Патологиялық физиология ауру ағзаның тіршілігі туралы ғылым. Ол
жүктеу/скачать 1,74 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар патологиясы Кітап-1
| Экссудация (жалқықтың қуысқа, тканьге жиналуы). Қабынған ошақта тамырдағы
өзгерістермен қоса экссудация басталады. Қабыну кезінде тамырдан тканьге жиналған сұйықты экссудат немесе қабыну жалқығы (сарысу) деп атайды. Оның транссудаттан (ісік сұйығынан) айырмашылығы – белок мөлшері көп (5-8%), ферментативтік, әсіресе протеолиттік қасиеттері айқын көрінеді және қанда формалық элементтер, көбінесе лейкоциттер болады. Экссудат қабынған тканьдерді ісіндіреді немесе бос қуысқа (мәселен, плеврит, перикардит және перитонит кезінде) жиналады. Экссудат құрамына қарай былайша бөлінеді: сероздық, катаральдық, геморрагиялық, фибриноздық, іріңдік, шіріткіш және аралас. Экссудаттың қасиетіне, әсіресе, оның цитологиялық құрамына қарай қабыну себептері туралы тұжырым жасауға болады. Экссудация бірнеше негізгі факторлардың әсерінен пайда болады: 1) тамыр кенересінің коллоидтық құрылымының бұзылуынан және оның өткізгіштігі артуынан; 2) гидростатикалық қысымның біршама артуынан; 3) қабынған тканьдерде колллоитық-осмостық қысымның артуынан. Эмиграция (орынауыстыру) және қабыну инфильтрациясы Эмиграция экссудациямен бірге пайда болады және мұндайда тамыр арқылы тканьге қан лейкоциттері шығып, ұлғайған клеткалармен бірге инфильтрат түзеді. Экссудатты сұйық және пайда болған инфильтрат қабынған тканьді ісіндіреді. Эмиграция капиллярлар кенересі мен майда веналар, кейде лимфатикалық тамырлар арқылы өтеді. Мұндайда лейкоциттер шетіне қарай жиналып, оның негізінен физико-химиялық қасиеттері өзгереді. Кезінде И. И. Мечников лейкоциттер эмиграциясының процесін «химиотаксис», яғни қабыну ошағында пайда болған және жиналған заттардың қан ағысындағы лейкоциттерге химиялық ілесуі деп түсіндіреді. Химиотаксис құбылысын қабыну ошағындағы физико-химиялық процестерден деп түсіндірмек болды. Қабыну ошағындағы бұзылған алмасу өнімдері мен микробтардың тіршілік әрекетінде беттік керілуді төмендететін заттар болады. Бұл заттарға гистамин, бөгде белоктар, альбумоздар, пептондар, органикалық қышқылдар жатады. Осы беттік-активті заттар (ПАВ) тканьдер арқылы тамыр ішіне еніп, лейкоциттерге әсер етеді де, қабыну ошағы бағытында орналасқан лейкоциттердің беттік керілуін төмендетеді. Соның салдарынан лейкоциттің әр түрлі бөлігіндегі беттік керілу бірдей болмайды. Лейкоциттердің эмиграциясында электрокинетикалық құбылыс та біршама әсер етуі мүмкін. Лейкоциттер теріс зарядты болады да, тканьдерге жиналған оң зарядты сутегі иондарын тартады. Соның әсерінен лейкоциттер тамырлардан тканьдерге қарай қозғалады. 100 П р о л и ф е р а т и в т і к (көбею) құбылыс. Альтерация құбылысымен қоса, қабыну ошағының маңайындағы клетка элементтерінің сәл ұлғайғандығы байқалады. Ткань элементтерінің ұлғаюына көбінесе мезенхима клеткалары – фиброциттер, гистиоциттер, адвентициалды клеткалар, тамыр эндотелийлері т.б. қатысады. Ұлғаюдың артынан іле-шала регенерация (қалпына келу) процесі дамып, қабыну аяқталады. Регенерация қабыну құбылысына жатпайды, бірақ одан бөлектеуге де болмайды. Мұндайда дәнекер тканьдердің клеткалары көбейіп, жетіледі. Жаңадан пайда болған, қауырт көбейетін, тамырлары көп грануляциялық ткань бірте-берте инфильтрацияланған учаскеге айналады. Грануляциялық ткань көбейе отырып, қабыну ошағының жиегінен ортасына қарай бірте-берте жылжып, қабыну кезінде пайда болған ақаулы тканьдерді толтырады да, осылайша өлген тканьді алмастырады. Мұның өзі тканьдердің қалыптасуына қолайлы жағдай туғызып, қабыну ошағы мен су ткань арасына тосқауыл (демаркация) болады, әрі қабыну ошағындағы микробтардың организмге таралуына мүмкіндік бермейді. Қабыну кезінде әдетте екі негізгі саты байқалады: ткань альтерациясы басым болатын саты және реактивтік пролиферативтік процестер басым болатын саты. Биологиялық және физико-химиялық ерекшеліктерімен өзгешеленетін, бір-біріне қарама-қарсы бұл екі сатының бір тұтастығы – қабыну агентінің реакциясына өзіндік ткань реакциясын туғызатындығында. Қ а б ы н у д ы ң б а р ы с ы м е н а қ ы р ы. Қабыну барысы жіті, жітілеу және созылмалы болып бөлінеді. Қысқа уақытта (бірнеше күндей немесе аптадай), әрі қарқынды құбылысын жіті деп атайды. Баяу, әрі ұзаққа созылатын, ауру белгісі жөнді байқалмайтын қабынуды созылмалы деп айтады. Жіті және созылмалы қабынудың аралығын жітілеу деп атайды. Бұл саты ауру барысына қарай асқынуы да, бәсеңдеуі де мүмкін. Қабыну процесінің барысы, оның пайда болған орнына, организмнің реактивтілігіне, зиянды агенттің қарқындылығына және ұзақтығына т.б. байланысты. Қабыну барысы түрліше болады: 1) Тканьдердің өлуі, содан кейін оның тіршілікке маңызды органдарға жайылып, бүкіл организмге ықпал етуі, әрі тұтастай организмнің өлуі. 2) Арнайы элементтердің қалпына келуі нәтижесінде тканьдердің анатомиялық және функциялық қызметінің толық қалыптасуынан қалыпты күйге оралуы. 3) Тканьдер мен органдардың функциялық қасиеттеріне әсер етпейтін ткань тыртығының пайда болуы нәтижесінде толық емес қалыпты күйге келуі. 4) Ақырында, зардапты әсері қалатын жіті қабынудың созылмалы формаға айналуы. Бұл созылмалы қабыну сипатына және даму орнына қарай ұзақ уақытқа созылуы, әрі пайда болған жерінде де, сондай-ақ бүкіл организмде бірқатар функционалдық және морфологиялық ауытқулар туғызуы мүмкін. Қабынуды жіктеу. Белгілі бір процестің басымдылығына қарай қабыну былайша бөлінеді: а) альтеративтік; б) экссудативтік- инфильтративтік; в) пролиферативтік (өнімділік). А л ь т е р а т и в т і к қ а б ы н у дистрофиялық, некробиоздық және некроздық құбылыстардың басымдылығымен сипатталады. Мұндайда экссудативтік және пролиферативтік құбылыс біршама әлсіз байқалады. Альтеративтік қабыну көбінесе паренхиматозды органдарда (бауыр, бүйректе, жүрек бұлшық етінде, кейде мида) кездеседі. Э к с с у д а т и в т і – и н ф и л ь т р а т и в т і к қ а б ы н у тамыр реакциясының айқын білінуімен, онда экссудация мен эмиграция құбылысының басым болуымен сипатталады. Оның өзі экссудат қасиетіне қарай бірнеше түрге бөлінеді: сероздық, катаральдық, фибриноздық, іріңдік, геморрагиялық және шіріткіш. 101 С е р о з д ы қ қ а б ы н у үлес салмағы төмен (1015-1020) мөлдір сұйықтың тамырдан тканьге немесе қуысқа жиналуымен сипатталады. Бұл сұйықтың құрамында белок (3-5%) және өте шамалы мөлшерде қан түйір шіктері болады. Процесс көбінесе қолайлы өтеді, өйткені онда ткань шамалы ғана бүлінеді, ал экссудат біршама тез таралады. Тек кейбір жағдайда ғана (плевраның, іш пердесінің қабынуы) қабыну ұзаққа созылады. К а т а р а л ь д ы қ қ а б ы н у кілегей қабықта дамып, кілегейдің (қақырықтың) көп бөлінуімен жалғасады. Мұндай қабыну катаральдық (латынша Katharreo - ағу) деп аталады. Серозды экссудат кілегеймен қоса ткань бетіне шығады, экссудатта лейкоцит аз болады. Катаральдық қабыну қарын-ішек жолдарында, тыныс жолдарында кездеседі. Ф и б р и о н о з д ы қ қ а б ы н у фибриногені өте көп экссудаттың шығуымен сипатталады. Тиісті тканьдерді зақымдау дәрежесіне және тереңдігіне қарай былайша бөлінеді: жүктеу/скачать 1,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|