Пәні: Технология Тақырыбы: Киіз үй Тобы
жүктеу/скачать 58,63 Kb.
|
Киіз үй курсовой
| 2.2 Киіз үйдің төсеніштері
Алуан түрлі төсеніш бұйымдары киіз үйдің ішіне жылылықпен қатар әсемдік те береді. Кез келген төсеніштің тоқылуының өзіндік ерекшеліктері бар. Түкті және тықыр кілемдер арнайы жабдықталған құрылғылар да тоқылады. Жіптер алдын ала қажетті түстерге боялып, кілемнің ою-өрнек үлгісі дайындалады. Киіз сыртынан желкөтермес үшін екі белдеу арқан тартылады. Үйге қолданылатын арқан түрл ері де көп. Шаңыра қта желбау деп аталатын бау болады. Ол желді күні шаңырақты бастыруға, көшкенде байлауға аса қажет. Жай күндері үйге әсемдік, көрік беріп тұрады. Алайда көшпелі халық өмірінде киіздің алатын орны ерекше. Киіз – малдың жүнінен қалың, тығыз етіп басылған төсеніш. Ол қыста жылы, ал жазда ыстықтан қорғайды әрі таза. Киізден әртүрлі бұйым жасау – қазақ халқының ежелгі кәсібі.Тықыр кілемдердің ішінде киізден жасалған текемет, сырмақтың рөлі ерекше. Текемет – бетіне түрлі түстіою-өрнек басылған үй төсеніші. Бұл төсеніш түрі күрделі сатылардан тұратын пісіру әдісімен дайындалады. Ши бетіне бірыңғай түсті жүн қалың етіп тартылып, басқа түске боялған жүннен ою түсіреді. Одан кейін бетіне ыстық су себіліп, шиге еппенда, әрі-бері домалатып, нығыздалады. Одан әрі киіз әбден «піскенше» бірнеше тәсіл қолданылып, толық біткен кезде текеметті жар қыраты п күнге жайып қояды. Киіз басу тәсілі бір болғанымен, текемет бетіне ою салу әр жерде әртүрлі болады да, жергіліктіСырмақ – ою бастырып немесе жиектері өрнектеліп сырылған сәнді төсеніш. Сырмақ жасалатын киіз не шымқай ақ, не шымқай қара болуы шарт . Алдын ала оның көлемін, оған салы натын ою-өрнектің қандай болатынын қарастырады. Сырмаққа арналған киіздің оң бетін еденге жаяды. Таңдап алынған ою-өрнектердің қағаз бен теріге түсірілген үлгісін киіздің үстінеп, сол үлгінің ізімен өткір пышақпен не қайшымен қиып алады да, сырмақ бетіне салады. Оң беті қара киізден ойылған болса, оның ортасы ақ киіздің ортасына түседі. Ою жапсарларының үстінен боялған жиек бастырады. Оны жиектеу дейді. Оюларын жиекпен басып болған соң, сырмақты астар төсеп сыриды. Сырылып болған соң, сырмақтың шеттерін тегістеп қиып, шетіне жиек бастырады. Ши тоқу үшін арнайы қамыстан дайындалған ши қажет. Жүннен иірілген түрлі түсті жіптермен геометриялық өрнек сала отырып, ши шыбықтары бір-біріне жалғанып тоқылады. Осылайша төзімді әрі әдемі өрнекті ши тоқылады. көркемдік ерекшеліктері анық көрініп тұрады. Байқаған боларсың, халқымыздың ұлттық төсеніштері алуан түрлі. Олар бір-бірінен тек дайындалу тәсілімен ғана емес, сондай-ақ сыртқы түрімен де ерекшеленеді. Сырмақтардың өрнегі анық болса, текеметтің өрнектері көмескіленіп тұрады. Түкті кілем, тықыр кілем, алаша, сырмақ, текеметтер геометриялық және жан-жануарлардың дене бөліктерін бейнелейтін өрнектермен әшекейленеді. Төсеніш түрлерін бастыру тәсілі ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады. Киіз баса отырып, қыз-келіншектер ән шырқап, әзіл-күлкілерімен бұл рәсімді той-думанға айналдырады. Құстөсек - құс жүнінен (мамығынан) жасалған жұмсақ төсеніш. Құстөсектің үлкендігі оны төсейтін төсектің үлкен-кішілігіне қарай әр түрлі болады. Қалың матадан ұзындығы мен ені төсекпен бірдей етіп үлкен қанар тігеді де, оның ішіне құстың жүнін толтырады. Құстөсектің сыртын тағы бір асыл матамен тыстайды. Құстөсектің ішіндегі мамық адамның терімен дымқыл тартып, ұйысып қала береді. Сондықтан оны апта сайын қағып-сілкіп, мамықтың ұйысқанын жазып, күн көзіне қойып, желге қақтырып алып отырады. Құстөсек тек жұмсақтығымен ғана емес жылу сақтағышымен де құнды. Көрпе - матаның арасына мақта немесе жүн(әсіресе түйенің) салып тіккен жамылғы әрі төсеніш. Ол жамылғы көрпе және төсек (төсеніш) көрпе болып бөлінеді. Көрпенің астары жай ғана матадан, тысы асыл матадан тігіледі. Жамылуға арналған көрпе бір кісілік, екі кісілік болады. Төсек көрпенің сыртқы астарын маталардың қиықтарынан құрап тіксе, оны "құрақ көрпе" дейді. Жамылғы көрпенің ұзындығы кісінің бойына лайық етіп жасалады. Баланың бесігінежабатын көрпені "бесік көрпе", бала орауға арналған көрпені "орауыш көрпе" дейді. Ағаш төсек - адамның жатып тынығуы үшін пайданылатын үй жиһазы. Ағаш төсектің қазақ үлгісіндегі түрі - қайқыбас төсек. Ол негізгі үш бөліктен: төсектің басынан (жоғары және төменгі); қапталынан (алдыңғы және артқы); шабағынан тұрады. жүктеу/скачать 58,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|