуіштер 

К

о

 

50 000 000 

42 000 000 

681 200 

260 000 

Барлығы 

92 941  200 тг 

 

7.2 кесте – Қосалқы станциядағы құрылыс пен монтажға, жабдықтар мен т.б. 

қажеттіліктерге жұмсалатын бағалардың құраушылары 

Объекті 

Кернеу, 

кВ 

Құрылыс 

жұмыстары 

Монтаж 

Жабдық 

Өзге 

шығындар 

Қосалқы станса 

 

30% 

11% 

53% 

6% 

Ашық түрдегі 

110 

52 608 227 

19 289 683 

92 941 200 

10 521 645 

Барлығы 

175 360 755(теңге) 

 

Капиталды  салым  қосалқы  станцияның  үлкейтілген  суммалық  тұтыну 

бағасының  келтірілген  анықтамасына  сәйкес  келесі  құрамалармен  

анықталады: 

- тарату қондырғылардың барлық кернеулері; 

- трансформаторлар ; 

- компенсациялық қондырғылар; 

- тұрақты шығын бөлігі. 

Зауыттың  қосалқы  станциясында  қуатты  6,3  МВА  екі  трансформатор 

орнатылған.  Сонда    толық  қуатымыз  S=12,6  МВА  болады.  Cos  φ=0,8  деп 

аламыз. Онда:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МВт

S

P

,

cos







           

 

 

    (7.3)                      

 

 

 

 

 

МВт

P

08

,

10

8

,

0

6

,

12







 

Зауыт  үш  ауысымдық  режимде  жұмыс  істейді.  Сондықтан 

трансформаторлардың максимум қолдану сағат саны Т

м

=(4500-6000) 6000 сағ 

деп таңдадым. Осыдан: 

 

 

 

 

саг

МВт

T

P

W

m







,

 

 

                        (7.4) 

саг

МВт

W









60480

6000

08

,

10

 

 

Кәсіпорын 

шығындарына 

кіргізілетін 

амортизациялық 

аударылымдардың  сомасы  әртүрлі  әдістермен  анықталуы  мүмкін.  Егер 

89

 

 

жаңадан  өндірілген  өнімнің  құнына    біртекті  берілетін  негізгі  қорлардың 

құнына  тең  болу  шартынан  шығатын  болсақ,  онда  төмендегідей  анықтауға 

болады: 

 

 

 

 

тенг е

млн

h

K

Z

амр

.

,

100

0





 

 

 

    

(7.5) 

 

мұнда,  Z

амр

 – амортизациялық аударылымдар сомасы;  

 

    Қ

нқ

 – негізгі қорлар құны;  

 

    h

0 

– амортизациялық аударылымдар нормасы, %. 

 

Амортизациялық 

аударылымдар 

нормасы 

негізгі 

қорлардың 

нысандарының  әрқайсысы  үшін  олардың  нормативтік  қызмет  ету 

мерзімдеріне байланысты орнатылады. 

 

 

 

t

h

1

100

0





                                

   (7.6) 

немесе

 

 

 

 

 

 

 

 

 

100

0







t

С

C

h

л

ныс

 

 

 

    

(7.7) 

 

мұнда, С

ныс

 – негізгі қорлар нысандарының құны;  

 

  С

л

  –  нысанның  ликвидациялық  құны,  өндірісте  шығарылып 

тасталатын  нысанды  толығымен  немесе  бөлшектеп  (материалдарын, 

бөлшектерін) сатудан түскен қаржы. 

Негізгі қорлардың нысанның амортизацияланып бітпеген бөлігінің құны 

тозу мен моралдық тозу салдарынан нысан нормативтік мерзімнен ерте істен 

шығарылып тасталған кезде пайда болады.  

Эксплуатациялық шығындарды анықтайық. Амортизация жұмыстарына 

кеткен шығындарды есептейік. Ол барлық шығынның (50-60%) 55% құрайды: 

 

                                           

10

10

1

100

0







h

 

    

тенге

млн

Z

амр

.

5

,

17

100

10

 

755

 

360

 

175







 

 

Шығынның қалған 45% мына шығындар жатады: 

1.  Кадрларды  дайындау  –  бұл  жарғыда  компания  жұмысшыларының 

квалификациясын  жоғарылату  үшін  жіберілген  мекемелермен  отырылған 

келісімшарт суммасы қарастырылады. 

2. Экология шығындары  – бұл  жарғыда атмосфераға тастауға  зиянды 

қалдықтарды  ГСМ  компаниясының  көлігін  пайдалануға,  қоршаған  ортаға 

қатты-тұрмыстық қалдықтарды тастауға, т.б.  шығындар жатады. 

3. Байланыс қызметі – жарғы  құрамына телефон үшін абоненттік төлем, 

қалааралық,    халықаралық  байлынс  төлемі  және  жоғары  жиілікті  байланыс 

шығындары жатады. 

90

 

 

4.  Коммуналды  қызмет  шығындары  –  жарғыда    суық  су,  канализация, 

мусор тазалау шақырымы, жылу энергиясы шығындары кіреді. 

5. Салық төлемі –дүниемүлік салығы, жер салығы және т.б. 

6. Еңбекақы шығыны – өндірістік және административті жұмысшыларға 

төленетін орташа айлық. 

7.  Концелярлық  шығындар  –  айлар  немесе  кварталдар  сайын  әр 

бөлімшелерге  қажеттілігіне  қарай  концелярлық  шығындар  суммасы 

жиналады. 

8.  Еңбекті  қорғау  –  кез  келген  компания  еңбекті  қорғау  шарттары 

бойынша арнайы киім, аяқ киім және топтама қажет етеді. 

                                   

тенге

млн

Z

Z

амр

доп

.

,

55

45





                                  

(7.8) 

тенге

млн

Z

доп

.

32

,

14

55

45

5

,

17







 

Толық шығын: 

тенге

млн

Z

Z

Z

доп

амр

пол

.

,





  

 

 

(7.9) 

тенге

млн

Z

пол

.

82

,

31

32

,

14

5

,

17







 

 

Осыдан өзіндік құнды табуға болады: 

 

                                       

саг

кВт

тенге

W

Z

S

пол





,

 

                                (7.10) 

                               

саг

кВт

тенге

S







53

,

0

60480000

31820000

 

 

Қорытынды  тариф  электр  энергия  транзиті  қосалқы  станция  арқылы 

10% кірісті ескерген кезде мына  формуламен анықталады: 

 





саг

кВт

тенге

S

S

S

Ц

ПС

ПС

ПС

ПС









/

,

1

,

1

1

,

0

   

(7.11) 

саг

кВт

тенге

Ц

ПС









/

58

,

0

1

,

1

53

,

0

 

 

Жылдық  кірісті  анықтаймыз  қосалқы  станция  арқылы  транзитттік 

кірістік налогты 20% құрайды деп аламыз: 

 

∑П

тр

=0,1·W

жыл

·0,8·S

ПС 

, млн.тенге/кВт·сағ; 

 

(7.12) 

∑П

тр

= 0,1·60480000·0,8·0,58=2,81  млн.тенге/кВт·сағ; 

 

 

7.8.2  Электр энергияны сатып алудағы лицензияны алу мақсаты оның 

энерго саудадағы саудалық жүйенің қайта сатуы 

жүктеу/скачать 5,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: