Сөйлеудің шындыққа қатынасы

 

57 

Тіл  иелері  машинаны баламен  байланыстыратыны  белгілі.  Карикатурада,  әрине, 

иттер  машина  айдай  алады,  балар  аузына  ойыншық  машинаны  тістеген  иттің  соңынан 

жүгіруі  мүмкін. Дегенмен, (54) фраза ақылға қонымдырақ. Тіл иесі  сӛйлеуді  қабылдауда 

және интерпретациялауда оның шындықпен жанасатын, болуы ықтималдау түсіндірмесін 

таңдайды.  Сонымен  қатар,  реципиент  тілді  қабылдауда  фразаларды  таза  формальды 

анализ негізінде түсіндіруге қарағанда, текстен тыс ситуацияны толық бейнелеп сипаттап 

бере алады. Ескерте кететеін жайт, реципиент тілді қабылдауда контекстен бұрын затекст, 

яғни,  шындыққа  сүйенеді.  Айталық,  Джейн  жӛніндегі  мәтінді  (58)  оқи  отырып, 

сыналушылар сӛйлеудің формальды анализ жолымен ала алмайтын сұрақтарға жауап бере 

алады.  

 

(58) 

Джейн 

услышала 

мелодию, 

которую  издавал  грузовичок  с 

мороженым. 

Она 

побежала 

доставать  свою  свинью-копилку  и 

начала  трясти  ее.  Наконец  деньги 

вывалились.  

Джейн  балмұздақты  машинадан  шығып 

жатқан  мелодияны  естіді.  Ол  ӛзінің 

шошқа-жинақ  сандықшасын  алып  шайқай 

бастады. Ақшалар жерге түсті.  

 

Олар мына тӛмендегі сұрақтарға (59-62) жауап бере алады.  

 

(59) 

Сколько лет Джейн? 

Джейннің жасы қаншада? 

(60) 

Почему  она  стала  доставать 

деньги? 

Неліктен Джейн ақша ала бастады? 

(61) 

Деньги  были  в  форме  монет  или 

банкнот? 

Ақшалар  тиын  не  банкнот  формасында 

ма? 

(62) 

Какой величиной была копилка? 

Жинақ сандықшасының кӛлемі қандай? 

 

Бұл  жӛнінде  информация  мәтінде  жоқ,  бірақ  тілді  материалды  қабылдау 

процесінде оқырманның санасында ақпарат алынады.  

Егер оқырман мынадай мәліметтерді білетін болса (63-65), қатты таң қалар еді: 

 

(63) 

Джейн было 87 лет. 

Джейннің жасы 87-де.  

(64) 

Ее  копилька  была  величиной  в 

автомобиль. 

Оның  жинақ  сандықшасының  кӛлемі 

автомобильдей. 

(65) 

Джейн 

вытрясла 

пригорошню 

тысячедолларовых  банкнот  для 

того, чтобы купить грузовичок. 

Джейн  жүк  машинасын  сатып  алу  үшін 

мың  долларлық  банкноттарын  шайқап 

түсірді.  

 

Алайда  күнделікті  тәжірибеміз  бұның  басқаша  болуы  қажет  екенін  бізге  еске 

түсіреді (66-68):  

 

(66) 

Джейн было 8-12 лет.  

Джейн 8-12 жаста.  

(67) 

Копилка 

представляла 

собой 

небольшую коробочку.  

Жинақ  сандықшаның  кӛлемі  кішкене 

қораптың кӛлеміндей ғана.  

(68) 

Джейн достала несколько монет. 

Джейн  бірнеше  тиынды  шайқап  түсіріп 

алды.  

 

Сӛйлеуді  қабылдауда  арасында  «саңылаулары  бар»  фразалар  ерекше  проблема 

туындатады.  

(69) Маржан Белботаеваның мазасы кетті, сондықтан үйіне қайтып кетті.  

(70) Маржан Белботаеваның мазасы кетті. Ол үйіне қайтып кетті.  

 

58 

Компоненттері  «сондықтан»  шылауымен  байланысқан  (69)  сӛйлемге  қарағанда, 

(70) фразасындағы компоненттері арасында реципиенттің ӛз білімінен толықтырылуы тиіс 

үзіліс  бар.  Негізінен,  мазасы  кеткен  адам  ӛзінің  қызметтік  мәіндеттерін  толық  орындай 

алмайды, сондықтан үйіне немесе дәрігерге баруы тиіс екені біліуімз қажет. Ал (71) және 

(72)  фразалар  арасындағы  байланыс  кісі  ӛлтіріудің  мүкін  амалдары  жайындағы  білім 

негізінде қалпына келтіріледі.  

(72) Кеше Джонды ӛлітріп кетіпті.  

(73) Қасынан пышақ тауып алынды.  

Ал  (74)  және  (75)  фразалар  арасындағы  байланысты  қалпына  келтіру  үлкен 

белсенділікті талап етеді. Себебі «бұл» есімдігінің астарында не жатқаны анық емес.  

(74) Мен екі шақырым жер жүгірдім.  

(75) Бұл керемет болды.  

Демек,  тілді  қабылдау  тек  тілдік  белгілерді  тану  және  оларға  мән-мағына  беру 

ғана  емес,  реципиенттің  шындық  жайындағы  түсінігімен  морфологиялық  және 

синтагмалық  қатынаста  құрылған  тілдік  белгілері  арасындағы  ара  қатынасын  белгілеу 

болып табылады.  

 

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: