Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
The article deals with the issue of innovational management in the sphere of education
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Искакова П.К.
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Қасымбеков А.С.
- 1-кесте Болашақ мұғалімнің кәсіптік портреті құрылымының компоненттері Болашақ мұғалімдердің кәсіптік
- 1. Кәсіптік дүниетаным
- 2. Кәсіптік бағыттылық
The article deals with the issue of innovational management in the sphere of education. Инновация экономикалық ұғым ретінде шаруашылық механизмнің ықпал ету
нысаны болып
табылады. Шаруашылық механизм инновацияларды құру, жүзеге асыру және өткізу үрдістеріне де, білім беру саласындағы инновацияларды өндіруші, сатушы және сатып алушы тараптар арасында туындайтын экономикалық қатынастарға да әсерін тигізеді. Бұл қатынастар білім беру өнімдері мен қызметтерінің нарығында пайда болады. Шаруашылық механизмнің инновацияларға әсері басқарудың ерекше стратегиясы мен белгілі бір тәсілдерінің көмегімен орындалады. Бұл тәсілдер мен стратегия жиынтығы инновацияларды басқарудың өзіндік механизмі – инновациялық менеджментті қалыптастырады. Инновациялық менеджмент – инновациялар мен инновациялардың қозғалысы барысында туындайтын инновациялық үрдістер мен қатынастарды басқару жүйесі ретінде төмендегідей шешуші кезеңдерге негізделеді: 1. Белгілі бір инновацияның негізін қалайтын идеяларды мақсатқа сай іздеу. 2. Белгілі бір инновация үшін инновациялық үрдісті ұйымдастыру. Бұл кезеңде ойлап табылған идеяны сатуға дайын затқа (білім беру қызметіне) айналдыру жөніндегі біртұтас ұйымдық және техникалық жұмыстар кешені атқарылады. 3. Нарықта инновацияларды жүзеге асыру және сату. Бұл кезеңде сатушылардың кәсіби-шығармашыл қабілеттері мен белсенді әрекеті талап етіледі [1]. Барлық салалардағы, оның ішінде білім берудегі инновациялық менеджмент басқару стратегиясы мен тактикасынан тұрады. Стратегия – белгіленген мақсатқа қол жеткізу үшін құралдарды пайдаланудың жалпы бағыт-бағдары мен тәсілін көрсетеді. Осы тәсілге шешім қабылдауға қажетті белгілі бір ережелер мен шектеулердің жиынтығы сәйкес келеді. Белгіленген мақсатқа қол жеткізгеннен кейін стратегия мақсатқа қол жеткізудің бағыт-бағдары мен құралы ретінде қолданыстан шығады да жаңа мақсаттар жаңа стратегияны жасау міндетін алға қояды. Тактика – нақты шарттарда белгіленген мақсатқа қол жеткізу үшін қолданылатын нақты әдістер мен тәсілдері. Инновациялық менеджмент тактикасының міндеті қалыптасқан шаруашылық жағдайға едәуір А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Искакова П.К. Білім беру саласындағы инновациалық менеджмент
277
қолайлырақ оңтайлы шешімдер мен тәсілдерді таңдап алуға бағытталады. Білім беру саласындағы инновациялық менеджментті басқару жүйесі ретінде қарастыруға болады. Инновацияларды басқару жүйесі мынадай екі бөліктен немесе қосалқы жүйеден тұрады: басқарушы қосалқы жүйе (басқару субъектісі) және басқарылатын қосалқы жүйе (басқару объектісі). Басқару субъектісі мен объектісі арасындағы байланыс ақпарат беру немесе алмасу арқылы жүзеге асырылады. Міне, осы ақпарат беру процесі басқару үрдісін қалыптастырады. Сонымен, басқару үрдісі – басқару субъектісінің басқару объектісіне басқарушы ретіндегі ықпалын ұйымдастыру және жүзеге асыру үрдісі болып табылады. Басқару субъектісінің басқарушы ретіндегі ықпалын ұйымдастыруға қажетті ақпаратты жинау, беру, өңдеу және шешім қабылдау жатады. Ал, басқару субъектісінің басқарушы ретіндегі ықпалын жүзеге асыруға осы ықпалды беру және қажетті жағдайда, оны басқару объектісі тарапынан тікелей қабылданатын түрге айналдыру процедуралары кіреді. Басқару субъектісі ретінде, басқару объектісінің мақсатқа сай жұмыс істеуіне әр түрлі әдістер мен тәсілдер арқылы басқарушы ретіндегі ықпалын жүзеге асыратын бір немесе бірнеше жұмысшылар тобы (маркетинг жөніндегі мамандар) қызмет атқаруы мүмкін. Басқару объектісіне білім беру инновациялары (жаңа өнімдер мен білім беру технологиялары), инновациялық үрдіс және инновациялар нарығына қатысушылар (өнімдер, сатушылар, сатып алушылар) арасындағы экономикалық қарым-қатынастар жатады. Инновациялық менеджменттің үшінші элементін ақпарат немесе ақпараттық өнім құрайды. Инновацияларды басқару үрдісі сыртқы, ұжымдық және т.б. ақпараттармен қоса, объектілердің басқарылғанға дейінгі және басқарылғаннан кейінгі жағдайлары туралы ақпараттардың қозғалысы арқылы жүзеге асырылады. Ақпарат қозғалысы – басқару субъектісі тарапынан басқару объектісіне ықпал етуге қажетті ақпараттарды жинау, сақтау, қайта өңдеу, беру, оның қозғалысын бақылау және пайдалану нәтижелерін бағалау процедураларын қамтиды. Инновациялық менеджмент басқару
жүйесінің құрылымын қалыптастыруға бағытталған белгілі бір қызметтерді атқарады. Инновациялық менеджменттің мынадай екі түрлі қызметі бар деп есептеледі: 1)
басқару субъектісінің қызметтері; 2)
басқару объектісінің қызметтері [2]. Басқару
субъектісінің қызметтеріне болжамдау, жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, ынталандыру, бақылау жатады. Ал басқару объектісінің қызметтеріне тәуекелге бара отырып, капитал салу, А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Искакова П.К. Білім беру саласындағы инновациалық менеджмент
278
инновациялық үрдісті ұйымдастыру, инновацияларды нарықта өткізу және нарыққа ендіру шараларын ұйымдастыру жатады.
Басқару субъектісінің қызметтері шаруашылық үрдістегі адам қызметінің жалпы түрін бейнелейді. Сондай-ақ, басқарушылық іс-әрекеттің нақты түрі болып табылады. Олар ақпаратты жинау, жүйелеу, тарату, сақтау, өңдеу және шешім қабылдау мен оны бұйрыққа айналдыру кезеңдерінен біртіндеп өтеді.
Инновациялық менеджменттегі болжамдау қызметі басқару объекті- сінің немесе оның әр түрлі бөліктерінің технологиялық және экономикалық жағдайына ұзақ мерзімді келешекке бағытталған өзгерістер енгізуді қарастырады.
Болжамдау нәтижесінде қандай бағыттарда қандай өзгерістер енгізу керектігі жөнінде болжам жасалады. Инновацияларды дайындау үрдісінің негізін
қалыптастыратын технологиялық және экономикалық көрсеткіштердің баламалылығы білім беру инновацияларын болжамдаудың ерекшелігін көрсетеді. Баламалылық бірін-бірі жоққа шығаратын мүмкіндіктердің арасынан бір шешімді табу қажеттігін білдіреді. Бұл үрдісте
ғылыми-техникалық дамудың байқалған бағыттары мен
тұтынушылар сұранысының өзгеру тенденцияларын дұрыс анықтау және маркетингтік зерттеулер жүргізудің маңызы зор деп есептеледі.
Болжамдау арқылы білім беру инновацияларын басқару менеджерден белгілі бір дәрежеде нарықтық механизмді сезінуге және икемді шұғыл шешімдерді қабылдауға қабілетті болуын талап етеді.
Басқару субъектісінің жоспарлау қызметі – инновациялық білім беру үрдісіндегі жоспарлы тапсырмаларды дайындау және оларды іс-жүзінде орындау жөніндегі іс-шаралар кешенін толық қамтиды.
Ұйымдастыру қызметі – қандай да бір ережелер мен процедуралардың негізінде инновациялық бағдарламаны ортақтаса жүзеге асыратын адамдарды біріктіруге бағытталады. Мұндағы процедуралардың қатарына басқару органдарын құру, басқарушы аппарат құрылымдарын қалыптастыру, басқарушы бөлімшелер арасында өзара байланыстар орнату, әдістемелік нұсқаулар мен ережелерді дайындау және т.б. жатады.
Реттеу қызметі – белгіленген өлшемдерден ауытқып кеткен технологиялық және экономикалық жүйелерді тұрақтылық жағдайға жеткізу үшін басқару объектісіне ықпал жасауға бағытталады.
Үйлестіру қызметі – басқарушы жүйенің барлық бөлімдері мен жекелеген мамандарының үйлесімділігін білдіреді. Координация басқару субъектісі мен объектісі арасындағы қарым-қатынас бірлігін қамтамасыз етеді.
инновацияларды құру және жүзеге асыру жоспарының орындалуын тексерумен айналысады. Бақылау арқылы инновациялардың қолданысы мен өмірлік циклінің барысы туралы ақпарат жинақталып, инвестициялық
279
бағдарламаларға және
инновациялық менеджментті ұйымдастыру шараларына өзгерістер енгізіледі.
Бақылау қызметі – техникалық-экономикалық нәтижелерді талдауға бағытталады. Талдау, сондай-ақ, жоспарлаудың бір бөлігі деп есептелгендіктен, инновациялық менеджменттегі бақылау қызметін инновацияларды жоспарлаудың теріс (екінші) жағы ретінде қарастыру керек.
Жоғарыда айтылып өткендей, инновациялық менеджменттің басқары- латын қосалқы жүйесі мынадай үш қызмет атқарады: 1)
тәуекелге бара отырып, капитал салу; 2) инновациялық үрдісті ұйымдастыру; 3) инновацияларды нарықта өткізу және нарыққа ендіру шараларын ұйымдастыру [3].
Инновацияларды басқару объектісіне тән осы аталған қызметтердің мазмұнын былайша түсіндіруге болады. Тәуекелге бара отырып, капитал салу қызметі инновациялар нарығында инвестицияларды венчурлық қаржыландыру жұмыстарын ұйымдастыру кезінде байқалады. Жаңа өнімге немесе жаңа білім беру технологиясына капитал салу әрдайым белгісіз шарттармен, үлкен тәуекелмен қатар жүреді. Сондықтан, бұл қызмет, әдетте, инновациялық қорларды құру арқылы жүзеге асырылады. Инновациялық үрдісті
ұйымдастыру қызметінің мазмұны инновацияларды құру, өткізу және ендіру жөніндегі инновациялық іс- қызметті оңтайлы
ұйымдастырумен сипатталады. Осы қызмет
инновациялық үрдістің барлық кезеңдерінде әрекет етеді. Сонымен, инновацияларды нарықта өткізу және нарыққа ендіру шараларын ұйымдастыру қызметі нарықтағы жаңа өнімдер мен мәмілелерді өткізу және тарату жөніндегі тиімді іс-шаралар жүйесін құруға, жарнамалық жұмыстарды атқаруға, жаңа тұтыну нарықтарын жаулап алуға және т.б. бағытталады.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Шумпетер И. Теория экономического развития. – М.:Экономика, 1982. – 360 с. 2.
Дойль П. Менеджмент: стратегия и тактика. – СПб: Питер Ком, 1999. – С.457. 3.
Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. Пер. с англ. – М., 1994. – С.294- 300.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 А.С.ҚАСЫМБЕКОВ техника ғылымдарының кандидаты, доцент
280
А.Ясауи атындағы ХҚТУ АҚПАРАТТЫҚ-ІЗДЕСТІРУ ҮДЕРІСІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ФЕНОМЕН РЕТІНДЕ В статье ИП процесс как феномен представлен совокупностью поисковых действий: осмысление задачи, выбор средств, осуществление поиска и осмысление материала , самоконтроль результатов и дополнительный поиск. In the given article IR process as the phenomenon is presented by set of search actions: comprehension of a problem, choice of means, realization of search and comp rehension of material; self-checking of results and additional search. Білім беру ортасын ақпараттандыру және ғылыми-қолданбалы білім көлемін үздіксіз арттыру, мамандардың алдына кәсіби білімін үздіксіз жетілдіру және кәсіптік-маңызды ақпараттарды өздігінен іздестіру дағдыларын дамыту міндеттерін қояды. Дербес ақпараттық ізденісі дағдыларын меңгеру болашақ мұғалімдердің әр түрлі ақпараттық ағындардан бағдар алып, өзінің кәсіптік қызметіндегі озық ойлардың соңғы жетістіктерін пайдалануға, орындалатын жұмыстардың сапасын арттыруға, басқа сала мамандарының интеграциясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Болашақ мұғалімдердің дербес ақпараттық ізденісі белгіленген мәселенің ақиқаты бойынша феноменологиялық сипатты өрнектейді, өйткені бұл «дербес» – «өздігінше», «ақпарат» – «ақпараттық», «ізденіс» – «іздестіру», «болашақ мұғалім» секілді тұтас бірқатар жеке категориялар мен
ұғымдарды ашумен
байланысты. Жоғарыда келтірілген категориялардың кейбіреулері, мәселен, «өзіндік дербес» – психологиялық- педагогикалық талдаудың үлкен тәжірибесіне ие. Басқалары – мысалы, «ақпарат», «ізденіс» сияқтылары – педагогиканың, психологияның шеңберінен басып озып, пәнаралық тұрғыдан және ғылыми білімнің әр түрлі салалары көзқарастарын тарту арқылы қарастыруды қажет етеді. Сондықтан да болашақ мұғалімдердің дербес ақпараттық ізденісінің психологиялық-педагогикалық мәні – «дербес ақпараттық ізденіс» дағдыларын қалыптастыру қажеттіліктерін негіздеуде «болашақ мұғалім» ұғымы анықтамасының негізгі тәсілдерін талдап, аталмыш профильдегі маманның кәсіптік кескінін құрайтын түйінді құрылымдарды қарастырдық. «Болашақ маман» ұғымының анықтамасының педагогикадағы қалыптасқан көзқарастары аясында «болашақ мұғалім» кәсіптік-оқу қызметінің субъектісі ретінде сипатталды [1]. Студенттің жас ерекшеліктері [2], оның белсенділігі [3], маман профессиограммалары мен оның кәсіптік кескінінде бейнесін тапқан кәсіби келісілген тұлғалық құрылым ретінде көрсетілген [4]. Негізге салынған тәсілдер мен профессиографиялық зерттеулер мәліметтерін, сондай-ақ ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті білім А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №1, 2010 Қасымбеков А.С. Ақпараттық-іздестіру үдерісі психологиялық-педагогикалық феномен ретінде
281
беру стандарттары ұстанатын және Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-дің білім беру бағдарламаларында мұғалімдерді даярлау деңгейіндегі талаптарды басшылыққа
ала отырып, біз болашақ мұғалімнің кәсіптік кескінін сомдауға ұмтылдық. Болашақ мұғалімдердің құрылымдары негізгі кәсіби келісілген компоненттерінің қалыптасуын талдай отырып, біздің зерттеуіміздің субъектісінің төмендегі компоненттерін бөліп алдық: кәсіптік дүниетаным (әлемге кәсіптік бағдарлық көзқарастар); кәсіптік бағыттылық (кәсіптік мотивтер, мүдделер, өз мамандығының өзгешелігін мен ерекшеліктерін, оның ішінде теріс жақтарын да түсіну); кәсіптік біліктілік (кәсіптік білімдер, шеберліктер мен дағдылар); кәсіптік-маңызды сапа (белсенділік, дербестік, бастамашылдық). Сонымен бірге болашақ мұғалімдердің кәсіптік кескіні құрылымдарының келтірілген барлық компоненттері мазмұнындағы кәсіптік маңызды ақпараттарды іздестіру қажеттілігі баяндалған факті (1-кестеде) келтірілген.
(компоненттері) Маманға қойылатын талаптар: (Не білуі, не істей алуы қажет; болашақ мұғалім қандай дағдыларды, сапаларды, қасиеттерді меңгеруі тиіс)
кәсіптік бағдарлық көзқарастар) Өз мамандығының басымдықтары мен міндеттерін ұғыну; әлемнің ғылыми көрінісі шеңберінде кәсіптік қызмет мәселелерін талдау; көпкритериалдылық және айқынсыздық жағдайларында компромистік шешімдер таба білу; әр түрлі ақпараттық ағындарда бағдарлану.
2. Кәсіптік бағыттылық (кәсіптік мотивтер, мүдделер, мамандығы өзгешелігін, оның
ерекшеліктерін, оның
ішінде және теріс жақтарын да түсіну) Ғылымның соңғы
жетістіктерін ендіруге қызығушылық және одан бағдар алу, сондай-ақ педагогикалық ғылымдағы озық тәжірибелерді өзінің кәсіптік қызметі тәжірибесінде пайдалану; жоғары кәсіптік нәтижелер жетістіктеріне ұмтылу; өз бетінше білім алу және кәсіптік біліктілікті арттыруға ұмтылу, өз елінің игілігі үшін жұмыс істеу. 3. Кәсіптік біліктілік (кәсіптік білімдер, шеберлік және дағдылар оның ішінде ақпараттық біліктілік) Оқу міндеттерін шешу жолдарын таңдау үшін ақпараттық технологияларды пайдалану; ғылыми білім беретін әдебиеттерді және оқу құжаттамаларын, сондай-ақ Интернет желісінде ақпараттық ізденіс дағдыларын меңгеру;
дербестік, белсенділік, бастамашылдық Өзінің кәсіптік қызметінің мақсаттары мен міндеттерін өздігінен қалыптастыра білу; кәсіптік міндеттерді шешудің варианттарын өздігінен жасау, кәсіптік-маңызды ақпараттарды өз бетінше іздестіруді жүзеге асыру, аталмыш мәселенің талдауы, оларды шешудің
нәтижесін болжамдау; белсенділікті, бастамашылдықты шыңдау, жаңаны табуға ұмтылу.
Қасымбеков А.С. Ақпараттық-іздестіру үдерісі психологиялық-педагогикалық феномен ретінде
282
Ақпараттық-іздестіру үдерісі түсінігі «ізденіс» субъектісімен қатар
«дербес» және «ақпараттық» деп аталатын екі предикаттан тұрып, келесі тізбек бойынша тарқатылады: «ізденіс» – «ақпараттық» – «дербес». “Дербестік – бұл өз қызметін жетекшісінің және басшылық тарапының іс жүзінде көмегінсіз жүйелеу, жоспарлау, реттеу қабілеттілігі” [5]. Ғалымдар дербес жұмысты жалпыланған білгірлік, танымдық дербестік, шығармашылық белсенділік және тұлғаны әлеуметтендіру құралы ретінде қарастырады. Дербестікті тәрбиелеудің сөзсіз маңызды жағы болып табылатын өзін-өзі ұйымдастыру қабілеттілігімен байланыстырады. «Дербес ақпараттық ізденісі» ұғымының екінші предикатына – негізінде «ақпарат» ұғымы жататын «ақпараттық» түсінігіне назар аударайық. Отандық және шетелдік әдебиеттерде ақпаратқа (латынның informatio – түсіндіру, мазмұндама) әр түрлі анықтамалар берілген және ол хабарлама, түсіндіру ретінде қарастырылады. Бұл – қоршаған әлем мен ондағы үдерістердің ағымдары туралы мәліметтер немесе білімдер бірлігі секілді, қазіргі қоғамның ақпараттарды іріктеу және сақтау қабілеттілігі. Ақпарат жалпы ғылыми ұғым ретінде адамдар арасындағы, адам мен автомат, автомат пен автомат арасындағы мәліметтердің алмасуын кіріктіреді және мәлімет ретінде сақтау, қайта өңдеу мен жеткізіп беру объектісі болып табылады [6].
«Ізденіс» ұғымына жүргізілген пәнаралық талдау кейбір белгілі бір фактіні немесе басқа ақпаратты табу мақсатымен оның өз жадын шолу ретінде анықтауға, сондай-ақ, тапсырылған мінездемелер немесе белгілер объектілерінің тұрған
орнын анықтаумен, табумен байланысты операциялар жиынтығы ретінде мүмкіндік береді [7]. Жоғарыда айтылғандарды назарға ала отырып, біз «ізденіс» ұғымын психологиялық-педагогикалық аспектілік тұрғыдан қарастырып, оны болашақ мұғалімнің бірізділік танымдық және бағдарлық әрекеттерінің жиынтығы ретінде анықтадық. Ақпараттық ізденіс, бұл ақпараттардың сілемдерінен белгілі бір алдын-ала тапсырылған реквизиттерін және тасымалдау нысандарының кез келген түрінен жазуды табу, іріктеу және алу (беру) үдерісі. Ақпараттық ізденісті орындауға түрткі болған себеп ақпараттық сұраныс формасында көрсетілген ақпараттық қажеттілік болып табылады [6, 7]. Біздің пікірімізше, ақпараттық ізденістің мәні, жоғарыда атап өткен ғылыми концепциялар мен идеяларды талдау негізінде болашақ мұғалім қызметі түрлерінің бірі ретінде, төмендегіше: – болашақ мұғалімнің болмысында жеке және қоғамдық мүдделердің үйлесімді қабысуын, жаңа бастамалардың пайда болуын және дамуын
жүктеу/скачать 4,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|