Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016

 
104 
ӘОЖ 378.14:004 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Д.Х. Байдрахманов 
Л.Н.  Гумилев  атындағы  Еуразия 
ұлттық университеті,  
пед. ғыл. канд., доцент 
 
Студенттер 
бойында 
белсенділікті 
қалыптастыру 
мәселелері туралы 
 
Аннотация  
Мақалада білім беру үдерісіндегі  танымдық 
белсенділіктің  рөлі  талқыланады.  Қазіргі  білім 
беру  талабына  сай  танымдық  белсенділікті 
компьютерлік 
технологиямен 
байланыстыру 
мәселесі де көтерілген. Студенттің білім сапасын 
көтеруге қатысты нақты ұсыныстар берілген.  
Түйін 
сөздер: 
танымдық 
белсенділік, 
компьютерлік  технология,  білім  шеберліктері, 
мотивация, индивид. 
 
 
Оқытудың  әдістемелік  белсенді  негізі 
танымдық  ілім  болып  табылады.  Танымдықтың 
мақсаты  –  жеке  тұлғаның  санасындағы  белгілі 
нақтылығында. Тәжірибелік және рухани әрекетте 
жеке  тұлға  өзін  қоршаған  әлемге  әсерін  тигізе 
отырып,  өзінің  қажеттілігі  мен  мақсаттарына 
сәйкестендіріп  оны  өзгертеді  және  таниды.  Бұл 
танымдық  үдерістің  ең  жалпы  үлгісі.  Алайда 
белсенді танымдылықтың ерекшелігінің мәні неде 
екенін  түсіну  үшін,  субъектінің  санасында 
танымдық 
нақты 
әлемнің 
көрінісінің 
екі 
деңгейінің 
барын 
(репродуктивті 
және 
продуктивті)  бірінен-бірі  танымдық  үдерістің 
жүріп отыру айырмашылығы бар екенін атап кету 
керек [1].  
Репродуктивті  танымдық  деңгейінде  (оқыту 
материалы)  сырт  қабылдауға  берілген  күйінше 
қабылданады. 
Кейбір 
зерттеушілер 
репродукцияны бір енжар нәрсе сияқты қарайды, 
әрине  ол  шындыққа  ұласпайды.  Білім  мен 
әрекеттің  әдістерін  меңгеруде  студенттердің 
мақсатты 
бағытталған 
әрекеті, 
студенттер 
жағынан  әр  уақытта  белсенді  болып  келеді,  тек 
бұл  белсенділіктің  деңгейі  әртүрлі  болады. 
Сонымен бірге әрекеттің басқа элементтері болуы 
мүмкін.  Дидактикалық  көзқараста  бұл  әрекет 
бұрынғы  өтілген  материалдың  бірнеше  рет 
қайталануы, әртүрлі жаттығулар мен тапсырмалар 
орындау  арқылы  іске  асады.  Танымдықтың 
жоғары деңгейі – бұл өнімді, белсенді танымдық. 
Бұған  тән,  ең  алдымен,  студенттің  оқыту 
материалына  деген  өзгешілік  қатынасы.  Осының 
барысында,  тек  қана  оқыту  ықпалы  өзгермейді, 
сонымен бірге, оқыту мақсатына субъект-студент 
те  өзгереді.  Белсенді  танымдық  кезінде  студент 
оқып-үйреніп  жатқан  материалдың  мазмұнына 
жаңа 
сұрақтар 
қояды, 
оның 
мәселесін 
қалыптастырады,    оны    шешуге    жаңа   әдістер 

 
105 
іздейді.  Таным  студенттердің  құбылыстар  туралы  терең  білуге  ғана  емес,  оны  ерекше 
ұғынуға,  меңгеріп  жатқан  білімге  және  танымдық  үдеріске  қатынасына  бағытталған. 
Белсенді танымдық әрекетте, яғни тек білімді, білік пен дағдыны меңгеру қалыптаспайды, 
сонымен бірге танымның нәтижесі мен құнды қатынастар пайда болады [2]. 
Танымдық  белсенділік  жеке  тұлғаның  әрекетінде  қалыптасады.  Бұл  ұғымдардың 
арасындағы  қарым-қатынасты  шамалы  тура  келгендік  қатынас  деп  білуге  болады.  Бұл 
танымдық  белсенділік  оқытудың  қарқындатуы  мен  мәнін  белгілейді.  Бұл  танымдық 
әрекетте  қалыптасып  анықталады,  бірақ  бұл  құбылыстар  (ұғымдар)  ұқсас  деген  нәрсе 
емес.  Танымдық  белсенділіктің  құрылымында  жеке  тұлғаның  сапасы  ретінде  келесі 
компоненттер  ерекшеленеді:  оқу  тапсырмаларын  дайындауға  әзірлік;  өзіндік  әрекетке 
ұмтылыс;  тапсырма  орындаудағы  саналылық;  оқытудың  жүйелілігі;  жекелік  деңгейді 
көтеруге ұмтылыс және тағы басқалар. 
Студенттерді  оқыту  мотивациясының  тағы  бір  маңызды  жағы,  белсенділікпен 
байланыста  болады  –  бұл  дербестік,  оқыту  анықтамасымен  байланысқан,  әрекет 
құралдары,  оқытушының  көмегінсіз  студенттердің  өздерінің  іске  араласуы.  Танымдық 
белсенділік  пен  студенттердің  дербестігі  ажырамайтын  зат:  белсенді  студенттер, 
әдеттегідей  көбіне  дербес;  студенттің  жеткіліксіз  жекелік  белсенділігі  оны  басқалардан 
бірте-бірте дербестіктен айырады [3].  
Танымдық  әрекеттің  белсенділігін  оқытудағы  құралдары  мен  әрекеттерін  табу 
мәселесі  ғасырлар  бойына  жалғасады.  Жастарды  тәрбиелеуде  ежелгі  грек  философы 
Сократ  эвристикалық  әңгімені  пайдаланған.  XVII-XIX  ғасырдың  педагогтары                 
Я.А. Коменский, И.Г. Песталоцци, Ж.Ж. Руссо, А. Дистерверг, К.Д. Ушинский және тағы 
басқалар оқытушының негізгі жұмысы – студенттерді өзінше ойлау, зерттеу ізденістеріне 
бейімдеу  деп  санаған.  Олар  дамып  келе  жатқан  оқытудың  дидактикасын  жасаған. 
А.Дистерверг  былай  деп  жазған  “нашар  оқытушы  шындықты  хабарлап  қояды,  ал  жақсы 
оқытушы оны табуға үйретеді”. 
Қазақтың  ағартушылары  А.  Құнанбаев,  Ы.  Алтынсарин,  қоғамдық  қайраткерлер 
және  педагогтер  А.  Байтұрсынов,  М.  Жұмабаев,  Ж.  Аймауытов  өздерінің  еңбектері  мен 
тәжірибелік  әрекеттерінде  тәлім  алушыларды  шығармашылығын  дамытуға,  ойларын 
жүйелеуге шақырған.  Кеңес әдіскерлері мен  психологтеры Л.С. Выготский, Б.Г.  Есипов, 
Л.В. Занков, В.В. Давыдов, Р.Г. Лемберг, И.Я. Лернер, М.Н. Скаткин дамып келе жатқан 
оқытудың  тәжірибесі  мен  теориясына  және  студенттердің  танымдық  әрекетінің 
белсенділігіне үлкен, зор үлестерін қосты. 
Дәл  қазіргі  кездегі  мәселе  білімнің  кең  көлемді  қоры  жиылған  студенттердің 
танымдық белсенділігін қалыптастыру. Солардың ішінде ең маңыздысына тоқталайық: 
1)  Әрекеттік  жақындасу  студенттерді  танымдық  әрекетке  тәрбиелеу.  Әрекеттік 
жуықтаудың  негізіне  әрекет  теориясы  жатады.  Оның  негізі:  жеке  тұлға  әрекетте 
қалыптасады (бұл туралы Қытай даналығында былай делінген: “Маған айт – мен ұмытып 
қаламын;  маған  көрсет  –  мен  есімде  сақтаймын;  маған  өзіме  жасауға  бер  –  мен 
үйренемін”). Оқыту үдерісін ұйымдастыратын оқытушыларға әрекеттің құрылымын білу 
өте  маңызды.  Оның  негізгі  түрлері:  мотиві,  мақсаты,  мәселелер,  мазмұны,  құралдары, 
әдіс-тәсілдері  және  қорытынды.  Бұлай  дегеніміз,  оқытушы  көптеген  құралдар  арқылы 
студенттің  ойлау  қабілеті,  тәжірибелік  шамасына  әсер  ету  керек.  Осы  компоненттердің 
барлығын оқытушымен бірге студент те меңгеруі керек.  
Педагогтерге  сонымен  бірге  студенттер  әрекеттерінің  негізгі  түрлерін  білу  керек: 
оқыту-танымдық,  әлеуметтік,  еңбек,  ойын,  талғамдық,  денешынықтыру-сауықтыру. 
Әрекеттің  барлық  осы  түрлері  оқытушы  мен  студенттің  өзара  қатынасынан  тұрады. 
Әрекеттің бұл түрлерін өзара байланыстыру өте маңызды.  
2) Гуманистік психология және педагогика ілімдеріндегі жеке-бағытталған жуықтау 
төмендегі салаларда қалыптасады (К. Роджерс): 

 
106 
-  Индивид  үнемі  ауысып  отыратын  әлемнің  ортасында  өмір  сүреді.  Оған  қоршаған 
әрекетті қабылдаудың жеке әлемі өте маңызды; бұл жекелік әлем әлі сырттан ешкім танып 
білмеген. 
- Қоршаған әлемге адам жеке қабылдау және түсіну арқылы қатынас жасайды. 
- Адам өзінше түсінуге және өзінше пайдалануға ұмтылады; өзіндік жетілдіруге ішкі 
қажеттілік қасиеті болады. Жеке тұлғаның дамуы үшін қажет өзара түсіністік, тек қарым-
қатынас жасау қорытындысында ғана толық жетеді. 
-  Өзіндік  жетілу,  даму  –  ол  қоршаған  ортамен,  басқа  адамдар  байланыста  болады. 
Адамға  тура  және  жасырын  байланыстар  нәтижесінде  пайда  болатын,  оның  өзіндік 
түсінігін  шығаратын  сырт  көздің  берген  бағасы  өте  маңызды,  студенттің  өзіндік 
толымдық әрекетінде оқытушы жеке бағытта оқыту жағдайында ең зор ұйымдастырушы-
нұсқалық  жоспарлар,  дифференциалды  әдістер,  шығармашылық  үй  тапсырмалары, 
сабақтан  тыс  студент  әрекетін  ұйымдастыру  арқылы  жоғарғы  сапаға  жетеді. 
Жоспарлаумен бірге педагогика әдістері кіреді. 
3)  Оқыту  үдерісіне  деген  зерттеушілік  өткендегі  іс-әрекетпен  байланысты.  Атап 
айтқанда,  өзіндік  танымдық  студенттің  әрекетін  қамтамасыз  етеді,  ойлау  қабілетін 
дамытады,  өзіндік  білім  алуға  дайындайды.  Студенттерді  зерттеу  үшін  әртүрлі  іздену 
әдістері  қолданылады  (эврика-іздену):  ізденіс,  шешім  (оқытушының  басқаруымен), 
ережелер,  формулалар,  түсініктер,  лабораториялық  және  тәжірибелік  жұмыстар, 
бақылаулар.  Жоғары  оқу  орындары  тәжірибесінде  жеке  және  ұжымды  түрде  оқыту 
жұмысының топтық ізденіс түрлері, әдістері. 
Мәселелеп  оқыту  (проблема  қою)  –  ізденіс  танымдық  әрекеттің  негізгі  құралы. 
Мәселелеп  оқытудың  қайнар  көзін  Сократтың  ізденіс  әңгімелерінен  көруге  болады,  бұл 
жерде  ол  сұрақ  қою  және  әңгімені  қисынды  құрастыру  арқылы  өзінің  студенттерін 
қарама-қайшылыққа, әрі қарай тиісті қорытынды жасауға жетектейді [4]. 
Қазіргі  кездегі  ізденіс  ойлау  құралдары  бойынша  педагог  пен  психологтардың 
зерттеулері  (Ю.Н.  Кулюткин),  мәселелеп  оқытуда  (И.Я.  Лернер,  М.И.  Махмутов,           
В.Н. Максимова, В. Оконь) студенттердің ізденіс зерттеу жұмыстарын шешуде танымдық 
әрекеттері  басқаша  екенін  көрсетеді.  Ізденіс  әрекеті  бірқалыпты  жүріп  отырады,  кей 
жерде айқын көрінеді  (О.К. Тихомиров). Бүкіл мәселелеп оқытудың мәні  ерекше жағдай 
оқу  үдерісінде  пайда  болады,  студент  белгілі  шешімге  келе  алмай,  не  болмаса  қатыса 
алмайды.  Мәселелі  жағдайда  студенттің  білімі  мен  алдына  қойған  міндеті  арасында 
қарама-қайшылық  туындайды.  Мәселелеп  оқыту  -  мәселені  қою  және  сезіну,  одан  әрі 
қарай  мәселені  шешудің  дұрыстығын  тексеруден  тұрады.  Бұл  кезде  ізденіс  әңгімелері, 
дискуссия  (пікір-талас),  мәселелі  мазмұндамалар  және  тағы  басқа  жұмыс  түрлері 
пайдаланылады. 
4)  Оқытуды  компьютерлеу.  Компьютер  дегеніміз  –  маманның  еңбегінің  нәтижесін 
сапалы  өзгертіп  отыратын  құрал.  Адамның  танымдылығының  құралы  ретінде 
компьютердің қолданылуы білімнің пайдалану мүмкіндіктерін көбейтеді, ойлау әрекетінің 
жаңа формаларын дамытуға жағдай жасайды, оқыту сапасын арттырады. 
Бірінші  сатыда  компьютер  оқу  әрекетінің  пәні  болып  табылады,  оны  меңгере 
отырып,  студенттер  осы  техниканың  жұмысы  туралы  білім  алады,  оның  дағды-білігіне 
үйренеді, оператор жұмысының дағдыларын меңгереді.  
Екінші  сатыда  компьютер  тілді  оқытуда  да  басты  құрал  болып  табылады. 
Компьютер оқытуда пайдаланылатын қосымша техникалық құрылым ғана емес, сонымен 
бірге  ол  тиісті  жоспарлауды  қамтамасыз  етеді.  Бұл  жерде  мәселенің  бір  жағын  – 
құрастыру және компьютерді қосуда көптеген қиыншылықтарды жеңе отырып – инженер 
орындайды,  ал  екіншісін  –  педагог;  себебі  ол  компьютердің  жұмысына  қонымды 
негізделген дидактикаға сәйкес оқытудағы адам әрекетін реттейді.  
5)  Компьютердің  келесі  бір  қиындығы  оның  құрамы  дидактикалық  жүйеден 
басқалармен  қатар  тұрғандығында  (мақсаттары,  мазмұны,  әдістері,  студент  пен 

 
107 
оқытушының әрекет тәсілдері). Бұлар өзара тығыз байланыста, біреуінің артынан екіншісі 
жетектейді. Гигиеналық нормаларды сақтамаудың компьютермен жұмыс істеу барысында 
студенттің денсаулығына үлкен зардабын тигізетінін де естен шығармау керек.  Сонымен 
бірге  компьютермен  жұмыс  студент  пен  оқытушының  қарым-қатынасының  орнын 
толықтыра алмайды. 
6)  Қазіргі  кезде  дифференциалдап  оқыту  кең  көлемде  қолданылады.  Бұл  жерде 
маңызды  жуықтау  аясы  студенттердің  әртүрлі  білімінің  дамуының  көкейкесті  деңгейіне 
сүйену, сонымен бірге “жақындап дамуының шекарасы” біртіндеп әрқайсысының білімді 
меңгерудің  жаңа  әдістеріне  көшіріп  отыру.  Бұл  жуықтаудың  қиыншылығы  –  білім 
бағдарламасын,  дағды  мен  білікті,  пәндік  жүйеде  әрқайсысы  меңгеру  керек.  Бұл 
меңгерудің  деңгейі  әртүрлі  дәрежедегі  студенттер  үшін  жоғары  болуы  керек.  Ешқандай 
есту, көру, сөйлеу және қабылдау кемістігі жоқ әрбір студентке бұл жуықтаудың көмегі, 
ол яғни барлық нақты танымдық әрекеттің жоғары деңгейдегі мүмкіндіктеріне иегер бола 
алады деген сөз.  
7)  Студенттердің  белсенділіктерінің  бір  бағыты  болып  ұжымдық  танымдық  әрекет 
болып  саналады  (М.Д.  Лийметс,  Г.  Кусайнов,  Н.Н.  Хан).  Педагогикалық  әдебиеттерде 
қарым-қатынас  мәселесі,  оқу  үдерісіне  қатысушылардың  өзара  қатынасы  айқын 
баяндалған.  Студенттердің  ұжымдық  танымдық  әрекеті  дегеніміз  –  бұл  студенттердің 
біріккен  әрекеті,  студенттер  ортақ  тапсырма  орындауда  өз  істерін  үйлестіріп,  жұмысты 
өзара  бөліп  әркімнің  міндетін  оқытушы  ұйымдастырып  беретін,  яғни  іскерлік тәуелділік 
жағдай  пайда  болады,  білімді  меңгеруде  өзара  қарым-қатынас  ұйымдастырылады,  аса 
бағалы  тәжірибе  алмасу  жүреді  (Н.Н.  Хан),  ұжымның  танымдық  әрекеті  сабақта  да 
сабақтан  тыс  уақытта  да  педагогикалық  үдерісте  жүріп  отырады.  Ұжымдық  танымдық 
әрекетті ұйымдастыру оқытушыдан тек теориялық немесе әдістемелік дайындықты қажет 
етпейді,  сонымен  бірге  белсенді  студенттермен  маңызды  жұмыс  жүргізуді  талап  етеді 
(ассистенттер,  консультанттар,  кітапханашылар).  Сонымен,  ұжымжық  танымдық  әрекет 
қазіргі  дидактика  ізденіс  және  әртүрлі  жуықтауларды  шешудегі  оқыту  үдерісінің  сан 
қырлы мүмкіндіктерін ашады. 
Ағылшын тілін
 
оқытуда танымдық қызығушылықты қалыптастырудың орны ерекше 
болып  табылады.  Қызығушылық  (латынша  interest-мәні  бар,  маңызды)  –  адам  ерекше 
сезінетін қимылдың нақты себебі. Қызығушылықты жеке тұлғаның өз әрекетіне бағалық 
қатынасы  деп  анықтауға  болады.  Студенттің  танымдық  қызығушылығы  –  танымдық 
саласына  қатынасынан  пайда  болады.  Оқуға,  білуге  деген  қызығушылық  танымдық 
белсенділіктің  қозғаушысы  екені  белгілі.  Л.С.  Выготский  былай  деген:  “Ең  алдымен 
студентті іс-әрекетке тарту үшін, сен оны қызықтыр, оның бұл әрекетке дайын екенін білу 
үшін қамқорлық жаса, осыны іске асыру үшін барлық күшін салатынын және студент өзі 
қимылдайтынын,  ал  оқытушы  болса  тек  сол  әрекетті  басқарып,  бағыттап  отыруы  керек. 
Студенттердің  танымдық  қызығушылығы  олардың  білім  сапасы  мен  даму  деңгейіне 
байланысты, ойлау әрекетінің әдістерінің қалыптасуына тәуелді”. Ынта-ықылас (интерес) 
-  (лат.  Interest  –  мағынасы  болу,  маңызды)  әрекеттің  адам  аса  маңызды  деп  түсінетін 
шынайы  себебі.  Ынта-ықыласқа  субъектінің  өз  іс-әрекетіне  дұрыс  баға  беру  қатынасы 
деген  анықтама  беруге  болады.  Танымдық  ынта-ықылас  студенттің  таным  объектісіне 
деген  эмоционалды  қатынасында  көрінеді.  Оқуға  деген  ынта-ықыластың  танымдық 
белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі. “Студентті қандай да бір іс-әрекетке шақырғың 
келсе, ең алдымен оны қызықтыру керек, оның осы іс-әрекетке әзір екенін; осы іс-әрекет 
үшін  қажетті  барлық  күш-жігерінің  жиналғанын;  студенттің  өз  бетінше  әрекет  ететінін, 
оқытушы тек оның іс-әрекетін басқарып, бағыттайтын болады, осының бәрін анықтап алу 
керек” [5]. 
Студенттердің танымдық ынта-ықыластары олардың білімінің деңгейі мен сапасына, 
ойлау  іс-әрекеті  әдіс-тәсілдерінің  қалыптасуына  байланысты.  Студенттердің  ынта-
ықыласы  олардың  оқытушыға  деген  қатынасына  да  байланысты.  Жақсы  көрген  және 

 
108 
сыйлайтын оқытушыларды студенттер ынта-ықыласымен оқиды. Танымдық ынта-ықылас 
әуесқойлықтан  басталады,  алайда  ол  тез  арада  жарқ  етеді  де,  солайша  кенеттен  сөніп 
қалады.  Терең  білім  беруді  бұндай  әуесқойлық  негізінде  ұйымдастыруға  болмайды. 
Студенттің әуестігін ояту үшін тартымды бастау, әсерлі сюжет, оқиғаның күтпеген арнаға 
түсуі, мәселелік жағдай сияқты тәсілдер қолдану ұсынылады [6].  
Танымдық  іс-әрекетке  деген  ынта-ықыласты  оятуда  келесі  қызметтердің  маңызы 
зор: оқудағы жетістікті қамтамасыз ету: студенттердің артта қалуының алдын алу; «қауіп-
қатер  балаларының»  диагностикасы;  үлгермеушілікті  болдырмау;  оқу  материалының 
мазмұны  (тарихи  сапарлар,  өмір  тәжірибесінен  мысалдар,  мемлекеттік  стандарт  шегінен 
асу,  т.б.);  білім  берудің  әртүрлі  формалары  мен  әдістері,  жаңа  педагогикалық 
технологияларды  қолдану;  оқытушының  студенттерге  қатынасы;  студенттер  ұжымының 
қоғамдық пікірі; ақыл-ой қабілеттілігі мен жалпы оқу біліктерін дамыту. 
Жоғарыдағы  мәселелерді  қорыта  келіп,  мынадай  тұжырымға  келуге  болады: 
Жетістік  –  адамның  белсенді  іс-әрекетінің  ең  маңызды  қозғаушы  күші.  Бұл 
психологиялық феномен студент шақта басқа себеп-сылтаулар мен ынталандырушылары 
әлі  тұрақсыз  немесе  тиянақсыз  болғанда  ерекше  көрініс  табады.  Үлгерімі  нашар,  өз 
қатарынан  артта  қалған  студенттің  оқуға  деген  ынта-ықыласы  тез  жойылады,  оның 
сабақтағы  танымдық  белсенділігі  төмендеп  кетеді.  Қорытындылай  келе,  студенттерде 
пайда  болатын  қиындықтарды  анықтай  отырып,  студенттердің  танымдық  белсенділігін 
күшейту  үшін  компьютерлік  технологияның  барлық  мүмкіндігін  және  педагогикалық 
бағдарламалық құралдарды пайдалану маңызды деген ұғымға келдік. Ағылшын тілін оқып 
үйретуде  компьютерлік  технологияны  пайдаланудың  жаңа  амалдарын  жүзеге  асыру 
студенттердің шығармашылық  қабілеттері  мен логикалық ойлауын  дамытуға елеулі  әсер 
ететініне,  сондай-ақ  студенттердің  танымдық  белсенділігін  қалыптастыратындығына  көз 
жеткізуге болады.  
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и комментариях. - СПб.: Питер, 2006. 
– 320 с. 
2
 
Ashman A. F., Conway R.N. Introduction to cognitive education: Theory and Applications. 
- London: Routledge, 1997. - P. 283.  
3
 
Slater  P.  Multimedia  in  language  learning.  -  London:  Centre  for  information  on  language 
teaching, 2001. - P. 74. 
4
 
Смаилов  С.С.  Условия  активизации  познавательной  деятельности  студентов 
технического вуза. - Алматы, 1997. – 197 с. 
5
 
Выготский  Л.С.  Развитие  высших  психических  функций.  -  М.:  Изд.  АПН  РСФСР, 
1960. – 500 с. 
6
 
Омарова  Р.С.  Жоғары  оқу  орындарында  студенттердің  танымдық  ізденімпаздығын 
қалыптастыру негіздері. - Алматы, 2003. - 144 б. 
 
 
РЕЗЮМЕ  
В  статье  рассматривается  роль  познавательной  активности  студентов  в  учебном  процессе. 
Исследуются  проблемы  формирования  познавательной  активности  студентов  посредством 
компьютерной технологии. Анализируются вопросы, касающиеся учебных достижений студента.  
 
RESUME 
The role of informative activity in the educational process is considered in the article. Problems of 
formation  of  informative  activity  of  students  by  means  of  computer  technology  are  investigated.  The 
questions concerning the educational achievement of the student are analyzed.  

 
109 
УДК 159.92.8  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
С.А. Мурзина 
Кокшетауский государственный 
университет им. Ш. Уалиханова,  
канд. пед. наук, доцент 
 
Л.Н. Навий  
Кокшетауский государственный 
университет им. Ш. Уалиханова,  
канд. пед. наук, доцент 
 
М.Б. Жантемирова  
Кокшетауский государственный 
университет им. Ш. Уалиханова,  
магистр педагогических наук 
 
Психологическое 
сопровождение 
адаптации 
студентов-
первокурсников, 
прибывших из 
южных регионов по 
программе «Серпін-
2050» 
 
Аннотация 
Статья  посвящена  вопросам  адаптации 
студентов  и  экспериментальному  опыту 
апробации 
коррекционной 
программы 
психологического  сопровождения  адаптации 
студентов-первокурсников, прибывших в КГУ 
им.  Ш.Уалиханова  из  южных  регионов  по 
программе «Серпін-2050».  
Ключевые  слова:  программа  «Серпін-
2050»,  адаптация  студентов-первокурсников, 
критерии 
психологической 
адаптации, 
психологическое сопровождение. 
 
 
В  Послании  Президента  Республики 
Казахстан народу Казахстана  «Нұрлы жол» от 
12  ноября  2014  г.  Н.А.  Назарбаев  называет 
молодежь  опорой  будущего,  перед  которым 
государство открывает все новые возможности 
для  самореализации  [1].  Государственная 
программа  развития  образования  Республики 
Казахстан  на  2011-2020  годы  подчеркивает, 
что  успешными  экономиками  будущего  будут 
те,  которые  инвестируют  в  образование, 
навыки 
и 
способности 
населения. 
Образование 
необходимо 
понимать 
как 
экономические  инвестиции,  а  не  просто  как 
затраты на социальные нужды [2].  
Одной из новых в Казахстане программ, 
реализующих 
данные 
приоритетные 
направления, 
является 
образовательная 
программа  «Серпін–2050»  (в  переводе  слово 
«серпін» 
означает 
«рывок», 
«размах»). 
Основной  целью  является  «популяризация 
специальностей,  востребованных  в  регионах 
на 
основе 
перспективных 
планов 
индустриализации  страны,  и  эффективное 
распределение  трудовых  ресурсов  среди 
молодежи. 
В 
рамках 
программы 
индустриализации  определены  10  вузов,  на 
базе  которых  будет  обеспечиваться  связь 
науки  с  отраслями  экономики  и  подготовка 
кадров» [1].  
В рамках данной программы в 2014 году 
150  выпускников  школ  южных  регионов 
страны  (Алматинской,  Южно-Казахстанской, 
Жамбылской,  Кызылординской  областей) 
пополнило  ряды  первокурсников  Кокшетау-
ского  государственного  университета  им. 
Ш.Уалиханова.  
 

 
110 
Администрацией  вуза,  психологической  службой  вуза,  кафедрой  педагогики, 
психологии и социальной работы была организована системная работа по сопровождению 
процесса адаптации этих студентов.  
В  психологии  известно,  что  такие  жизненные  события,  как  начало  обучения  в 
учебном заведении, изменение условий жизни, перемена места жительства могут являться 
источниками стресса для многих людей. Кроме этого,  существенное влияние на процесс 
адаптации  студентов  из  южных  регионов  в  северной  области  страны  оказывают 
некоторые  различия  менталитета  северного  и  южного  регионов  страны.  Вопрос 
особенности  менталитета  ранее  уже  изучался  такими  казахстанскими  учеными,  как 
Кшибеков Д., Калмырзаев А., Бейсенбаев Е. и другие. Они рассматривают менталитет как 
совокупность  особых  характерных  черт,  исходящих  из  интеллектуальной,  умственной, 
психологической 
способностей 
наделенных 
историческими, 
геополитическими, 
климатическими,  этнографическими,  этническими  и  бытовыми  условиями  жизни  людей. 
Согласно  исследователям,  на  менталитет  человека  оказывают  влияние  разные  факторы: 
среда, климат, географический ландшафт, общество, религия, обычаи и традиции, природа 
в целом [3, 4].  
Методологической  основой  данного  исследования  является  системный  подход  к 
проблеме  адаптации,  согласно  которому  протекание  процесса  адаптации  и  его  результат 
проявляется  во  всех  значимых  сферах  жизни  индивида  и  на  всех  уровнях:  социальном, 
социально-психологическом,  психологическом,  психофизиологическом,  биологическом. 
Предметом нашего исследования мы определили психологическую адаптацию студентов 
из южных регионов к обучению в вузе в северных областях страны. 
Целью  данного  исследования  является  выявление  психологических  факторов 
адаптации,  позволяющих  достичь  положительных  результатов  в  процессе  учебно-
воспитательной деятельности и межличностного общения студентов из южных регионов в 
новых  условиях.  Кроме  этого,  авторами  ставилась  задача  разработать  и  применить 
коррекционную  программу  «Адаптация  студентов-первокурсников  из  южных  регионов 
«Серпін-2050». 
Остановимся  на  некоторых  ключевых  теоретических  положениях  исследования. 
Одним  из  важных  социальных  факторов,  оказывающих  влияние  на  поведение  студента 
первого  курса,  на  его  взаимоотношения  с  другими  учащимися  и  преподавателями  вуза, 
является произошедшая смена социальной ситуации, необходимость привыкания к новым 
условиям  обучения,  освоения  новой  социальной  роли  –  студента  высшего  учебного 
заведения  [5].  В  этот  период  происходит  перестройка  всей  системы  ценностно-
познавательных  ориентаций  личности,  осваиваются  новые  способы  познавательной 
деятельности  и  формируются  определенные  типы  и  формы  межличностных  связей  и 
отношений.  Адаптация  первокурсника  напрямую  обуславливает  психологический 
комфорт,  учебную  мотивацию,  направленность  и  характер  учебной  деятельности  на 
старших курсах [6]. 
Критериями  успешной  психологической  адаптации  являются  эмоциональный 
комфорт; высокая степень удовлетворенности отношениями с окружающими, социальным 
статусом,  основными  формами  деятельности,  реализацией  основных  потребностей, 
самореализацией; низкий  уровень ситуативной и личностной тревожности, самоприятие, 
адекватные самооценка и уровень притязаний, минимальное разведение Я-реального и Я-
идеального, самооценки и уровня притязаний [6]. 
Исследование  адаптации  студентов-первокурсников,  прибывших  из  южных 
регионов  по  программе  «Серпін-2050»,  началось  с  диагностического  этапа,  который 
включал выявление объективных и субъективных источников дезадаптации, исследование 
тревожности. 140 студентов- «серпінцев» в возрасте 17-19 лет были опрошены с помощью 
разработанной  нами  анкеты  для  выявления  трудностей  объективного  и  субъективного 
характера  как  возможных  источников  дезадаптации.  В  результате  анкетирования  было 

 
111 
выявлено, что 78 % первокурсникам нравится обучаться в нашем вузе, 15% ответили, что 
не  нравится,  7%  затруднились  ответить.  На  вопрос:  «С  какими  трудностями  Вы 
столкнулись  в  период  адаптации?»  61  %  студентов  ответили,  что  возникла  проблема 
коммуникативного характера, психологическая неготовность к студенческой жизни - 23%. 
8% считают, что ошиблись в выборе специальности, 2% сменили бы место учебы, если бы 
представилась возможность, 6% назвали другие трудности. 
Рисунок 1 Трудности в период адаптации 
 
Для  определения  уровня  тревожности  мы  применили  диагностическую  методику 
Дж.Тейлор, адаптированную Т.А.Немчиной. 
Рисунок 2 Исследование уровня тревожности 
 
Были  получены  следующие  результаты:  очень  высокий  показатель  тревожности 
испытывает 1 человек, что составляет 2 %; высокие показатели тревожности испытывают 
22  человека,  что  составляет  44%;  средний,  с  тенденцией  к  высокому,  показатель 
тревожности  испытывают  14  человек,  что  составляет  28%;  средний,  с  тенденцией  к 
низкому,  показатель  тревожности  испытывают  12  человек,  что  составляет  24%;  низкий 
уровень  тревожности  испытывает  1  человек,  что  составляет  2%.  Таким  образом, 
большинство студентов испытывают высокий показатель тревожности. 
Также  мы  выявили  высокую  потребность  студентов  в  психологической  помощи. 
Так,  необходимость  в  общении  с  психологом  в  стенах  вуза  указали  67%  опрошенных. 
Наилучшей формой общения с психологом студенты избрали психологические тренинги – 
59,4 % и индивидуальные консультации – 40,6%.  
На  основании  полученных  результатов  нами  были  сделаны  следующие  выводы: 
большая  часть  респондентов  (61%)  испытывают  коммуникативные  трудности, 
большинство (72%) имеют  повышенную тревожность, 67% имеют  высокую потребность 
психологического сопровождения.  
Данные  выводы  определили  основные  направления  коррекционной  программы. 
Целью  программы  стало  создание  условий  для  успешной  социально-психологической 

жүктеу/скачать 2,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: