Кәсіпорынның өндірістік жоспары

    Кәсіпорындардағы  өнімдерді,  тауарларды  және  қызметтерді  орындау  мен 

өндіруді 

жоспарлау 

тұтынушылардың 

нақты 

қажеттіліктерін 

қанағаттандырады  және  компанияны  дамытудың  жалпы  стратегиясын, 

маркетингтік  зерттеулерді,  бәсекеге  қабілетті  өнімдерді  жобалауды,  оның 

өндірісін  ұйымдастыруды  және  сатуды,  сондай-ақ  басқа  да  функцияларды 

және ішкі қызметтің түрлерін дамытуды қамтамасыз етеді.  

    Өнімдерді өндіру мен сатуды жоспарлау процесінде тауарларды өндіру мен 

сату мүмкіндіктері, жаңа өнімдердің ескіні алмастыру қабілеті, ресурстарды 

сақтау  және  тасымалдау  құны,  инвестициялар  мен  кірістер,  шығындар  мен 

пайдалар, даму әлеуеті мен инвестициялар, жаңа қызметтер мен тәуекелдерді 

дамыту арасындағы ымыраға қол жеткізіледі.  

    Өндірісті  жоспарлау  -  жылдық  жоспардың  негізгі  көрсеткіштерін  әзірлеу 

және  орындау.  Әр  кәсіпорынның  жылдық  өндірістік  жоспары  келесі 

жоспарланған көрсеткіштердің өзара байланысты жүйесін қамтиды:  

   1)  компанияның  және  оның  жеке  бөлімшелерінің  жоспарлау  кезеңіндегі 

өндірістік қызметінің негізгі мақсаты;  

   2)  өнiмнiң  барлық  түрi  үшiн  нақты  сандық  және  сапалық  көрсеткiштер 

көрсетiлетiн  тауарлардың,  жұмыстардың  және  көрсетiлетiн  қызметтердiң 

көлемi мен мерзiмдерi;  

   3)  кәсіпорын,  цехтар  мен  учаскелердің  өндірістік  қуатын  жылдық  өндіріс 

көлемімен,  жеткізудің  және  сұраныстың  тепе-теңдігін  растайтын  өндіріс 

көлемін есептеу; 

   4)  кәсіпорынның  және  оның  бөлімшелерінің  жылдық  өндірістік 

бағдарламасын  жүзеге  асыру  үшін  ресурстардың  қажеттілігін  анықтау, 

жартылай фабрикаттар мен компоненттердің балансын есептеу;  

   5)  негізгі  цехтарда  жоспарланған  жұмыстарды  бөлу  -  нарықтық 

тапсырыстарды орындау, сондай-ақ өнімдерді нарыққа шығару және жеткізу 

мерзімдері;  

    6) жоспарланған көрсеткіштерге жету үшін құралдар мен әдістерді таңдау, 

аяқталмаған жұмыстың көлемін есептеу, технологиялық жабдықтардың және 

өндірістік алаңдардың жүк факторларын есептеу; 

    7)  жоспарланған  тауарларды  өндіруді  ұйымдастырудың  және  өндіру 

жоспарларының  орындалуын  бақылаудың  әдістерін  және  нысандарын 

негіздеу.  

   Өндірістік жоспар әрбір кәсіпорын үшін ішкі корпоративтік қызметтің жан-

жақты әлеуметтік-экономикалық жоспарлау негізі болып табылады. Осының 

негізінде  барлық  басқа  жоспарлар  жасалады.  Жоспардың  бөлімдері  мен 

бөліктері,  олардың  атауы және  пайдаланылатын  индикаторлар  тізімі  иелену 

формасына,  өндірістің  шоғырлануына,  кәсіпорын  өлшеміне,  басқа  да 

факторларға байланысты өзгеруі мүмкін.  

   Жоспарлау  әдісі  мен  рәсімі  -  жалпы  жоспарлау  процесі.Кәсіпорындарды 

жоспарлауға байланысты қызметті бірнеше негізгі кезеңдерге бөлуге болады:  

   1)  жоспарларды  құрастыру  процесі  немесе  жоспарлау  процесін  анықтау, 

яғни ұйымның болашақ мақсаттары және оларға жету жолдары туралы шешім 

қабылдау. Жоспарлау процесінің нәтижесі - жоспарлар жүйесі; 

    2) жоспарлау шешімдерін іске асыру жөніндегі іс-шаралар.  Бұл қызметтің 

нәтижелері ұйымның нақты көрсеткіштері болып табылады;  

   3)  бақылау  нәтижелері.  Осы  кезеңде  іс  жүзіндегі  нәтижелер  жоспарланған 

көрсеткіштермен  салыстырылады,  сондай-ақ  ұйымның  іс-әрекетін  дұрыс 

бағытта түзету үшін алғышарттар жасау. Бақылау – жоспарланған ісшараның 

соңғы кезеңі болғанына қарамастан, оның маңызы өте зор, себебі басқаруды 

ұйымдағы жоспарлау үдерісінің тиімділігі анықтайды.  

   Жоспарлау  процедурасы  мен  әдістемесі  бір-бірінен  кейінгі  бірқатар 

кезеңдерден тұрады.  

   Бірінші кезең. Кәсіпорын ұйымның сыртқы және ішкі ортадағы зерттеулерін 

жүргізеді, ұйымдық ортадағы негізгі компоненттерді анықтайды, ұйым үшін 

маңызды  болып  табылатындығын  көрсетеді,  осы  компоненттер  туралы 

ақпаратты жинайды және қадағалайды, қоршаған ортаны болашақ жағдайын 

дайындайды, компанияның нақты жағдайын бағалайды.  

   Екінші  кезең.  Компания  өз  қызметі  үшін  қажетті  бағыттар  мен 

нұсқаулықтарды белгілейді: көру, миссия, мақсаттар жиынтығы.  

   Үшінші  кезең.  Стратегиялық  талдау.  Компания  мақсаттармен  (қалаған 

көрсеткіштермен)  және  қоршаған  ортадағы  сыртқы  және  ішкі  факторларды 

зерттеу нәтижелерін (қажетті көрсеткіштерге жетуді шектейді) салыстырады, 

олардың  арасындағы  алшақтықты  анықтайды.  Стратегиялық  талдау 

әдістерінің көмегімен стратегияның әртүрлі нұсқалары жасалады.  

   Төртінші кезең. Баламалы стратегиялардың бірін таңдау және оны дамыту.  

   Бесінші кезең. Кәсіпаорынның соңғы стратегиялық жоспарын дайындайды.  

   Алтыншы  кезең.  Орта  мерзімді  жоспарлау.  Орта  мерзімді  жоспарлар  мен 

бағдарламалар әзірленуде.  

   Жетінші  кезең.  Стратегиялық  жоспарға  және  орта  мерзімді  жоспарлау 

нәтижелеріне сәйкес компания жыл сайынғы жедел жоспарлар мен жобаларды 

әзірлейді. 

   Сегізінші  және  тоғызыншы  кезеңдер,  тікелей  жоспарлау  процесінің 

кезеңдері  болып  табылмайды,  соған  қарамастан  ескеру  қажет  жаңа 

жоспарларды жасаудың алғышарттарын анықтайды:  

  1) ұйым өз жоспарларын жүзеге асыру жолымен не істей алды; 

  2)  жоспарланған  көрсеткіштер  мен  іс  жүзіндегі  іске  асыру  арасындағы 

айырмашылық қандай? 

   Жалпы  көрсеткіштерді  салыстыру  арқылы  өнімнің  оңтайлы  көлемін  және 

өнімді  сатуды  анықтайды.  Кәсіпорын,  әдетте,  жоғары  көлемде  пайда  алуға 

ұмтылады. Өнімді өндіру (сату) көлемі мен өндірілген тауарлардың бағалары 

кәсіпорынның пайдасын барынша арттыруға үлкен әсер етеді. 

   Оңтайландыру  әдісі  -  жалпы  көрсеткіштерді  салыстыру  әдісі.  Оның 

қолданылуы бірқатар болжамдарды білдіреді: 

   1) компания бір ғана өнім шығарады және сатады; 

   2)  кәсіпорынның  мақсаты  қаралып  отырған  кезеңде  кірісті  барынша 

арттыру;  

   3) өндірістің бағасы мен көлемі ғана оңтайландырылады.  

   Бұл  әдіс  өндірушінің  бағаны  қалыптастыруға  әсер  етпеген  кезінде,  ол 

ағымдағы  нарықтық  баға  бойынша  сатып  алушыларға  ұсына  алатын 

тауарлардың санын анықтауға мүмкіндік алады. 

   Жалпы  көрсеткіштерді  салыстыру  әдісі  өнімді  өндірудің  әртүрлі  негіздері 

мен  сатудан  шығындар  көлемін  шегеру  арқылы  өнімдерді  сатудың  түрлі 

жағдайы үшін пайда есептеуді қамтиды. Жалпы шығындар өндірістің өзіндік 

құнын  оның  мөлшеріне  көбейту  арқылы  анықталады.  Жалпы  кіріс  бағаны 

бірдей мөлшерге көбейту жолымен есептеледі.  

   Өндірісті 

жоспарлау 

үшін  қызметкерлердің  еңбек  өнімділігінің 

көрсеткіштерін  білу  қажет.  Еңбек  өнімділігі  қызметкерлердің  кең  мағынада 

тиімділігін сипаттайды - бұл белгілі бір қызметкердің өнімді шығаруға немесе 

қызмет көрсетуге қабілеттілігі. 

   Өнімнің  жоспарланған  ауқымы  тұтастай  алғанда  сұраныс  пен  ұсыныстың 

теңгерімін  қамтамасыз  етуі  керек,  сонымен  қатар  жылдық  өндірісті  тиісті 

бірліктің немесе бүкіл кәсіпорынның өндірістік қуаттылығымен теңгерімдеуі 

тиіс.  Сондықтан,  өндірістік  жоспарды  жасау  барысында  есептеулерде 

пайдаланылатын  шығын  көлемінің  көрсеткіштерін  дұрыс  таңдау  керек. 

Өндірістік жоспарды жасау барысында барлық номенклатуралық позициялар 

бойынша барлық көлемі есептеулер жүргізіледі.  

   Номенклатура - өнімнің түрлеріне, түрлеріне, сорттарына, мөлшеріне және 

басқа  да  сипаттамаларына  қарай  тізбесі  немесе  құрамы.  Жоспарды 

дайындаудағы маңызды көрсеткіштері өндірілген тауарлардың тиімділігі мен 

жаңару көрсеткіштері болып табылады. Өмірлік циклге сәйкес, өнімнің әрбір 

түрі белгілі бір кезеңде барынша тиімділікке жетеді, сондықтан тауарлар мен 

қызметтер номенклатурасын немесе ауқымын мерзімді жаңарту қажет.  

   Жаңарту коэффициенті - жаңа және ескі өнімдердің жыл сайынғы өндірістік 

жоспарға  қатынасы.  Ұзақ  мерзімді  жоспарларлау  бойынша  негізгі 

көрсеткіштер.  Көптеген  кәсіпорындарда  өнімнің  жаңару  коэффициенті 

өндірістің  және  сатудың  жалпы  көлеміндегі  жоспарлы  көрсеткіш  ретінде 

белгіленеді.  Жаңа  бәсекеге  қабілетті  өнім  өндіруді  жоспарлау  барлық 

кәсіпорындар  мен  фирмаларға  жоғары  табыс  әкелуі  тиіс.Ірі  өнеркәсіптік 

кәсіпорындардың  жоспарлары  негізгі  және  жедел  көрсеткіштер  жүйесі 

негізінде жоспарланады.   

   Ағымдағы өндірістік жоспарларға келесі көрсеткіштер кіреді:  

  1) физикалық тұрғыдан өнім номенклатурасы және саны;  

  2) тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді ақшалай түрде сату немесе өткізу 

көлемі; 

   3) кәсіпорынның өндірістік өндірістік персоналының саны;  

  4) еңбекақы төлеу және қызметкерлердің орташа жалақысы;  

  5) аяқталмаған және дайын өнiмдердiң материалдарының қоры; 

  6)  қызметтің  жекелеген  бағыттары  бойынша  күрделі  салымдар  мен 

инвестициялардың көлемі; 

   7)  негізгі  қаржылық  көрсеткіштер  -  шығындар,  пайда,  кірістілік  және  т.б. 

Оперативті жоспарлау кәсіпорында белгілі бір көрсеткіштер жүйесін қамтиды. 

Кәсіпорынның  өндірістік  бағдарламасы  (өндіру  жоспары)  бұл  өнімге  деген 

сұранысты  және  осы  сұранысты  қанағаттандыру  үшін  нақты  өндірістік 

мүмкіндіктерді  көрсете  отырып,  тиісті  сападағы  өнімнің  нақты  көлемі  мен 

ауқымын білдіреді.  

    Сақтандыру  кәсіпкерлігінің  мәні  кәсіпкер  сақтанушыны  кездейсоқ 

жағдайлардың  нәтижесінде  мүлікке,  құндылықтарға,  өмірге  зиян  келген 

жағдайда белгілі бір мөлшерде төлем төлеуге кепілдік береді. Қызметтің бұл 

түрін  қаржы  кәсіпкерлігінің  бір  түрі  ретінде  қарастыруға  болады.  Мұнда 

кәсіпкер  сақтандыру  жарнасын  алады  және  оны  тек  сақтандыру  жағдайы 

болған кезде ғана қайтарады.  

    Кәсіпкерлік 

қызметтің  келесі  бір  түрі  делдалдық  кәсіпкерлік. 

Кәсіпкерделдал өндірушілерден сатып алушыларға қажетті тауарларды өткізу 

шарттары  туралы  ақпарат  алады  және  ол  мәліметті  сатып  алушыға  береді. 

Кәсіпкерлік қызметтің қандай түрі болса да, орындалатын орны кәсіпорын.  

   Кәсіпорын  қызметінде  әр  түрлі  тәуекелдер  кездесіп  тұрады.Тәуекел  –  бұл 

жоспарланған табыс көлемін ала алмау, зияндар мен жоғалтулардың туындау 

ықтималдылығы. Басқаша айтқанда, қолайсыз жағдайлармен, экономикалық 

қызмет  шарттарының  кездейсоқ  өзгеруімен  байланысты  күтілген  табысты, 

ақшалай  қаражаттарды  немесе  мүлікті  жоғалтудың  туындау  қаупі.  Ал, 

кәсіпкерлік тәуекел деп белгіленген іс-шара іске аспаған, сондай-ақ, басқару 

шешімдерін  қабылдау  кезінде  қателіктер  жіберілген  жағдайда  кәсіпкердің 

зиян шегу ықтималдылығын айтады. 

   Кәсіпорын  қызметінде  тәуекелді  көбінесе  өндірістік,  коммерциялық  және 

қаржылық деп үшке бөліп қарастырады. 

  Өндірістік тәуекел – өнім өндіру кезінде немесе өндірістік қызмет үрдісінде 

туындайды.  Өндірістік  тәуекелдің  себептеріне  жоспарланған  өндіріс 

көлемінің төмендеуін, кәсіпкердің тапсырыс берушілерімен жасалған келісім 

бойынша өз міндеттемедерін орындай алмау ықтималдылығын, материалдық, 

еңбек  шығындарының  өсімін,  баға  саясатындағы  қателіктер  т.б.  жатқызуға 

болады. 

   Коммерциялық  тәуекел  –  өнімді  сатумен,  шикізаттар  мен  материалдарды 

сатып алумен және т.б. байланысты орын алады.  

 

 

 

жүктеу/скачать 274,83 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: