44
әрекетінің сыртқы орта әсеріне жауап қайтару қасиеті; ол да бүкіл тіршілік атаулының зат
алмасу, өсу, көбею т. б. маңызды қасиеттері секілді.
Организмнің р е з и с т е н т т і л і г і – оның патогендік факторлар әсеріне төзімділігі,
яғни қарсы тұру қабілеті. Екі термин де тірі организмнің негізгі қасиеттерін айқындайды,
әрі бірімен-бірі байланысты. Организмнің реактивтілігі мен резистенттілігі аурудың пайда
болуында, дамуында, патологиялық процестердің өту барысында мәні бар. Сондықтан,
ауру патогенезін түсіну үшін организмнің осы қасиеттерін зерттеу қажет.
Реактивтілік және резистенттілік туралы түсінік көне медицина дәуірінде қалыптаса
бастады. Бұл жөніндегі мәліметтерді көне қытай және көне үнді медициналарынан табуға
болады. Алайда ол көне грек медицинасында неғұрлым нақты формада қалыптасты. Сол
кездің өзінде-ақ дәрігерлер әр түрлі адамдардың ауру тудыратын әрекетті түрліше
сезінетіндігін білді. Мұны Гиппо-крат организм сөлінің біркелкі араласпауынан –
дискразиядан деп түсіндірді.
Реактивтілік туралы ілімнің жаңа бағыты XVII ғасырдың аяғында басталды. Гиссон
(1672) тұңғыш рет бүкіл жанды организмді тітіркендіргіштік (irritabilitas) қасиетімен
сипаттады. Бұлайша деуі, сірә, тітіркендіргішті қабылдағыштығы және оған сыртқы
белгісі арқылы жауап қайтаруынан деп түсінгендіктен болар. Браун (1780) қағидасы
бойынша тіршілік үшін екі жағдай қажет: организм және тиісті орта.
Қорғаныш сипатындағы реактивтілік туралы ілімде И. И. Мечниковтың (1892, 1903)
қабыну және иммунитет саласындағы салыстырмалы – патологиялық зерттеулері үлкен
роль атқарды.
Оны иммунологиялық реактивтілік туралы ілімнің негізін қалаушы деп атауға болады.
Кейіннен аллергия туралы ілімді де негізінен иммунологтар жасады, соның нәтижесінде
реактивтілікті негізінен алғанда қорғаныш сипатындағы процеспен байланыстырды.
Мұны А. А. Богомолец те (1945) атап көрсетіп, реактивтілікті конституциямен
байланыстырды және конституция туралы ілімнің жаңа бағытын құрды (П. Ф.
Здродовский, 1950 т. б.).
Н.
Н.
Сиротинин
(1934-1939)
кейбір
жағдайда
организм
реактивтілігі
резистенттілікпен сәйкес келмейтіндігіне көңіл аударды. Бұған айқын мысал ретінде
қысқы ұйқыны алуға болады. Мұндай жағдайда әр түрлі әсерге, мәселен, инфекцияларға
резистенттілік арта түседі де, жалпы реактивтілігі, сондай-ақ иммунологиялық және
аллергиялық реактивтілігі де кеми түседі.
Реактивтілік кез келген тірі организмге тән қасиет. Малдарда байқалатын
реактивтіліктің түрліше өзгеруі негізінен алғанда қорғаныш (бейімделу) сипатында
болады. Ол ортаның зиянды әсеріне қарсы әрекет етуге бағытталады. Эволюция
барысында тіршілік иесінің қалыптасуы күрделенумен қоса, реактивтілігінің формасы мен
механизмі де күрделене түсті. Жануар неғұрлым қарапайым қалыптасса, оның нерв жүйесі
де соғұрлым онша дамымаған, соған сәйкес оның реактивтілік формасы да қарапайым.
Жануардың қалыптасуы неғұрлым жоғары болса, ол сыртқы ортаның алуан түрлі
әерлеріне соғұрлым белсенді, жан-жақты сезіне алады. Сонымен, «реактивтілік» термині
жалпылама
алғанда
организмнің
сыртқы
ортаның
зиянды
әсеріне
төзімділік
(резистенттілік) механизмін сипаттайды.
Реактивтілік мынадай үш формада білінуі мүмкін: көтеріңкі реактивтілік күйі –
Достарыңызбен бөлісу: