Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к государственного

115 
 
Небольшое  количество  (до  5%)  Т-лимфоцитов,  имеющих  в  плазмолемме  рецепторы  к 
чужеродным антигенам, мигрирует из внутренней зоны коркового вещества в кровоток. Циркулируя 
в  крови,  они  попадают  во  вторичные  органы  иммунной  системы  (селезенку,  лимфатические  узлы), 
где заселяют тимусзависимые зоны и в соответствии с поверхностными маркерами превращаются в 
подклассы: киллеры, хелперы, супрессоры. 
Лимфоциты  мозгового  вещества  обладают  очень  низкой  лимфатической  активностью  и 
относятся  к  рециркулирующей  популяции  Т-лимфоцитов.  Характерное  образование  для  мозгового 
вещества долек тимуса – тимусные тельца, состоящие из концентрически наслоенных друг на друга 
уплощенных эпителиальных клеток. 
Таким  образом,  корковое  и  мозговое  вещество  долек  тимуса  отличается  составом  и 
структурными  особенностями  эпителиальной  основы  и  биологическими  свойствами  свободных 
лимфоидных  клеток.  Т-лимфоциты  разрушаются,  запрограммированныен  на  взаимодействие  с 
макромолекулами  (антигенами)  собственного  организма.  При  попадании  этих  Т-лимфоцитов  в 
кровоток  развивается  аутоиммунная  реакция.  Под  влиянием  различных  внешних  и  внутренних 
сильных  воздействий  может  произойти  быстрая  акцидентальная  инволюция  тимуса,  связанная  с 
интенсивной миграцией лимфоцитов из корковой части долек. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
Книга: 
1.
 
Досаев Т.М. Анатомия и эмбриогенез органов иммунной системы// – Алматы, 2000. – с.130 
 
Статья из периодического издания: 
1.
 
Иргалиев А.Ш., Асанова Э.И. Лимфоидные органы яка и их гистологическое строение // Вестник 
КАУ, 206.с. 93-96 
2.
 
Чимитова  С.С.,  Олейников  И.И.  Статический  анализ  морфологических  показателей  вилочковой 
железы кроликов// Биология. 1992.10. - с. 2-4 
3.
 
Ratt.. Brostoff  I. Mail D. Immunologi. London. 2001 
4.
 
Газизова А.И., Аткенова А.Б. Морфофункциональное состояние тимуса у крупного рогатого скота 
как  лимфоидного  органа.  //  «Наука  и  Мир»  Международный  научный  журнал,  №  2  (18),  Том  1, 
Волгоград, 2015.   
 
ІРІ ҚАРА МАЛДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІНЕ ҚАРАЙ АЙЫРША БЕЗДІҢ МАКРО-
МИКРОСКОПИЯЛЫҚ ТІЗІЛУІН ЗЕРТТЕУ                                                                                              
А.И.Газизова, А.Б.Аткенова 
 
Бұл  мақалада    сүтқоректілердің  иммундық  жүйесі  мүшелерінің  эволюциясын  ұсынады. 
Ішкі ағзаның  иммундық жүйесін дамыту туралы айтылған. Тіндік ағзаның  құрылымы, айырша 
без ағзасындағы  ұрық  дамуы(эмбриогенез),  қыртысты және ми заттарындағы  айырша бездің 
қатынасы  жайында  айтылған.  Айырша  бездің  ағза  ретіндегі  иммундық  жүйесінің  құрылымы 
ретінде қарастырылған. 
 
STUDYING OF MACR-MICROSCOPIC CONSTRUCTION OF THYMUS IN THE AGE-
RELATED ASPECT IN THE CATLLE                                                                                                 
A.Gazezova. A. Atkenova  
Annotation:  The  article  describes  an  evolution  of  organs  of  immune  system  of  mammals. 
Development  of  organs  of  immune  system.  The  structures  of  organ  tissue,  embryogenesis  of  thymus 
organs, relation of cortical and medullary substances in the thymus are given in the article. Function of 
the thymus as an organ of immune system.  
 
 

116 
 
УДК 635.15: 638.145.5 (574.2)                                                                                                                                     
Н.Ж. Жанбыршина, Н.Г.Щепетков                                                                                                                                          
Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, г.Астана 
 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ ВЫРАЩИВАНИЯ СЕМЯН ДАЙКОНА И РЕДИСА 
В ЗАВИСИМОСТИ ОТ СРОКОВ ПОСАДКИ, ВЕЛИЧИНЫ МАТОЧНЫХ КОРНЕПЛОДОВ В 
СУХОСТЕПНОЙ ЗОНЕ СЕВЕРНОГО КАЗАХСТАНА 
 
Аннотация:  В  статье  рассмотрена  экономическая  эффективность  производства  семян 
корнеплодов,  она  находиться  в  прямой  зависимости  от  уровня  урожая,  стоимости  посадочного 
материала и степени механизации семенников.  
 
Ключевые слова: экономика, редис, дайкон, маточник, семеноводство.  
 
В  Северном  Казахстане  урожайность  столовых  корнеплодов  250  -  300  ц/га,  не  отвечает 
потенциальным возможностям культур. Для дальнейшего увеличения валовых сборов и урожайности 
их  нужны  высококачественные  семена.  По  подсчетам  Казахского  научно-исследовательского 
института  картофельного  и  овощного  хозяйства  в  настоящее  время  в  республику  завозится  более 
половины    потребного  количества  семян  овощных  и  бахчевых  культур  из-за  рубежа.  Семена, 
завозимые из-за рубежа дорогие, стоимость в 6 – 8  раз дороже семян местного производства. К тому 
же на рынок поступают семена с низкой всхожестью, а иногда  невсхожие. Семеноводство столовых 
корнеплодов  больше  всего  сосредоточено  на  на  Юго-востоке  и  в  центральной  части  республики. 
Семеноводство  этих  культур  в  Северном  Казахстане  развито  слабо,  что  связано  с  не  изученностью 
зональной технологии выращивания семян. Семеноводство овощных культур — это технологически 
сложная  и  трудоемкая  отрасль  овощеводства,  для  успешной  работы  в  которой  требуются  глубокие 
знания  биологии  растений,  навыки  и  практика  выполнения  технологических  операций,  умение 
быстро  находить  неординарные  технологические  решения  при  неблагоприятных  условиях. 
Считается, что препятствием к развитию семеноводства столовых корнеплодов на севере республики 
являются короткий вегетационной период и перепады среднесуточных температур в течение теплого 
периода.  
Столовые  корнеплоды  (морковь,  свекла,  петрушка,  пастернак,  редька,  редис  и  др.)  – 
ценные овощные культуры. С незапамятных времен они используются человеком в пищу. Ведущее 
значение  принадлежит  столовой  моркови,  норма  потребления  которой  18,7кг  на  человека  в  год, 
столовой  свеклы  –  норма  потребления  9  кг.  Эти  культуры  отличаются  высокой  урожайностью, 
лежкостью;  их  используют  в  кулинарии,  консервной  и  сушильной  промышленности.  Морковь 
содержет свыше 14% сухих веществ и более 10% углеводов, 10-15 % каротина; столовая свекла- до 
18% сухих веществ, свыше 14%углеводов и до 10% витаминов С. Петрушка, сельдерей и пастернак, 
так  называемые  белые  коренья,  богаты  эфирными  маслами  и  витамина.  В  листьях  петрушки 
витамина С до 200г %. Редис, редька, и репа, используемые всегда в свежем виде, содержат 13-25мг 
% витамина С. [1;2;3], Семеноводство - особая отрасль сельского хозяйства, главной задачей которой 
является  обеспечение  всех  овощных  хозяйств  чистосортными  посевным  материалом.  В  настоящее 
время в результате производства у ряда овощных культур возникает проблемы, связанные с низкими 
посевными качествами семян. [4]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
В настоящее время в условиях нестабильной экономической ситуации, когда в хозяйствах не 
хватает  средств  для  приобретения  материально-технических  ресурсов,  большую  актуальность 
приобрел вопрос - как получить высокий 
урожай семян овощных культур.   
 
 
 
Кроме того, длительный период зимнего хранения маточных корнеплодов неизбежно ведет к 
повышенным  отходам  их  зимой  и  высоким  выпадам  семенников  летом.  Короткий  вегетационный 
период  не  обеспечивает  естественного  вызревания  семян,  а  ранняя  высадка  маточных  корнеплодов 
может  приводить  к  повреждению  семенников  поздними  весенними  заморозками.  Постоянные  и 
сильные  ветра  в  мае  –  июне  способствуют  быстрому  высыханию  пахотного  горизонта  почвы,  а 
вместе  с  этим  и  высаженных  в  землю  маточных  корнеплодов,  что  обуславливает  их  меньшую 
приживаемость. Ранние осенние заморозки могут задерживать  созревание семенников, что снижает 
не только урожай семян, но их посевные качества.   
 
 
 
 
 
 
В  последние  годы  в  КАТУим.  С.Сейфуллина  [5]проведены  исследования  по  ускорению 
созревания семенников столовой свеклы и моркови (сроки высадки, величина маточников, десикация 
семенников). Исследований по другим столовым корнеплодом не проводилось.    

117 
 
 
2012-2014годах  в  ТОО  «Агро-Нива»  Целиногрдского  района  Акмолинский  области 
проведены  опыты  по  изучению  формирования  урожая  семян  дайкона  (японской  редьки)  в 
зависимости от величины маточных корнеплодов; редиса в зависимости от срока посева семян. 
 
Агротехника общепринятая в регионе при выращиваний этих культур на продовольственные 
цели.  Весьма  важнее  было  получить  не  только  семена,  но  и  оценить  их  с  экономической  точки 
зрения.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Экономическая  эффективность  производстви  семян  корнеплодов  находиться  в  прямой 
зависимости  от  уровня  урожая,  стоимости  посадочного  материала  и  степени  механизации 
семенников.  В  качестве  основных  показателей  для  характеристики  уровня  эффективности 
выращивания семян редиса и дайкона использовались урожайность, чистая прибыль, рентабельность 
производства.  Стоимость  корнеплодов  принималась  рыночная,  сложившаяся  на  1  мая  2014  года  и 
составила:  крупные  корнеплоды  дайкона  250  тенге,  среднее  и  150  и  мелкие  100  тенге  за  1  кг. 
Стоимость дайкона и редиса по 1,3 тыс.тенге. 
 
 
 
 
 
 
 
Чистый  доход  рассчитывался  как  разница  между  стоимостю  продукции  и  суммой  затрат  на 
выращивание корнеплодов на семена. Уровень рентабельности определялся как отношение дохода к 
затратам.  Основную  часть  расходов  по  выращиванию  семян  дайкона  составляет  стоимость 
маточников,  складывающаяся  из  стоимости  выращивания  корнеплодов,  затрат  на  хранение, 
перевозку и посадку.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Расчетов  экономической  оценки  изучаемых  агроприемов  проводили  на  основе 
технологических карт, результаты представлены в таблице 1. 
 
Таблица 1 – Экономическая эффективность выращивания семян дайкона и редиса 
зависимости  от срока посадки и величины корнеплода  (2012-2014гг) 
 
Вариант  
Урожай 
семян, ц/га 
Стоимость 
продукции 
тыс.тг/га  
Затраты, 
тыс.тг/ га 
Чистый  
доход, 
тыс.тг/га 
Себе-
стоимость  
1  ц  семян, 
тыс.тг 
Рентабель-
ность, % 
Дайкон (сорт Дубинушка) 
Корнеплоды 
крупные  (260-
300) 
13,9 
1807 
483,9 
1323,1 
34,8 
273,4 
Корнеплоды 
средние  (150-
200) 
14,5 
1885 
500,1 
1385,0 
34,5 
277,0 
Корнеплоды 
мелкие (75) 
11,6 
1508 
496,2 
1011,8 
42,8 
203,9 
Редис (сорт Розово-красный с белым кончиком) 
Срок 
посева 
подзимний                     
5-10.11 
 
7,2 
 
936 
 
371,9 
 
564,2 
 
51,6 
 
154,6 
Срок 
посева 
ранневесенний
23-30.04 
7,0 
910 
370,0 
540,0 
52,9 
145,9 
Срок 
посева 
летний                          
10-15.06 
3,2 
416 
163,4 
252,6 
51,1 
151,5 
 
Результаты  экономической  оценки  изучаемых  агроприемов  показали,  что  чем  выше  урожай 
семян дайкона и редиса, тем больше затраты денежных средств на гектар семенников. Это связано с 
тем,  что  при  более  высоких  урожаях  возрастает  объем  работ  по  уборке  и  перевозке  продукции,  но 
доход с гектара выше.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Что касается редиса, наиболее выгодными были подзимние посевы. По сравнению с летними 
посевами урожай семян был выше на 3,8- 4,0ц/га, доход на 287,4-311,6 тыс.тг/га, рентабельность на 
3,1-5,6 %, а себестоимость 1 ц продукции составила 51,1-52,9% по вариантами опыта.  
 
 
Выявлено  примущество  целых  маточных  корнеплодов  дайкона  (150-200г)  по  сравнению  с 

118 
 
крупными  и  мелкими  маточными  корнеплодами.  Преимущество  средних  по  размеру  маточных 
корнеплодов  доказывается  экономическими  показателями  –  стоимостью  продукции,  доходом, 
рентабельностью и себестоимостью единицы продукции. 
 
Литература 
1.
 
Кененбаев  С.Б.  Состояние  и  перспективы  развития  овощеводства  в  Казахстане// 
Тематич.сб.науч.тр. по картофелеводству, овощеводству и бахчеводству. – Кайнар, 2004 – С.8-15.                         
2.
 
Кененбаев  С.Б.,  Амиров  Б.М.  Задачи  семеноводства  овощных  культур  в  Казахстане//  Вест.с-х. 
науки Казахстана «Бастау». -2004. №8. - С. 5-8   
3.
 
Айтбаев Т., Амиров Б. Научные исследования и развитие овощеводства в Казахстане// Материалы 
совещания «Увеличение рыночно-ориентированного производства овощей в Центральной Азии и 
Закавказье посредством совместной МССЛ деятельности и развития». – Ташкент, 2005 -С.65-72              
4.
 
Лудилов 
В.А. 
Семеноводство 
овощных 
и 
бахчевых 
культур. 
В.А. 
Лудилов.- 
М.:Агропромиздат,1987.-224с        
5.
 
Жанбыршина  Н.Ж.  Влияние  сроков  посадки,  величины  и  резки  корнеплодов,  десикации 
семенников  на  урожай  и  качество  семян  в  сухостепной  зоне  Северного  Казахстана.  Автореф. 
канд.дисс. - Астана, 2010- 26 с. 
 
СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ҚҰРҒАҚ ДАЛА АЙМАҒЫНДА ДАЙКОН МЕН ШАЛҒАМНЫҢ 
АНАЛЫҚ ТАМЫРЖЕМІСТІ ТҰҚЫМҒА ӨСІРУ СЕБУ МЕРЗІМІ,  АНАЛЫҚ  
ТАМЫРЖЕМІСТІҢ КӨЛЕМІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ                          
Н.Ж.Жанбыршина Н.Г.Щепетков 
 
Бұл  мақалада  ірі  және  ұсақ  аналық  тамыржемістерді  салыстырғанда  (150-200г) 
дайконның  аналық  тамыржемісінің  артықшылығы  анықталды.  Артықшылығы  -  өнімнің, 
табыс  мөлшері  бойынша  өнім  бірлігінің  құны  мен  өзіндік  құны,  рентабельділігі  экономикалық 
көрсеткіштеріне орташа аналық тамыржемістілер көрсетті.  
 
 
 
Шалғамға келсек тиімдісі қыс алдында – көктемде отырғызу болып табылды. Нұсқалар 
бойынша  жазғы  себумен  салыстырғанда  тұқымның  өнімділігі  3,8-4,0  ц  /  га,    рентабельдігі                       
3,1-5,6 % өнімнің өзіндік құны 51,1-52,9% жоғары болды. 
 
ECONOMIC EFFICIENCY OF CULTIVATION OF SEEDS JAPANESE RADISH AND RADISH 
DEPENDING ON THE TIMING OF PLANTING. SIZE OF MOTHER ROOTS IN THE DRY 
STEPPE ZONE OF NORTHERN KAZAKHSTAN                                                                    
N.Zh.Zhanbyrshina, N.G. Shepetkov 
 
The advantages full Japanese radish’s mother roots vegetables was revealed (150-200g) compared 
with large and small Japanese radish. The advantage of medium-sized mother root crops proved economic 
indicators  -  the  cost  of  production,  revenue,  profitability  and  unit  costs.  The  underwinter  and  early  - 
spring  sowing  radish  was  the  most  favorable.  Compared  with  summer  sowing  seed  yield  was  higher  by 
3,8-4,0 ct/ha, income 287,4-311,6 thous.tg/ha level of profitability on 3,1-5,6%, while the cost of 1 center 
products made 51,1-52,9% for options experience. 
 
 

119 
 
ӘОЖ 004.942:616.43/.44 
Г.Ж.Есенбекова, Г.Д.Жаугашарова  
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті  
 
ҚАЛҚАНША БЕЗДІ ІСІККЕ ТЕКСЕРУДІҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛІ 
 
Аннотация:  Бұл  мақалада  қалқанша  бездің  түрлі  ауруларымен  ауыратын  адамдарға 
қажетті  мағлұматтар  берілген.  Зерттеліп  отырған  модель  медицина  саласына  жатады,  әсіресе 
хирургияға жатады деуге болады, сонымен қатар қалқанша безді ісікке тексеруге арналған.  
 
Түйінді  сөздер:  математикалық  модель,  қалқанша  без,диагностика,  ультрадыбыстық 
зерттеу, қалқанша без ісігі.  
 
Қалқанша безі – ағзадағы кішкентай органдардың бірі болғанымен, одан шығатын гормондар 
ағзадағы  барлық  зат  алмасу  процестерін  реттеп  отырады.  Ол  мойынның  алдыңғы  бөлігінде 
орналасқан, сыртқы көрінісі қанатын жайған көбелекке ұқсайды . Ал салмағы бар-жоғы – 25 грамм 
ғана. Бірақ бұл «көбелекке» көңіл бөліп отырмасаңыз, түрлі аурулармен таныстырары сөзсіз.  
Т3 + Т4 = денсаулық кепілі  
Қалқанша безі екі түрлі гормон бөліп шығарады. Оның бірі – трийодтиронин (Т3), екіншісі – 
тироксин (Т4) деп аталады. Ағзаға аса қажетті йод микроэлементі осы гормондарда болады. Жалпы 
адам  қанында  95%  тироксин  мен  мен  5%  трийодтиронин  гормондары    жүреді.  Қалқанша  безінің 
басқа  бездерден  айырмашылығы  –  ол  өз  гормондарын  жинап,  қорын  түзе  алады.  Әрі  бұл  безден 
бөлінетін  гормондар  ағзадағы  метаболизмдік  (зат  алмасу)  үрдістерге  және  организмнің  өсуі  мен 
жүрек-тамыр  реакцияларына  кең  әсер  етеді.  Егер  ағзада  қажетті  йод  мөлшері  жетіспесе,  қалқанша 
безінің  қызметі  бұзылып,  қандағы  «йодты»  гормондардың  азаю  салдарынан  адам  жемсау  (зоб  – 
қалқанша  бездің  ұлғаюы)  ауруына  шалдығады.  Сол  себепті  күнделікті  пайдаланып  жүрген  ас 
мәзірінің құрамына йод микроэлементінің енуіне қатты көңіл бөлген жөн.  
Гормонның маңыздылығы  
Бұл реттегіш гормондар адам ағзасына аса қажет. Тироксин мен трийодтиронин гормондары 
өмір бойы ми, жүрек және бұлшықет жұмыстарын реттеп, тіпті адамның көңіл күйіне де әсер етеді. 
Қалқанша  безінен  қажетті  гормондар  бөлінбесе,  олардың  мөлшері  қанда  да  азая  түседі.  Осының 
салдарынан бойында йод жетіспеген баланың денесі өспей, тіпті ойлау қабілеті де нашарлай түседі. 
Ал  ересек  адамдар  ұмытшақ  болып,  ұсақ-түйекке  тез  ашуланып,  жүйкесі тоза  бастайды.  Сондай-ақ 
ұйқы қанбай, есіней берген де жақсы емес. 
Қалқанша  безі  ауруына  шалдығудың  басты  факторлары:  ағзада  йодтың  жетіспеушілігі, 
қоршаған  орта,  яғни  экологияның  ластануы  мен  радиация  әсерінен  және  гормондардың  өзгеріске 
ұшырайтын  жүктілік  пен  менопауза  кезеңдерін  атап  өтуге  болады.  Сондай-ақ  бұл  ауру  түрі  тұқым 
қуалайды.  Адам  қатты  депрессия  кезінде  сабырлылық  сақтап,  өз-өзін  қолға  алмаса,  түрлі  аурулар 
осыдан басталады. [2,3] 
Қалқанша  бездің  қатерлі  ісігі  –  барлық  жаңа  қатерлі  ісіктердің  10%-нан  да  болады.  Ол 
негізінен түйінді зоб ауруынан аса сирек те болса диффузды бұтақтан дамиды. Радиоактивты йодпен 
ұзақ  емдеу  де  рактың  пайда  болуына  себепші  болады.  Әйелдер  ерлерге  қарағанда  4  есе  жиірек 
ауырады. 
Сатылар бойынша жіктеу: 
1 саты – қалқанша бездегі мойын пішінін өзгертпеген, жалқы ісік; 
2а саты – мойын пішіні өзгерген, бірақ метастазсыз жалқы немесе бірнеше ісіктер; 
2б  саты  –  2а  сатысындағыдай  ісік  өзгерістер  бар,  бірақ  мойынның  закымдалған  жағындағы 
лимфа түіндерінде метастаздар да болады; 
3  саты  –  ісік  қалқанша  бездің  қабығының  шегінен  тыс  шығып,  сыртындағы  өзін  қоршаған 
тканьдерге  жабысы  өсіп-өнеді  немесе  көршілес  мүшелерді  басып-жаншып,  топтап  өседі. 
Ығыстырылатын, жылжытылатын лимфа түйіндерінде метастаз болады. 
4  саты  –  жылжытылмайтын,  өзін  қоршаған  мүшелерді  бұзып-жарып,  солардың  ішіне  ене 
өсетін ісік. Лимфа түйіндерінде қозғатылмайтындай болып метастаздар сіресіп өседі. Мойын лимфа 
түйіндерінде, көкірек орталық қуысында және басқа мүшелерде контрлатералды метастаздар болады. 
Қатерлі  зобтың  жалпы  симптологиясы  мен  клиникалық  өтуі.  Қатерлі  зобтың  мынадай 
түрлерін ажыратқан орынды. 
1. өзгермеген қалқанша безде дамитын алғашқы қатерлі зоб; 

120 
 
2. бұрын болған зобтың салдарынан пайда болған бездің қатерлі ісігі; 
3. метастаз беруші аденома; 
4. қосымша қалқанша бездердің қатерлі ісіктері. 
Қалқанша безінің обырын жасушалық жіктеу 
Қалқанша без обырын  болжамдаудың маңызды факторы жасушаның типі болып табылады. 
Қалқанша безінің обырын төрт негізгі түрге жіктеген (бірақ науқасты клиникалық түрғыдау жіктеуде 
екі  ақ  түрі  беріледі:  дифференцияланған  қалқанша  без  обыры  және  нашар  дифференцияланған 
қалқанша без обыры):   
•
 
қалқанша безінің папиллярлы обыры 75% дейін 
•
 
қалқанша безінің фолликулярлы обыры 15% 
•
 
қалқанша безінің медуллярлы қатерлі ісігі 8% дейін 
•
 
анапластикалық обырын кемінде 5% құрайды 
Басқалары: лимфома, саркома, карцинома  
Қалқанша  безінің  фолликулярлы  және  папиллярлы  ісіктері  негізінен  "жоғары 
дифференциалданған  ҚБ  обырына"  жатады.  Бұл  типтері  медуллярлы  мен  анапластикалық  ісіктерге 
қарағанда неғұрлым қолайлы болжам береді. [4,5] 
Қалқанша бездің көптеген қатерлі ісіктері оның бір бөлігінде орналасады, оның көлемі едәуір 
(5см-ден  көбірек),  консистенциясы  тығыз,  ығыспалы  емес.  Көптеген  науқастарда  тыныс  алудың, 
жұтынудың  қиындығы,  дыбыс  аппаратының  бұзылғандығы  байқалады.  Кейбір  науқастарда  біресе 
айқын, біресе көмескі көрінетін гипертиреоз болады. 
Негізінен 30 жастан кейін әр адам қалқанша безден ультра дыбыстық зеттеу өткені дұрыс. Ал 
ертеңгі  күні  ауру  асқынып  кетсе,  одан  толық айығу  да  оңайға  түспейді.  Сондықтан  да  «ауырып  ем 
іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деп қазақта бекер айтпаған. 
Зерттеліп  отырған  модель  қалқанша  безді  ісікке  тексеруге  арналған.  Ол  үшін  ең  алдымен 
қалқанша  безінің  клинико,  цитология  және  ультрадыбыстық  (УДЗ)  зерттеуден  өткізілуі  қажет. 
Олардың нәтижелері бойынша мынадай параметрлер алынады:   
Ультрадыбыстық: 
- түйіндегі интранодулярлы қан ағымы - X1; 
- түйін кескінінің тегіс еместігі - Х2; 
- түйіннің гипоэхогенділігі - Х3; 
- түйіндегі кальцинаттар - Х4; 
- түйіннің біртексіздігі - Х5; 
- «хало» шеңберінің болмауы -Х6,  
Цитологиялық:  
- папиллярлы құрамы - Х7; 
- ішкі ядролы қосындылары - Х8; 
Клинико-анамнестиялық: 
- қалқанша бездегі түйіннің жылдам өсуі - Х9.  
Белгілері айқын болған жағдайда «1», ал жоқ болса - «0» мәндері тағайындалды.  
Y1 және Y2 функцияларын берілген мәліметтер бойынша есептейді:  
Y1=-4,59+2,68∙Х1+2,66∙Х2+3,96∙Х3+1,66∙Х4+3,67∙Х5+3,97∙Х6+0,82∙Х7+1,41∙Х8+1,09∙Х9; 
Y2=-14,45+5,87∙Х1+5,36∙Х2+7,15∙Х3+3,32∙Х4+6,15∙Х5+7,07∙Х6+1,69∙Х7+3,24∙Х8+2,51∙Х9, 
Егер де Y2 мәні Y1-ден үлкен болса, онда қалқанша бездің ісігі деген диагноз қойылады. Егер 
керісінше  болса,  ісік  жоқ  деп  ұйғарады.  Бұл  математикалық  әдіс  әдетте  ота  жасатуға  дейінгі 
периодтағы емдеу тәсілін таңдауға арналған диагностика болып табылады [1]. 
Берілген математикалық әдістке мысал: 
Науқас  (1).  Толық  жасы  48.  (Клиникаға  емделуге  келген  күні:  19.01.2016),    шағымдары: 
мойын  аумағынада  түйіндердің  пайда  болуы,  жұтыну  барысында  тамағының  ауруы  және  түйіннің 
білінуі.  
Тексеру барысында белгілі болған параметрлері: 
Пальпациялық тексеру барысында ҚБ-ң оң жағында түйін білінеді, тығыз, диаметрі 5,5-6 см, 
жұтыну кезінде ығысады. ҚБ-ң сол жағында 2см түйін, жұтыну кезінде жай ғана білінеді.  
ҚБ-ң УДЗ: оң жақ бөлігі біртексіз, төменгі полюсінде - гипоэхогенді түйін диаметрі 25х20мм, 
түйін  кескіні  тегіс  емес,  біртексіз  құрылым,  шеңберсіз,  кальцинатты,  қан  ағымы  интранодулярлы 
(түйін №1). 

121 
 
Сол жақ бөлігінде гипоэхогенді түйін, нақты және тегіс кескінді, 17х23мм, біртексіз құрылым, 
сұйықты қосындылары, шеңберсіз, қан ағымы перинодулярлы (түйін №2). 
ҚБ-ң  цитологиялық  зерттелуі:  түйін  №1-  фолликулярлы  эпителия  дисплазиясы,  түйін  №2  - 
коллоидты зоб. 
Түйін №1 математикалық модельге саламыз: 
Параметрлері: қан ағымы интранодулярлы (Х1), кескіні тегіс емес (Х2), гипоэхогенділік (Х3), 
кальцинатты (Х4), біртексіз (Х5), "хало" шеңберінің жоқтығы (Х6). 
 
Параметрлер 
X1 
Х2 
Х3 
Х4 
Х5 
Х6 
Х7 
Х8 
Х9 
Мәні 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
0 
0 
0 
 
Функция бойынша есептейміз: 
Y1=-4,59+2,68∙1+2,66∙1+3,96∙1+1,66∙1+3,67∙1+3,97∙1+0,82∙0+1,41∙0+1,09∙0=14,01 
немесе Y1=-4,59+2,68∙1+2,66∙1+3,96∙1+1,66∙1+3,67∙1+3,97∙1=14,01, 
 
Y2=-14,45+5,87∙1+5,36∙1+7,15∙1+3,32∙1+6,15∙1+7,07∙1+1,69∙0+3,24∙0+2,51∙0=20,47 
немесе Y2=-14,45+5,87∙1+5,36∙1+7,15∙1+3,32∙1+6,15∙1+7,07∙1=20,47. 
 
Осылайша, Y2=20,47>Y1=14,01, яғни ҚБ ісігі бар. 
Бұдан, ҚБ-дегі түйін №1 ҚБ ісігі ауруына жатады.  
Түйін №2 математикалық модельге саламыз: 
Параметрлері:  гипоэхогенділік (Х3), біртексіз (Х5), «хало» шеңберінің жоқтығы (Х6): 
 
Параметрлер 
X1 
Х2 
Х3 
Х4 
Х5 
Х6 
Х7 
Х8 
Х9 
Мәні 
0 
0 
1 
0 
1 
1 
0 
0 
0 
 
Функция бойынша есептейміз: 
Y1=-4,59+2,68∙0+2,66∙0+3,96∙1+1,66∙0+3,67∙1+3,97∙1+0,82∙0+1,41∙0+1,09∙0=7,01 
немесе Y1=-4,59+3,96∙1+3,67∙1+3,97∙1-7,01, 
Y2=-14,45+5,87∙0+5,36∙0+7,15∙1+3,32∙0+6,15∙1+7,07∙1+1,69∙0+3,24∙0+2,51∙0=5,92 
немесе  Y2=-14,45+7,15∙1+6,15∙1+7,07∙1=5,92. 
Y1=7,01>Y2=5,92, яғни ҚБ ісігі жоқ. 
 
Бұдан, ҚБ-дегі түйін №2 ҚБ ісігі ауруына жатпайды.  
Нәтижесінде, науқас (1) диагноз қойылды. ҚБ-ң оң жақ бөлігінде ісік бар, ал сол жақ бөлігі - 
түйінді коллоидты зоб.  
Берілген  мысал  бойынша  9  параметрден  тұратын  математикалық  модель  ҚБ  түйіндерін 
зерттеуге себепші бола алады. Бұл математикалық әдіс әдетте ота жасатуға дейінгі периодтағы емдеу 
тәсілін таңдауға арналған диагностика болып табылады. 
 

жүктеу/скачать 5,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: