Жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық қасиеттері

Бірлескен іс-әрекетте керінетін қасиеттің біреуі — жеке 
тұлғаның топтағы іс-әрекетінің тиімділІгі (эффективтілігі). Қарым- 
қатынаста 
керінетін 
жеке 
тұлғалық 
қасиеттер 
толығьфақ 
зерттелінген, солардың кейбіреулеріне тоқталайық: 1) перңептивті 
қорғаныс механизмі - элеуметгік психологияда адамды немесе топты 
қабылдау процесінде олардың кейбір қасиеттеріне көңіл аудармау, 
соның нәтижесінде әсерлерге тосқауыл қою. Перцептивті қорғаныс 
механизміне М.Лернер ұсынған әділетті өмірге сенім феномені де 
жатады. Мүндай жағдайда адам әділетсіздікпен жолыққанда осы 
сенімді жоюға бағытталған информациядан қорғанады; 2) "күтіну" 
эффектісі. 
Бұл 
эффект 
адамдардың 
күнделікті 
өміріндегі 
көзқарасында, яғни, "жеке тұлғаньщ имплицинтті теориясыңда" 
көрініс береді. Бүл пікір былай туындауы мүмкін: егер де бір X 
қасиет У қасиетімен қатар кездесіп отырса, онда кез келген адамда X 
қасиеті бар болса, онда У қасиеті де міндепі түрде болуы керек. Оны 
"иллюзиялық корреляция" деп те атайды. Мәселен "барльщ көңілді 
адамдар жеңілтек", немесе "толық адамдар мейірімді", т.с.с. Қарым- 
*қатынасқа түсушіден осьщдай қасиеттерді "жалған" күтушілікке 
негізделу дискомфортқа әкеледі, ал ол бірнеше рет қайталанғаңда 
толығымен қарым-қатынастан бас тарту, яғни жеке тұлғаның қарым- 
қатынасқа жабықтылығы, белгілі бір "коммуникативті қасиетінің" 
пайда болуынан көрінеді; 3) когнитивті күрделілік феномені - жеке 
тұлғаның имплицинтті теориясы, қабылданушы адам белгілі бір 
конструктерден тұрады, осыған байланысты қабылдау процесі іске 
асьфьшады деген тұжьфымға саяды. Кеңірек мағынада конструкт 
идеясы Дж.Келлидің жеке тұлғалық коңструктілер теориясында 
қарастьфылған. Бұл жерде конструкт дегеніміз - әрбір жеке тұпғаның 
болмысты қабылдап, көре білу тәсілі, оның ұқсас немесе ерекше 
элементтерін интерпретациялауы.
Адамдар бойындағы конструктілер - саньша, олардың сипаты, 
өзара байланыстарьша тэуелді 
бір-бірінен ерекшелінеді деп 
топшыланады. 
Осындай белгілердің жиынтығы — адамның 
когнитивті күрделілігінің белгілі деңгейін қүрайды. Адамның 
когнитивті күрделілігі мен қоршаған элемді талдау қабілетінің 
арасында тәуелділік бар екені эксперимент жолымен дэлелденген. 
Неғұрлым когнитивті күрделілеу адамдар қабьшдағандарды тезірек 
интеграциялай алады, тіпті обьектілерде қарама-қарсы қасиеттері 
болған күнде де, яғни мәселені шешуде «когнитивті қарапайым» 
адамдарға қарағанда қателіктерді аз жасайды..
48

Топ ішіндегі қарым-қатынас процесі " когнитивті күрделі" жэне 
"когнитивті қарапайым" болып, топ мүшелерінің өзара саныньщ 
сәйкестігіне байланысты анықталады. Әрине, бірлескен іс-әрекетте 
когнитивті күрделілігі эртүрлі адамдар жолыққанда, олардың өзара 
түсінісуі қиын болатыны түсінікті: біреуі бәрін тек ақ пен қара деп 
түсінсе, екіншісі олардьщ арасында түрлі нюанстар (өзгешелік, реңк, 
түр) болатынын біліп, біріншінің көзқарасын қабылдамабды. Тіпті 
"күрделіліктің" өзі де екі түрлі өлшемде болатьгаы анықталган: 
адамның ішкі жан дүниесі күрделі (немесе қарапайым) болса, 
екіншіден, сыртқы ортаны қабылдауы да не күрделі, не қарапайым 
болады. Осы екі қарама-қарсы түрғының қоспасы (комбинациясы) 
элемді қабылдауының (түсінуінің) типтерін береді: 1) сыртгай 
қарапайым жэне іштей де қарапайым әлемі; 2) сырттай қиын 
(күрделі) жэне іштей қарапайым; 3) іпггей күрделі және сыртгай 
жеңіл (қарапайым); 4) іпггей күрделі жэне сырттай қиып әлем 
(Василюк,І984). Әрине топ ішіндегі оның мүшелерінде осы типтер 
әртүрлі больот келуі мүмкін, қарым-қатьгаас пен өзара әсерлесу де 
соған тэуелді болады. Сонымен бірге, топтың өзі осы - когнитивті 
күрделіліктің қалыптасуына қалай әсер етеді деген сүрақ та 
туындайды.
Сонымен, жалпы психологияда қарастырылатын жеке түпғаның 
қасиеттерінің көрінуі оның элеуметтік-психологиялық қасиеттерін 
сииаттауда аса маңызды. Бүл багытта жүргізілген зерттеулер, 
бірлескен іс-әрекет пен топтық қарама-қатынаста жеке түлганың 
өзіндік керінулерін түсінуге мүмкіндік береді.
Әлеуметтік 
психологиядагы 
жеке 
түлга 
зерттеу 
перспективалары кешенді түрғыдан, яғни социология, психология 
(дифференциалды) бірлескен бағытьгада іске асырылуы мүмкін 
екендігін айта кетуге болады.

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: