Практикалық сабаққа арналған тапсырмалар Ас қорыту физиологиясы

Ұ л т а б а р 
сөлі


2,02,5л

5,7-7,3 
Лизоцим
(мурамидаза)
Гастриксин (Пепсин
С)
•
Пепсин В
(парапепсин немесе 
желатиназа)

Ұлтабарда осы 
ферменттер 
арқасында барлық 
ас қорытыла 
бастайды. 
бикарбонаттар:
натридің, 
калидің, 
кальцидің, 
магниді 
Ұйқы
безінің сөлі


1,5-2,0 
л 
7,8-8,4

•
Протеазалар

•
Липаза
•
Гидролитикалы
қ ферменттер 
Протеазалар – 
белоктарды 
ыдыратады
Липаза – Са++ 
тұздарының 
қатысымен 
эмульсияланған 
майларды 
ыдыратады. 
Гидролитикалық 
ферменттер – 
көмірсуларды ди- 
жəне
моносахаридтерге 
дейін гидролиздейді. 
Катиондар:
Na+, Ca 2+, K+, 
Mg2+
Аниондар:
Cl -, HCO3-,
HPO4


a- 
амилаза,мальтаза, 
лактаза 
Өт

500150
0 мл 
Өт 
қабына 
н
шыққа 
н өт 
6,07,0,бау
ы рдан
шыққа 
н өт 
7,38,0

Өт пигменттері:
билирубин, 
биливердин Өт 
қышқылдары жəне 
олардың тұздары: 
таурохол – 20%, 
гликохол – 80%
Холестерин.
Муцин.
Май қышқылдары, 
липидтер 
Өт пигменттері:
билирубин, 
биливердин Өт 
қышқылдары 
жəне олардың 
тұздары: 
таурохол – 20%, 
гликохол – 80%
Холестерин, 
липаза,мицелла. 
Май қышқылдары, 
липидтер. 
Биливирдин 
пигметі мен 
билирубин пигмені 
өтке түс береді. 
Na+, Fe2+, 
Mg2+, K+, 
Ca2+, аниондар: 
Cl-, HCO3-.

Тапсырма 3. Кестені толтырыңыз. Асқазан сөліндегі тұз қышқылының рөлі

Ішек сөлі
(аш ішек)

5,05- 
7,07 
Протеазалар: 
энтерокиназа, 
полипептидаза, 
аминопептидаза, 
нуклдеаза. 
Дисахаридтерді 
гидролиздейтін: 
мальтаза, лактаза, 
сахараза – тек 
жіңішке ішекте. 
Липаза, фосфолипаза, 
фосфатаза.Муцин.

Химус ішектің 
кілегейлі
кабығына кысым 
жасап, тікелей 
жэне химиялык 
жолмен эсер етеді.

Қоректік 
заттарды ішек сөлі 
тікелей ішек 
түгігінде немесе 
ішек қабыргасының
ішкі бетінде 
гидролиздейді. 
1% минералдық 
тұздар К+, Na+, 
Ca2+, 
хлоридтер,
бикарбонаттар

Ішек сөлі
(тоқ ішек)

6,1-7,31

Тoқ ішек сөлінде 
фермент болмайды.

Тoқ ішек сөлінде 
фермент болмайды.

1% минералдық 
тұздар К+, Na+, 
Ca2+, 
хлоридтер,
бикарбонаттар

1

пепсиногенді пепсинге айналдырады 

2
Айналасын қышқылдандырып пепсиннің əсерін күшейтеді 

3
Белоктарды қопсытып жұмсартып, олардың ішіне фермент енуін 
жеңілдетеді 
4
Микробтарды жояды( бактерицидтік əсер) 

5
Қарынның моторикасын күшейтеді 

6


Қарындағы астың 12 елі ішеке өтуіне септігін тигізеді Сүтті 
ірітеді 

Тапсырма 4. Сілекей, асқазан, ұйқы безі, ішек сөлдерінің бөліну кезеңдері.

Сілекей бөлінудің екі кезеңі бар
1.Шартты-рефлекстік кезең.
Сілекей бөліну ауыз қуысына
тағам түспей тұра, тағамды
көргенде, иісін сезгенде,
тағамды еске түсіргенде т.б.
басталады. Ол ми қыртысы мен
сілекей бөлу орталығының
көмегімен іске асырылады.
2. Шартсыз-рефлекстік кезең.
Сілекей бөлу ауыз қуысына ас
келіп иүскен кезде басталады. Ауыз
қуысының рецепторлары тітіркеніп
афференттік жүйке бойымен
импульстер сілекей бөлу
орталығына жетіп, одан
секреторлық жүйкелермен сілекей
бездеріне келеді.
Қарын сөлі бөліну кезеңдері
I.
Күрделі рефлекстік – ми кезеңі III. Ішек кезеңі – ас
ішекке өткенде.
Қарын секрециясын ынталандырушылар: энтерогастрин,
бомбезин, белок гидролизі өнімдері, экстрактивті заттар.
Шартты рефлекстік Шартсыз рефлекстік
II.
Қарын (нейрогуморалдық) кезең
Механикалық Гуморалдық
(гастрин
Ұйқы безі сөлінің бөлінуі 2 кезеңнен тұрады:
I.
Күрделі рефлекстік кезең
7
Қарынмен ұйқы бездерінің сөл бөлінуін ретейді, гастрин мен 
секретин гормондардың бөлінуін күшейтеді 
8
Энтерокиназа ферментінің əсерін күшейтеді 

Шартты рефлекстік Шартсыз рефлекстік

II.
Гуморалдық химиялық
Гастроинтестиналдық гормондар əсерінен жүреді
Ішек сөлінің бөлінуі
Ішек сөлінің бөлінуі нейрогуморалдық жолмен өтеді
Ас механо- жəне хеморецепторларды тітіркендіріп, сөл
бөлінуі интрамуралдық жүйке жүйесінің
қатысымен рефлекстік жолмен күшейеді
Тапсырма 5. Ас қорыту сөлдері бөлінуінің реттелуі (жүйкелік, гуморалдық).
Сілекей бөлінуінің реттелуі: Жүйкелік- сопақша ми ВЖЖ екі бөлімімен реттелінеді.
Парасимпатикалық жүйке жүйе – сілекей бөлуді арттырады, ал симпатикалық жүйке
жүйе - төмендетеді.Гуморальдық- гормондармен реттеледі.
Өт бөлінуінің реттелуі: 1) жүйкелік – парасимпатикалық жүйке арттырады,
симпатикалық жүйке төмендетеді. 2) гуморальдық – өт, глюкагон, гастрин
Ішек сөлінің реттелуі: Миогенді – ішек бұлшықет автоматиясы, жиырылуы. 2)
Жүйкелік – парасимпатикалық жүйке моториканы жоғарылатады, симпатикалық
жүйке моториканы бəсеңдетеді. 3) Гуморальдық – гормондармен реттеледі.
Тоқ ішектің моторикасының реттелуі: 1) Жүйкелік – парасимпатикалық жүйке
үдетсе, симпатикалық жүйке бəсеңдетеді. 2) Гуморальдық – серотонин, глюкагон
төмендетеді.
Тапсырма 1. Ішек құрылысын сипаттаңыз
Ішек аш жэне ток ішек болып екіге бөлінеді. Аш ішек адамның бойынан орта
есеппен 4-5 есе ұзын. Ол үш бөлімнен: он екі елі ішектен, аш жэне мыкын
ішектерден гұрады. Адамда он екі елі ішектін үзындығы 25 см, ішсктің жалпы
ұзындыгының 2/5-і аш ішск үлесіне тисді, ал мыкын ішсктің ұзыңдыгы аш ішектің
3/5-не тсң. Ішск ұзындыгына карай ас ішекте 10-12 сағаттай кідірсді. Осы мсзгілдс:
а) ішсктің кілегейлі кабығындагы либеркюн (12 елі ішекте - бруннер) бездерінің сөлі
мен ішектегі химус араласкан үйкы безі сөлінің жэне өттіц бірлескен эрекеті
арқасында ішекте ас корыту үрдісі аякталады; б) ішектің ортаңгы қабаты - бірыңгай
салалы ет талшыктарының жиырылып созылуы нəтижесінде ішектегі химус томен
карай біртіндеп жылжып ток ішекке жетеді; в) асқорыту барысында пайда болған
өнімдер ішекген канға, лимфаға сіңеді.

Ішектің жоғарыда аталған сөл шыгару. кимыл-козгалыс жасау, коректік заттарды

сіңіру кызмсттсрін тсксеру үшін итке Тири-Велла фистуласын кояды. Аш ішсктсн
үзындыгы 25-30 с.м кесінді алып, оның екі үшын операцнялык жарадан өткізіп
сыртка шыгарады. Кесінді алынган ішек түтігінің екі ұшын жалғау үшін алдымен
лигатура салып тігіп тастайды. Осылайша бекітілген ішектің кабырғасын
(ұзъгндыгы 5- 8 см) жарып, екі жактагы жараны бір-бірімен түйістіріп, шетін
айналдыра тігеді. Сөйтіп ішек каналын бүтіндеп, ас өтетіндей етеді. Бүл операция
энтеро-энтероанастамоз деп аталады (латынша энтерум - іш, анастомоз - косу).
Ішекке кан мен лимфа тамырлары. жүйке талшықтары шажыркайдың бойымен
келеді. Сондыктан операция кезіңде жекеленген ішек бөлігінде тарамданатын
тамырлар мен жүйкелердің негізгі бүтактары кесілмейді. Сөйтіп бүтінделген ішек
түтігінін жекеленген ішек бөлігімен жүйкелік, гуморальдык байланыстары
бұзылмайды.
Тапсырма 2. Кестені толтырыңыз. Ас қорыту жолының түрлі
бөлімдеріндегі заттардың сіңірілуі