Паскаль тілінде программалау

Паскаль тілінде программалау

• Кіріспе
• Тармақталу
• Күрделі шарттар
• Циклдер
• Шартты циклдер
• Таңдау операторы

• Графика
• Функциялардың графигі
• Процедуралар
• Рекурсия
• Анимация
• Кездейсоқ сандар
• Функциялар

Паскаль тілінде программалау

• Тақырып 1. Кіріспе

• Алгоритм

• Алгоритм қасиеттері
• дискреттілік: жекелеген қадамдардан(командалардан) тұрады
• айқындылық: атқарушыға түсінікті болатын командалардан тұруы керек
• белгілілік: бастапқы деректері бірдей болған жағдайда нәтижесі де бірдей болады
• нәтижелік: әрекеттердің шектеулі санынан кейін белгілі бір уақытта қорытынды нәтиже алуымыз керек
• жалпылық: алгоритм әр түрлі алғашқы мәліметтер үшін әр түрлі нәтижелер беруі тиіс
• дұрыстылық: алғашқы мәліметтер әр түрлі болғандығына қарамастан барлық жағдайда дұрыс нәтиже береді

• Алгоритм – атқарушы орындайтын амалдардың тиянақты жоспары.

• Программа

• Программа дегеніміз -
• қандай да бір программалау тілінде жазылған алгоритм
• компьютерге қажетті командалардың жиынтығы

• Команда – компьютер орындауға міндетті әрекеттің өрнектелуі.
• алғашқы мәліметтерді қайдан алу керек?
• олармен қандай амалдар орындау керек?

• Программалау тілдері

• Машинаға бейімделген (төменгі деңгейлі) - әрбір команда процессордың бір командасына сәйкес келеді (ассемблер)
• Жоғарғы деңгейлі тілдер – кәдімгі табиғи тілге(ағылшын тіліне) ұқсайды, адамның түсінуіне оңай, бір ғана компьютерге тәуелді болмайды.
• Жаңадан үйренушілерге: Бейсик, ЛОГО, Паскаль
• Кәсіби: Си, Фортран, Паскаль
• Жасанды интеллект тапсырмалары үшін: Пролог, ЛИСП
• Интернет үшін: JavaScript, Java, Perl, PHP, ASP

• Паскаль тілі

• 1970 – Никлаус Вирт (Швейцария)
• студенттерді оқытуға арналған тіл
• «жоғарыдан төменге қарай» программаларын жасау
• берілгендердің әр түрлі құрылымдары(массивтер, құрылымдар, жиымдар)

• Бағыныңқы есеп1

• Бағыныңқы есеп2

• Бағыныңқы есеп3

• 1.1

• 1.2

• 1.3

• 2.1

• 2.2

• 2.3

• 3.1

• 3.2

• 3.3

• Есеп

• Программа қандай бөліктерден тұрады?

• program <программаның аты>;
• const …;{тұрақтылар}
• var …; {айнымалылар}
• begin
• … {негізгі программа}
• end.

• { процедуралар мен функциялар }

• фигуралық жақшаның ішінде орналасқан түсініктемелер программамен өңделмейді

• Программа қандай бөліктерден тұрады?

• Тұрақты – өз атауы болатын, өзгермейтін шама, .
• Айнымалы – өз атауы (жад ұяшығы)болатын, өзгеретін шама.
• Процедура – кейбір әрекеттерді сипаттайтын қосалқы алгоритм (мысалға шеңберді салу).
• Функция – есептеулерді орындайтын қосалқы алгоритм (квадрат түбірді табу, sin).

• Программалар, тұрақтылар, айнымалылар атауы

• Атауларды сипаттағанда
• латын әріптерін (A-Z)
• сандарды
• астын сызу белгісін _
• қолдануға болады

• Бас әріптер мен кіші әріптердің арасында айырмашылық болмайды

• Атауларды сипаттағанда
• орыс, қазақ әріптерін
• бос орындарды
• жақшаларды, +, =, !, ? белгілерін және т.б.
• қолдануға болмайды

• Атаулар санмен басталмауы керек

• Қай атаулар дұрыс жазылған?
• AXby R&B 4Wheel Вася “PesBarbos” TU154 [QuQu] _ABBA A+B

• Тұрақтылар

• const
• i2 = 45; { бүтін сан }
• pi = 3.14; { нақты сан }
• qq = 'Вася'; { символдар қатары }
• L = True; { логикалық шама }

• бүтін және бөлшек бөліктері нүктемен ажыратылады

• орыс, қазақ әріптерін қолдануға болады!

• екі мән қабылдай алады:
• True (ақиқат, «иә»)
• False (жалған, «жоқ»)

• Айнымалылар

• Айнымалы – аты, типі және мәні болатын шама. Айнымалының мәнін программаның жұмысы кезінде өзгертіп отыруға болады.

• Айнымалылардың типі:
• integer { бүтін }
• real { нақты }
• char { бір символ }
• string { символдық тіркес }
• boolean { логикалық }

• Айнымалыларды сипаттау (жад бөлу):

• var a, b: integer;
• Q: real;
• s1, s2: string;

• Айнымалының мәнін қалай өзгертуге болады?

• Оператор – жоғары деңгейлі программалау тілінің командасы.

• Меншіктеу операторы айнымалының мәнін өзгерту үшін қолданылады.

• program qq;
• var a, b: integer;
• begin
• a := 5;
• b := a + 2;
• a := (a + 2)*(b – 3);
• end.

• a

• ?

• 5

• 5

• b

• ?

• 5+2

• 7

• a

• 5

• 7*4

• 28

• Мысал:

• Меншіктеу операторы

• Жалпы құрылымы:

• Арифметикалық өрнектің құрамында
• тұрақтылар
• айнымалы атаулары
• арифметикалық амалдар белгілері:
• + - * / div mod
• функцияларды шақыру
• жақшалар ( )

• көбейту

• бөлу

• бүтінді бүтінге бөлу

• бөлуден қалған қалдық

• <айнымалы атауы> := <өрнек>;

• program qq;
• var a, b: integer;
• x, y: real;
• begin
• a := 5;
• 10 := x;
• y := 7,8;
• b := 2.5;
• x := 2*(a + y);
• a := b + x;
• end.

• Қай операторлар дұрыс жазылмаған?

• айнымалы атауы := белгісінің сол жағында болуы керек

• бүтін мен бөлшектің арасы нүктемен ажыратылуы керек

• нақты мәнді бүтін айнымалыға меншіктеуге болмайды

• Амалдарды орындау тәртібі

• жақша ішіндегі өрнекті есептеу
• солдан оңға қарай көбейту, бөлу, div, mod
• солдан оңға қарай қосу және алу

• z := (5*a*c+3*(c-d))/a*(b-c)/ b;

• x:=(a*a+5*c*c-d*(a+b))/((c+d)*(d-2*a));

• 2 3 5 4 1 7 8 6 9

• 2 6 3 4 7 5 1 12 8 11 10 9

• Екі санды қосу

• Есеп. Екі бүтін санды қосып, қосындысын экранда шығару.

• Шығарылуы:

• program qq;
• var a, b, c: integer;
• begin
• read ( a, b );
• c := a + b;
• writeln ( c );
• end.

• Енгізу операторы

• read ( a ); { а айнымалысының мәнін енгізу}

• read ( a, b ); { а және b айнымалыларының мәндерін енгізу}

• Екі санды қалай енгізуге болады?
• бос орын арқылы:
• 25 30
• Enter арқылы:
• 25
• 30

• a

• 25

• b

• 30

• a

• 25

• b

• 30

• Шығару операторы

• write ( a ); { a айнымалысының мәнін шығару}

• writeln ( a ); {a айнымалысының мәнін шығарып,келесі жолға көшу}

• writeln ( ‘Салем!' ); { мәтінді шығару}

• writeln ( ‘Жауап: ', c ); { мәтінді және c айнымалысының мәнін шығару}

• writeln ( a, '+', b, '=', c );

• Шығару форматтары

• program qq;
• var i: integer;
• x: real;
• begin
• i := 15;
• writeln ( '>', i, '<' );
• writeln ( '>', i:5, '<' );
• x := 12.345678;
• writeln ( '>', x, '<' );
• writeln ( '>', x:10, '<' );
• writeln ( '>', x:7:2, '<' );
• end.

• >15<
• > 15<
• >1.234568E+001<
• > 1.23E+001<
• > 12.35<

• барлық символдар саны

• барлық символдар саны

• бөлшек бөлігіндегі символдар саны

• Толық шығарылуы

• program qq;
• var a, b, c: integer;
• begin
• writeln(‘Екі бүтін сан енгізіңіз');
• read ( a, b );
• c := a + b;
• writeln ( a, '+', b, '=', c );
• end.

• Протокол:
• Екі бүтін сан енгізіңіз
• 25 30
• 25+30=55

• бұны компьютер шығарады

• бұны программа жазушы өзі енгізеді

• Сызықтық алгоритмның блок-схемасы

• басы

• соңы

• c := a + b;

• енгізу a, b

• шығару c

• «басы» блогі

• «енгізу» блогі

• «процесс» блогі

• «шығару» блогі

• «соңы» блогі

• Тапсырмалар

• "4": Үш сан енгізіп,олардың қосындысын және көбейтіндісін табу.
• Мысал:
• Үш сан енгіз:
• 4 5 7
• 4+5+7=16
• 4*5*7=140
• "5": Үш сан енгізіп, олардың қосындысын, көбейтіндісін және арифметикалық ортасын табу.
• Мысал:
• Үш сан енгіз:
• 4 5 7
• 4+5+7=16
• 4*5*7=140
• (4+5+7)/3=5.33

Паскаль тілінде программалау

• Тақырып 2. Тармақталу

• Тармақталу алгоритмдері

• Есеп. Екі бүтін сан енгізіп,экранға олардың үлкенін шығару.
• Шығару амалы: бірінші сан екінші саннан үлкен болса, біріншісін, ал егер кіші болса екіншісін экранға шығару.
• Ерекшелігі: атқарушының әрекеті кейбір шарттардың орындалуына байланысты болады (егер …әйтпесе …).

• Қадамдардың тізбектеп орындалуы кейбір шарттарға байланысты болатын алгоритмдерді тармақталу алгоритмдері деп атайды.

• Нұсқа 1. Блок-схема

• басы

• max:= a;

• енгізу a,b

• шығару max

• a > b?

• max:= b;

• соңы

• иә

• жоқ

• Тармақталудың толымды түрі

• «таңдау» блогі

• Егер a = b?

• ?

• Нұсқа 1. Программа

• max := a;

• max := b;

• шартты оператордың толымды түрі

• program qq;
• var a, b, max: integer;
• begin
• writeln(‘Екі бүтін сан енгіз');
• read ( a, b );
• if a > b then begin
• end
• else begin
• end;
• writeln (‘Екі санның үлкені', max);
• end.

• Шартты оператор

• if <шарт> then begin
• {егер шарт орындалса, не істеу керек}
• end
• else begin
• {егер шарт орындалмаса, не істеу керек}
• end;

• Ерекшеліктері:
• else-тің алдында нүктелі үтір болмауы керек
• екінші бөліктің (else …) болмауы да мүмкін (толымсыз түрі)
• егер блокта бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбауға да болады

• Қай жері дұрыс емес?

• if a > b then begin
• a := b;
• end
• else
• b := a;
• end;

• if a > b then begin
• a := b;
• else begin
• b := a;
• end;

• if a > b then begin
• a := b;
• end;
• else begin
• b := a;
• end;

• if a > b then begin
• a := b;
• end
• else b > a begin
• b := a;
• end;

• begin

• end

• begin

• end

• Нұсқа 2. Блок-схема

• тармақталудың толымсыз түрі

• басы

• max:= a;

• енгізу a,b

• шығару max

• max:= b;

• соңы

• иә

• жоқ

• b > a?

• Нұсқа 2. Программа

• program qq;
• var a, b, max: integer;
• begin
• writeln(‘Екі бүтін сан енгіз');
• read ( a, b );
• max := a;
• if b > a then
• max := b;
• writeln (‘Екі санның үлкені', max);
• end.

• шартты оператордың толымсыз түрі

• Нұсқа 2Б. Программа

• program qq;
• var a, b, max: integer;
• begin
• writeln('Екі бүтін сан енгіз');
• read ( a, b );
• max := b;
• if ??? then
• ???
• writeln ('Екі санның үлкені', max);
• end.

• max := a;

• a > b

• Қай жері дұрыс емес?

• if a > b then begin
• a := b;
• else b := a;

• if a > b then begin
• a := b;
• end;
• else b := a;

• if a > b then
• else begin
• b := a;
• end;

• if a > b then
• a := b;
• else b := a; end;

• a := b

• end

• a := b

• if b >= a then
• b := a;

• Тапсырмалар

• "4": Үш сан енгізіп олардың үлкенін табу.
• Мысал:
• Үш сан енгіз:
• 4 15 9
• Ең үлкен сан 15
• "5": Бес сан енгізіп олардың үлкенін табу.
• Мысал:
• Бес сан енгіз:
• 4 15 9 56 4
• Ең үлкен сан 56