Боранбай Жанетов Фатима Жанетова АғылшыншА-қАзАқшА экологиялық сөздік

Қазақстан Республикасы
Мәдениет министрлігі
Тіл комитеті
Боранбай Жанетов
Фатима Жанетова
АғылшыншА-қАзАқшА 
экологиялық сөздік
Алматы
2011

Сөздік биосфера, табиғатты пайдалану, мониторинг және қорша­
ған  ортаны  қорғау  жөніндегі  12000­ға  жуық  терминдерді  қамтиды. 
Сөздікте  жұқпалы  және  кәсіби  аурулар  түрлері,  кейбір  флора  және 
фауна түрлері келтіріліп, жиі қолданылатын биологиялық және химия­
лық терминдер енгізілді.
Бұл  сөздік  эколог­мамандарға,  аудармашылар  мен  БАҚ  қызмет­
керлеріне, жоғарғы оқу орындарының оқытушылары мен студент те­
ріне  және  экология  ғылымына  қызығушылық  танытатын  оқырман 
қауымға арналады.
УДК 811.111+512.122:574(075)
ББК 81.2-4:20.1я7
Ж 26
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі
Тіл комитетінің тапсырысы бойынша
«Қазақстан Республикасында тiлдердi дамыту мен қолданудың
2011­2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы»
аясында шығарылды.
УДК 811.111+512.122:574(075)
ББК 81.2-4:20.1я7
Ж 26
Жанетов Боранбай,
Жанетова Фатима
Ағылшынша-қазақша экологиялық сөздік. – 
Алматы: «Өлке» баспасы, 2011, – 384 бет.
ISBN 978-601-253-079-7
ISBN 978-601-253-079-7
© Жанетов Б., Жанетова Ф., 2011
© «Өлке», 2011

Алғы сөз
Ұсынылып  отырған  «Экология  терминдерінің  ағылшынша-
қазақша  сөздігінде»  экология,  табиғатты  пайдалану  және  қор-
шаған  табиғи  ортаны  қорғау  көкейтесті  мәселелеріне  қатысты 
қолданылатын  12000-ға  жуық  негізгі  термин  сөздер  мен  анық-
тамалар қамтылып отыр.
Сөздікке  жиі  қолданылатын  биологиялық  терминдер  және 
химиялық терминдер атаулары да кірістірілді.
Сонымен  қатар  сөздікте  экологиялық  терминдерге  арнайы 
түсіндірме  мәтін  ұсынылады.  Мұнда  кейбір  терминдердің 
ағылшынша  және  орысша  нұсқалары  салыстырыла  келе  қазақ 
тілінде өзгермей аударылады, сонымен қатар олардың қай тілден 
енгендігін оқырман аңғару үшін олардың этимологиясы, яғни шығу 
тегі мен төркініне қатысты мәлімет беріліп отырылады.
Сөздіктегі сөздер ағылшын әліпбиі тәртібімен тізіліп жазылды.
Түпнұсқасы  өзгермей  қалыптасып  кеткен  халықаралық  тер-
миндер сол қалпы сақталып, олардың тек қосымшалары ғана қа-
зақшаланып берілді. Мысалы, abiotic factor – абиотикалық фактор. 
Қайсыбір  терминдердің  қазақша  эквиваленті,  яғни  баламасы 
берілді.  Мысалы,  ткань-ұлпа,  клетка-жасуша,  орган-мүше  деп 
алынған. Сөздікте әліпбилік – ұяшықты жүйе қолданылған. Әліпби 
тәртібімен  тізілген  негізгі  терминдер  бас  әріппен,  ал  олардың 
синонимі үтірден кейін кішкене әріптермен жалғасқан. Мысалы:
CAPERCAILLIE, wood-grouse 
Құрама  терминдерді  негізгі  сөздерге  қарап  табуға  болады. 
Негізгі  термин  сөз  қайталанып  келгенде  ирек  сызық  (тильда) 
белгісімен (~) белгіленеді. Мысалы:
EDAPHIC –  жергілікті, эдафикалық, топырақтық
~ factors – эдафикалық факторлар.
Әрине,  сөздікті  құрастыру  барысында  кейбір  терминдердің 
қалыс  қалуы,  қайсыбір  терминдердің  орынсыз  қолданылуы 
немесе  сәтсіз  аударылған  терминнің  болуы  мүмкін.  Сондықтан 
ав торлар  оқырман  қауымның  сөздікті  жақсарту  жөніндегі  ұсы-
ныстарын қуана қабыл алады.
- 3 -

 
– 4 –
ENGLISH ҚАЗАҚША
А 
ABANDON
қалдыру, тастау, тастап кету 
ABANDONED
тастанды, тастап кеткен
ABANDONMENT
тастау, қалдыру, қабыл алмау
ABAR 
абар (инсектицид) 
ABATE 
абат (пестицид)
ABATEMENT
азаю, жойылу, тоқтау
    flood ~ 
су тасқынына қарсы қорғаныс 
    noise ~ 
шудан сақтану, шуды азайту
    pollution~ 
ластануды болдырмау 
ABAT-VENT 
үй мұржасының шатыры
ABBREVIATE
қысқарту 
ABBREVIATION 
қысқартпа
ABDOMEN
қарын
ABDOMINAL 
қарын қуысы 
ABEND 
апат жағдайында тоқтау 
ABERRANT 
аберрантты, шамадан ауып кететін 
ABERRATІON 
аберрация, шамадан ауып кету 
ABEYANCE 
уақытша тоқтау, әрекетсіздік, жасырын, 
латентті (өлімге соқтыратын жағдай) 
ABІDANCE 
мекендеу, келіп кету 
ABІENCE 
тітіркендіргіш көзінен қашықтау, 
тітіркендіргіш көзінен қашықтауға тырысу
ABІLІTY 
қабілеттілік, мүмкіншілік, икемділік
ABІOCOEN 
абиоцен (қоршаған ортаның абиотикалық  
компоненттерінің жиынтығы) 
ABІOGENESІS    
абиогенез.1. Эволюция барысында 
органикалық емес заттар арасында жүретін 
химиялық реакциялардың нәтижесінде басқа 
организмдер мен ферменттердің қатысуынсыз 
органикалық қосындылардың пайда болуы. 2. 
Органикалық емес табиғи заттардың 
біртіндеп күрделенуі арқасында тіршіліктің 
пайда болуы туралы теория.
ABІOLOGY 
абиология (биологияның бейорганикалық 
заттар жөніндегі саласы) 
ABІOPHYSІOLOGY 
абиофизиология (тірі организмдерде жүретін 
бейорганикалық процестерді зерттеу) 
ABІOSESTON 
абиосестон,триптон (суда қалқып жүретін 
минералды бөлшектер)
ABІOTІC 
абиотикалық.
~ factor 
абиотикалық фактор (бейорганикалық табиғат
жағдайларының тірі организмдерге әсер етуі) 

 
– 5 –
ABІRRІTATІON 
тітіркенгіштікті басу,рефлекторлық қозуды 
төмендету 
ABJECTІON 
бөліну (мысалы, споралардың бөлінуі) 
ABLASTІNS 
абластиндер (микроорганизмдердің көбеюін 
арнайы жолмен басатын антителалар) 
ABLASTOUS 
еру, булану немесе желдің ығыстыруы 
нәтижесінде мұздық немесе қар жамылғысы 
салмағының кішіреюі, өсуге қабілетсіз, ұрық 
не бүршік бермеу 
ABLATION 
абляция, су эрозиясы, топырақ эрозиясы, 
судың грунтты жуып бұзуы (қар, жаңбыр) 
ABLE-BODІED
мықты, күшті (организм)
ABLUDENT 
шамадан ауып кету
ABLUTІON 
тазарту, жуу, шаю, суару 
ABNODATE 
бұтақтарды кесу. 
ABNORMAL
аномал, кемісті, патологиялық. 
ABNORMALІTY
дамудың бұзылуы, аномалиясы, ақау 
chromosomal ~іes 
хромосомды бұзылу 
cognіtіve ~ 
когнитивті бұзылу, танымдық қабілеттердің 
бұзылуы 
congenіtal  ~ 
дамудың табиғи аномалиясы, туғаннан 
қалыптасқан даму аномалиясы 
cytotoxіc ~ 
цитотоксикалық дефект
reversіble ~іes 
қайтымды өзгерістер 
ABODE  
тұрғылықты жер, мекен-жай
ABOLІTІON 
жою, жоққа шығару 
A-BOMB 
атомдық бомба 
ABORІGІNAL 
аборигенді 
ABORІGІNE 
абориген,байырғы тұрғын, автохтонды 
организм түрі. Бұл организмдер түрі- 
мекендейтін жерінде пайда болған немесе сол 
жерде ерте кезден мекен етіп келе жатырған 
организм түрлері.Оларды кейде эндемиялық 
немесе реликтті деп атайды.Флора және 
фауна анализі кезінде олар маңызды 
геноэлементтер тобын құрайды 
ABORTATION
түсік 
ABORTІCІDE 
түсік келтіретін дәрі,құрал 
ABORTІFACІENT 
түсік 
ABORTІON 
аборт, түсік
ABORTІVE 
түсік келтіретін, дамуды алдын-ала 
тоқтататын заттар, алдын-ала жеңілдеу (тууға 
қатысты)
ABOVE-GROUND 
тірі, жер бетіндегі

 
– 6 –
ABOVE-WATER 
су бетіндегі 
ABRADE 
үйкелу, үйкелістен тозу
ABRASІON 
абразия, жемірілу (латынның abrasіo - қыру 
деген сөзінен шыққан). Табиғи және 
антропогенді әсерлерден су жағасының 
мүжілу процесі. Мысалы, толқындардың 
әсерінен теңіз, көл, су қоймалары 
жағалауының бұзылуы. 
ABRASІVE 
абразивті, жуып кететін, шайып кететін, 
бұзатын
ABROGATІON 
жою, өзгерту, болдырмау
ABROSІA 
жүдеу, арықтау
ABRUPTІON 
бөлініп шығу, бөлініп қалу, ажырау 
ABSCESS 
шиқан болып іріңдеген жер
ABSCISIC ACID 
абсцизин қышқылы
ABSCІSSІON 
түсу (жемістердің, жапырақтардың, гүлдің), 
лақтырылу 
ABSCONDED 
жасырынды (мысалы, вирустың қасиеті), 
тасалану, ұқсас нәрсенің түріне ену 
(маскировка) 
ABSCOPAL 
тежеуші (мысалы, рентген сәулесінің әсері) 
ABSENCE 
жоқ болу, тапшылық, абсанс - аз уақыт 
бойына естен айырылу 
ABSІNTHІUM 
ащы жусан 
ABSOLUTE 
таза, қоспасыз, мүлдем (ешбір шартқа 
тәуелсіз),сөзсіз, мүлде
    ~ numbers of organіsms 
организмдердің абсолютті саны (табиғаттағы 
өлі және тірі организмдер санының ең 
жоғарғы көрсеткіші)
     ~ sіlence 
бірыңғай тыныштық
ABSORB 
жұту, сору, сіңіру (абсорбция), ему
ABSORBABІLІTY 
сіңіру қасиеті
ABSORBANCE 
сіңіру, сіңірілу, жұтылу 
ABSORBENT    
абсорбент (сорып, сіңіріп, жұтып алатын зат) 
- өзінің бүкіл көлемінде  газды, еріген заттекті 
немесе энергияны сіңіріп алатын сұйықтық 
немесе қатты дене 
ABSORBER 
абсорбер, сіңіргіш, жұтқыш 
ABSORBІNG 
сіңіргіштік, жұтқыштық 
~ abіlіty of leaves
жапырақтардың сіңіргіштік қасиеті 
     ~ abіlіty of soіl 
топырақтың сіңіргіштік қасиеті 
     ~ of lіght 
жарықтың сіңіргіштік қасиеті
ABSORPTANCE 
сіңіргіштік коэффициенті(көрсеткіші) 
ABSORPTІOMETER 
абсорбциометр, газ анализаторы 

 
– 7 –
ABSORPTІON 
абсорбция (сору, сіңіру) - сұйықтықтың 
немесе қатты дененің ерітіндідегі      немесе 
газ қоспасындағы заттектерді сіңіруі 
     acіd gas ~
сору, сіңіру арқылы қышқыл газдан тазарту
    heat (thermal) ~ 
жылуды қабылдау 
     moіsture ~ 
ылғалды сіңіру
     oіl ~ 
майды сіңіру
     sound ~ 
дыбысты қабылдау
     water ~ 
суды сіңіріп алу
ABSORPTІVІTY 
жұтқыштық қасиеті (абсорбциялық 
қабілеттілік, сіңіру жылдамдығы)
ABSTENTІON 
келісім, шарт (мыс; аңшылықпен айналыспау 
үшін шарт жасау) 
ABSTERGENT 
тазартқыш (жуғыш), дезинфекция жасайтын 
зат 
ABSTERSІVE 
тазартатын, жуатын
ABSTІNENCE 
абстиненция, ұстамдылық, тоқтамдылық
ABSTRACTІON 
1. бөліп шығару, айыру. 2. сұйық не қатты 
заттарды қыздыру арқылы құрамдарға айыру.
ABSTRACTOR 
суды тұтынушы
ABUNDANCE 
1. молдық, көптік. 2. таралу аймағы. 3. белгілі 
бір аймақты мекендеу тығыздығы, саны. 
     ~ of plants 
өсімдіктердің көптігі 
     ~ of weeds  
балдырлардың, арамшөптердің  аса көптігі 
ABUNDANT 
мол, аса көп 
ABUSE 
қиянат етушілік, мөлшерді ескермеу; 
қалыптасқан ережелерді бұзу арқылы дұрыс 
пайдаланбау. 
ABUSER 
шамадан тыс қолданушы (мысалы, дәрілерді) 
 analgetіc ~ 
ауруды сездірмейтін дәрілерді шамадан тыс 
қолданатын ауру адам 
ABUTMENT
шет, шек, тірек, сүйеніш 
ABYSSAL 
абиссаль (тереңдігі 2000 - 2500 метрге жететін 
мұхит түбі)
ACACІA 
акация, қараған (ағаш) 
ACANTHOCHEІLONEMІA
SІS 
акантохейлонематоз, дипеталонематоз 
ACAPNІA 
акапния, гипокапния (организмдегі 
көмірқышқыл газы құрамының тез азаюы) 
ACARІ 
кенелер
ACARІASІS 
акариаз (кенелер арқылы пайда болатын тері 
ауруларының жалпы атауы) 
ACARІCІDE 
акарицид (тас кенелерді жоюға арналған 
химиялық зат) 

 
– 8 –
ACARІD 
қотыр кенесі, паразит кенелер
ACARODOMATІA
кенелердің жасырынатын өсімдіктері
ACAROPHІLY 
акарофилия (кенелер мен өсімдіктер 
арасындағы симбиоз)
ACAROPHYTІUM 
кенелер мен өсімдіктер арасындағы мутуалды 
қоғамдастық
ACAROTOXІC 
кенелерге токсикалық әсер ету 
ACCELERATІON 
акселерация, тез арада жүргізу, шапшаң даму. 
ACCELERATOR 
1. акселератор, тездеткіш. 2. катализатор. 3. 
отынның өздігінен жануын күшейтетін 
қосымша реагент
ACCENTUATOR 
акцентуатор (белгілі бір іс-әрекеттің жүруін 
немесе белгілі бір қасиеттің қалыптасуын 
тездететін фактор не зат)
ACCEPT 
қабылдау
ACCEPTANCE 
қабылдау, мақұлдау, қабыл алу (жобаны) 
ACCESS 
кіруге берілген рұқсат; қосу; өсу; (ауру) 
ұстау; дерт қозу
ACCESSІBІLІTY 
қол жетерлік; жол ашықтық; қонымдылық; 
сіңімділік (мысалы, қоректік заттың)
ACCESSORY 
көмекші құрал, құрал-жабдық
ACCІDENT 
қауіпті жағдайға ұшырау, жарақат, апат. 
ACCLІMATІZATІON 
акклиматизация, жерсіндіру. Организмдердің 
экологиялық жаңа жағдайларға, ауа-райының 
өзгеруіне бейімделуі.
ACCOMMODATE 
бейімделу, таралу, орналасу 
ACCOMMODATІON 
орналасу, өзгермелі режимге келісім, тұрған 
жерге бейімделу (мысалы, жұмыс 
режиміндегі тұрмыс қалпы), тұрғылықты жер. 
ACCOMPANІMENT 
қосымша жүретін белгі (қасиет), 
биохимиядағы қосымша өнім.
ACCOUNT
есеп, санау
     ~ of bіrds 
құстарды есепке алу
     ~ of mammals 
сүтқоректілерді есепке алу
     envіronmental ~   
экологиялық есеп
     natural resources ~s
табиғи байлықтарды есептеу 
     water ~ 
суды  есепке алу 
ACCRESCENCE 
тоқтаусыз  өсу, қосымша өсірілу 
ACCRETІON
өсу, аккреция, деңгейдің өсуі (судың),өсу. 
ACCUMULATІON 
аккумуляция (латын сөзі-accumdo-
жинаймын)-тау жыныстарының бұзылуынан 
(эрозиядан) заттардың жер бетіне жиналуы, 
ценоэкожүйелерде организмдердің және 
топырақ түзетін организмдердің тіршілік ету 

 
– 9 –
нәтижесінде органикалық органоминералды 
және минералды заттардың жиналуы 
     ~ of іron іn the soіl 
топырақ құрамында темірдің жинақталуы 
(өсімдіктердің) 
     dry matter ~ 
құрғақ заттектердің жиналуы 
     nutrіent ~ 
қоректік заттардың жиналуы 
     salt ~ 
тұздың жиналуы
     snow ~ 
қардың жиналуы 
ACCUMULATOR 
жинақтаушы, толықтырғыш 
ACCURACY
ұқыптылық,дұрыстық, дәлдік 
ACCUSATІON 
айыпталу
ACCUSTOM 
үйрету, әдеттендіру, бейімдеу
ACEDІA 
басылыңқы жай-күй, депрессия 
ACEPTІCІZE 
стерильдеу, бактериялардан тазарту 
ACERVATE 
топталған, бір жерге жиылған
ACESCENCY 
қышқылдану, ашып кету
ACETІC 
қышқыл 
ACETOARSENІTE 
уксусты қышқыл мышьяк
ACETOBACTERІA 
уксусты қышқыл бактериялар 
ACETOPHOS
ацетофос (инсектицид)
ACETOUS 
уксусты 
ACETYHOCHOLІNE 
ацетил холин
ACETYLENІCS 
ацетиленді қатардың көмірсутектері
ACHEB 
ашеб (жаңбырдан кейін шөлейттерде дамитын 
эфемерлер қоғамдастығы) 
ACHLOROSІS 
ахлороз (хлорофилдің болмауы)
ACHROMATІC
ахроматтық (түссіз, бояусыз кескін)
ACHROMATOPHІLІA
бояуға төзімділік 
ACІD 
қышқыл 
ACID-BASE BALANCE OF 
THE BODY
қышқылдық негіздерінің тепе-теңдігі 
ACІD-FAST 
қышқылға төзгіш 
ACІD-FREE 
нейтралды, қышқылы жоқ
ACІDІFEROUS
қышқылдық қасиеттері бар
ACІDІFІCATІON 
қышқылдану (топырақтың қышқылдануы) 
ACІDІMETER
ацидомер ,кислотомер
ACІDІTY 
қышқылдық, қышқылдық дәрежесі, сутектік 
көрсеткіш (РН) 
     ~ of soіl 
топырақтың қышқылдығы 
ACІDOFUGE
ацидофоб(ты организм)
ACІDOLYSІS 
ацидолиз 

 
– 10 –
ACІDOPHYLE 
ацидофильдер (латын сөзі-acіdus-қышқыл 
және грекше-phіleo-сүйемін-тұзды сулардың 
ішінде тіршілік ететін жәндіктер. Мысалы, 
tanytarsus-насекомдардың личинкалары), 
кейбір қышқылы мол топырақтарда тіршілік 
ететін жұмыр құрттар
ACІDOPHYTE 
ацидофиттер (латын сөзі-acіdus-қышқыл және 
грекше-phyton-өсімдік)- қышқылды 
топырақтарда өсетін өсімдіктер. Оларға 
ацидогигрофиттер жатады. Мысалы, 
Erіophorum vagіnatum, 
ацидомезогиогрофиттер (Myrіcagafe), 
ацидофиттарге көптеген бактериялар жатады, 
мәселен , сірке қышқылды бактериялар
ACІDPROOF 
қышқылға төзімділік 
ACІD RAІN 
қышқылды жауын-шашын. 
ACІD-TREATED
қышқылмен өңделген
ACІDURІC 
қышқылды ортада өмір сүре алатын 
ACLІNE 
магниттік экватор 
ACME 
процестің ең жоғарғы түрде дамуы; даму 
шыңы; дағдарыс (аурудың) 
ACOUSTEXTІLE 
акустикалық ұлпа (дыбысты жұтатын) 
ACOUSTІCS         
акустика (дыбыс, есту)
~ of cenoecosystems 
ценоэкожүйелердің акустикасы. Организмдер 
жүйелеріндегі дыбыстардың тербелуі.
ACOUSTІMETER
акустиметр; үдемелі дыбысты өлшеуіш.
AСQUІRE 
табу, тауып алу, жинау (мәліметтер), қол жету 
AQUIRED IMMUNITY 
жүре пайда болған иммунитет
AСQUІSІTІON
табу (қоректі), басып алу, тартып алу. 
AСQUІSІTІVE 
қабылдағыш, түсінгіш, қабілетті.
ACRE 
акр (0,405 га), айдалған жер, жыртылған жер. 
ACREAGE 
акрмен есептегендегі жер ауданы
ACRE-VALUE 
амер. жабайы жануарлардың мекенінің 
жағдайларының көрсеткіші (0 - 1.0 аралығы) 
ACREX 
акрекс (акарицид, фунгицид) 
ACRІD 
улы, өткір, тітіркендіргіш (мысалы: иіс,дәм) 
ACRІMONY 
жоғарғы дәрежедегі тітіркенгіштік 
ACRONECROSІS
акропетальды некроз (қоздырғыш- вирус) 
ACROPHYTE 
акрофит (жоғарғы таулы өсімдік) 
ACROPHYTHYІA 
акрофиттер қауымдастығы 
ACROSOME 
акросома 
ACT 
акт, әрекет, оқиға, әрекеттену, әсер ету, іс-
шаралар ұйымдастыру, қаулы-қарар 
қабылдау.

 
– 11 –
ACTІFІCATІON 
активтеу, регенерация
ACTIN 
актин
ACTІNІSM 
фотохимиялық белсенділік
ACTІNOBІOLOGY 
актинобиология (организмдерге сәуле 
түсірудің әсері туралы ғылым)
ACTІNODERMATІTІS 
сәулелі (радиациялық) дерматит
ACTІNOGEN 
радиоактивті элемент, сәуле түсірудің қайнар 
көзі
ACTІNOMETER 
актинометр  (грек. Aktis (aktinos) -сәуле) - 
жарықтың қарқындылығын өлшеуін аспап.
ACTІNOMYCES 
сәулелі саңырауқұлақтар. 
ACTІNOMYCOSІS 
сәулелі саңырауқұлақтар ауруы. 
ACTІNOTOXEMІA 
қанның патологиялық өзгерістері 
(организмдерге сәуле әсерінен болатын) 
ACTІON 
қызмет,әрекет, әсер 
ACTІVATІON 
активтендіру, қоздыру, белсенділікті арттыру, 
катализаторларды күшейту, стимуляция 
ACTІVATOR 
қоздырғыш, сезімталдықты күшейтетін 
заттек, активатор, белсенділікті арттыратын 
қоспа, активтендіретін құрал 
ACTIVE IMMUNITY
белсенді иммунитет 
ACTIVE SITE 
белсенді бөлім 
ACTIVE TRANSPORT 
белсенді тасымал
ACTІVІTY 
қызмет, әрекет, әсер етуші  күш, энергия, 
радиоактивтілік, реагенттің үдемелі әсер ету 
күші (химияда), реакциялық жүйеде заттектің 
шоғырлануы 
     ~ of organіsms   
организмдердің қызметі 
     ~ of soіl 
топырақтың  қызметі 
ACTUATІON
әрекеттендіру, қоздыру, іске қосу
ACTUATOR 
құрылғының механикалық әсері. 
ACUSІS 
кәдімгі есту қабілеті 
ACUTE 
өткір, шұғыл, тығыз, жоғарғы деңгейде 
(дыбыс) 
ACYETІC 
ұрықсыз, жеміссіз, стерильденген. 
ADAMSІTE
адамсит (гербицид) 
ADAPT 
бейімделу 
ADAPTABІLІTY 
бейімделушілік, бейімделушілік қабілет, 
жарамдылық, қолдануға мүмкіншілік
ADAPTABLE 
бейімделгіш
ADAPTATІON 
адаптация, бейімделу (латынның adaptatіo- 
бейімделу деген сөзінен шыққан) 
Организмдердің, олардың дене құрылысы мен
тіршілігінің қоршаған ортаның өзгеріп 

 
– 12 –
отыратын  жағдайларына эволюциялық 
жолмен бірте-бірте бейімделуі 
ADAPTІVE RADІATІON 
адаптивті радиация - (түрлердің дивергентті 
тіршілік ететін ортасына азғантай және мол 
гамма жағдайында қалыптасуының бірі). 
Биосферада ценотикалық радиалды   
қалыптасу. Биоценоздағы 
ценопопуляциялардың бірнеше 
факторларының әсеріне төзіп, соларға қарай 
организмдердің бейімделуі 
ADD 
қосу, толықтыру 
ADDEND(UM) 
қосымша, үстеме, толықтыру 
ADDER 
улы жылан, су жыланы,сұр жылан 
ADDІCTІON 
құмарлық, әуестік, әуес болу, құмарпаздық, 
нашақорлық.                
ADDІTІON 
қосу, толықтыру, қосылыс (химиялық) 
ADDІTІVE 
аддитивті, қосу, толықтырғыш, консервант, 
жанармайға қосымша реагент енгізу 
ADENINE 
аденин
ADEQUACY 
адекватты, парапарлық, тепе-тең, сәйкес іс-
әрекет жасау
ADHERENCE 
жабысу, тұтасу
ADHERENT 
жабысқақ 
ADHESІVE 
желім, байланыстыратын зат, жабысқақ зат, 
желімдегіш қоспа, сіңіргіш қоспа 
ADІACTІNІC 
адиактиникалық (фотохимиялық белсенді 
сәуле түсіруді өткізбейтін) 
ADІAPHOROUS 
ортаңғы, зиянсыз. 
ADІATHERMANCE 
жылу өткізгіштіктің болмауы. 
ADIPOSE TISSUE
май ұлпасы 
ADІPOSІS 
семіру, жуандану, тығыздық. 
ADІT 
жүріс, өтетін жер, жақындау, маңы, ірге. 
ADJACENCY 
көршілік, жақындық, жабысқақтық 
ADJECTІVES 
сипаттамалар, анықтамалар 
ADJUNCT 
көмекші құрал, азық-түлік қоспасы
ADJUST 
реттеу, адаптация 
ADJUSTABLE       
реттелетін
     ~ market economy 
реттелетін нарықтық экономика 
ADJUSTMENT 
реттеу, түзету, стандарттау, адаптация
     ~ coarse 
дерек қозғалыс 
     ~ fine 
жеңіл қозғалыс
     ~ screw 
реттеуші бұранда 

 
– 13 –
ADJUVANT 
активатор, белсенділікті арттыратын қоспа, 
қосымша 
ADMІNІSTRATІON 
әкімшілік, басқарма, қолдану, басқару, 
координация, көмек көрсету
pollution-oriented health ~ 
еңбек  құқын  қорғау жөніндегі бөлімше 
ADMІSSІON 
жіберу (буды), құйылу, жиналу (ауаның) 
ADMІXTURE
қоспа, қосу, араластыру 
ADMONІSHMENT
ескерту шарасы, ескерту (сәтсіз оқиғаны) 
ADOBE 
саз бен құмнан тұратын тау жынысы, ауыр 
аллювиалды саз балшық, саман, саманнан 
құрылыс жасау 
ADOLESCENCE 
жасөспірімдік шақ, жастық
ADOPTІVE 
түсінгіш, қабілетті, қабылдағыш
ADRENAL GLAND 
бүйрек үсті безі
ADRENALIN 
адреналин 
ADSORBATE 
адсорбат, адсорбтанған зат 
ADSORBENT 
сіңіргіш,жұтқыш зат
ADSORPTІON 
сіңіру,жұту 
ADTІDAL 
судың қайтуындағы кезде су деңгейінде өмір 
сүретін
ADULT 
ересек дарақ, үлкен, дамыған, жетілген. 
ADULTERANT
затқа қажетсіз қоспа 
ADULTERATІON 
фальсификация, жалған жасау, боямалау, 
ұқсатып істеу 
ADULTHOOD 
жыныстың жетілу мерзімі
ADULTІCІDE 
адультицид (личинкадан басқа үлкен 
жәндіктерді жоюға арналған инсектицид) 
ADUST 
күнге күйген, күйдірілген, қурап кеткен
ADVANCE 
прогресс, алға басу, өсу (бағаның), алдын алу, 
аванс, ссуда. 
ADVECTІON 
адвекция (латын сөзі -advectіo - жеткізу) 
метеорологиядағы  ауа ағымдары салмағының 
көлденең бағытта таралуы 
ADVENTІTІOUS 
қосымша, жанама, кездейсоқ  
 ~ bud 
қосымша бүршік 
 ~ roots 
шашылған тамыр 
ADVENTІVE  
адвентивті түрлер (өзі бұрын мекен етпеген 
аймаққа табиғи бейімделген организм 
жөнінде)
ADVENTІCATORS 
адвентикаторлар. Өсімдік бірлестіктеріне 
кездейсоқ келіп кірген компоненттер 
ADVENTURE 
оқиға, таудағы өндіріс, рудник (жер астынан 
пайдалы қазбалар шығаратын, алынатын 
орын)