Педагогикалық талдаудың түрлері мен мазмұны

Педагогикалық талдаудың түрлері мен мазмұны

Білім беру процесін бақылау технологиялары

Бақылау мен диагностиканы жүзеге асыру мектеп жұмысындағы кемшіліктерді анықтауды және жоюды, педагогикалық үдерістегі жағымсыз үрдістерге жедел ден қоюды, жетістіктерді бекіту мен дамытуды, педагогтар мен оқушылардың пайдалы бастамаларын қолдауды қамтамасыз етеді.

Бақылау және диагностика басқарылатын жүйенің жай-күйі туралы, ондағы өзгерістер туралы, басқарылатын процестің барысы туралы ақпаратты жинауды және алдын-ала өңдеуді (жүйелеуді) қамтиды (Ю.А. Конаржевский, т. и. Шамова, п. и. Третьяков және т. б.).

Оқытуды бақылау дидактикалық процестің бөлігі ретінде және дидактикалық процедура тексеру функциялары мен оның мазмұны, бақылау түрлері, әдістері мен формалары, өлшеулер, демек, білім сапасының критерийлері, өлшеу шкаласы мен өлшеу құралдары, оқытудың сәттілігі және оқушылардың үлгерімі туралы проблемалар туғызады.

Бақылау түрлері.

Алдын-ала (кіріспе) бақылау педагогикалық процестің белгілі бір бөлігі басталғанға дейін зерттеу объектісінің жағдайын анықтауға бағытталған. Мысалы, белгілі бір технологияны жүзеге асырмас бұрын белгілі бір оқу дағдыларының қалыптасу деңгейін анықтау үшін алдын-ала бақылау жүргізілуі мүмкін.

Ағымдағы бақылау - бұл әр сабақта білімді, дағдыларды игеруді жүйелі түрде тексеру. Ол жедел, икемді, әдістері, формалары, құралдары бойынша әр түрлі.

Тақырыптық бақылау ірі бөлімдерден, бағдарламадан, ағымдағы оқытудан кейін жүзеге асырылады. Онда ағымдағы бақылау деректері де ескеріледі.

Қорытынды бақылау келесі сыныпқа немесе оқыту сатысына ауысу қарсаңында жүргізіледі. Оның міндеті-әрі қарай оқытуды қамтамасыз ететін ең аз дайындықты бекіту.

Бақылаудың барлық түрлері өзара байланысты, тек бақылаудың барлық түрлерін қолдану білім беру процесі және баланың жеке басының дамуы туралы сенімді ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Педагогикалық процесті реттеу және түзету бақылау мен диагностикамен тығыз байланысты. Реттеу мен түзетудің қажеттілігі тұтас педагогикалық процестің қарама – қайшылықтарға негізделгендігімен байланысты: бір жағынан, ол ұйымдастыруға ұмтылады (мұғалімдер мен студенттердің мақсатты іс-әрекеті оған ұйымшылдық береді), екінші жағынан, әртүрлі сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен бейтараптандыруға тырысады, оларды алдын-ала ескеру мүмкін емес. Педагогикалық процестің бұзылуының себептері, мысалы, оның құрылымына жаңа формалардың, әдістер мен мазмұнның енгізілуі, белгілі бір іс-әрекеттің кеңістік-уақыттық шеңберінің ауысуы, мұғалімдер мен студенттер контингентінің өзгеруі болуы мүмкін.

Білім беру процесін реттеудің тиімділігі (уақтылығы және оңтайлылығы) талдауға негізделген. Өз кезегінде жағдайды талдау бақылау мен диагностика нәтижесінде алынған мәліметтерге негізделеді. Осылайша, педагогикалық процесті реттеу "бақылау және диагностика → бақылау және Диагностика нәтижелерін талдау → реттеу және түзету"тізбегіндегі соңғы буын ретінде жүзеге асырылуы керек.

Атап айтқанда, Т. И. Шамова мектепті басқаруда реттеу мен түзетуді жүзеге асырудың тиімді нысандарының бірі ретінде келесі негізгі кезеңдерді қамтитын ДРК күндерін (диагностика, реттеу және түзету) өткізуді ұсынады:

1) микрозерттеу жүргізу;

2) микрозерттеу нәтижелерін талдау және үрдістерді анықтау;

3) педагогикалық консилиум (осы мәселеде аса Құзыретті педагогтар тобы) реттеу және түзету бағдарламасын әзірлеуі;

4) әзірленген бағдарламаны іске асыру бойынша басқарушылық шешім қабылдау.

Оқу процесін реттеуге және оқу материалын меңгеруді түзетуге қойылатын талаптардың арасында мыналар бар:

мұғалімнің алдыңғы басқару циклінде жіберілген өз қателіктерін есепке алуы және түзетуі (мысалы, сабақты дайындау және өткізу кезінде, тақырып, бөлім бойынша сабақтар жүйесі, оқу тоқсаны, жартыжылдық, жыл ішінде);

оқу процесінде студенттік ұжым ішіндегі қатынастарды реттеу;

белгілі бір тапсырмаларды орындау кезінде қиындық көретін балаларға педагогикалық қолдау, психологиялық-терапиялық әсер ету;

танымдық және практикалық есептерді шешуде оқушылардың жіберген қателіктерімен жұмыс;

оқытудың жеке қарқынын, белгілі бір оқушының білімі мен тәжірибесі жүйесіндегі олқылықтарды ескере отырып, оқу тапсырмаларын саралау және т. б.

Реттеу және түзету әдетте тәуелсіз технологиялар ретінде емес, басқа технологиялардың элементтері ретінде қарастырылады, оқу процесінің кезеңдері 1. Мысалы, сабақта жаңа материалды игеруді түзету кезеңі болуы мүмкін, ал топтық проблемалық жұмыс барысында оқушылардың өзара әрекеттесуін реттеу қажет. Екі мысалда да реттеу және түзету басқа қызмет түрлеріне көмекші болып табылады.

Алайда, реттеу мен түзету негізгі қызмет болып табылатын педагогикалық процестің бірнеше аспектілерін бөліп көрсетуге болады:

мектепті басқару функциясы ретінде реттеу және түзету;

оқушының мектепке, жеке мұғалімге, студенттік ұжымдағы қарым-қатынасты реттеу және түзету;

үлгермеудің дидактикалық себептерінің алдын алу және жою (П.;

отбасы оқушысына, педагогтарға, басқа да оқушыларға жағымсыз әсерлерді түзету;

өзін-өзі басқару функциясы ретінде қызмет пен мінез-құлықты өзін-өзі түзету;

оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуін ынталандыру (П. Н.Осипов) олардың өзін-өзі реттеу және өзін-өзі түзету тәжірибесін дамыту жолы ретінде.

Олардың кейбір бағыттары төменде сипатталған педагогикалық технологияларға сәйкес келеді.

"Қарым-қатынас тренингі" технологиясы. Тренинг психология мен педагогикада, негізінен, түзету жұмыстарының нысаны ретінде кеңінен қолданылады. С. Д. Поляков қарым-қатынас тренингін білім беру технологиясы ретінде қолдануға болады деп санайды, сонымен бірге қарым-қатынас тренингін білім беру технологиясы ретінде дамыту көбінесе қоршаған ортаның балаға теріс әсерін түзету қажеттілігімен (қарым-қатынасты түзету үшін) байланысты екенін атап өтті.

Қарым-қатынас тренингінің негізгі түзету және тәрбиелік міндеттері: қарым-қатынастағы психологиялық кедергілерді алып тастау, жеке және топтық жағымсыз көзқарастарды, алалаушылықтарды жою, "мен" және "Біз"жағымды бейнелерін жасау.

Жалпы қарым-қатынас тренингі Келесі технологиялық кезеңдерді қамтиды:

кіріспе бөлім,

сергіту сәті,

негізгі жаттығу,

қорытынды рефлексия.

Тренингтің кіріспе бөлігі-тренингтің мәні мен ережелері туралы жетекші жаттықтырушының сөзі. Кіріспе бөлімнің міндеттері: оқушыларды қарым-қатынас тренингінің ережелерімен таныстыру, оларды тренинг барысында белсенділік пен ашықтыққа ынталандыру. Тренингтің негізгі ережелері:

қатысу ережесі (жаттығуларға барлығы қатысуы керек);

"мұнда және қазір" ережесі (тренингте сабақта не болып жатқандығы туралы айту керек);

кері байланыс ережесі (тренингтің әрбір қатысушысы өзгелердің өзі туралы пікірін білуге, осындай өтініш білдірген жағдайда өз іс-әрекеттерінің бағасын алуға құқылы; қатысушының рұқсатынсыз оның іс-әрекеттері мен сөздері талқылана және бағалана алмайды);

шеңбер ережесі (барлық қатысушылардың теңдігі, жаттығу кезінде олардың тобының тұтастығы; бұл әдетте тренингке қатысушылардың шеңберіне орналастырумен ерекшеленеді);

сиқырлы сөз ережесі (мысалы, қатысушы бірдеңе айтудан бас тартуы немесе "сиқырлы" сөзді "өткізіп жіберу"арқылы өз кезегінде әрекетті орындауы мүмкін).

Қыздыру-бұл бірнеше қарапайым психофизикалық жаттығулар (әдетте 2-3). Қыздырудың негізгі міндеті: психофизикалық жаттығулар арқылы сенім атмосферасына, "біз"санасына алғашқы қадамдар жасау. Психофизикалық жаттығуларда қозғалыс, позаның өзгеруі, бет әлпеті және т.б. олардың психикалық жағдайын бақылаумен, оны түсінумен, сипаттаумен, талқылаумен біріктіріледі. Жылыту кезінде сыртқы әрекеттер мен ішкі (психикалық) процестер мен жағдайлар әдетте кезеңнің соңында талқыланады. Талқылау үшін тренингке қатысушыларға "жаттығу кезінде Мен сезіндім...", "жаттығуды орындау кезінде (қайсысы), мен не байқадым..." сияқты аяқталмаған сөйлемдерді немесе ұқсас сұрақтарды қолдануды ұсынады.

Негізгі жаттығу бірнеше қадаммен орындалады және жаттығу уақытының көп бөлігін алады. Тренер негізгі жаттығуды орындауға қатыса алады (кейбір жаттығулар үшін жаттықтырушының жаттығуға қатысуы міндетті немесе қажет шарт болып табылады).

Қорытынды рефлексия-қарым-қатынас тренингінің соңғы кезеңі. Осы кезеңнің басында жүргізуші кез-келген кезеңді немесе жаттығуды ұмытпай, сабақта болған барлық нәрсені есте сақтауды және атауды сұрайды. Содан кейін ол оқушыларға сабақ туралы өз пікірін "мен түсіндім...", "менің ойымша...", "мен өзімді сезіндім..."түрінде айтуды ұсынады.

"Педагог – тәрбиеленуші" диалогы педагогикалық түзету технологиясы ретінде. Осы педагогикалық технологияны негіздей отырып, С.Д. Поляков "мұғалім – оқушы" диалогының кезеңдерін л. б. Филонов жасөспіріммен сенімді байланыс орнату және оның мұғалімге деген көзқарасын түзету кезеңдері ретінде бөліп, сипаттағанын көрсетеді. Егер оқушы сенімсіздікті, белгілі бір дәрежеде мұғалімге бағытталған агрессияға айқын дайындықты көрсетсе, бұл көзқарас түзетуді қажет етеді.

"Педагог – тәрбиеленуші" диалогының технологиясында алты кезең ерекшеленеді.

1. Келісімдерді жинақтау кезеңі. Мақсаты сатысында тұрады арттыруға санын келісімдерді: утвердительных оң реакция тәрбиеленушінің ретінде ауызша, сондай-ақ невербальных. Ол үшін мұғалім келесі әдістерді қолданады:

студенттің проблемаларына әсер етпейтін бейтарап мәлімдемелер(жақсырақ сұраулы интонациясыз);

қажетті көмек сұраңыз;

тәрбиеленушіге сыпайы және құрметпен қарау;