АНА ТІЛІ поэзияны АЙТҰМАР

поэзияны

ет пен сүйектен жаратылған ақын қызға 

ойына қайшы келетін нәрсені қуана ай-

тып қутыңдайды. Қыз баланың біруақ 

қуанышын да б лісе алмайтындай  екі 

ақын жігіттің артық кеткен тұстары да бар. 

рине, қыз намысы да бар. Соны қапы 

жіберсін бе? Сол дәуірдің к зімен екі ақын 

жігіттің түп-тұқиянына қатысты ел аузын-

да жиі айтыла беретін әзіл-шыны аралас 

с зге байланысты: «К п тисең ашуына, 

біздің қазақ, т реңді – құл, қожаңды – сарт 

дейтұғын» деп сипаттап береді. 

Қ а р с ы л а с т а р ы н ы ң   б е т і н   б і р д е н 

қайтарып, с з барымтасынан ұтылмау 

ақындардың ежелгі салты болған ғой. 

Ұлбике мен Күдерінің дін ж нінде ой, 

б і л і м   т е р е ң д і г і н   т а л д а п - т а н ы п   б і л у 

біздіңше, тағы да дінтанушы философ 

ғалымдарының зерттеуінің бір арқауы 

дер едік. Екі ақынның бір ерекшелігін 

айтқан кезде мына бір есті әңгімеден 

ақын құдіретін байқар едік. Мәшһүр-

Жүсіп К пеевтің қолжазба мұрасында 

былай деп жазылған: «Күдері қожа әкесіне 

Ұлбике ақынды тоқтататын бір с з тауып 

бер» депті. Сонда әкесі: «29 ғаріпті бір-ақ 

ауыз  леңге сыйғызып айт. Екі ғаріпті 

қалдырып кет. Соның қалғанын Ұлбике 

ақын білсе, одан әрі айтыспай-ақ қой. 

Оның  кпесінде  лең жазылған» депті. 

Ақын жігіт мұның бәрін ойластырып алған 

соң, Ұлбикеге барып «шын» мен «жиымды» 

с зден аяқсыз қалдырып  леңмен айтып-

ты. Соған қыздың берген жауабы былай 

болып шығады: 

Қожеке,  лең айттың, кітап аштың, 

Жау қуды ма, асығып, неге састың? 

«Шын» мен «жиымды» қалдырып қара 

басып, 

Құранды аяғына қалай бастың?!. 

аяқталды. 

ына күллі  леңді дарытқан» қадір-қасиетін 

жақсы білетін Күдері ақын үш мәрте ай-

тысып, бірде тең, бірде кем түссе де шын 

нерді бағалай білетіндіктен: «Ұлбике-ау, 

тілің шешен, жүзің к ркем, Не дегеніңді 

білмедім жаным еркем» деп ағалық ақ 

к ңілімен айтысты аяқтағаны да к п жайт-

ты аңғартады. 

А қ ы н - с е р і л е р   т а ғ д ы р ы   ә д е т т е 

ғашықтық дертінен немесе озбырлық 

ызғарынан оқыста бұрылып сала береді. 

Ол заманда да ойы онға, санасы сан-саққа 

б лінген  мір болған. 

Қарт Қаратаудың арғы-бергі жағында 

ақындар мен сал-серілердің де  нер да-

риясына жүзген желкенді  мірі заманына 

қарай аумалы-т кпелі еді. Пендешіліктің 

т бе к рсетер зәбірінен де ада емес 

еді. Бейуақта  мірі арлы-берлі толқып, 

тауы шағылып, құлазыған сар даладай 

сансыратқан дүлей күш илеуінде кімдер 

кетпеген? Кезінде «Қазақ халқында ерек-

ше дамыған айтыс  нері ХІХ ғасырдан 

бергі жерде бірте-бірте саябырсып, Жетісу 

ңірлерінде, Оңтүстік, Сыр  лкесіне 

шоғырлана бастаған (М. уезов) шақта 

айтып, қыздардың ілкібасы Ұлбике тағдыр 

айдауымен 1837 жылдар шамасында 

ағайындарымен бірге қазіргі Жамбыл 

облысы, Талас ауданына қарай к шкен. 

Атажұрттың боз жусан исі аңқыған, к лдері 

шалқыған Аса жайлауы мен К ктал баурай-

ында қоныстанған к рінеді. Ақын қызды 

Сырдария, Оңтүстік  лке,  улиеата және 

Қаратау елінің ұмытпай, есімін қастерлеп, 

оның кеңінен жайылған даңқына қанық 

болуының ең қисынды жағы осы. 

ХІХ ғасырдың орта тұсында елдің 

игі жақсылары Талас  зенінің т менгі 

сағасында  мір сүрген Ұлбике ақынның 

айналасында бүр жарған гүлдей жайнаған 

Шүкей, Хадиша, Айымторы, Назым, одан 

беріде Қалыбек, Исабек, Жаңылдық, 

ке-шешем ырза боп  зі берген, 

Жазса тағдыр әуелден, шарам бар ма? 

– деп атадәстүр жолымен ибалық сақтап, 

мән-жайды түсіндіріп, тоқтау сұрайды. Бұл 

да оның ақылдылығын к рсетеді.  рі кез 

келген адам тағдырына жазғанын к реді 

деген ойды айтады. 

А қ ы р ы н д а   Ұ л б и к е н і ң   қ а й ғ ы л ы 

жағдайға ұшырап, қайтыс болуына 

тәптіштеп жазып қалдырған М.К пеев 

мынадай деректі айтады: «Жаман шірік 

иті үйде жоқ болған қарсаңда бір той 

болып, ауыл-аймағы мен қайын ағалары: 

«Сені біз сабатпаймыз» деп тойға алып 

барып, тойдан қайтып келсе, иті келіп 

қалып «сені ме?» деп кіжініп отырған 

үстіне оқтай ұшырып, қойдың бір қатқан 

санымен қақ бастан періп қалғанда, 

мұрттай ұшып кете барыпты». Одан әрі: 

«Жұрт жиылып қалды, т ркіні де аралас-

құралас екен. Құн сұрады... Үй-іші: 

«Пайғамбар шариғатына салдық»  деді. 

Сонда шариғат айтатын Күдері қожа 

екен. Айтқан шариғаты: « лер Ұлбике 

лді. Аяр да ас жоқ, тояр да ас жоқ. 

Мұны сойыңдар,  кпесін алып к ріңдер. 

кпесінде жазу жоқ болса, онда тойға 

бару,  лең айту әйел жынысына дұрыс 

емес,  зі кінәлі, бұған түк болмайды. Егер 

кпесінде жазу болса, онда ғұзыр айтпаса, 

ішін жарып кетеді. Үш кісінің құнын бер-

сін: сүйек құны,  нер құны, қара құн. Ұл-

би кені  сойып,  кпесін алып к рсе,  кпесі 

жы бырлап тұр ған жазу екен. К рген жұрт 

ботадай боздапты. К зімен к рген жұрт 

күйгендіктен, Бойтан серіні бас жетімі 

үшін құнына беріпті». 

Басқа бір ел аузынан жазылып алынған 

мәліметтерде « зі ажарлы, ақылды, ақын 

келіншекке ғашық боп жүрген бір жігіт 

жылқы басындағы Бойтанға шапты. Іш 

араздығымен  сек-жалалы әңгіме ай-

тып қыздырды. Бойтан үйіне суыт келіп 

Қаратаудағы айтыстың бір бұлбұлына тама-

ша құрмет к рсетілді. 

Жетісудағы Сара ақынға қойылған 

м ү с і н д і   а й т п а ғ а н д а ,   б ұ л   а й т ы с к е р 

қ ы з д а р ы м ы з ғ а   қ о й ы л ғ а н   а л ғ а ш қ ы 

ескерткіш белгі. Оның салтанатты ашылуы-

на сол кездегі облыс әкімі Б.Жексембин, 

Талас ауданының әкімі Б.Құлекеев 

бастаған елдің игі жақсылары қатысты. 

Сол жолы ақынның 180 жылдығына 

арналған ғылыми-практикалық конфе-

ренция  тті, онда М.Жолдасбеков, Ғ.Есім, 

Ж.Дәдебаев, Қ. бдезұлы, С.Дәуітов, 

Қ.Қаражанов, С. бдірайымов, Б. білдаев 

с ы н д ы   ғ а л ы м д а р   м е н   қ а л а м г е р л е р 

ақынның  ксікке толы қысқа ғұмыры 

мен артында қалған шығармашылық 

мол мұрасы жайында баяндама жасап, 

ғылыми ой-пікірлерін ортаға салды. 

Сол алқалы жиын да халық жазушыла-

ры Шерхан Мұртаза мен Қадыр Мырза 

ли, Күләш Ахметова сынды қадірменді 

кісілер к п болды. Дүркіреген ақындар 

айтысы екі күнге ұласты. Бас бәйгені 

ақындардың үздігі Ақмарал Ілеубаева 

жеңіп алса, бірінші орын жүлдесі Күміскүл 

Сәрсенбаеваға берілді. 

Ұзақ жылдар бойы халық поэзия-

сын, Ұлбике ақынның мұрасын ұдайы 

аялы алақанға салып, хатқа түсірген 

ғ а л ы м д а р д ы ң   б ә р і   д е   с о л   з а м а н ғ а 

да тән зұлымдық пен пәктік, к ктем 

гүліндей адалдық пен  рт салғандай 

қызғаншақтықтың ақыры тек  ксікке  

ұрындырса да, бұл к ңіл арнасында 

аққудай ақын қыздың айтыс  леңдері 

қазақ әдебиетінің қымбат қазынасы 

деп ой қорытады. Басы балдай, аяғы 

уға айналған ақын  мірі тұнып тұрған 

тағылым екені даусыз. Сондықтан да, 

Ұлбике Жанкелдіқызы ХІХ ғасырдағы 

ғана емес, жалпы қыздар арасында 

қазақ айтыс  нерінің ілкібасы және ең 

жарық жұлдыздарының бірі деуге оның 

шығармашылық таланты дәлел. 

Айтары жоқ, с з басында даулы аңыз 

ж нінде айтып едік. Нағыз ақын та-

лант биігін жаңылмай таниды ғой. Бірде 

атақты ақын Қадыр Мырза  лиге Ұлбике 

ақын ж нінде білгенімізді әңгімелеп, 

оның айтыстарын оқып, пікір айтуын 

сұрағанымыз бар. Арада екі күн  тпей 

жатып-ақ Қадекең: «Шын мәнінде 

Ұлбике үлкен ақын екен. Сезімі жыр 

боп құйылып тұр. Біз бұл ақынды  з 

заманының ең дүлдүл ақындарының 

бірі деуге толық хақымыз бар» деп ке-

ремет әсер қалдырғанын айтқаны бар. 

Тағы бірер күн  ткенде ақынның Ұлбике 

тағдырын толғайтын «Мың бір мұң» 

трагедиясын жазып шыққанын естідім. 

К рнекті ғалым-әдебиетші Мырзатай 

Жолдасбе ков «Ұлбике» атты музыкалық 

пьеса жазып, ол Астана сахнасында 

бірнеше мәрте қойылды. Композитор 

Жоламан Тұрсынбаев ақын Абдрахман 

Асылбековпен бірігіп «Ұлбике» әнін жаз-

ды. Қаламгер әрі этнограф ғалым Ақселеу 

Сейдімбеков те ойлы зерттеу мақаласына 

ақын мұрасын арқау етті. 

Кезінде халқымыздың аяулы перзенті, 

аса к рнекті жазушы Қалтай Мұхамеджанов 

та жүрген жерінде Ұлбике ақынның  зімен 

айтысқан небір мықты ақындардан басым 

түсіп,  нер жүйрігі болғанын жиі айтатын 

еді. Бұл ақын апаның шығармашылығын 

да, тағдырын да халық жазушысы Шер-

хан Мұртазаның: «Үлкен дүниеге, к ркем 

туындыға сұранып тұрған тұңғиық әлем 

және терең тағылым» деп әділ бағалаған 

с зі де ойға ой қосады. «Ұлы поэзияның ақ 

періштесі» деп айтқан да Шерағаң. 

***

...Жан-жағын ну шеңгел қаптаған 

үлкен қара жолдың сол жағында қалың 

тораңғыл бар. 

Оны к нек з қариялар: «Бұл әулие 

адамдар еккен ағаштар екен. Киелі ағашты 

қиюға болмайды. Ағаштың бір бұтағын 

кессең, қалғандары жылайды, қан да 

ағады екен.  улиелі жерден ат та үркеді. 

Тек ақындар ғана саясына барып,  лең 

оқитын болған» деп есте жоқ ескі за-

мандардан бері аңыз ғып айтады. Осы 

жерге Баба Түкті Шашты  зіз, Дихан 

баба, Қызырата және басқа да әулиелер 

тұс-тұстан келіп, тоғысады екен, түнеп 

кетеді-мыс... 

Ұлбике ақын да Күдерімен айтысында: 

Т меннен жеті к шіп  рге келдік, 

Жеті әулие тоғысқан жерге келдік, 

– деп, сірә, Т менгі Таластың сағасына 

к ш і п   к е л г е н д е   о с ы   ә у л и е л і   ж е р д і 

меңзеген деп айтуға қисын бар сияқты. 

К мейі күмбірлеп, тілінен жыр ағылған 

айдай ару ақын Ұлбике осы тораңғыл 

бау-бағында оңаша ой кешті ме екен, кім 

білсін? 

Ұлбике ақынның ақиқаты – туабіткен 

дара таланттың ақиқаты. Біз қазақ 

неріне қатысты бір түймені болса да 

жерден к теріп алып, асыл қазына деп 

қастерлеуіміз керек. Міне, осы ыңғайда 

ақын мұрасын қазақ айтыс  нерінің 

кеудесіне тағылар жауһар ғана деп білеміз.

Енді бір мәселе. К не Тараз қаласында 

Ұлбике к шесі бар. К рікті. Жап-жақсы. 

Т ле би к шесінен «Баласағұн» мәдениет 

сарайынан ұзына бойы алып жатқан 

сол ақын к шесі қиылысына «Бұл к ше 

қазақтың атақты айтыскер ақыны Ұлбике 

Жанкелдіқызы есімімен аталады» немесе 

«... ақынның құрметіне қойылған» деген 

белгі орнатсақ, ол танымдық мәдениет 

үшін жарасымды  іс болар еді деген ой бар 

бізде...

Ұлбике ақынның байқампаздығы, 

әрбір  лең жолының ұйқасы мен бейнелі 

мағынасын құлағына құйып алатын қасиеті 

әр айтысынан-ақ к рінеді. Оның Ізтілеу 

ақынмен айтысында: 

Қарт Қожақ Ақжүніске не деп айтқан, 

Қайдағы алпыс екі тамырларын? – деп 

«Ер Тарғын» жырының кейіпкерлерімен 

ойды байланыстырып айтуы Ұлбике 

ақынның эпостық туындыларды жаттап 

скенін, халық фольклорының інжу-

м а р ж а н д а р ы м е н   м о л   с у с ы н д а ғ а н ы н 

айғақтайтын сияқты. Ауыз әдебиетінің 

білгірі Сәбит Мұқанов та кезінде Ұлбике 

ақынның үлкен  нер иесі екенін, әсіресе, 

оның дін тақырыбында ерекше жетік екенін 

айрықша атап  ткен. Мәделі ақынмен түре 

айтысында: 

Шықпайды неге ажырық сортаң жерге? 

Теңізде дәм тартпайды шортан неге? 

Айта ғой, білгіш болсаң  леңіңмен, 

Кешке қарай шықпайды Шолпан неге? 

– деген табиғат құбылыстарына қарай 

танымдық-философиялық үш сұрақтың 

үйлесімділігі де Ұлбикенің жас та болса 

ресі биік болғанын к рсетеді. Ақын не айт-

са да, к ркем де сұлу оймен шын ақиқатқа 

жүгінеді. Шығармашылық күш-қуатының 

бір кемдігі жоқ екенін де осы азаматтық 

қадір-қасиетке байланысты.  йткені нағыз 

ақынның тәңірісі де осы! Ақындардың 

Мағжан Жұмабаев айтқанындай: «Жалғыз-

ақ тәңірісі бар, ол тәңірісі – сұлу айтылған 

шындықтың тура с зі болған ақындарды 

мақталық. Шын ақындардың тәңірісі – 

сұлу айтылған шындықтың тура с зі ғой». 

Ұ л б и к е   м е н   С е р ә л і   а қ ы н н ы ң   д а 

айтысқаны ж нінде дерек бар. Заманында 

Сыр бойында қыстап, Арқа жерінде жай-

лап жүрген к шпелі шаруа Ерәлінің ұлы 

Серәлі жастайынан тарлан ақындардың 

тәлімін үйреніп,  зі де ысылып, сан 

саңлақпен с з сайы сына түскен. Ол  зі 

тұстас талай ірі ақындармен, Ошақты ру-

ынан шыққан Ұлбике ақынмен айтысқан 

кезеңінен «Жаз болса, қоңырлатып 

келеді күз, Ұлбике, к п с йлестік сені 

мен біз...»  деп басталатын екі-ақ шумақ 

леңі сақталған. Бәлкім, ХХ ғасырдың 

басында «Айқап» журналын шығарған 

Мұхамеджан Сералиннің туған әкесі  зінің 

к п мұрасынан к з жазып қалды ма? Айтыс 

нерінің жорғасы Серәлі ақын Ұлбикені 

әдейі іздеп келген. Бұл ж нінде профес-

сор М.Жолдасбеков: « дейі іздеп келіп, 

Ұлбикемен Күдеріқожа да, Майлықожа 

да, Жанкел де, Мұхамеджан Сералиннің 

әкесі  Серәлі де айтысқан»  деп дәлелді жа-

зады. Бізді де мың толғандырған «Ұлбикем 

болған бір т бе» деген ел аузында қалған 

әңгіме тұшымды нәр береді.  нер дарыған, 

талантты әрі сауықшыл қазақ халқы бір 

ғасыр бойын да Таңшолпандай жарқырап 

тұрған ақын-жұлдыздың  леңдерін де, 

айтыс шумақтарын да ұмытпай ұрпақтан-

ұрпаққа жеткізіп отырғаны да шындық. 

«Балапан кезінде қайран шешесі тал бой-

Ханқожа, Т реқожа, Құдайберген тәрізді 

бір-бірін жалғастырған ақындар ауы-

лынан намысқа шабатын қуатты с здің 

де,  нерге бақ тілеген ниеттің де болу-

ына қатты мән берген.  леңді періште 

нер к ріп құрметтейтін, терең толғайтын 

ақындарға т рден орын тиген.  кінішке 

қарай, олардың артында қалдырған мұрасы 

ауыздан-ауызға айтылғаны болмаса, 

қағазға түспеген. Бертінде тек Т реқожа 

ақынның  леңдері «Ата аманаты» (Алма-

ты, 1995 ж.) деген атпен жеке кітап болып 

басылып шықты. Ел аузында Сапақ шешен 

мен Жаңылдық ақынның тапқырлығы 

мен  леңге ерекше жүйріктігін Ұлбике 

ақынның сарқытындай сүйсіне айтуы да біз 

үшін жайдан-жай емес. 

Ал осыншама дарынды  з ортасы мен 

талантты іні-сіңлілеріне пір болған Ұлбике 

ақынның  нері туралы ғалымдар мен  нер 

дүлдүлдерінің тұжырымдап берген ой-

пікірлеріне мейлінше назар аударуымыз 

қажет. Қайталап айтсақ та ақындарды 

қайран қалдыратын абырой-қасиетін 

бедерлі бейнелеген теңеулердің  зі әрі 

қарапайым, әрі дәлме-дәл келтірілген. 

Мәшһүр-Жүсіп К пеев: «Ол  мірінде 

қара с з с йлемеген. Біреуге жауап берсе, 

біреу әңгіме айтса,  леңмен толғаған» десе, 

ел ішінде: «Ұлбикенің таңдайында  леңнің 

ұясы бар» деген әңгіме осы күнге дейін 

жалпақ жұртқа жария болған. 

Мәделі ақын: « лең айтып отырған 

Ұлбикенің кеудесінде бұлбұл құс тілдеседі»  

деп жырлаған. Күдерінің әкесі: «Балам, 

Ұлбикемен айтысамын десең, Бұқараға 

барып, үш жыл оқып кел» деуінде қандай 

сыр бар? 

Ал «Ұлбикенің  кпесі жыбырлап тұрған 

жазу екен» – деп неге жазылып қалдырған 

дейсіз бе? Бұл енді аңыз ба, басқа ма, 

білмеймін. Қимастықтан шыққан және 

шындыққа жақын әңгіме болар, сірә. 

Қазақ даласында аты аңызға айналған 

рімдей жас ақын қыздың аянышты 

тағдыры бір-біріне ұқсас оқиға ыңғайымен 

әртүрлі айтылып та, жазылып та жүргенімен 

түпкі бір шындыққа жанасады. 

Оқиғаны былай  рбітеді. 

нердегі қызғаныштың қызыл иті ме, 

Ұлбикені айтыста жеңе алмаған ақындар 

оның күйеуінің оспадар қылығын,  нердің 

сұлулығы мен табиғатын түсіне алмай-

тын надандығын бетке басып айтады. 

Ақын жігіттер бір жағынан  нер айтысын-

да қарсыласын тұсаулау үшін мін бола-

тын ұсақ-түйек нәрсені іздесе де, екінші 

жағынан Ұлбикенің  з заманынан озып 

туған ақылды да сұлу қыз екенін,  нері 

асып тұрғанын, бірақ оған заман кінәлі 

ме, Бойтан сияқты  ресізге ұзатылып 

кеткеніне іштей қимастық сезімін білдіріп 

жатқанын түсінуге болады. Ұлбике бір ай-

тысында ақындарға: 

Қосылмайды Бойтан мырза 

жамандауға, 

Бұл жүрген тең к рмеймін адамдарға.

ұйықтап жатқан Ұлбикені босағадағы 

балтамен шүйкесінен салып қалады. 

Ұлбике үш күн бойы қансырап жатып, 

Үш жүздің үш биіне  леңмен сәлем жол-

дайды»  деп те әңгімеленеді. 

Аяулы Ұлбике ақынның атақ-даңқы 

айтыстағы ғажап  нерімен соншалықты 

с ү й к і м д і   қ а л п ы н д а   қ а л с а ,   к ү й е у і 

Бойтанның  нерден мүлдем мақұрым бо-

лып, әйел бақытын да ажырата алмайтын 

ақылсыздығынан ел үлпілдеткен ақынды 

ұрып  лтіргені тіптен аңыз болып кең 

тарап кеткен. Бұл кезде Ұлбикенің жасы 

24-те ғана екен... 

Бір үйдің ғана емес, бүтін бір рулы 

елдің, қазақ жұртының алақанға салып 

сіріп, мақтан тұтқан ақын қыздарының 

лімі үлкен дауға айналып кете жаздайды. 

Ұлбикеге тікелей туыс болып келе-

тін Саңырық батырдың (бұл батыр-

дың 1728-1730 жылдары Аңырақай 

ш а й қ а с ы н д а   а с қ а н   т а р и х и   е р л і к 

к рсет кені І.Есенберлиннің «Жанта-

лас»,  .Кекілбаевтың «Үркер»,  . лім-

жановтың «Жаушы» және С.Сматаев-

тың «Елім-ай» романдарында, сондай-

ақ М.Мағауиннің «Қазақ тарихы ның 

әліппесі» кітабында кеңінен жазылған) 

ұран к терген ұрпақтары қатты ашуға 

мініп, кек қайтармақ та болады. Алайда 

бұған дейін с з еткеніміздей, батаг й 

және ауыл билері оларды «Жеті жар-

ғылық» тәртіпке мойынсұндырады. 

Ұлбикенің соңғы тілегі... Оны белгілі 

ақын Күләш Ахметованың мына үзінді 

лең жолдарынан түйсініп, сезінуге бо-

лады. 

Неге к рмей барамын к ретінді. 

Бұған дейін 

Ауру мен намыстан  летін-ді. 

Бақыттың да баянсыз ж н-тұрағы, 

 Бәлкім, анам он құлап, он тұрады. 

Қандай адам жырымды жалғастырып, 

Қай қазына орнымды толтырады?

Жолы ауыр ақынның мұратының, 

Мен кетермін, алармын, сірә, тыным, 

Қаларсыңдар мойындап, 

Тіршіліктің 

Зұлымдық пен пәктіктен тұратынын... 

Иә, Ұлбике  з ажалынан  лген жоқ, 

қатал тағдыр оны аямады. 

Сіз оны айтасыз, ХХ ғасырдың ба-

сында Қаңлы Жүсіп, Кете Жүсіп ақындар 

«Ұлбике Күдеріқожадан жеңілді» деген 

бірауыз с з үшін тұра қайта атқа мінгендей, 

жазба айтыстың ду-думанын 10 жылға 

дейін созған к рінеді. Сондағысы, Ұлбике 

ешкімге дес бермеген, қараның қызы 

жеңілген жоқ деген шындық үшін мұндай 

нәрсе ешбір айтыс тарихында болған емес. 

Ұлбике ақынның аты ұлықталды. 2005 

жылы Тәуелсіздік мерекесі қарсаңында 

Қаратау қаласында Ұлбике ақын атындағы 

Мәдениет сарайының алдында ақын 

қызға ескерткіш ашылды. С йтіп, қасиетті 

аќ періштесі

аќ періштесі

КӨҢІЛ КҮНДЕЛІГІНЕН

Маңғыстау қайтадан  з алдына об-

лыс болып құрылғандағы жүрекжарды, 

қуанышқа толы жыр-шашуын ұсынған 

ақын қыз – мінезі маңғаз, жаны ақ, киелі 

қарашаңырақ к терілгеніне сүйінші 

сұрайды, 360 әулиеге сыйынады. 

«Мен де бір сенің құрағың,

Мойныңа тағар тұмарың.

Жанымды тербеп, жыр әнің,

Бірлігі елдің – ұраным.

Маңғыстау туын тікті деп,

Қуанғанымнан жыладым,

Т ә ң і р і м е   т ә у б е   қ ы л а м ы н »   д е п 

шаттықтан жарыла жыр т ккен еді...

Осыншалық ғажап махаббатпен 

Маңғыстауына  лердей ғашық болған 

ақын қызын ақ пейілді жұрты да т рт жыл 

бұрын сәуір айында асқан ілтипатпен 

қарсы алып, ардақтаған еді.

Фариза Оңғарсынованың Маңғыстау 

ауданына шығармашылық жол сапа-

ры бағзы Қызылқаланың орнымен, 

шежірелі Шерқала тауымен танысудан 

басталды.

бекең ( .Кекілбаев) айтар әң-

гімесін аталмыш тарихи орындарда 

тұрып т гілдіргенде, сұңғыла  леңнің 

сұлу қарлығашының жанына еріп 

жүрген жазушы Роза Мұқанова, ақын 

Оңайгүл Тұржанова, қоғам қайраткері 

Т кен Жұмағұлов, мәдениет қайраткері 

Нариман Үлкенбаев және басқалар 

ткеннің тарихы мен тағдыры туралы 

тапжылмай тыңдап тұрып, бозы мен 

боз жусаны бой бермеген даланың бо-

зала таңды болашағына ой бойлатты. 

Бұдан кейін халық батыры Құлбарақ 

Табылдыұлының Тигендегі зиратына 

барып тәу етті.

Фариза шығармаларының табы-

нарлары Тұщықұдық ауылының үлкен-

кіші жұрты ақын апайымызды к лік 

жолымен емес,  лең жолымен ұшып 

келгендей қошемет, құрмет к ңілмен, 

мейілінше меймандостық пейілде ақ 

дәммен, шаттығы асқан шашумен, 

құшақ жая қарсы алды.  сіресе, халық 

ақыны Сәттіғұл Жаңғабылов атындағы 

орта мектептің ұжымы ақ түйенің қарны 

жарылғандай арқа-жарқа болды да 

қалды. К бі кітаптар мен газет-жур-

нал арқылы білетін ақын апаларын 

к здерімен к ріп, бірге фотосуретке 

түсті.

 Бітім-болмысы  згеше, ой ағысы 

ды да образды Фариза Оңғарсынова 

леңдерінің  мірді  рнектеген  релі 

тойы ауылдың Мәдениет үйінде «По-

эзия падишасы» деген тақырыптағы жыр 

кешінде бар ажарымен асқақтады.

Кештің кіріспесін Тұщықұдық 

ауылының әкімі А.Қалиұлы с з с йлеп 

ашқаннан кейін, бүтін билік біржола 

леңмен  рілген сахна тіліне к шті.

Мектеп мұғалімі Сән Нұржігітқызы 

Қойшыбаева  леңге  зіндік әлемі бар 

Фаризаның Тұщықұдық топырағына 

араға он үш жыл салып келіп отыр-

ғанын, асау арын, дара дарынның 

Нарындағы Тұщықұдықта кіндік қаны 

«Қасиеттім менің – 

Маңғыстау»

тамғандығын, оған бұл Тұщықұдықтың 

да қымбаттығын айта келіп, ақынның 

«Мен үшін егіз ауыл, б ле жармай т ркін 

қыламын» дегенін тағы бір еске оралтты.

Шындығында, туған жерді сағына, 

туған елді сағындыра білгенге не 

жетсін.

Фариза  леңдерімен жанын жұ батып, 

бұл кездесуде к кейіндегі сұрақтардың 

бәріне жауап тапты. Фаризаның  зі 

құдды құйтақандай балаға айналып кет-

кендей болды.

Ақынның бал дәурен, бұла шағын 

бейнелеген оқушы  бдеш Айдынның 

нері шексіз шеберліктен шаң берді. 

Ғиззат Қайырбаевтың «Шәкірт с зі» 

к і р ш і к с і з   к і ш к е н т а й л а р   ә л е м і н і ң 

кеңістігіне шығарды. «Ер-тұрман» 

леңін « ріске шығарған» оқушы Шоң 

бдешевте  жеттік байқалды. «Жарқын 

болашақ» Республикалық КАТЕV қазақ 

тілі олимпиадасының « нші бұлбұлдар» 

аталымы бойынша бірінші орынды алып, 

С.Демирел атындағы университеттің 

грантын иеленіп қайтқан оқушы Ба-

уыржан Ретбаев халық әні «Япурай-

ды» шырқау биігіне дейін шарықтата 

орындағанда, шапалақ ұрмаған жан 

қалмады («Қазақстан даусының» 2015 

жылғы жеңімпазы).

Кең әлемде тағдыр жүгін жалғыз 

арқалаған нәзік жүректі ақынның 

мейірімге сусап, ана рухымен тіл-

дескендегі жан тебіренісі мен хал-

күйін айнытпай беріп, мүлтіксіз жет-

кізуде 9-11 сынып оқушылары Құндыз 

Қ о б ы л а н о в а ,   Д и н а р а   Е р е к е ш о в а , 

Жарасқан Қуандықова, Нұржауған 

тешова, Ботак з Ерғалиева шы-

ғармашылықтарымен жан-жүйені шы-

мыр еткізді.

К кірегінде жыр тұнған,

Топырағында сыр тұнған,

Қасиеттім менің – Маңғыстау,

Қасиеттім менің – Маңғыстау, – деп 

жырлаған ақын апамыз туралы  біш 

Кекілбаев аз-маз әңгіме қозғады:

« зін- зі сорып,  зін- зі сарқып 

айтқан ақындардың соңы, асылында, 

Фариза болар. Фариза – қазіргі қазақ 

әдебиетіндегі ұлы ақындардың ұлынан 

да қалған, қызынан да қалған жалғызы. 

Қашаған, Абыл, Ақтан, Нұрым, Сәттіғұл 

сияқты текті Маңғыстау ақындарының 

қазаққа тегіс мәлім болғаны да – осы 

Фариза».

Бұдан т рт жыл бұрынғы кездесу де 

сәуірдің ажарын ашқан к гілдір к ктем 

болатын. Бірақ Фаризаның Маңғыстауға 

соңғы сапарының к лемі екенін ешкім 

болжап, білмеген еді.