Сыны мен теориялары туралы
• өнер философиясының міндеттері мен жағдаяттарын әлемдік өнер теорияларының заманауи даму тенденцияларына сәйкес талдау; •
жүктеу/скачать 0,58 Mb. Pdf көрінісі
|
Өнер философиясы
| • өнер философиясының міндеттері
мен жағдаяттарын әлемдік өнер теорияларының заманауи даму тенденцияларына сәйкес талдау; • өнер шығармашылығына теория қай кезде қажет болатындығын өнер философиясын зерттеуші шетелдік ғалымдар еңбектерінде зерделеу; • сыни көзқарас пен көркем сын қай кезде туатындығын Р. Элдридж еңбегі арқылы айқындау; • өнер артикуляциясын – табиғаттың, адамның мәні мен құндылығы, белгілі бір тәжірибе түрінде қарастыру; • өнер философиясы неден бастау алатындығын әртүрлі авторлар көзқарастарында салыстырмалы түрде зерделеу; • «өнерді табиғи әлеуметтік тәжірибе ретінде қарастырудың ерекшеліктері неде екенін анықтау; • қазіргі өнертанудың эстетика мен өнер философиясы арасында пәндік ерекшелігі және ара- қатынасы қандай екендігін пайымдау. Өнердің жіктелуі ежелгі эстетикадағы адамзат тәжірибесінің дербес категориясы мен құбылысы ретінде өнер мен табиғатты, өнер мен адамгершілікті, нақты және идеалды принциптерді, ғылыми тұжырымдама мен көркем образды және т.б. білдіреді. Осыдан кейін, «Өнер деген не?» деген сұрақ туындап, ғылымдардың жаңа деректерін (биология, психология, археология, этнография және т.б.) ескере отырып және әр түрлі тәсілдерді қолдана оған жауап беруге тырысушылық эстетикалық ойдың бүкіл кейінгі тарихының лейтмотивіне айналады. Өнер ұғымы әлі күнге дейін оның «кең» және «тар» қолданылуына қатысты ұзақ уақытқа созылған дау-дамайдың тақырыбы болып табылады. Даудың мәні – бұл термин өнерге тікелей қатысы жоқ қызмет пен өнімді сипаттау үшін қолданыла алатындығы немесе қолданыла алмайтындығы емес, бірақ, әрине, көркемдік принцип адамның өмірі мен әрекетінің кез-келген кәсібінде немесе іс-әрекетінде (нормада – міндетті түрде) болатындығын көрсетеді. Сонымен қатар өнер – бұл шындықты бейнелеудің ерекше, «мамандандырылған» түрі және өзіндік ерекшелігі, пәндік мазмұны мен қызметіне ие рухани өндіріс әдісі. Әңгіме өнердің адамзаттың синкретикалық ұжымдық тәжірибесіндегі, сезім мен көпшілдік мәдениетін дамытудағы, «сұлулық заңдарына» сәйкес өмір сүру және құру қабілетіндегі орны мен рөлі туралы. «Өнер» мен «өнер еместің» арасындағы айырмашылық сөзсіз бар, бірақ ол тарихи тұрғыдан өзгермелі: қазіргі кезде өнер деп аталатын нәрсе, бұрын қолөнерді («талғамсыз өнер») десе, кейінгі уақытта олардың бәріне қарағанда «бейнелеу өнері» ғана жақын көрінді. Бұл айырмашылық қазіргі еңбек бөлінісі кезінде де жалғасуда [2]. Өнер философиясы мен эстетикасына арналып ағылшын тілінде жазылған шетел әдебиеттерінде зерттеу теориясы мен практикасын рефлексиялау тәсілдерін көруге болады [3]. Ол Д. Боерсема «Өнер философиясы: Эстетика теориялары мен тәжірибелері» [4], С. Прессфилд әрбір өнер адамы шығармашылығындағы «Өнер шайқасы» 10 Central Asian J ournal of Ar t Studie s V olume 5.Issue 4. 2020 туралы [5], Р. Анридің «Өнер рухы» [6], «Өнер және сұлулық философиясы» [7], Д. Бэйлз, Т. Орланд «Өнер мен үрей» [8], Гегельдің «Эстетика дәрістеріне кіріспе», О. Клеон «Суретші тәрізді ұрла» [10], Г. Граам «Өнер философиясы: эстетикаға кіріспе» [11], «Эстетика: кешенді онтология» [12], С. Фриланд «Шындығында бұл өнер ме? Өнер теориясына кіріспе» [13] деп аталатын зерттеу еңбектерінің тақырыбына сай қарастырған шығармашылық пен өзін- өзі көрсету астарындағы авторлардың рационалды және жеке идеяларының ұтымды көріністері бар. Шындығында, ғылыми деректердің көптігіне қарамастан, Ричард Элдридждің «Өнер философиясына кіріспе» оқулығы [1] мәдени- философиялық теориялар бойынша: 1) Өнер философияның міндеттері мен жағдаяттары; 2) Реперезентация, еліктеу мен ұқсастық; 3) Сонылық пен елестету; 4) Өнерді түсіну; 5) Өнер және қоғам: өнердің кейбір заманауи тәжірибесі; 6) Эпилог: көрінбейтіннің ақиқаты және т.б. бөлімдері деп тарауларында аталған мәселелер өзгеше қарастырылған. Оқулық табиғат пен өнердің мәні туралы философиялық теориялар, оны қолдану аясындағы әдебиет, кескіндеме, мүсін, музыка, би, сәулет, кино, концептуалды және перформанс өнерлеріне анық әрі ықшам жасалған шолу болып табылады. Ричард Элдриждің өнер философиясы мен эстетика жайлы оқулығы студенттер, жас ғалымдар және зерттеушілерге арналып жазылған. Бұл екінші басылым бейнелеу өнері, музыкалық экспрессия, концептуалды өнер, Гегель, өнер және қоғам тақырыптары жайындағы елеулі жаңа зерттеулерді қамтиды. Классикалық және заманауи философияға, әдебиет теориясы мен өнертануға сүйене отырып, Ричард Элдридж өнердің репрезентативті, формальды және экспрессивті өлшемдерін ашады. Ол шығарманың эстетикалық және семантикалық тереңдігіне, өз кезегінде, образды бейнелі өнер туындыларының танымдық, адамгершілік және әлеуметтік маңыздылығына мән беруге шақырады. Бұл маңыздылық одан әрі көркем сұлулық, сонылық, бейнелілік және сынға қарай дамиды. Әдістер Өнер философиясының қолданатын әдістері өнертану және эстетика әдістеріне қарағанда өзгешелеу болуы мүмкін. Бірақ оларды байланыстыратын ортақ тұстары да бар. Өнертану – бұл адамның шығармашылық іс-әрекеті мен адамзаттың мәдени мұрасын әдебиет туындыларымен және әр түрлі өнер түрлерімен байланыстыра зерттейтін ғылыми зерттеулердің бірқатар арнайы салаларының бөлігі болып табылатын гуманитарлық пән. Сондай- ақ салыстырмалы түрде ғылыми әдістемесі бар өнер тарихына ең жақын ғылымдар – әдебиеттану, музыкатану, театртану, кинотану. Өнер тарихының мамандануы – визуалды сұлулық (жазықтықтағы үш өлшемді заттар мен бейнелер), ал өнертанушылардың ғылыми жауапкершілігінің шекаралары суретші кәсібінің (бейнелеу және 1 Ричард Элдридж – Суартмор колледжінде Чарльз және Харриетт Кокс Макдауэлл Философия профессоры. Ол бес кітаптың авторы, соның ішінде жақында ғана жарық көрген «Әдебиет, өмір және қазіргі заман» (2008), сондай-ақ Философия және әдебиет бойынша, Оксфорд анықтамасы (2009) және (Бернард Римен бірге) Стэнлей Кейвел және әдебиеттану: Скептицизм салдары (2011) деп аталатын төрт томдығының редакторы. 11 сәндік-қолданбалы өнер, сәулет өнері) өкілдерінің шығармашылық жауапкершілігінің шекараларымен алдын-ала анықталған. Өнер сыны – гуманитарлық зерттеулер мен жалпы ғылыми білім туралы идеялармен қатар өз тарихында айтарлықтай өзгерді. Ғылымның дамуына қарап, оның қазіргі жағдайы мен оның қағидалары туралы тұрақты идеялары ХVІІІ–ХХ ғасырларда қалыптасты деп айтуға болады. Бұрынғы дәуірлерді ғылыми кезеңге дейінгі кезең немесе ғылыми әдіснаманың әртүрлі кезеңі ретінде анықтауға болады. Тарихшылар, теоретиктер және ғылым философтары (мысалы, М. Фуко) осы бағытта ғылыми білімнің теориясы мен практикасын зерттеумен айналысты. Осы саланың мамандары қазіргі ғылымның ерекшеліктерін (ХҮІІІ–ХХІ ғасырлар) шындық пен ғылыми білімді объективті және динамикалық бейнелеудің жалпы тұжырымдамалары арқылы статикалық және тексерілмейтін білімге балама ретінде қарастырады [14]. Өнертанудағы семиотикалық әдіс – зерттеудің семиотикалық әдісі нәтижесінде өнер тарихында пайда болады, басқа пәндерде егжей-тегжейлі дайындалған тәсілді беру – семиотика (шетелдік дәстүр бойынша: семиология). Бұл әдістің ерекшелігі ол бейнелеу өнері мен сәулет өнеріне арнайы құралдарды қолдану арқылы жүзеге асырылатын коммуникация саласы ретінде қарайды, бірақ бұл вербальды қарым-қатынас моделінде жақсы зерттелуі мүмкін [15]. Қазіргі заманғы өнертану әдістерінің жүйесін төмендегідей сипаттауға болады. Бұл феномендерді зерттеу арқылы 1) «өнер туындылары және сәулет өнері; 2) шығармашылықпен, суретшілер білімімен, көрмеге байланысты тарихи процестердің шығармада көрініс табуы; 3) суретшінің шығармашылық тұлғасының көріністері, тапсырыс берушілер мен өнер көрермендерінің талаптары – өнер тарихы зерттеу объектілерінің табиғаты мен сипаттамаларында алдын-ала анықталған бірқатар тәсілдерді дамытты. Бізге таныс кеңестік ғылымда осындай табиғи жолмен пайда болған әдістер: тарихи және өнерді иконографиялық зерттеу әдісі, формальды-стилистикалық талдау әдістерін айтуға болады» [14]. Эстетикалық зерттеу тәсілі – эстетика міндеттерін шешуде диалектикалық талдау элементтері антикалық эстэтикада Платонның сократ диалогтарында, кейіннен XVIII–XIX ғғ. неміс философиясында И. Кант, Ф. Шеллинг, Г. Гегельде қолданылған. Олар эстетикалық категорияларды қандай да бір эстетика пәнінің жеке міндеттерін шешуде диалектикалық идеялар түрінде қолданды. Неміс философтары диалектикалық зерттеу әдісін эстетикалық мәселелерді зерттеуге ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемдік көркемдік процесті талдауға сәтті қолданды. Мұндағы атқаратын маңызды қызметі – бұл дүниені эстетикалық қабылдау ерекшеліктерін және көркем шығармашылықты эстетикалық категориялар арқылы көркем образдарда тікелей іске асырылатын кеңістік ретінде зерттеуге ғылыми-тарихи көзқарас тәсілі ретінде көрініс табады [16]. Өнер философиясы, эстетика және өнертану ғылыми пәндер ретінде ерекшеліктерге ие. «Эстетика мен өнер философиясының ғылыми объективтілік деңгейі өнертануға қарағанда жоғары, өйткені соңғысы бағалау жағынан онша еркін емес» деп тұжырымдалады [17]. Өнер философиясы мен өнертану олардың жалпылық деңгейімен 12 Central Asian J ournal of Ar t Studie s V olume 5.Issue 4. 2020 және сәйкесінше эмпирикалық шындықпен байланысының сипатымен ерекшеленеді. Өнертану, тіпті таза теориялық болса да, көркемдік тәжірибеге жақын және әдетте олардың гипотезаларында эмпирикалық тексеру жолдарын көрсетеді. Өнер философиясы абстрактылы, оның тұжырымдамалары нақты өнер туындыларынан ғана емес, олардың өнерді қабылдаудың жинақталған тәжірибесі туралы негізінен бастау алады. «Өнер философиясының үлкен абстрактілігі, спекулятивтілігі оның көкжиегінің кеңеюін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, нәтижесінде өнер философиясы көбінесе схемалық және спекулятивті ой нәтижесі болып шығатын қауіпі де бар» [17]. жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|