Жоспары: Әдебиеттерді сыни талдау ережелері

Эпидемиологиялық 
зерттеулерді 
критикалық талдау
Орындаған:Бекмухамедова Акнур,Кадир Аружан

Жоспары:
1.Әдебиеттерді сыни талдау ережелері
2.Когорттық зерттеулерді талдау
3.Кейс-стади зерттеулерін талдау
4.Кросс-секциялық зерттеудерді талдау
5.Клиникалық жағдайдалардың сипаттамаларын 
талдау
6.Қорытынды
7.Пайдалынылған әдебиеттер

Әдебиеттерді сыни талдау ережелері
Әдебиетті сыни шолу – бұл жүйелі процессбағалау мақсатында ғылыми мақаланың күшті және
әлсіз жақтарын анықтау зерттеу нәтижелерінің негізділігі. Ең маңызды компоненттер сыни
бағалаулар басылым дизайнының сәйкестігін зерттеу және
зерттелетін мәселе және негізгі
әдіснамалық ерекшеліктерін мұқият талдау жұмысы болып табылады. Сондай-ақ қарастырылуы
керек басқа факторлар - жарамдылық статистикалық әдістер және олардың кейінгі түсіндірмесі,
потенциалы мүдделер қақтығысы және күнделікті алынған нәтижелердің өзектілігі және
практикада – алынған білімді клиникалық тәжірибеде қолдана білуге тікелей қатысты деректердің
клиникалық өзектілігі деп аталатын кейбір ауруларды емдеу нәтижелерін жақсарту.
Әдебиетті сыни талдау бұл «дәлелдеу ережелерін қолдану деректердің сенімділігін, толықтығын
бағалау
мақсатында
клиникалық
сынақтарға
ақпаратты,
әдістер
мен
процедураларды,
қорытындыларды ұсыну, этикалық нормаларды сақтау стандарттар және т.б.»

Сыни талдау кезінде оқырман жауап беруі 
керек 10 сұрақты келтірсек:
Зерттелетін сұрақ өзекті ме?
Зерттеу деректері бұрын белгілі фактілерге жаңа нәрсе қосады?
Зерттеудің қандай түрі ұсынылған? (Перспективалық немесе ретроспективті ме?
Рандомизацияланған ба, жоқ па? Және т. б.)
Зерттеу дизайны сұрақты зерттеуге ең қолайлы болды ма?
Зерттеу әдістемесінде нәтижелерді бұрмалаудың ең маңызды ықтимал көздері туралы сұрақтар 
көрсетілген бе?
Зерттеу түпнұсқа хаттама бойынша жүргізілді ме?
Авторлардың гипотезасы қандай және ол орындалған жұмыста көрінеді ме?
Статистикалық әдістер дұрыс қолданылды ма?
Қорытындылар негізделген бе?
Мақала авторларында мүдделер қақтығысы бар ма?

Когорттық зерттеулерді талдау
Когорттық зерттеулер басқаша бойлық (longitudinal study) зерттеулер деп аталады. Олар бір топтағы 
науқастардың белгілі бір уақыт ішіндегі ұзақ зерттеулерін білдіреді . Мысалы, зерттеу гиперплазияны 
хирургиялық емдеудің ұзақ мерзімді функционалдық нәтижелері PJ-когортты бойлық зерттеу. Бұл ең 
көп таралған практикалық медицинадағы, әсіресе хирургиялық мамандықтардағы ең көп таралған
зерттеулер түрі.
Когорттық зерттеулер емдеуді бастағаннан кейін белгілі бір уақыт ішінде пациенттерін дәрігердің 
табиғи бақылауына жақын. Олар нақты клиникалық тәжірибеге ең жақын. Когорттық зерттеулер 
перспективалы болуы мүмкін, яғни алдын-ала жоспарланған. Перспективалық зерттеуде пациенттер 
зерттеу хаттамасында көрсетілген критерийлерге сәйкес қабылданады. Ретроспективті когортты 
бойлық зерттеулер де жиі кездеседі. Бұл жағдайда пациенттерді қабылдау медициналық тарих, 
медициналық құжаттамадағы жазбалар және т.б. бойынша жүргізіледі. Бұл зерттеулердің мәні, әрине, 
перспективалық дизайнға қарағанда төмен, бірақ белгілі бір жағдайларда бұл қысқа уақыт ішінде және 
оңтайлы қаржылық шығындармен медициналық ақпараттың үлкен көлемін талдаудың жалғыз 
нұсқасы.

Когорттық зерттеулердің кедергілері
Когорттық зерттеулердің негізгі проблемасы-дұрыс емес іріктеу мен ілеспе факторларға 
байланысты нәтижелердің бұрмалануы. Бұл проблемалар кейбір емдеу әдістерін салыстырған 
кезде әсіресе өзекті болып табылады. Операциядан кейін 6 айдан кейін трансуретральды 
резекция және лазерлік абляция арқылы PV гиперплазиясын емдеудің функционалдық 
нәтижелерін ретроспективті түрде салыстыратын зерттеуді елестетіп көріңіз. Егер ауру 
тарихының деректері талданса, онда көптеген проблемалар бар. Біріншіден, науқастардың 
топтары жасына, PF мөлшеріне және симптомдардың ауырлығына сәйкес келуі керек. Авторлар 
үлкен көлемдегі ақпаратты талдағаннан кейін осы критерийлер бойынша салыстырылатын 
науқастардың 2 тобын таңдады делік. Бірақ ретроспективті зерттеу кезінде өзгерту мүмкін емес 
жағдайлар бар, мысалы, операция кезінде пациент пен хирургтың қалауы, хирургтың тәжірибесі 
және ол бұрын жасаған операциялар саны. Емдеу әдісін таңдау кезінде ілеспе фактор ретінде 
басқа аспектілер де әсер етуі мүмкін-антикоагулянттарды қабылдау (лазерлік хирургияға 
артықшылық беріледі) немесе науқастың жалпы стоматологиялық жағдайы. Мұның бәрі 
ғылыми еңбектің нәтижелері мен тұжырымдарын айтарлықтай бұрмалайтыны түсінікті, ал оның 
дәлелді мәні төмен. Көптеген ықтимал бұрмалаушы факторларды зерттеушілер 
қарастырғанымен, мұндай түзетулер ретроспективті дизайнда өте көп уақытты қажет етеді, 
сонымен қатар деректерді жинау сапасына тікелей байланысты.

Когортты зерттеу туралы мақаланы оқығаннан кейін оқырман өзіне жауап 
беруі керек негізгі сұрақтар келесідей болуы керек.
1.Зерттеу ретроспективті немесе 
перспективалы болды ма?
2.Таңдалған науқастар тобы 
пациенттердің мақсатты тобын көрсете 
ме?
3.Барлық негізгі ықтимал факторлар 
анықталды және алынып тасталды ма,
4.Зерттеу нәтижелерінің бұрмалануына 
әкелуі мүмкін бе?
5.Емдеу басталғаннан кейін науқастар 
ұзақ уақыт бойы байқалды ма?

Кейс-стади зерттеулерін талдау
"Жағдайды бақылау" зерттеулері әртүрлі нәтижелермен ұқсас объектілерді 
салыстыра отырып зерттеу деп аталады. Бұл зерттеулер әрқашан табиғатта 
ретроспективті болып табылады. Пациенттер өздері іздеген нәтижеге ие 
болғандықтан ғана таңдалады (мысалы, асқыну). Мұндай нәтижеге әсер етуі 
мүмкін қауіп факторлары туралы ақпарат жиналады. Олар сондай-ақ бақылау 
тобына бірдей факторлардың әсерімен салыстырылады (мысалы, асқынудың 
болмауы). Авторлар қуықтың трансуретральды резекциясынан кейін 
операциядан кейінгі қан кетудің себептерін зерттегісі келеді делік. Ол үшін олар 
қан кетпеген ұқсас пациенттер тобымен қан кеткен науқастардың жеткілікті 
медициналық тарихын талдауы керек. Бұл "жағдай (асқыну) — бақылау (асқыну 
жоқ)" зерттеуі деп аталады. Бұл әдіс когортты зерттеуге пациенттердің 
перспективалық жиынтығы тым көп уақытты қажет ететін сирек кездесетін 
клиникалық жағдайлар үшін өте қолайлы және кейде жалғыз мүмкін.

Кейс-стади 
зерттеулерінің 
кедергілері
"Жағдайды бақылау" зерттеулерінің 
негізгі әдістемелік қиындығы-бұл 
деректер пациенттердің 
интерпретациясына негізделген (мысалы, 
ауырсыну болды ма, жоқ па). Науқастың 
субъективті сезімдері әрқашан болған 
нақты процестерді көрсете алмайды. 
Шығудың жалғыз жолы-бақылау 
тобында материалдарды жинаудың дәл 
осындай әдістері қолданылуы керек, бұл 
нәтижелердегі ықтимал ауытқулар мен 
бұрмалануларды теңестіруге көмектеседі.

"Жағдайды бақылау" зерттеуі туралы 
мақаланы оқығаннан кейін оқырман өзіне 
жауап беруі керек негізгі сұрақтар келесідей 
болуы керек.
"Жағдайды бақылау" зерттеуі туралы мақаланы оқығаннан кейін оқырман өзіне 
жауап беруі керек негізгі сұрақтар келесідей болуы керек.
"Жағдайлар" тобы нақты анықталды ма?
Бақылау тобы "жағдайлар" тобына сәйкес дұрыс таңдалды ма?
Ақпарат пен материалды жинау тәсілдері екеуіне де бірдей болды ма
топтар?
Объективті немесе субъективті зерттеулердің ұқсас әдістері болды ма?

Кросс-секциялық зерттеуді талдау
Кросс-секциялық зерттеу-бір уақытта 
әртүрлі когорттарды салыстыруды 
қамтитын зерттеу түрі. Кросс-секциялық 
зерттеулер барлық параметрлерді 
(мәселелер мен нәтижелер) бір уақытта 
бағалайтын "кесуді" береді. Мысал 
ретінде популяциядағы белгілі бір 
аурудың таралуын зерттеуге болады. 
Кросс-секцияны бағалау кезінде ескеру 
қажет негізгі әдіснамалық зерттеулердің 
тармақтары келесідей:
Мақсаттар мен міндеттер нақты тұжырымдалған ба?
Жеткілікті мөлшердегі репрезентативті іріктеуге қол жеткізілді
(мысалы, аурудың таралуын бағалау үшін)?
Барлық тиісті тәуекелдер, мүмкін факторлар анықталды ма?
Өлшемдер дәл орындалды ма және нәтижелер дұрыс 
анықталды ма?
Зерттеуге кең ауқымды пациенттер енгізілді ме
аурудың ауырлығы?
Бұл деректерді талдау оқырманға зерттеу сапасын бағалауға 
және авторлар ұсынған нәтижелер мен қорытындыларды 
барабар бағалауға мүмкіндік береді.

Клиникалық жағдайдалардың 
сипаттамаларын талдау
Клиникалық жағдайлар белгілі бір емдеу 
әдістерін қолданудың ең төменгі дәлелі 
болып табылады. Осыған қарамастан, 
клиникалық жағдайларды сипаттау 
әдебиеттегі ғылыми мақалалардың өте 
кең таралған түрі болып табылады. 
Клиникалық жағдайларды талдау 
кезінде анықталуы керек негізгі сұрақтар
Клиникалық жағдайлар қалай 
сипатталды және зерттелді —
перспективалық немесе ретроспективті?
Пациенттердің бұл тобын популяцияның 
өкілі деп санауға бола ма?
Мысалы, бұл әртүрлі медициналық 
мекемелердің клиникалық бақылаулары 
сияқты болуы мүмкін.
Авторлар барлық мүмкін факторларды 
ескеріп, өлшеулер дәл орындалды ма?

Қорытынды
Сыни талдау-оқырман зерттеудің күшті және әлсіз жақтарын 
анықтауы керек жүйелі процесс. Бұл процесс оқырманға 
зерттеудің маңыздылығын және нәтижелерді күнделікті 
тәжірибеде қолдану қажеттілігін бағалауға мүмкіндік береді. 
Зерттеудің құндылығы мен көрсетілген фактілерді дәлелдеу 
деңгейлерін қарастыру урологқа пациенттерінің игілігі үшін 
клиникалық тәжірибеде қолдану үшін ең өзекті, жоғары сапалы 
білімді анықтауға көмектеседі.

Пайдалынылған әдебиеттер
Медициналық литератураның критикалық талдауы -Г.Р. Касян, А.В. Говоров, К.Б. 
Колонтарев, Д.Ю. Пушкарь
Жалпы эпидемиология-Покровский